50738

Te cztery wymiary struktury społecznej - normatywny, idealny, interakcyjny i interesów - pozostają we wzajemnych, ścisłym powiązaniu. Ujęcie struktury jako wielowymiarowej i międzywymiarowo powiązanej każe traktować każde wyjaśnienie odwołujące się do pojedynczego tylko wymiaru jako nieprawomocne.

I tak, wadliwe będzie wyjaśnienie, w którym konkreme podejmowane przez ludzi działania traktowane będą tylko jako:

-    przestrzeganie norm i wartości (skrzywienie normalvwistvczne)

-    wcielanie w życie przekonali (skizy wigilie idealistyczne)

-    wykorzystywanie opcji interakcyjnych (skrzywienie behawiorystyczne)

-    realizowanie typowych interesów (skrzywienie materialistyczne)

Adekwatne wyjaśnienie wymaga uwzględnienia wszystkich wymiarów i to nie osobno, nie „po kolei”, lecz syntetycznie, w ich równoczesnej, wielokierunkowej interferencji. Nazwijmy to dyrektywą wielowymiarowego yyyjaśnieuia strukturalnego

Struktura społeczna z perspektywy jednostki

Strukturalna perspektywa narzuca szczególny sposób widzenia jednostki. Od powstania socjologii towarzyszy jej przekonanie, że socjologiczny obraz człowieka jest swoisty i różny od obrazu kreślonego przez psychologię czy inne nauki. W nowoczesnym języku powiemy, że jednostka jest tu charakteryzowana przez jej miejsce w strukturze społecznej. Ten socjologiczny aspekt człowieka wyabstrahowany od innych, oczywiście ważnych ale przez socjologa prawomocnie pomijanych aspektów składających się na pełną, z krwi i kości „osobę" bywa określany jako pozycja społeczna. Poprzez swoją szczególną pozycję jednostka jest niejako zakotwiczona w sieci strukturalnej, otacza ją swoista wiązka relacji strukturalnych.

Wokół każdej pozycji skupiają się elementy wszystkich czterech wymiarów. I tak. z każdą pozycją wiąże się właściwy jej tylko zestaw norm i wartości: pewien fragment stmktury normatywnej. Socjologia ma na to od dawna dobre określenie - rola społeczna.

Z każdą pozycją wiąże się swoisty zestaw poglądów, przekonali nawyków myślowych stereotypów; pewien fragment struktury idealnej. Proponujemy tu określenie - mentalność pozycyjna.

Po trzecie, każdą pozycję otacza swoista wiązka kanałów, torów interakcyjnych otwierających możliwość kontaktów z innymi; pewien fragment struktury interakcyjnej. Proponujemy tu określenie - opcie interakcyjne. Po czwarte, każda pozycja otwiera dostęp do swoistej puli dóbr. środków, wartości społecznie cenionych. Dla określenia tego nierównego, liierarchicznie zróżnicowanego dostępu proponujemy zarezerwować termin stanis społeczny

Socjologiczne wyjaśnienie tego. co jednostka robi, co myśli, do czego dąży. wymaga zawsze odwołania się do pozycji, którą zajmuje w społeczeństwie, do jej lokalizacji w obrębie stnikniry społecznej, a tym samym przywołaiua w eksplanansie czterech strukturalnych korelatów pozycji: roli, mentalności, opcji i statusu Nie wystarczy uwzględnić w eksplanansie jednego tylko, pojedynczego wymiaru struktury.

Kolejne przybliżenie: bez założeń upraszczających

Dotychczasowa analiza struktury społecznej, zarówno w ujęciu całościowym, jako atrybutu społeczeństwa, jak i w ujęciu cząstkowym, jako otoczki pozycji społecznej, prowadzona była przy kilku upraszczających założeiuach Pierwsze, to założenie jednolitości i spójności stnikniry. W płaszczyźnie całościowej oznacza, że pomiędzy poszczególnymi wymiarami struktury grupy, zbiorowości, społeczeństwa nie występują sprzeczności. A w płaszczyźnie jednostkowej założenie to oznacza, że związane z zajmowanymi pozycjami powinności ludzi zgadzają się z ich przekonaniami, te z kolei z ich szansami działania, a wszystko to razem z interesami. Elementarna znajomość życia społecznego nakazuje odrzucić do założenie jako całkowicie nierealne, bo struktura społeczna jest heterogeniczna i przeniknięta rozmaitymi sprzecznościami.

Drugie upraszczające założenie przyjmuje, że ludzie są poddawaiu oddziaływaniu jednej tylko całościowej, choć wewnętrznie wielowymiarowej i nieraz wewnętrznie sprzecznej, struktury. Tymczasem dobrze znany socjologom fenomen „gmp odniesienia", „aspiracji" czy „socjalizacji antycypującej” sprawia, że często jednostka jest związana - realnie czy przynajmniej intencjonalnie - z dwoma lub więcej całościowymi strukturami. Będąc członkiem jakiejś zbiorowości (grupy, społeczności społeczeństwa), orientuje się także na inne. Zajmując jakąś pozycję, przyjmuje za swoje także te normy, waitości czy idee. które typowe są dla innej pozycji.

Trzecie upraszczające załóżeiue uznaje, że jednostka zajmuje tylko iedna pożycie społeczna. W istocie mamy zawsze do czynienia ze zbiorem pozycji. Nie dość tego, że każdą z nich wiąże różny od innych fragment struktury, ale co więcej, związane z tymi pozycjami zbiory oczekiwali normatywnych, typowych przekonali charakterystycznych kieninków interakcji i swoistych interesów mogą być ze sobą sprzeczne.

Modele wyjaśniania strukturalnego