44412

popularną Opętani. W sierpniu 1939 r. pisarz popłyń^ staikiem „Chrobry" do Argentyny i pozostał w Buenos Aires. Tam stworzył sobie krąg kawiarnianych przyjaciół i uczniów, napisał dramat pt. Ślub (wyd. hiszpańskie 1948, polskie 1953) oraz powieść Trans Atlantyk W 1, 1947-1953 pracował w Banku Polskim, później otrzymywał niewielkie honoraria z tekstów przygotowywanych dla Radia Wolna Europa, najczęściej nie emitowanych. Powrót Gombrowicza do polskiego, następnie wejście do międzynarodowego życia literackiego, dokonały się dzięki współpracy z „Kulturą. To tam zaczął ukazywać się Dziennik, dzieło jedyne w swoim rodzaju, wielogatunkowe i wieloznaczne, w którym nastąpiło połączenie konwencji pisarstwa literackiego i filozoficznego, fikcji i publicystyki i w którym znalazł się m in. wyraz dla literackiej samo-wiedzy i autokreacji pisarza. Nakładem Instytutu wychodziły kolejne utwory, a po śmierci autora Dzielę zebrane. W 1960 r. Instytut Literacki opublikował po raz pierwszy powieść pt. Pornogrrfia, w 1965 r. Kosmos, w 1966 > Operetkę (wraz z Dziennikiem, t. 3). W tym czasie - przypomnijmy - twórczość Gombrowicza mocno w PRL reglamentowano (liberalizacja nastąpiła jedynie w okresie 1957-1958), w latach 80. miała liczne wydania, oficjalną i ocenzurowaną edycję Dzienników zapoczątkowano wr. 1986. /.agraniczna recepcja dzieła Gombrowicza przybrała postać intensywnej obecności w latach 60.; bardzo liczne przekłady, inscenizacje dokonywane przez najlepszych reżyserów, zainteresowanie światowej krytyki, nagrody międzynarodowe ułatwiły temu dziełu wejście w obieg światowej myśli literackiej. Pisarstwo Gombrowicza koncentruje się wokół temam związków międzyludzkich i wynikającej stąd kwestii tożsamości jednostki. We wszystkich utworach kreowane przez pisarza postacie znajdują się w stanie wieloaspektowego konfliktu pomiędzy indywidualnym dążeniem do zachowania odrębności a rzeczywistością społeczną, której regułą jest przydzielanie ról. Można byłoby więc uznać Gombrowicza za przedstawiciela egzystencjalizmu. i jest on nim w istocie, jednakże filozofia jednostki, jaka wyłania się z dzieł pisarza, wychodzi poza ramy owego systemu, przekraczając je zarówno w kierunku estetyki, jak i metafizyki. Kluczowe dla tej twórczości pojęcie „formy" ma status procesu, nie statycznego bytu. i obejmuje wszystkie dziedziny, poprzez które istnieje człowiek: indywidualną biografię, cywilizację i kulturę. Wymykanie się formie, która dąży do osiągnięcia stanu pełni, a więc śmierci, odbywa się u pisarstwie Gombrowicza przez eksplorację „niższości", „niedojrzałości", młodości, „synczyzny" (Trans Atlantyk) przeciwstawionych wyższości, dojrzałości i „ojczyźnie". Dzieje się to w sposobie konstruowania bohaterów, w sposobie tworzenia języka, w ostentacyjnym łączeniu literackiej rafinady z estetyką literatury i sztuki popularnej (Opętani, Operetka). Groteska, ironia, obyczajowa i światopoglądowa prowokacja, bezlitosne nicowanie tradycji, należą do podstawowych środków wyrazu . metod artystycznego poznania w dziele tego postmodernisty. którego motywacją jest szacunek dla wartości.