101817

Niemiec, środkowych Czech i Węgier. Poza wymienionym obszarem występowania, pojedyncze zespoły pochodzą również z Holandii, Szwajcarii, Polski, północnych Wioch, byłej Jugosławii, Grecji, Turcji, Cypru, środkowego Podnieprza, Przedkankazia oraz Iranu.

Egzemplarze z terenów Polski w stosunku do pozostałych znalezisk mają charakter marginalny i świadczą o oddziaływaniu kulturowym z południa i poludniowego-zachodu na nasze ziemie. Znamy około 40 egzemplarzy guzów-krępulców z 16 stanowisk usytuowanych głównie na Śląsku, w Wielkopolsce oraz na Kujawach. Szczególnie istotnym znaleziskiem był guz z Samborowie (powiat Racibórz), ponieważ zalicza się do nielicznej kategorii zabytków przypisywanych 2 połowie III okresu epoki brązu. Pochodzi on z ciałopalnego grobu popielnicowego kultury łużyckiej. W inwentarzu tej kultury z wspomnianego okresu zabytek tego typu stanowi element niezwykły i dotąd niespotykany. Bardzo podobny formą okaz odkryło na terenie środkowodunajskiej kultury pól popielnicowych w Dolnej Austrii. Towarzyszyły mu 3 paciorki bursztynowe z surowca pochodzącego znad Bałtyku. Można więc rozważyć możliwość, iż obecność guza-krępulca w Samborowicach wiąże się z aktywnością ludności kultur pól popielnicowych na tzw. „szlaku bursztynowym", natomiast sarn okaz postrzegać jako import, przypuszczalnie z Dolnej Austrii. Interpretacje taką umożliwia fakt, iż Samborowice znajdują się na dawnym szlaku komunikacyjnym, niemalże u „wylotu" Bramy Morawskiej.

Dość interesujący jest skarb wyrobów brązowych z Przemyśla, znajdujący się obecnie w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Poza odlewanym kowadłem, grotem włóczni z tuleją i szerokim liściem, miniaturowy siekierką oraz ślirnacznicowatą tarczką z drutu znajdowały się tam także trzy lub cztery guzy-krępnlce z czterema nóżkami wspartymi na pierścieniu i lekko wypukłym kołpakiem nie wystającym poza obręb pierścienia i nóżek. Skarb ten jest wyjątkowy, nie posiada bowiem analogii na terenie Polski lub krajów sąsiednich. Guzy wyróżniają się bardzo prostą i interesującą typologicznie formą. Podobny, ale nie zachowany w całości guz odnaleziono na stanowisku w Podhajcach. Wiele kłopotów dostarczało ustalenie clnonologii oraz pochodzenia skarbu z Przemyśla. Według Marka Gedla w przypadku tego odkrycia wyłącznie guzy-krępirlce mają większe znaczenie w datowaniu. Jego zdaniem znaleztsko pochodzi z samego schyłku epoki brązu i wiąże go z pojawieniem się elementów typowych dla tzw. horyzontu kirnmeryjskiego na terenach Kotliny Karpackiej. Nie wydaje się bowiem, by guzy były produktem miejscowym. Dodatkowo brak jest bezpośrednich przesłanek, by sądzić, że zabytki te związane są z okresem wcześniejszym niż HaB3, nie można jednak takiej możliwości definitywnie wykluczyć.

Guzy-krępulce z pochówków' w Kietrzu (pow. Głubczyce, grób 76) oraz Zaborowa (pow. Rawicz) zaliczono do grupy I b Tego typu okazy znane są przede wszystkim z licznych zespołów z HaCl z południowych Niemiec i środkowych Czech. Występują tam w kontekście znalezisk części irżdzreiucy do rzędu zaprzęgowego w bogatych pochówicacli, którym często towarzyszył wóz. Guz z Zaborowa odnaleziono waaz z częściami rzędu końskiego w zestawie nawiązującym do tzw. bogatego rzędu końskiego z HaCl z terenów południowych Niemiec. Wraz z guzem odkryto sztabkowaty krępulec oraz wędzidło o jednopierścieniowych zakończeniach i „warkoczow-atych" sztabkach. Guz-krępulec z Kietrza natomiast nie występuje z innymi częściami rzędu końskiego. W ciałopalnym pochówku popielnicowym

2