107812

Agresja rzadko wyrażana jest wprost i wtedy najczęściej w formie humorystycznej, bądź w przenośni. Pośrednio ujawnia się w następujący sposób:

-    przez utożsamienie się z agresorem,

-    wyrażona przez zwierzę (z natury agresywne),

-    przez relacje na dystans z przedmiotem agresji,

-    poprzez przedmioty utożsamiane z przemocą.

Reakcje depresyjne mogą ujawnić się wprost w rozmowie z badanym, kiedy uważa siebie z mało wartościowego i „niegodnego” swojej rodziny. Widoczne są one również w:

-    dewaloryzacji własnej postaci,

-    pominięciu siebie,

-    identyfikacji ze zwierzęciem uznawanym za słabe i niepozorne.

Do konfliktów maskowanych niektórzy autorzy zaliczają także identyfikację regresywną, zwroty narcystyczne oraz nieprawidłowa identyfikacja płci. Pierwszy wiąże się z poczuciem bezsilności i rezygnacją, a w konsekwencji chęcią powrotu do okresu, kiedy „wszystko było dobrze”. Wyrazem takich przeżyć może być:

-    identyfikacja z małym dzieckiem - niemowlęciem

-    wprost przedstawienie siebie jako młodszego, niż się jest w rzeczywistości.

Zwroty narcystyczne ujawniają się przede wszystkim w wyraźnej waloryzacji własnej postaci przez autora oraz nadmiernym skupieniu uwagi na sobie tak w rozmowie, jak i w rysowaniu. Natomiast nieprawidłowa identyfikacja płci może wyrażać się waloryzacji lub dewaloryzacji właściwych problemowi postaci bądź podobielistwo osoby rysującej z tymi postaciami (np. w ubraniu, kolorze itp.). Nieakceptowanie swojej płci albo niezadowolenie z niej wyraża się częściowym lub całkowitym pominięciem ciała w rysunku.

Przeżywane przez autora rysunku konflikty z otoczeniem oraz konflikty wewnętrzne, zarówno jawne, jak i ukryte, wpływają dezorganizująco na kształtującą się osobowość. Do najczęściej wymienianych cech takiej osobowości, rozpatrywanych w analizie Testu Rysunku Rodziny, należą niepokój i agresja.

Wskaźnikami niepokoju są: