106130

mtd 2 (2002/2003) - 2

w badaniach eksperymentalnych

Jeśli efekt oddziaływania może być wyjaśniony za pomocą różnych zmiennych teoretycznych (X i X’), wybiera się nieraz zmienną (konstrukt) o większej mocy wyjaśniającej.

O —» Xi —» Y O —> X₂ —> Y

Zdarza się, że alternatywne teorie, wyjaśniające tę samą zależność empiryczną O —> Z, są niewspółmierne (twierdzeń jednej teorii nie da się przełożyć na twierdzenia drugiej). Np. gorsze zapamiętywanie „brzydkich słów” może być tłumaczone jako hamowanie reakcji dla uniknięcia kary (teoria uczenia) albo jako stłumienie („zepchnięcie do podświadomości”) niepożądanych zachowań (psychoanaliza).

Eksperyment krzyżowy (experimentum crucis) - ma rozstrzygać między konkurującymi ze sobą teoriami, tzn. definitywnie potwierdzić jedną i obalić drugą. Możliwość takich eksperymentów kwestionuje się jednak, m.in. ze względu na niewspółmierność teorii.