123935

2

przyczynia się do osłabiania pamięci. Człowiek, który ufa lenni, co zapisane, przesiaje ćwiczyć swoją pamięć Ufa lemir. co na zewnątrz. a nie temu. cojesl w nim samym Ponadto zapisane słowa żyją swym własnym żydem, odcrwaiym od lego. kio jej wypowiedział Pizez łonie potrafią liczył¹ prawdy Człowiek, który ma naptawdę coś do powiedzenia o sprawach najważniejszych. takich Jak: sprawiedliwość. piawda czy piękno, nie będzie o tym pisał na papietze. lecz w duszy ucznia

Żywym słowem według Sokratesa jest dialog klóiy polega na stawianiu krótkich pytali i udzielaniu zdecydowanych, a nie wymijających, odpowiedzi Dialog len może mieć¹ dwie odmiany mateiitycziią oraz elenkiyczną (lomczną) Metodę mair lityczną Sokrates porównywał do zawodu swojej matki - do sztuki położniczej, czyli maić utyki Mistrz filozofii nie Jest nauczycielem, który przekazuje wiedzę. Jest raczej akuszetem. który pomaga uczniowi zrodzić¹ prawdę z siebie. Chodzi o to, aby uczeń Jasno uśsdadomił sobie to. co przedtem niejasno w nim drzemało Filozof Jest tym. który pobudza i rozbudza świadomość ucznia, kieruje jego myśli na właściwe lory. aby sam doszedł do prawdy Pomaga - podobnie Jak położna, która odbiera płód - vdobywać amentyczny skarb, który cbzemie w duszy ucznia Metody maieutycznej me da się jednak stosować w odniesieniu do wszystkich kidzi Położna może pomóc tylko kobietom ciężarnym Natomiast wysiłki położnej w stostmku do kobiet, które nie noszą w sobie płodu, są bezowocne i bezsensowne Podobnie jest z dialogiem maieiaycznym Jest on owocny jednie w stostmku do łych uczniów, w których duszach tkwi jakiś uśpiony skarb. Nie można jej natomiast stosować w stosunku do zadufanych w sobie głupców tak długo, aż uświadomią sobie własną niewiedzę. Trzeba wirdy sięgnąć po metodę elenkiyczną czyli aoniczną Polega ona na tym. że mtstrz udaje, ze wierzy w komjsetencję i wiedzę swojego rozmówcy Nawet go komplementuje i przyjmuje za dobrą monetę wszystkie jego wypowiedzi Następnie, stopniowo^ krok po kroku wykazuje słabe straty jego wypowiedzi, az ośmiesza rozmówcę i zmusza go w ten sposób do tego. by sam ocfczucił to. co powiedział Sprowadza jego własne wypowiedzi do absurdu W ten sposób wykazuje mu pozomość jego wiedzy i uświadamia, że na|>iawdę nic nie wie Roz mówca uświadamia sobie, że nie tylko niczego tue wiedział, ale ponadto - żył w złudzeniu, że coś wiedział.

Filozofia uptawiana metodą dialogu me ma być nauką o bycie, o nanuze rzeczy (de rerum natur a), lecz wiedzą o człowieku i o społeczności ludzkiej. Tę wiedzę o człowieku każdy musi znaleźć w sobie, we własnym doświadczeniu wewnętrznym

B.    Hierarchia w artości

Hierarchia wartości była u Sokratesa pojęta mdywiduaUstycznie Najwyższą wartością jest dobro duszy. Najważniejszym zadaniemjest terapia duszy, a więc troska o to, by była najlepsza Postulat troski o duszę nie ma jednak zabarwienia eschatologicznego Według Sokratesa, me wiadomo, czy i co czeka człowieka po śmierci. Pojęcie duszy nie ma miało u Sokratesa ciur akrem bytowego Dusza jest raczej pojęciem marakiym Oznacza indywiduakie. wewnętrzne rozeznanie dobra i zła Dobro duszy - to nie oczekiwane szczęście po śmierci, lecz życie morakie. życie w cnocie Wszystka co dobre i złe w świecie. bierze swój poc zątek z duszy. Dlatego właśnie dobro ckrszy i terapia duszy są dla człowieka najważniejsze. Z niego dopiero wypływają wszystkie inne wartości, także społeczne Dobro duszy Jest wiec dla człowieka sprawą ważniejszą niż sprawy publiczne Sokrates uzasadniał cnory społeczne, np męstwo czy waleczność, w sposób indywidualistyczny Żołnierz ma na wojnie dzielnie wakzyć i narażać życie, nie z obowiązku wobec ojczyzny. lecz z obowiązku wobec siebie. Tchórzostwo bowiem pohańbiłoby jego duszę Dzięki trosce każdego człowieka o własną duszę i o cnoty, które ją uszlachetniają zyska także społeczność.

Sokrates nie sformułował jakiejś klasyfikacji cnót czy hieiatchn wartości Nie mówił o tym, co jest jwawdziwą cnotą jirawdą czy szczęściem ani co jest dobre, lepsze czy najlepsze Formułował jedynie ogóbte postulaty etyczne mówiące np . że lepiej jest doznać krzywdy niż ją wyrządzać, lepiej jest umrzeć nie sprzeniewierzając się sobie niż żyć za wszelką cenę w niezgodzie ze sobą lepiej się przyznać do niewiedzy niż udawać, że posiada się wiedzę.

C.    Racjonalizm etyczny

Racjonalizm etyczny Sokratesa polegał na tym. że wiązał on batdzo ściśle cnotę z wiedzą Jeśli ktoś wie. cojesl sprawiedliwe, będzie postęjsował sprawiedliwie Jeśli kłoś natomiast postę|»ije niesprawiedliwie, to dlatego, że nie wie. co jest sprawiedliwe Tchórzostwo jest skutkiem braku wiedzy o tym. co straszne i niestraszne Gdyby człowiek wiedział że piękniej i korzystniej dla niego oraz dla jego szczęścia jest walczyć odważnie, to by się nie bal Przeciwieństwo tchórzostwa, odwaga, wynika z wiedzy o tym. co straszne i niestraszne Wiedza rodzi cnotę, a cnota zapewnia człowiekowi szczęście U Sokratesa zatem łączą się w jedno wiedza dobro i szczęście Żadna wartość nie jest prawdziwą wartością. Jeżeli nie wypływa z wiedzy. Wiedza czyni rzeczy dobrymi, a niewiedza - złymi.

Widać więc. że u Sokratesa występował jerhioznaczny prymat rozumu w stosunku do woli Sokrates był ptzekaiany. że wola człowieka automatycznie podąża za wiedzą Jeśli ktoś postępuje źle. to nie dlatego, że nie chce postępować dobrze, ale dlatego, że nie wie. co jest dobrem Sokrates zatem stawał w opozycji do innego poglądu w tej kwestii, wyrażonego np przez Owidiusza (i św. Pawła) Według tego poglądu, można rozumem poznać dobra a jednak za nim nie podążać. Decyzja, by czynić dobro jest bowiem efektem współdziałania rozumu i woli. Owidiusz pisał o tym w słynnym zdaniu Video tnehara firaboqur. deieriara seąuor („Widzę i pochwalam to. co lepsze, a wybieram ta co gorsze")i W podobnym duchu pisał św. Paweł: „Nie czynię dobra, któtego chcę. lecz zło, którego nie chcę'' (Rz 7. 19). Sokrates nie doceniał roli wob era z emocji w decyzjach moralnych.

Racjonalizm etyczny Sokratesa doprowadził go do innych jeszcze skrajnych konsekwencji Sokrates twietdzil że człowiek powinien postępować świadomie, a nie bezwolnie Dlatego też. według niego, lepszy Jest człowiek, który świadomie popełnia występek, iuż ten. kto wprawdzie nie zawinił, ale tylko mimowolnie Dobry uczynek spełniony bez wiedzy, bez świadomości naprawdę się nie bezy. Lepszy jest więc ten. kto błądzi świadomie Sokrates zatem wyżej cenił czyny popełniane z premedytacją, nawet złe. niż popełnione z niepełną świadomością, np w afekcie.

D.    Nauka o druhu opiekuńczym

Sokrates w swoim naucz«iiu powoływał się jeszcze na jakiegoś (kicha opiekuńczego, od którego otrzymuje pouczenia i wskazania Ten duch opiekuńczy - to daimanion Mówił o tym. że od chłopięcych lat odzywa się w nim głos. który mu odradza, gdy chce coś uczynić, natomiast niczego mu nie doradza Powoływanie się na to bóstwo było jeckiym z powodów oskarżenia Sokratesa o ta że uznaje innych bogów niż państwo, przez co szerzy bezbożność Daimonlon nie jest jerhiak prywatną wyrocznią która udziela odpowiedzi na wszystkie pytania życiowe. Odzywa się on i ostrzega tyko wtedy, gdy chce się uczynić coś. czego nie należy czynić. Jest on wytocznią włącznie w kwestiach etycznych i to raczej ockadzającą niż doradzającą

Nauka o duchu opiekuńczym była i jest różnie interpretowana przez późniejszych filozofów. Według jednych, jen to wyłom w racjonalinycznym systemie Sokratesa Filozof wykazuje tu niekonsekwencję, gdyż z jednej strony głosi racjonalizm etyczny, z drugiej zaś -powołuje się na elementy aracjonabie Według ikugiej opinii, efeamonron należy kiterpretować jako głos sumienia, które odzywa się w człowieku w kwestiach etycznych i to najczęściej wiedy. gdy jen niezadowolone z czynów człowieka. Według trzeciej opinii, daimonion, to rodzaj całościowej intuicji etycznej, która wskazuje człowiekowi dtogę postępowania wówczas, gdy niemożliwy jest jasny i wyraźny sąd rozumu w jakiejś kwestii