7561

następnie niszczenia ich przez rozrywanie powstałych połączeń. Warunkiem wystąpienia szczepienia jest zbliżenie współpracujących powierzchni na odległość mniejszą niż zasięg działania sił molekularnych oraz brak warstw adsorbowanych lub tlenkowych, mających wiązania niemetaliczne.

Zużycie tribochemiczne- powstaje w wyniku tribochemicznych reakcji współpracujących powierzchni ciał stałych w warunkach styku tarciowego ze składnikami ciała pośredniego i środowiska. Produkty reakcji tribochemicznych są stale tworzone i usuwane z powierzchni.

Zużycie przez utlenianie- jest rodzajem zużycia tribochemicznego, polegające na adsorpcji tlenu na powierzchniach tarcia oraz tworzeniu drogą dyfuzji warstw tlenkowych, usuwanych w wyniku ścierania i odkruszania z powierzchni metalu i powstawaniu przez to powierzchniowych ubytków materiału.

Zużycie wodorowe- jest spowodowane adsorpcją wodoru na powierzchni tarcia i jego dyfuzją w głąb warstwy wierzchniej. Sprzyjają temu procesowi odkształcenia i rozluźnienia struktury warstwy wierzchniej w warunkach tarcia. Zużycie to szczególnie uwidacznia się w węzłach tarcia maszyn użytkowych w technologiach, w których wydziela się lub występuję wodór.

Scuffing- jest rodzajem gwałtownego zużycia, na niektóre składają się elementy zużycia ściernego i adhezyjnego, spowodowanego przerywaniem warstwy oleju przy dużym naciska Jest ono skutkiem szczególnie gwałtownego zaczepiania nierówności powierzchni w tych warunkach. Charakteryzuje się ono zgrzewaniem i rozrywaniem połączeń wierzchołków nierówności zachodzącym w mikroobszaracłi styku.

Zużycie zmęczeniowe- jest rodzajem zużycia, w którym miejscowa utrata spójności i związane z nią ubytki materiału są spowodowane zmęczeniem materiału w wyniku cyklicznego oddziaływania naprężeń kontaktowych w warstwach wierzclinich trących się elementów. Wskutek tego w obszarach spiętrzenia naprężeń w warstwie wierzchniej tworzą się zmęczeniowe mikropęknięcia powierzchniowe, przechodzące następnie w mikropęknięcia i w końcowym efekcie prowadząc do odrywania od rdzenia kawałeczków metalu.

Można wyróżnić dwa rodzaje zużycia zmęczeniowego wynikające z odmiennego charakteru obciążeń, przez:

•    Łuszczenie- spal ling,

•    Pitting.

Zużycie przez łuszczenie - spal ling- polega na stopniowym nawarstwianiu naprężeń wokół defektów struktury w warstwie wierzclmiej trących się elementów w wyniku cyklicznych naprężeń kontaktowych, a następnie na tworzeniu się mikropęknięc i ich rozprzestrzenianiu się, powodując odpadanie cząstek materiału w postaci łusek oddzielanych podczas tarcia od podłoża. Łuszczenie jest zużyciem zmęczeniowym wywołanym obciążeniami mechanicznymi powierzchni tarcia elementów wykonujących ruchy toczenia lub toczenia z poślizgiem.

Zużycie zmęczeniowe przez pitting- współpracujących kontaktowo i smarowanych elementów mechanizmów jest procesem niszczenia warstwy wierzchniej, polegającym na powstawaniu miejscowych ubytków materiału w wyniku długotrwałego, cyklicznego oddziaływania naprężeń stykowych oraz fizykochemicznych wpływów substancji smarnej. Powstaje ono podczas współpracy dwóch stykających się ciał sprężystych w warunkach tarcia tocznego lub toczenia z poślizgiem.

Przy zużywaniu przez pitting można wyróżnić trzy etapy:

1)    zmęczenie materiału i inicjacja pęknięć w wyniku cyklicznego oddziaływania naprężeń,

2)    rozwój i rozprzestrzenianie się pęknięć w wyniku rozklinowującego działania substancji smarnej,

3)    wyrywanie przez smar cząstek metalu, które zmniejszyły lub utraciły spójność z macierzystym materiałem.

Zużycie średnio-korozyjne (fretting)- jest rodzajem zużycia warstwy wierzchniej zachodzącego przy bardzo niewielkich (rzędu ułamka mm) wzajemnych przemieszczeniach stykających się ciał, jako skutek cyklicznego oddziaływania obciążeń oraz intensywnego oddziaływania korozyjnego środowiska.

Punktami tego zużycia są tlenki metali, działające jako ścierniwo.

Procesy zużycia erozyjnego.

Zużycie erozyjne są to zjawiska niszczenia warstwy wierzclmiej, polegające na powstawaniu miejscowych ubytków materiałowych w wyniku mechanicznego i korozyjnego oddziaływania strumienia cząsteczek ciał stałych lub cieczy o dużej energii kinetycznej lub prądu elektrycznego. Spotyka się je przede wszystkim w maszynach przepływowych, w których występuje przemieszczanie się czynnika roboczego, czyli strumienia cząsteczek gazu lub cieczy wraz z zawartymi w nim cząstkami ciał stałych o dużej prędkości. Zjawisko takie powstaje np. na łopatkach turbin i sprężarek, w dyszach silników rakietowych w filtrach cyklonowych, instalacjach służących do przeróbki ropy naftowej itp.