104118

W okresie kina niemego większość produkowanych filmów byia adaptacjami dzieł rodzimej literatury. Byiy to między innymi Mogiła nieznanego żołnierza (1927) i Pan Tadeusz (1928) w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego, Ziemia Obiecana (1927) Aleksandra Hertza oraz Przedwiośnie (1928) Henryka Szaro.

4. W1930 powstał pierwszy polski film dźwiękowy - Moralność Pani Dulskiej w reżyserii Bolesława Newolina, który rozpoczął epokę kina dźwiękowego w Polsce. Podobnie jak w czasach filmu niemego, znaczną część polskich filmów stanowiły ekranizacje literatury.

Reżyserem, którego bogata twórczość świadczyła nie tylko o jego ambicjach myślowych i artystycznych, ale również o zmianach a zarazem ograniczeniach całej polskiej kinematografii był Józef Lejtes. Jego filmy stanowią grupę wyróżniającą się. Już — wspomniane — debiutancki „Huragan” czy „Dzikie pola” zwracały uwagę, pozostałe budziły wielkie zainteresowanie a często i ostre dyskusje... Barbara Radziwiłłówna' (1936) była prób4 ambitnego widowiska historycznego (XVI w ), w którym połączono: wątek romansowy króla Zygmunta Augusta z piękną przedstawicielką potężnego rodu magnackiego, konflikt z matką króla — Boną oraz walkę króla o ukrócenie samowoli polskiej magnaterii i szlachty. Film ten, sprawnie zrealizowany, lansował bardzo przejrzyście tezę polityczną o konieczności rządów silnej ręki.

Miało to w tamtych latach określoną wymowę. „Kościuszko pod Racławicami" (193 y) wyróżniał się znakomitymi scenami batalistycznymi. Najgłośniejszymi i najlepszymi filmami Lejtesa były: „Dziewczęta z Nowolipek" (1937) i „Granica” (1938). Oba oparte na współczesnych powieściach, pierwszy — Poli Gojawiczyńskiej, drugi - Zofii Nałkowskiej. „Dziewczęta z Nowolipek" to świetnie zrealizowana opowieść o życiu i losach mieszkańców pewnej warszawskiej kamienicy, opowieść o ich dramatach, codziennych kłopotach i radościach. Film zawierał trafnie nakreślone tło społeczne, znakomicie zarysowane sylwetki bohaterów, wiele obserwacji obyczajowych i niuansów psychologicznych, ów tak trudny do określenia nastrój poezji

i liryzmu. Film ten, który można by zaliczyć do nurtu populistycznego spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem zarówno publiczności jak i krytyki: w odniesieniu do przedwojennego filmu polskiego nie byto to zjawisko zbyt częste... Słusznie pisano,

Ze jest to pierwszy film na wysokim, wyrównanym poziomie artystycznym, bez uproszczeń, naiwności, wyświechtanych szablonów, jakichkolwiek mankamentów warsztatowych czy technicznych. „Granica' była przedsięwzięciem znacznie trudniejszym, tak jak

i bardziej skomplikowane było pisarstwo Zofii Nałkowskiej. Wfcięła ona zresztą udział, jako współautor w pisaniu scenariusza. Scenariusz i film zachował ducha powieści, zasadniczy zrąb akcji i rysunku bohaterów .ale rozszerzył je, pogłębił i nadał nowy

filmowy kształt. „Granica" jest dramatyczną opowieścią o ludzkich uczuciach i namiętnościach, o ludzkiej godności i odpowiedzialności, o owej — tytułowej — granicy (moralnej), której nikomu przekraczać nie wolno. Film zawierał też uboczny, ale ostro zarysowany wątek krytyczno-społeczny, piętnujący nadużycia administracji państwowej. „Granicę" uznała krytyka za wielkie osiągnięcie, za „szczyt możliwości polskiej twórczości filmową".