124973

Informacje wstępne

Motyw sta bit Mi ter Dolorosa. czyli Stała Matka 0 olei dwa (pod krzyżem), jest śdśle zwiyzany z ofiary poniesiony Zi grzechy ludzi prZeZ JeZUSa oriZ współuczestnictwem Matki Bożej W dziele Zbawienia. Jego nazwa pochodzi z XIII-y/Ietznej celcwentjl (religijna pieśń zbliżona da hymnu) a takim władnie tytule, który stworzył włoski franciszkanin - jatopone da Todl.

Historia toposu Matki Bożej bolejącej pod krryżem jest jednak znacznie dłuzsza. Wszystko wskazuje na to. że pierwsze dzieła ukazujące tg sceny powstały już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Za jedno z najwcześniejszych uważa sig datowane na ry stulecie ^.Żale NaJŚY/lgtszeJ Panny nad cierpiącym jezusenf" iwlgteijo Eframa Syryjczyka. Naton-iast o popularności sekwencji Stabat Mater Dolo rosa najpewniej zadecydował fakt. iż w późnym średniowieczu (głównie za sprawy rmichów franciszkańskich) doszło do bardzo mocnego rozwoju kultu maryjnego.

Motyw Stabat Mater Dolorosa

Jacopone da Todi w swojej Sekwencji przedstawił Matkg Boży stojącą pod kizyżem I współuczestnlezący w rngte swego Syna. Początek jego dzieła można sklasyfikować jako Iryky opkowy, a nastgpnie pojawia sig rozbudowany zwrot do Matki Bożej, by pozwoliła osobie mówiycej w wierszu uczestniczyć w przeżywaniu mg ki Z ba wicie la. by obdarzyła go choć odrobiny tego cierpienia. Końcowe dwie zwrotki syapastrofy da Chrystusa, w której zawiera sig prośba, by Syn Boży. przez wzgląd na swojy Matkg. przyjął autora do Nieba.

..Lament św igto kr zyski" realizuje motyw 5tabat Mater Dolorosa w sposób odmienny Podmiotem lirycznym utworu jest właśnie Matka Boska. Dzieło zostało tak skomponowane, zarówno pod wzglgdem bu da wy. jak i doboru słów. by jak najlepiej odzwierciedlać emocje. Maryja zostaje pozbawiona boskości w tym sensie, że nie jest adresatką modlitw Wrgcz to Ona zwraca sig do ludzi z prośbami o współczucie i pożałowanie Jezusa. Maryja zwraca sig także da Anioła Gabriela, pytając go a radość, która obiecywał jej przy zwiastowaniu. Uwypuklone Zostają wigc słabości Maryi, co ma potggować oddziaływanie tekstu na odbiorców Tego typu dzieła, które opłakują zmarłych i zachy cajy do współodczuwania. nazywane sy planktami (od łacińskiego p/aneżus - płacz, narzekanie). ..Lament św igto kr zyski" kończy sig zwrotem Matki Bożej do inHych matek, by modliły sig do Boga, majyc nadziejg na uniknigcie jej lasu. Specyfika „Lamentu świytokrzyskiega", tekstu datowanego na XV stulecie, wynikać może z tego. że najprawdopodobniej stanowił on czgść wigkszego objgtościowa dzieła - bliżej nieznanego misterium wielko piątków eg o. Tutaj należy dopatrywać sig źródeł jego dramaty za cji (nadania formy scehicznej, zastosowania rmnologu).

W ..Lamencie świgtokrzyskim' Maryja wydaje sig być obeda wśród tłumu przeżywającego ostatnie chwile Jezusa, choćażto właśnie ona najbardziej cierpi, nie nugyc pomóc swe nu Synowi. Jej postawa jest dopełnieniem dzieła Zbawienia, toteż granice migdzyludema Matky Bosky nie Zostają do końca zatarte. W dziele włoskiego mnicha sy ona znacznie jaskrawiej wytyczone. Autor nie skupił sig tak mocno na oddaniu jej sfery psychicznej. Nie przedstawił też cierpienia w sposób tak dosłowny i. rzec można, mocny W tekście „Stabat Mater Dolorosa" pojawiają sig wyrażenia metaforyczne („ażjy p op rzeszy wał miecż) oraz liczne pytania retoryczne skierowane do odbiorców l„czy nu takie serce kto?"). Jednak podczas porównania obydwu tekstów, trudno oprzeć sig wrażeniu, że to właśnie „Lament świgtakrzyski", dzigki rozbudowanej sferze emocjonalnej, mocniej oddziałuje na czytelnika. Polskie dzieła anonimowego twórcy można uznać wigc za szczególny realizacjg motywu Stabat Mater Dolorosa. Budowa utworu „Lament Swigtokrzyskt"

Utwór zbudowany jest z trzydziestu ośmiu wersów Składajy sig one na siedem strof, w których jest od czterech do sześciu wersów, oraz na zakończenie napisane dystychem (czyli dwuwersem). Wy styp u jy ryrry Ln-łody - „gody, „żenie" - „narodzenie", „nosiła" - „miła").

REFORMACJA

Reformacja zapoczątkowana została wystypieniem niemeckiego rmidia Marcina Lutra w 1317 roku. kiedy na drzwiach kośdoła w Wittenberdze przybił 95 swoich tez skierowanych przeciw odpustom. Odpusty były wówczas praktyky dozwolony przez Kościół, polegajycy na możliwości zwolnienia z kar czyśćca poprzez czynienie dobrych uczynków lub opłatg. Według Lutra do zbawienia mogła pro wadzić tył ko wiara (zgodnie z maksymy sola fides). Luter założył, że człowiek może być zbawiony nie ze wzglgdu na własne zasługi, ale przez ofiargJezusa Chrystusa. Taki poglyd nazywa sig doktryny fiducji. Wsfrząsngró to 5ró*«rą>łp0S?o/sfcą/ako Aensz/a. Przeciw Lutrowi wydano bullg, który mnich publicznie spalił, a wkrótce wydano na niego ekskonunikg i nakaz banicji. Z czasem, w Augsburgu, spisano akt nowej wiary, opartej na Ewangelii (styd: Kościół ewangelicko-augsburski), a w 5pirze urzydzono protest przeciw ograniczeniom nowego wyznania (styd nazwa: protestantyzm).

Mianem reformacja określa sig cały ruch religijny, społeczny i polityczny, zapoczytkowany przez Lutra. Reformacja doprowadziła do rozłamu w Kościele katolickim. Wyznania protestanckie również różniły sig migdzy Saby. Do dziś jest wiele Kościołów protestanckich - należycych do religii chrześcijańskiej, ale nie podlegajycych Rzymowi.

W Niemczech, gdzie rozpoczył swojy działalność Luter, badacze wydziel aj y dwie fazy ro formacji: nurt rrdesz tzań sld oraz plebejs: ku-chłopski. Pierwszy stanowił odważny i silny apozycjg przeciw władzy Kościoła. Mieszczaństwo stało sig klasy posiadajycy. tak samo jak do niedawna feudałowie. Majytki obłudnego kleru, szerzycego demoralizacjg. stały sig celem żydań. przepustky do uniezależnienia sig od Rzymu. Drugi nurt roformacyjny wiyże sig z wojny chłopsky w latach 1524-1525.

Głównym hasłem reformacji europejskiej był powrót do Ewangelii, do oryginału Pisma Świgtego. W średniowieczu posługiwano sig Wulgaty. czyli łacińskim przekładem Pisma Świgtego, dokonanym przez św Hieronima. Myśliciele Renesansu siggngli do tekstów oryginalnych, przy analizie którydi odkryli, iż w przekładzie znajdujy sig błgdy.

Zapoczytkowało ta teologiczne dysputy nad interpretacjy poszczególnych fragmentów Pisma. Spór natury teologicznej szybko przerodził sig w spór polityczny, w czasie którogo czgść ksiyżyt niemieckich opowiedziała sig po stronie Lutra, pozostała czgść po stronie Kościoła. Zapoczytkowało to epokg wojen religijnych, trwajycych prawie cały XVI wiek. Dowodzi to w zasadzie, że tućh reiottnzćyfhy pozoHzwzf w sprzecznoŁdz ńi/man/żmem