Unia Europejska jest największym z uczestników światowej wymiany handlowej - jej udział w światowym eksporcie i imporcie wynosi 20 proc. Unia działa na rzecz liberalizacji handlu światowego, co przyniosłoby korzyści zarówno bogatym, jak i biednym krajom.
Celem unijnego Ogólnego Systemu Preferencji Taryfowych (GSP UE) jest udzielanie przez UE preferencji celnych krajom rozwijającym się (DEV) i najmniej rozwiniętym (LDC), w myśl hasła ”rozwój poprzez handel”. System ten ma w swoim założeniu wspierać zwalczanie ubóstwa w krajach rozwijających się i krajach najuboższych oraz promować ich zrównoważony rozwój.
Preferencje celne w ramach GSP nie są wzajemne. Mają charakter jednostronny.
Polityka handlowa Wspólnoty ma być spójna z polityką rozwojową i powinna umacniać jej cele, zwłaszcza zwalczanie ubóstwa oraz promowanie zrównoważonego rozwoju oraz dobrych rządów w krajach rozwijających się.
Ma ona być zgodna z wymogami Światowej Organizacji Handlu (WTO), w szczególności określoną w GATT klauzulą dopuszczającą z roku 1979, zgodnie z którą członkowie WTO mogą przyznać zróżnicowane i korzystniejsze traktowanie krajom rozwijającym się.
Obecnie obowiązujący unijny Ogólny System Preferencji Taryfowych (GSP UE) został ustanowiony na podstawie rozporządzenia nr 732/2008 z dnia 22 lipca 2008r. który obowiązuje od 1 stycznia 2009r. do końca 2011 r.
W ramach aktualizacji w latach 2009-2011 przewidywane jest : przywrócenie niektórych preferencji celnych dotychczas wyłączonych ze względu na wartość eksportu do Wspólnoty (w odniesieniu do Algierii, Indii, Indonezji, Rosji, Afryki Południowej i Tajlandii), a także wyłączenie preferencji w odniesieniu do towarów klasyfikowanych w sekcji XII (obuwie) pochodzących z Wietnamu.
UE stosuje GSP od 1971 r. Unijny system GSP obejmuje obecnie 178 krajów trzecich, z czego 112 krajów rozwijających się (DEV), 16 krajów objętych systemem GSP +, oraz 50 krajów najmniej rozwiniętych (LDC).
System GSP składa się z trzech poziomów liberalizacji ceł - systemu ogólnego (stosowanego wobec krajów DEV) oraz dwóch poziomów liberalizacji o szczególnym charakterze - szczególnego systemu motywacyjnego (tzw. GSP +) oraz poziomu liberalizacji przewidzianego dla krajów LDC.
DEV - kraje trzecie, które nie są państwami o wysokim dochodzie oraz nie wykazują przyjętego na potrzeby systemu GSP określonego poziomu zróżnicowania eksportu do Wspólnoty (wartość przywozu na rynek Wspólnoty dla pięciu największych sekcji objętych systemem ogólnych preferencji taryfowych GSP stanowi więcej niż 75 % całości przywozu tego państwa objętego systemem GSP na terytorium Wspólnoty).
LDC - to kraje trzecie, które znajdują się na liście krajów najsłabiej rozwiniętych opracowywanej przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ).
Decyzja Komisji z 9 grudnia 2008, dot. 16 krajów rozwijających się, objętych systemem GSP+, lata 2009-2011
GSP + - system głębszej liberalizacji ceł, obejmujący kraje DEV, które nie są państwami o wysokim dochodzie i nie wykazują przyjętego na potrzeby systemu GSP, poziomu zróżnicowania eksportu oraz eksport ten do Wspólnoty jest stosunkowo niewielki (przywóz na rynek Wspólnoty objęty systemem GSP stanowi mniej niż 1 % wartości całego wspólnotowego przywozu objętego systemem GSP).
Państwa objęte systemem GSP+ mogą ratyfikują Konwencje zawarte w Załączniku III do rozporządzenia i dzięki temu mogą skorzystać z szczególnych rozwiązań motywacyjnych dotyczących zrównoważonego rozwoju i dobrych rządów. GSP+, pomaga krajom trzecim, które nie wykazują zróżnicowania eksportu, są niezaangażowane w międzynarodową wymianę handlową, przez co są szczególnie wrażliwe w wyniku przyjęcia dodatkowych obciążeń i obowiązków w związku z ratyfikacją i realizacją konwencji.
GSP + ma na celu promowanie przyjmowania i realizowania przez kraje trzecie międzynarodowych konwencji o podstawowym charakterze, dotyczących praw człowieka, praw pracowniczych, ochrony środowiska i dobrych rządów.
System GSP przewiduje:
- całkowite zawieszenie cła ze względu na jego niski wymiar,
- wyłączenia z systemu preferencji taryfowych w ramach GSP i czasowe cofnięcie preferencji, a w tym:
wyłączenie preferencji taryfowych w ramach GSP ze względu na wzrost wartości eksportu do Wspólnoty tzw. "graduation",
możliwość zastosowania specjalnej klauzuli ochronnej, której efektem może być cofnięcie preferencji taryfowych w ramach GSP - unijny system GSP, w odniesieniu do zastosowania klauzuli ochronnej, która może skutkować przywróceniem stasowania unijnych ceł określonych w Taryfie celnej, w sposób szczególny traktuje wyroby odzieżowe i towary rolne, ze względu na szczególną wrażliwość sektora odzieżowego i rolnego w UE,
monitorowanie importu na rynek Wspólnoty szczególnie wrażliwych produktów takich jak: obuwie, cukier, ryż, banany, tuńczyk - art. 26 Rozp Rady UE nr 732/2008.
Ogólny System Preferencji Taryfowych w Aneksie II ww. rozporządzenia zawiera listę produktów objętych systemem GSP oraz podział na tzw. produkty wrażliwe oraz niewrażliwe. Podział ten ma znaczenie wyłącznie dla krajów DEV. W przypadku krajów objętych GSP+ oraz krajów LDC, z pewnymi wyjątkami określonymi w rozporządzeniu Rady, import odbywa się bezcłowo.
cła na produkty niewrażliwe ( „NS”) - całkowicie zawieszone,
* cła na składniki rolne,
cła ad valorem na produkty wrażliwe („S”) zostają obniżone o 3,5 punktu procentowego. Dla produktów z sekcji XI a (tekstylia) i XI b (odzież) obniżka wynosi 20 %,
cła specyficzne (inne niż cła minimalne lub maksymalne) na produkty wrażliwe są obniżane o 30%,
w przypadku, gdy cła na produkty wymienione w załączniku II do rozporządzenia o GSP jako produkty wrażliwe obejmują cła ad valorem oraz cła specyficzne, cła specyficzne nie są obniżane.
Unia Europejska nie ma odrębnych umów dotyczących handlu ze swoimi głównymi partnerami handlowymi wśród krajów rozwiniętych, takimi jak Stany Zjednoczone i Japonia. W tych przypadkach wymiana handlowa odbywa się za pośrednictwem mechanizmów WTO, choć UE zawarła z oboma tymi krajami wiele umów dla poszczególnych sektorów.
Ramowe uregulowania WTO odnoszą się także do handlu UE z Chinami, które wstąpiły do tej organizacji w 2001 r. Chiny znajdują się obecnie na drugim miejscu w rankingu największych partnerów handlowych UE (wyprzedzają je Stany Zjednoczone).