111513

2.1.3. Podmioiomśćpramaj^

Podmiotem danego systemu prawa jest ten, kto ma wynikające z tego systemu prawa i obowiązki Dotyczy to również prawa międzynarodowego. Przez setki lat tradycyjnym podmiotem prawa międzynarodowego były państwa :

one tworzyły prawo międzynarodowe, one stały na straży jego przestrzegania, tylko one były nosicielem suwerenności (rozumianej jako równość z innymi państwami w stosunkach międzynarodowych i niezależność w odniesieniu do kształtowania własnych stosunków wewnętrznych).

Przełom XIX i XX w. przyniósł narastającą dyskusję o podmiotowości prawno międzynarodowej innych uczestników stosunków międzynarodowych, w tym przede wszystkim organizacji międzypaństwowych.

Po II wojnie światowej utrwaliło się stanowisko, że organizacje międzypaństwowe mogą mieć podmiotowość prawio międzynarodową. Podstawowe znaczenie miała dla uzasadnienia takiego stanowiska opinia doradcza MTS z 1949 r., w której Trybunał stwierdził, iż organizacje międzypaństwowe zasadniczo mają podmiotowość prawną, jeżeli na podstawie ich statutu można dojść do wniosku, że dla osiągnięcia swoich celów mogą zawierać umowy z państurami trzecimi, mają prawo korzystania z przywilejów i immunitetów, prawo czynnej i biernej legacji oraz mają zdolność do czynności prawnych (mogą podejmować czynności prawno międzynarodowe)’.

Nie zakończyło to jednak dyskusji nad podmiotowością prawno międzynarodową organizacji międzypaństwowych, przy czym punkt ciężkości przesunął się na określenie zakresu takiej podmiotowości. Punktem wyjścia w tej dyskusji jest założenie, że organizacja ma podmiotowość prawno międzynarodową w zakresie przyznanym w umowie międzynarodową (statucie) przez państwa założycielskie (członkowskie). W takim ujęciu podmiotowość organizacji jest określana jako podmiotowość pravwio międzynarodową pochodna (wtórna). Chodzi jednak o to, że wiele organizacji międzypaństwowych rozwija się dynamicznie, uniezależniając się w pewnym sensie od państw założycielskich (członkowskich). Wytworzyły się różne kierunki (poglądy funkcjonalistyczne), uzasadniające taki rozwój: w myśl doktryny „domniemania kompetencji" (implied powers) kompetencje organizacji wynikają również z zadań postawionych przed organizacją; z kolei według doktryny „domniemania praw wynikających z natury rzeczy* organizacji powinny przysługiwać wszystkie prawa, będące atrybutem podmiotu prawa międzynarodowego, z wyjątkiem wyraźnych ograniczeń określonych w statucie. Poglądy te wyraźnie zmierzają do dynamicznego ujęcia kompetencji (zakresu podmiotowości prawno międzynarodowej) organizacji międzynarodowej. Praktyka związana z działalnością WE odgrywa w tej dyskusji zasadniczą rolę.

Organizacje międzynarodowe mogą również posiadać podmiotowość prawną w rozumieniu prawa krajowego. Zwykle państwa członkowskie w umowie ustanawiającej daną organizację określają, w jakim zakresie organizacji tej przyznają podmiotowość w swoim prawie krajowym.

2.1.4. PQięęię.Qrflaniżaęii..PQnadnarod.owei

Pojęcie ponadnarodowości wywodzi się z dzieła Friedricha Nietzschego pt. Der Wille zur Macht (1885). Na przełomie XIX i XX w. było rozumiane różnorodnie: oznaczało wyższość prawa natury lub prawa międzynarodowego w stosunku do prawa wewnętrznego państw; po ustanowieniu Ligi Narodów po I wojnie światowej było też używane dla podkreślenia szczególnego, niezależnego statusu urzędników tej organizacji międzynarodowej. Po II wojnie światowej powrócono do tego pojęcia w pierwotnym tekście TEWWiS. Szybko jednak ze względu na jego kontrowersyjny charakter wycofano je z TEWWiS i świadomie zrezygnowano z tego pojęcia przy formułowaniu Traktatów Rzymskich.

Mimo niejednoznaczności pojęcia jjonadnarodowości" odgrywa ono znaczącą rolę, ró\Miież w odniesieniu do kwalifikacji organizacji międzynarodowych, a szczególnie w kontekście WE. Pod pojęciem „organizacji ponadnarodowej* rozumie się bowiem szczególny rodzaj organizacji międzypaństwowej, która:

K w wyniku zakresu i rozrostu jej kompetencji (patrz: doktryna impied po-wers) tworzy samodzielny, autonomiczny porządek prawny, różny od prawa międzynarodowego i od prawa krajowego jej państw członkowskich: w szczególności uniezależnia się od umowy międzynarodowej ją tworzącej, która nabywa równolegle cech konstytucji (prawa konstytucyjnego) organizacji (stąd określanie tego zjawiska jako procesu paralelizacji);

K stanowi prawo pochodne (wtórne) szczególnego rodzaju stosowane bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich: charakteryzujące się jeśli wynika to z tego prawa skutkiem bezpośrednim w sferze prawa krajowego państw członkowskich i pierwszeństwem wobec tego prawa.

2.2. Ustanowienie UE

UE została ustanowona na mocy art. 1 (art. A w brzmieniu Traktatu z Maastricht) TUE podpisanego 7 lutego 1992 r. (wszedł w życie 1 listopada 1993 r.), który w akapicie pierwszym stwierdza: „Niniejszym