103340

Kontrowersje wokół usług powróciły niedawno w Stanach Zjednoczonych i w Europie Zachodniej - tym razem nie w kontekście wypierania dóbr materialnych przez usługi, ale w związku z przenoszeniem działalności usługowej, w tym w coraz większym stopniu działalności opartej na wiedzy, z krajów rozwiniętych do krajów o niższych kosztach produkcji usług (w tym do krajów transformacji, również Polski). Zjawisko to początkowo miało miejsce w obrębie krajów rozwiniętych i polegało na oddawaniu produkcji usług - wytwarzanych dotychczas wewnątrz firmy - firmom wyspecjalizowanym w produkcji danej usługi (transportu, księgowości, operacji finansowych, rekrutacji personelu, itp.). Jest ono przejawem pogłębiającego się społecznego podziału pracy. Określano je w perspektywie przedsiębiorstwa mianem „ oursourcing”. a w skali gospodarki „eksternalizacją" usług'. Wkrótce pojawił się nowy termin - „offshoring”¹, odróżniający „opuszczenie” przez usługę kraju - w odróżnieniu od „outsourcingu", kiedy „opuszcza” ona firmę.

Usługi były również niedoceniane w kontekście międzynarodowym. Zainteresowanie problematyką handlu usługami pojawiło się niedawno (Hoekman 2006, s. 1). Handel międzynarodowy do niedawna był handlem towarami (dobrami fizycznymi). Transakcje usługowe - np. turystyka czy transport międzynarodowy -były przedmiotem zainteresowania specjalistów branżowych i nie używano wobec nich terminu „handel”. Książki o handlu, polityce handlowej czy podręczniki międzynarodowych stosunków gospodarczych nie zajmowały się (i w większości nadal nie zajmują się) międzynarodową wymianą usług. Instrumenty polityki handlowej, o któtych uczy się studentów to cła, ograniczenia ilościowe, procedury antydumpingowe, a więc instrumenty odnoszące się do handlu dobrami fizycznymi. Zwiększone zainteresowanie międzynarodową wymianą usług i próby jej agregacji daniją się od międzynarodowych negocjacji handlowych w drugiej połowie lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia podjętych w ramach GATT. Negocjacje te po raz pierwszy objęły usługi i w ich wyniku wszedł w życie Układ Ogólny w Sprawie Handlu Usługami (General Agreement on Trade in Seryices, GATS), który reguluje międzynarodową wymianę usług.

Zajmowanie się handlem usługami stwarza wiele wyzwań, wśród któtych niebagatelną rolę odgrywają wyzwania terminologiczne. Terminy odnoszące się do handlu i używane przez stulecia zostały ukształtowane pod wpływem handlu dobrami fizycznymi i nie pasują do wymiany obejmującej również usługi. Handel „towarami” czy „dobrami” to w pojęciu potocznym handel ropą naftową, zbożem, komputerami czy samochodami. Pojęcie „handel” w ujęciu tradycyjnym to transakcja przez granice: między kontrahentami pozostającymi w krajach swojej siedziby, między któtymi przepływa „towar” (np. samochód), zmieniając w

1

Według krytyków usług, rosnąca rola usług w PKB nie była wynikiem wzrosm ich produkcji lecz zjawiskiem statystycznym, wynikającym z eksternalizacji: usług produkowano tyle samo co przedtem, ale icli udział w PKB wzrósł, bo były produkowane przez inne przedsiębiorstwa. Jest to prawda ale tylko częściowa. Udział usług wzrasta w związku ze wzrostem popytu na usługi konsumpcyjne w miarę wzrostu dochodów. Wzrasta również popyt przedsiębiorstw na usługi produkcyjne w związku z nasilającą się konkurencją. Ponadto, pogłębiająca się specjalizacja w produkcji usług prowadzi do wzrostu efektywności tej produkcji

' Przedmiot drugiej części niniejszej książki - centra usług wspólnych, stanowią przejaw tego zjawiska. Analizując je, nie należy zapominać, że przenoszenie tych centrów do Polski nie jest procesem nie pozbawionym kontrowersji z punktu widzenia krajów wysoko rozwiniętych, które sądz^ że tracą w ten sposób wartościowe miejsca pracy.