Kształtowanie się unii europejskiej
Ostateczne porozumienie w sprawie traktatu o Unii Europejskiej osiągnięto na spotkaniu Rady Europejskiej, które odbyło się 9-10 grudnia 1991 w Maastricht, a jego podstawą stały się raporty przedstawione przez obie Konferencje Międzyrządowe. Podczas szczytu w Maastricht za dalszymi rozwiązaniami federalnymi opowiedziały się głównie: państwa Beneluksu, Francja, Niemcy, Hiszpania i Wiochy, a przeciwne im pozostały przede wszystkim: Wielka Brytania, Dania i Irlandia. W Maastricht przywódcy dwunastu państw członkowskich podjęli podwójną decyzję: o nowelizacji traktatów założycielskich oraz o przyjęciu nowego traktatu powołującego do życia Unię Europejską. Uzgodniono ostatecznie, że Dania i Wielka Brytania nie będą uczestniczyć w realizacji trzeciego etapu unii gospodarczej i walutowej. Zgodzono się również na wyłączenie Wielkiej Brytanii z uzgodnień w zakresie unijnej polityki socjalnej.
Traktat o Unii Europejskiej uznano za etap ku tworzeniu federacji europejskiej i przybliżenie rozwoju integracji politycznej „dwunastki”, jednak pod wpływem brytyjskim usunięto z niego treści o celach federacyjnych. W ostatecznej wersji traktatu o Unii Europejskiej przyjęto tylko sformułowanie, iż stanowi on etap do utwoizenia ścisłej unii europejskiej.