1.21 starzenie sie, Scharakteryzuj zmiany w budowie i funkcji organizmu w okresie starzenia się

Scharakteryzuj zmiany w budowie i funkcji organizmu w okresie starzenia się.

Starzenie się to naturalny proces zmniejszania się wraz z wiekiem biologicznej aktywności organizmu, spowodowany czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi i pociągający za sobą pewne zmiany w organizmie.

Charakterystyczne zmiany dla procesu starzenia się:

1. Zmiany na poziomie komórkowym przejawiają się w wolniejszej wymianie komórek na nowe, zakończeniu procesu dzielenia się, czyli na apoptozie komórki - programowej śmierci i w rezultacie zmniejszenia ich ilości. Zmienia się także jakość komórek - czynniki zewnętrzne takie jak: upał, zimno, wolne rodniki tlenowe, pasożyty, glukoza, promieniowanie ultrafioletowe, promieniowanie rentgenowskie powodują mutacje (uszkodzenia genu a co za tym idzie, błędne odczytywanie informacji na poziomie DNA-RNA), następnie powstawanie nieprawidłowego aminokwasu, uszkodzenie białka, co prowadzi do złego funkcjonowania narządu a wreszcie całego organizmu. Zmniejszenie się ilość wody w komórkach powoduje zaburzenie pracy organelli komórkowych, spowolnieniu ulega metabolizm w komórkach, odkłada się cholesterol, wapń i lipofucyna co powoduje zaburzenie mechanizmów uwalniających energię komórkową i zaburzenie pracy całej komórki. Zachodzą zmiany w liczbie chromosomów (nieparzystość). Mechanizmy naprawcze komórek są coraz bardziej zawodne. W efekcie śmierć lub nieprawidłowe funkcjonowanie pewnych komórek na tyle zaburza prace innych, że organizm nie jest w stanie radzić sobie z utrzymywaniem homeostazy.

2. W okresie starzenia się widoczne są zmiany w wyglądzie zewnętrznym. Obniżenie wzrostu spowodowane jest osłabieniem przyczepów pewnych grup mięśni, zmianami zwyrodnieniowymi w kręgosłupie, a także osteoporozą (ubytkiem tkanki kostnej), co przyczynia się do przyjęcia postawy przygarbionej. Między 55 a 75 rokiem życia obniżeniu ulega masa ciała, na co wpływ mają ubytki w tkance łącznej (powstają wiązania chemiczne między cząsteczkami kolagenu, ścięgien i mięśni - tkanka staje się gruba, traci elastyczność), zmniejsza się masa kostna i masa mięśniowa a także następuje zmniejszenie objętości wody w organizmie.

Czas, czynniki zewnętrzne i wewnętrzne działają również na niekorzyść skóry, która pod ich wpływem staje się obwisła i pomarszczona. Dzieje się tak z powodu utraty zdolności do wiązania i zatrzymywania wody w naskórku (skóra staje się sucha, traci elastyczność, powstają zmarszczki mimiczne). Ponadto niejednolicie wydzielana melanina powoduje powstawanie brązowych plam w miejscach odkrytych. Pogorszeniu ulega krążenie, gdyż naczynia włosowate stają się bardziej kruche. Zanikowi ulega tkanka tłuszczowa w warstwie podskórnej .

3. Bolączką ludzi starych są zmiany zachodzące w ich narządach zmysłów. Pogorszenie wzroku jest wynikiem zmian zachodzących w soczewce, która staje się mniej elastyczna, grubsza i cieńsza (konsekwencją jest występowanie dalekowzroczności i katarakty). Natomiast w białku soczewki oka następuje łączenie się białek w coraz większą liczbę mostków (co prowadzi do zaćmy).

Zaburzenia słuchu polegają na niewyraźnym słyszeniu dźwięków o wysokich tonach np. spółgłosek.

Pogorszenie węchu ma wpływ na słabsze rozpoznawanie smaków: słonego, gorzkiego, kwaśnego, słodkiego.

Na zmniejszenie sprawności zmysłu równowagi wpływa: słaby wzrok i słuch (ślimak), gorsze funkcjonowanie rdzenia kręgowego, mechanoreceptorów oraz słabość i sztywność mięśni (wiążą się z tym częste zawroty głowy).

4. W układzie sercowo - naczyniowym zmiany dotyczą między innymi wewnętrznych błon tętnic większych i mniejszych oraz naczyń włosowatych - ulegają pogrubieniu, zmniejsza się ich światło, stają się sztywniejsze, efektem jest zanik włośniczek i zmiany w najbardziej oddalonych od serca obszarach (podudzia, stopy) - przebarwienia, zaniki, owrzodzenia a także częste ziębnięcie rąk i nóg. Zmiany przeciwne - zwiotczenie i rozszerzenie naczyń prowadzi do powstania żylaków i hemoroidów. Czynność serca jako pompy jest ograniczona w czasie dużego wysiłku i zmniejszona w spoczynku. Ponadto w krajach rozwiniętych ciśnienia tętnicze krwi ma tendencję do wzrostu w miarę starzenia się co pociąga za sobą wylewy, choroby serca i inne schorzenia układu krążenia .

5. Za słaby układ odpornościowy w późnym wieku odpowiada grasica (produkująca limfocyty T) zanikająca powoli już od momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej. Układ immunologiczny staje się wolniejszy i mniej „czujny”, spada także zdolność limfocytów B do produkcji przeciwciał, a nasila się produkcja przeciwciał niszczących własne białka. Dochodzi do wzrostu zapadalności na choroby infekcyjne i nowotworowe .

6. Również w układzie wydzielania wewnętrznego zachodzą niekorzystne zmiany takie jak: stopniowe zmniejszenie poziomu hormonów (tarczycy, hormonu wzrostu, testosteronu, insuliny - przez co organizm gorzej radzi sobie z utrzymaniem stałego poziomu glukozy we krwi, androgenów, aldosteronu, DEA, melatoniny - której zbyt mała ilość wpływa na zaburzenia snu), obniżenie liczby receptorów wrażliwych na działanie hormonów, słabsza i wolniejsza reakcja układu hormonalnego na zmiany środowiska .

7. Zmiany w układzie rozrodczym przebiegają inaczej i z innym natężeniem u kobiet i u mężczyzn. Kobiety przechodzą ten proces gwałtowniej . Od momentu osiągnięcia maksymalnej zdolności prokreacyjnych (ok.25 lat) zmiany następują powoli i są to: spadek liczby komórek jajowych, wzrost liczby mutacji chromosomowych (u dzieci starszych matek bardzo często występują wady genetyczne), zmiany degeneracyjne w jajnikach kontrolowane przez hormon przysadki mózgowej. Punktem zwrotnym w ich życiu płciowym jest menopauza (czyli ostatnia miesiączka występująca przeciętnie 40 lat po osiągnięciu dojrzałości płciowej) która gwałtownie obniża poziom hormonów płciowych - kończy się owulacja i możliwości rozrodcze. Towarzyszy temu cała lawina zmian: zmniejszenie masy macicy, pochwa maleje i jej ściany stają się cieńsze, spada ilość wydzielanego śluzu.

U mężczyzn ten proces zmian związanych z płodnością (andropauza) przebiega powoli i nie tracą oni zdolności rozrodczych, ulegają one jedynie ograniczeniu - obniżenie poziomu sterydów płciowych, powiększenie gruczołu krokowego (utrudnia to oddawanie moczu).

8. W układzie mięśniowo - szkieletowym po 50 roku życia dochodzi do wyraźnego zaniku tkanki kostnej (u kobiet proces ten jest bardziej intensywny niż u mężczyzn) a nawet do osteoporozy, do rozwoju której przyczyniają się także: zmiana poziomu hormonów, dieta (niedobór wapnia i wit. D), niedostateczny wysiłek fizyczny, niska i drobna budowa ciała. Ponadto czynniki genetyczne, stan funkcjonowania innych narządów (np. naczyń krwionośnych) są przyczynami bólów stawów, słabych mięśni i łamliwych kości.

9. Kolejny rozpatrywany obszar naszego organizmu, który podlega procesowi starzenia się to układ pokarmowy. Ściany i inne warstwy jelita stają się cieńsze, mięśniówka jelit traci elastyczność (zmniejsza się perystykalność jelit co zwiększa częstość zaparć). Zmiany zachodzące w samej florze jelitowej powodują cały łańcuch konsekwencji: zmniejszenie wydzielania gruczołów ślinowych i żołądkowych, obniżenie wydzielania kwasu solnego, zaburzenia procesu trawienia i pogorszenie wchłaniania witaminy. D i wapna. Zwiotczeniu ulegają powłoki brzuszne powodując niebezpieczeństwo wystąpienia przepukliny. Wszystkim tym zmianom towarzyszy pogarszający się stan naczyń krwionośnych.

Również wydolność nerek zmniejsza się wraz z wiekiem i między. Ma na to swój wpływ pogorszenie się czynności nefronów oraz zmniejszony przepływ krwi przez nerki.

Na pracę płuc wpływ mają zarówno czynniki zewnętrzne (palenie tytoniu, zanieczyszczenie środowiska) jak i wewnętrzne. Do tych ostatnich zaliczają się zmiany w tkance łącznej: zmniejsza się jej elastyczność (ograniczając możliwości oddechowe i powodując ubytki w tkance miażdżycowej płuc a w efekcie - rozedmę, czyli obniżenie maksymalnej objętości płuc o 30 - 50%), zanika ruch rzęsek i produkcja śluzu (osłabieniu ulegają mechanizmy broniące płuca przed infekcją - zwiększa się zapadalność na choroby płuc).

10. W układzie nerwowym dochodzi do zmniejszenia masy mózgu (zawartości płynu, liczby komórek nerwowych i tkanki podścieliska) powodujące kłopoty z koncentracją, opóźnienie procesów myślowych, zaburzenia pamięci. Zachodzą zmiany w hipokampie (narządzie odpowiadającym za powstawanie i przywoływanie wspomnień). Starzeją się komórki glejowe, kurczą się i łysieją komórki nerwowe, maleje też liczba połączeń między nimi. Obniżeniu ulega sprawność receptorów (wydłuża się czas reakcji). Występują zaburzenia psychiczne (otępienie, choroba Alzheimera, depresja, zaburzenia świadomości).

Proces starzenia się widoczny jest już na pierwszy rzut oka w zmianie wyglądu,

zachowania i czynności organizmu. Inna staje się jakość skóry, włosy siwieją i/lub wypadają, zmienia się sylwetka ciała, sposób stania i poruszania się - stanie na zgiętych stawach kolanowych i biodrowych z uwypukleniem pleców, chwianie się, chód wolny, krótkimi krokami, na szerokiej podstawie, z ograniczonym ruchem ramion, przeważa postawa "podwójnego podparcia”.

Bibliografia:

1. Jaczewski A. (red.).: Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2003, (rozdz. VIII).
Coni N., Davison W., Wester S.: Starzenie się. Wydawnicto Naukowe PWN,

Warszawa 1994, (rozdz. 7 i 8)

Coni N., Davison W., Wester S.: Starzenie się. Wydawnicto Naukowe PWN, Warszawa 1994, str.61

Coni N., Davison W., Wester S.: Starzenie się. Wydawnicto Naukowe PWN, Warszawa 1994, str. 56, 57 ;