7245

Legendarna data założenia Rzymu 753r p.n.e. jest także datą początku prawa rzymskiego, ale jego rozwój nie kończy się z upadkiem państwa zachodniorzymskiego, lecz trwa nadal w części wschodniej. Rozwoj prawa rzymskiego podzielony jest na części:

1)    Okres prawa archaicznego (753r p.n.e. - połowa III w p.n.e.). W tym okresie prawo obywateli, ąuińtes, zwane stąd prawem kwirytalnym, to przede wszystkim prawo zwyczajowe, zastępowane stopniowo ustawami oraz aziałalnością magistratur jurysdykcyjnych. Dzięki ustawie XII Tablic oraz działalności interpretacyjnej uczonych-prawników, zaczyna stopniowo wyłaniać się to, co nazywamy systemem prawa.

2)    Okresu rozwoju i prawa klasycznego (do 235r n.c.). Prowadzone przez Rzymian zwycięskie wojny zaborcze spowodowały nagromadzenie dużych bogactw i napływ rzeszy niewolników. Dynamiczny rozwój produkcji , a co za tym idzie intensywna wymiana towarowa, także międzynarodowa powoduje pojawienie się nowej gałęzi prawa - ius gentium. Zmiana ustroju państwa przejście od republiki do pryncypatu spowodowało pojawienie się nowych czynników prawotwórczych (senat, cesarz, nauka prawa). Dlatego też nastąpił podział na podokresy : prawo przedklasyczne i prawo klasyczne. Dzięki wszystkim tym czynnikom prawotwórczym prawo rzymskie osiągnęło wtedy szczyt swojego rozwoju.

3)    Okres schyłkowy - okres poklasvcznv (do 565r n.e.). Ogólny upadek gospodarczy Rzymu pociągnął za sobą kryzys we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Kryzys ogarnął także prawo pochodzące z wielu źródeł. Prawo klasyczne staje się niezrozumiałe dla przeciętnych urzędników państwowych, występują tendencje do unifikacji całego prawa z jednej strony, oraz pospolitowania się prawa klasycznego z drugiej. Jedynym źródłem prawa bvłv konstytucje cesarzy. Upadek twórczej jurysprudencji i pozostałych czynników prawotwórczych spowodował wzrost znaczenia i aktywności szkół prawniczych na wschodzie i na zachodzie. One przyczyniły się do ostatniego w dziejach prawodawstwa ziywu, jakim była działalność kodyfikacyjna Justyniana.

3. Prawo zwyczajowe

We wszystkich państwach pierwotnych, również i w czasach najdawniejszych w Rzymie źródłem prawa był zwyczaj.

Ukształtowane na jego podstawie prawo zwie się „prawem zwyczajowym”. W Rzymie określają je jako mos maiorum albo consuetudo. Zwyczaj kształtował się w wyniku ciągłości i niezmienności jakiegoś postępowania. Stosowany w^r społeczności zorganizowanej, podniesiony zostaje ao rangi normy prawnej wówczas, gdy uznany jest dobrowolnie przez dłuższy czas w sposób niezmieniony.

Rola prawa zwyczajowego, tak ogromna w zamierzchłych czasacli, słabnie wraz z pojawieniem się nowych czynników prawotwórczych: edyktu pretorskiego oraz działalności jurysprudencji.

Według koncepcji rzymskiej p^.Q..Ł^maiQ^,e-iea.,milczac.ym wyiaLem.-YvQlL.ludu. w przeciwieństwie do ustawy, w której wola ta objawiona jest wyraźnie. Prawo zwyczajowe , jako niepisane, nie sprzyja poczuciu pewności prawnej, niezbędnej w każdej społeczności zorganizowanej i stwarza dogodne warunki do nadużyć również ze strony tych, którym powierzono nadzór nad jego respektowaniem. W wyniku tych nadużyć ze strony patrycjuszowskich sędziów w roku 450 p.n.e. powstała słynna Ustawa XII Tablic - źródło wszelkiego prawa. Na jej treść złożyło się przede wszystkim obowiązujące prawo zwyczajowe.

4. Ustawa XII Tablic

Według trądy:ji antycznej ustawa tą swe ppwfląpję .łąwtjzjęę^ą fląppwę^ym żgsMęm ?juszv w stosunku do patrycjuj nęgo). PJebejusze '

>meną kapłanów - a

2