46363

reorganizacji Układu Warszawskiego. Pogłębiający się za czasów Breżniewa konflikt między politykami i wojskowymi w ZSRR doprowadził tych pierwszych (w latach 1982-1963, za Andropowa) do konkluzji, że tylko radykalne rozwiązanie polityczne (wycofanie się z Europy Środkowej, zjednoczenie Niemiec, rozwiązanie Układu Warszawskiego) może zapobiec wojnie w Europie Centralnej. Realizowanie tej linii rozpoczęło się w 1985 roku. Powyższy zwrot uruchomił dalsze, niezamierzone procesy, które doprowadziły w ZSRR do końca komunizmu i rozpadu imperium.

Inny - chiński - nurt rewolucji militarnej wiązał się z nowym politycznie, ekonomicznym i technologicznym pakietem możliwości, otwartym przed Glinami w 1978 roku przez USA, w zamian za przeorientowaiue polityki zagranicznej i wojskowej (w związku z kryzysem detente i zarysowanymi wyżej procesami w ZSRR). Skorzystanie z owych możliwości wymagało zmian w polityce wewnętrznej, w tym - zmiany stosunku do reform ekonomicznych, obcego kapitału i instytucji tradycyjnych rynków. Reorientacja wojskowych elit chińskich rozpoczęła dyskretną zmianę instynicjonalnej masy krytycznej systemu chińskiego i uruchomiła proces wychodzenia z komunizmu. Z perspektywy krajów Europy Środkowo-Wschodniej głównymi implikacjami „rewolucji militarnej” w ZSRR były - z jednej strony - nowe zagrożenia (co przyspieszało dezintegrację bloku) i - z drugiej - nowe szanse. Te ostatnie to przede wszystkim otworzenie się przed społeczeństwami przestrzeni do

politycznego dyskursu z lokalnymi elitami komunistycznymi, w związku z gwałtownie rosnącymi trudnościami stabilizowaiua sytuacji (bez groźby interwencji moskiewskiej). Wraz

z ogólnym kryzysem komunizmu oraz nowymi interesami (uruchomionymi poprzez „uwłaszczenie nomenklatury") doprowadziło to do środkowoeuropejskiej fali „odgórnych rewolucji" i kontrolowanego wychodzenia z komunizmu.

Ponadto, szybko dostrzeżone zostały korzyści płynące z wyjścia poza instytucjonalne granice komimizmu (także poza strefą militarną), dzięki podziałom w elitach sowieckich pojawiła się przestrzeń do oddolnego politykowania, a więc do rozproszenia władzy centralnej. Zaczęto obserwować masowe odrzucenie systemu w kategoriach moralnych, np. działalność "Solidarności". I chociaż nie da się zaobserwować wyraźnego odejścia od ideologii i logiki komunistycznej, takie początkowe pęknięcia w martwej strukturze odegrały rolę potężnego katalizatora zmian.

Pieriestrojka fros. nepecrpofiKa - przebudowa) - potoczna nazwa procesu przekształceń systemu komunistycznego w ZSRR w latach 1985-1991. Początkowo pierestrojka wraz z hasłami głasnosti (ros. jawności) i uskorienia (ros. przyspieszenia) stanowiły symbol nowego kursu politycznego Komimistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR). Został on zapoczątkowany w 1985 przez Michaiła Gorbaczowa po objęciu przezeń stanowiska sekretarza generalnego Komitetu Centralnego KPZR i jego doradcy Aleksandra N. Jakowlewa. Podstawowe zasady pierestrojki określił Gorbaczow w książce pt.: Przebudowa i nowe myślenie dla naszego kraju i dla całego świata, opublikowanej w 1988.

Jej istotą była modernizacja gospodarki, częściowe jej urynkowienie, zwiększaiue swobód obywatelskich i ocieplenie stosunków z państwami zachodnimi Pieriestrojka stała się katalizatorem świadomości narodowej w republikach radzieckich, w pierwszym rzędzie bałtyckich i zakaukaskich, doprowadzając do ro7,|Xtdn ZSRR i systemu komunistycznego.

5. Płaszczyzna funkcjonalna

W skali globalnej pojawiły się nowe szanse, ale i nowe zagrożenia.

Szanse: postęp techniczny

Zawożenia: ..kontrolowana" wojna nuklearna -> Doktryna Schlesingera (możliwość ograniczonego ataku nuklearnego) -> odpowiedź ZSRR: Doktryna Ogarkowa: początkowo uważano, że kontrolowana wojna nuklearna nie jest możliwa + nawoływano do rozbrojema. późiuej sformułowano doktrynę Ogarkowa. tj. obronę przez atak.

Wykorzystano w niej formułę „kontrolowanej eskalacji" z doktryny amerykańskiej, a równocześnie - jak sądzili autorzy owej innowacji ze Sztabu Generalnego - znaleziono sposób zablokowaiua uderzenia nuklearnego USA na ZSRR i wojska Paktu Warszawskiego. Istotą koncepcji crisis siability było właśnie uniemożliwienie rozszerzenia się kryzysu. Podstawowe założenia autorów doktryny, którą umownie nazwę Doktryną Ogarkowa. były następujące:

-    Zachód szykuje się do przyszłego ataku na ZSRR;

-    USA nie są zainteresowane wyjściem poza ograniczany konflikt i przeniesieniem go na swoje terytorium, nie zastosują więc pierwsze brom nuklearnej (nawet w wypadku konwencjonalnego ataku wojsk Paktu Warszawskiego na Europę Zachodnią);