84669 P1360843

194 wiózł najbardziej znanych aktorów na tournee po Europie i Stanach Zjednoczonych, a Niemirowicz-Dan-czenko poprowadził teatr w Moskwie. W czasie dwuletnich występów zagranicznych (1922-1924) chodziło przede wszystkim o zarobienie pieniędzy dla podupadającego teatru. Tymczasem podróże przyniosły jedynie sławę.

Wielu utalentowanych aktorów MChATu, zamiast wracać do Związku Radzieckiego, zdecydowało się pozostać na Zachodzie. Emigranci ci, wśród nich Ryszard Bolesławski, Maria Uspieńska i Michaił Czechow, rozpropagowali w świecie poglądy Stanisławskiego na kształcenie aktorów. Dzięki nim system stał się znany poza granicami Rosji.

Podczas tournee Stanisławski zaczął zarabiać pisaniem. Moje życie w sztuce i Pracą aktora nad sobą opublikował w Stanach Zjednoczonych po angielsku — w języku, w którym ani nie mówił, ani nie czytał. Pozwoliło mu to na uzyskanie kontroli nad honorariami autorskimi. Związek Radziecki nie podpisał bowiem międzynarodowych porozumień dotyczących praw autorskich, więc publikacje rosyjskie nie były chronione. Decyzja o wydaniu pism za granicą sprzyjała niewątpliwie rozpowszechnieniu się systemu na całym świecie.

Po powrocie do Moskwy Stanisławski i jego teatr stanęli w obliczu rosnącej ingerencji władzy radzieckiej w twórczość artystyczną. Państwo ceniło sztukę realistyczną wyżej niż formalną lub abstrakcyjną, a świat fizyczny i materialny wyżej niż duchowy czy transcendentalny. Niemi-

SZTUKA AKTORSKA XX jjl

rowicz- Danczenko zdawał sobie ^ wę z grożącego im niebczpiet^ stwa. Rozumiejąc, jaką wagę przywiązywała do realizm,    L

na Zachód najstarsze, najbliższe    f

lizmowi przedstawienia MChATi W 1934 roku, kiedy realizm rock | li styczny proklamowany zostały ? jedyny uprawniony styl artystycan kontrola władz oznaczała już chw* za gardło. Bolszewicy dla swoid celów postanowili posłużyć sk tdś Stanisławskim. W latach trzydzie-stych prasa obwołała go prekurcores realizmu socjalistycznego w teatrze, a specjalna komisja cenzurowała i r- L dagowała jego książki tak. by pa& F wały do założeń materializmu.

Niestety, Stanisławski nie bardzo przystawał do swego oficjalnego wizerunku. Na przekór wczesnym, szeroko rozpowszechnionym pracom aa I temat realizmu psychologicznego, kontynuował niepoprawne politycznie zainteresowania jogą, symbolizmem, strukturą dramatu i konstrukcją akr.

Jak wyjaśniał „życie ludzkie jest m tyle subtelne, skomplikowane i różnorodne, że dla pełni swego wyraża y potrzebuje jeszcze większej bez porównania liczby nowych, dotychczas nieznanych nam «izmów»” (Prace aktora nad sobą, część pierwszak

Stanisławski wspierał też swego L dawnego studenta, Wsiewołoda Meyer- f holda. w czasach, kiedy Stalin podobnych mu artystów skazywał oa ciężkie roboty i śmierć. Odważył sfe nawet na krytykę lichego repertuaru MChATu, dobieranego wówczas przez Michaiła Geitsa, którego Stalin wyznaczył na ..czerwonego dyrektora” teatru. Z korespondencji f Stanisławskiego ze Stalinem ujaw-

Konstantin Stanisławski Pisma, pod redakcją Edwarda Csató, ze wstępem Henryka Szłety*- _t skiego. Państwowy Instytut Wydawniczy. Warszawa 1953-1956; tom 1: \fo/e życie wotM i | przełożyła Zofia Petersowa; tom 2; Praca aktora nad sobą, część pierwsza, przełożył Aleksander Męczyński; tom 3: Praca aktora nad sobą, część druga, przełożył Aldsatk Męczyński: tom 4; Artykuły, fragmenty, rozmowy, przełożyli Jadwiga Żmijewska, Aleksander ,    4

Męczyński, Zofia Szczuka-Chorzelska, Henryk Bieniewski.