SAMV84

356 Z obserwacji

Odpowiedzi tworzone przez badanych nie są przypadkowe, powstąją z połączenia głębszych inklinacji z Już posiadanymi I nowymi informacjami; zależą też od sformułowania pytań, użytych w nich słów. Ich formy i kontekstu. W celu sformułowania odpowiedzi badani nie przeszukują całego zasobu posiadanych informacji, ale wybierają (sample) i uśredniają (auerage across) informacje najłatwiej dostępne — stale lub ostatnio używane albo nowo nabyte, np. ostatnio nagłośnione przez media (stąd nazwa bellef-sampling model)¹. niewielu badanych ma np. wyrobiony pogląd w sprawie, czy Turcję należy przyjąć do Unii Europejskiej, ale wielu ma jakieś, przyjazne lub niechętne, wyobrażenie o Turcji, a niektórzy mają także pogląd na temat dalszego rozszerzania Unii. na podstawie tych ogólnych przekonań badani w razie potrzeby wypracowują sobie oczekiwaną od nich odpowiedź, a ostatnio zasłyszane różne dobre i złe wiadomości o problemach Turcji, Unii i całego świata będą miały dodatkowy wpływ na ich opinie. Może się też zdarzyć, że informacjami, które badani wykorzystąją do utworzenia oczekiwanych przez ankietera opinii, będą informacje o tym, co myślą inni ludzie — nabyte w kontaktach społecznych lub napotkane w mediach, w wiadomościach sondażowych.

Sondaże wydobywąją z ludzi inklinacje i nadają im skrystalizowaną, policzalną formę wyników. Sugerują, zwłaszcza niezorientowanym w charakterze ludzkich opinii i w naturze opinii publicznej, więcej, niż pozwala na to rzeczywistość — że ludzie mają wypracowane poglądy, choć często ich nie mąją, i że społeczeństwo ma ustalony pogląd w badanych sprawach, choć często go nie ma. Opinia publiczna, uświadomił to Philip Converse, Jest dynamicznym kompleksem często słabych i sprzecznych inklinacji, który istnieje i działa w zmieniającym się

środowisku². To w którą stronę opinia pójdzie i Jak się wyrazi, nie jest przesądzone. Opinia zawsze znajduje się pod wpływem bieżących wydarzeń i zawsze wypowiada się w jakimś języku. Dlatego wyniki nawet najlepiej przeprowadzonych badań mogą się zmieniać i dlatego różnią się one zależnie od sposobu zadania pytania. Najważniejsze jednak, że te zmiany nie są duże, a liczą się nie drobne wahania, lecz tendencje. Partiom i politykom raz może przybyć, a raz ubyć parę procent głosów — zależnie od tego, jak pokazuje ich telewizja i co piszą gazety oraz od tego, jak brzmi pytanie, ale bez względu na te okoliczności jedne partie będą stały nisko, a drugie wysoko.

Element kreacji jest zawarty we wszelkich wynikach badań opinii publicznej, podobnie jak w każdym opisie naukowym, który nie jest „odbiciem obiektywnej rzeczywistości ", lecz ujętym w języku produktem badania przeprowadzonego za pomocą takich metod, jakie potrafiliśmy stworzyć. W tym sensie do opinii publicznej nie możemy dotrzeć bezpośrednio, jak do jakiejś „rzeczy w sobie", a wiemy o niej tyle, ile dowiemy się z sondaży oraz z innych badań — analiz wyników wyborów, dyskursu publicznego czy haseł manifestacji ulicznych.

Są jednak sytuacje, w których sondaż jest nie tylko sposobem badania opinii publicznej stworzonym przez badaczy i z natury rzeczy niedoskonałym, ale także metodą, która może prowadzić do stworzenia, wykreowania fałszywego obrazu opinii. Trzy zagrożenia są tu najważniejsze. Po pierwsze, bardzo wielu badanych może nie mieć nie tylko opinii, ale nawet inklinacji. W takiej sytuacji sondaż wymuszając odpowiedzi (ludzie nie lubią się przyznawać do braku zdania), tworzy fałszywe wyobrażenie, że społeczeństwo ma pogląd w jakiejś sprawie, tak samo jak inne, dobrze ugruntowane poglądy. Po drugie, środowisko informacyjne, w którym badane są wypowiadane opinie, może być zdominowane przez informacje

1

Zob. John R. Zaller, The naturę and Ortglns of Mass Optn-Ion, Cambridge University Press, Cambridge, MA 1992. rozdz. 3.

2

Philip Converse, The naturę of belief Systems in mass publtcs. w: Ideology and Dlscontent. David E. Apter (red.), Free Press, New York 1964, s. 206-261.