Dale Jamieson „ Metoda i teoria moralna” [w:] „Przewodnik po etyce”
1. Wprowadzenie
- Chce się zająć samymi teoriami moralnymi - ich istotą, powodem ich akceptacji przez nas i metodami, jakimi się je tworzy. Dotychczas nie podejmowano tych kwestii, gdyż panowała powszechna zgoda co do natury teorii moralnych. Traktowano je jako abstrakcyjne struktury, które dotyczyły raczej uzasadnienia niż motywacji. za właściwą ich metodę uznawano pewna wersję koherentyzmu. Dzisiaj ich intelektualna perspektywa nie jest już tak jednorodna.
2. Istota teorii moralnych
1) Dominujaca koncepcja - teorie moralne to abstrakcyjne struktury, które ujmują w odpowiednie kategorie ludzi, ich działania i skutki ich działań.
- Kategorie te to: cnotliwy, występny, słuszny, lepszy, dowolny, obowiązujacy itp.
- Oceniamy skutki według tego, czy są dobre, działania według słuszności, ludzi według ich cnotliwości. Różne teorie wysuwają na pierwszy plan różne kategorie
-np. Utylitaryzm - na pierwszym miejscu stawia dobro skutków, na tej podstawie oceniając słuszność postępowania i cnotliwość ludzi; Deontologia - przeciwnie - najważniejsza jest sluszność dzialania.
zadaniem teoretyków moralności jest jest jasny wyklad teorii moralnej, przedstawienie dowodu jej uniwersalności i nadanie mocy jej nakazom. Struktura rozumowania w teoriach moralnych jest często wzorowana na logice teorii prawa (Bentham) i ekonomii (Hobbes).
- Koncepcja ta pojawia się we współczesnej etyce raczej implicite niż explicite.
2) Antyteoretycy - Patrzenie na moralność „z dołu do góry” a nie, jak teoretycy, „z góry na dół”.
- G. Anscombe „Modern moral philosophy” - krytyka dominującej koncepcji. Anscombe przeciwstawia się „prawnej koncepcji etyki”, gdyż nie da się utrzymac tego stanowiska bez idei boskiego prawodawcy. Wiara w szczególny typ autorytetu obowiązku moralnego jest perwersją etyki tomistycznej. Zniesienie tego typu moralności przyczyniloby się do wyjasnienia naszych rzeczywistych przekonań i praktyk moralnych.
- A. MacIntyre i B. Williams - filozofii moralnej brak autorytetu. MacIntyre - nie można szukac autorytetu w pluralistycznych, liberalnych społeczeństwach. Trzeba obalić liberalizm, rozwijając wspólną ideę dobrego życia. Williams - przyjmuje pluralizm i liberalizm jako dane i stara się oprzeć systemy etyczne liberalnych społeczeństw na już istniejących modelach życia. Obaj panowie - nowożytna filozofia moralna jest raczej częścią naszej kultury niż propozycją nowych rozważań (bo nie ma autorytetów). Williams - moralność jest wyrazem tego, co etyczne. Moralnosć skupia się na obowiązkach przez co działa na nas represyjnie i dezintegruje naszą tożsamość. Można organizować sobie życie w spoleczeństwie świeckim, zerwawszy z ograniczeniami moralności.
- no i feministki - że system etyczny od wieków realizuje patriarchat, istnieje etyka męska i etyka kobieca itd.
3) Pogodzenie teorii z praktyką - ludzie na co dzień uprawiają teorię moralną. W autobusach, na huśtawkach …- stosujemy zasadę wzajemności, przewidujemy możliwe skutki działań itd. Rezultaty dywagacji rzadko prowadzą nas jednak do powstania rozwiniętej teorii moralnej. Rozważania teoretyczne z reguły pojawiają się tam, gdzie powstaje luka w konwersacji na tematy moralne - a to znaczy, że dualizm moralnej teorii i praktyki jest nie do utrzymania, bo teoretyzowanie jest częścią praktyki moralnej.
- Abstrakcyjne koncepcje filozofii moralności wywodzą się z teoretyzowania. Są one nadaniem naszej codzienności statusu niezaleznych bytów. Używamy ich by hierarchizować i
kategoryzować, lecz prawie nigdy nie służą nam do podejmowania decyzji. Antyteoretycy - teorie powinny nam raczej mówić, co jest sluszne, a nie co jest prawdą.
3. Metody uprawiania filozofii
- Znaczna część teoretycznych rozważań w moralności wywodzi się z naszej codziennej praktyki. Rozważania te są eklektyczne i płodne, ale nieuporządkowane i niesystematyczne. Wielu filozofów chciało jednak stworzyć podstawy wielkiej teorii moralnej. W tym celu starali się określić zasady budowania teorii, zwracając się w stronę epistemologii, by tam szukać modelu. Dwa najbardziej rozpowszechnione modele:
1) Fundacjonalizm - system przekonań uznajemy za nalezycie uzasadniony, jeśli logicznie wiąże on twierdzenia, które wymagają uzasadnień, z przekonaniami, które ich nie wymagają
- Nie jest jasne, jak są możliwe przekonania, które nie wymagają uzasadnienia. Musiałyby to być (tradycyjnie rzecz biorąc) albo przekonania samouzasadniające się albo oczywiste, ale, jak wiemy, nikt już w coś takiego chyba nie wierzy.
- problematyczne jest też to, czy z owych oczywistych prawd można wyprowadzić teorię moralną. Jest sporne, czy prawdy logiczne są oczywiste, ale nawet jeśli sa, to nie da się z nich wyprowadzić teorii moralnej. jeśli się gniemy poza owe prawdy, to które miałyby być oczywiste? - nie wiadomo.
2) Koherentyzm - dominujące stanowisko. Jedynym słusznym sposobem uzasadniania przekonań moralnych jest badanie ich relacji do innych przekonań. Nie ma więc sądów podstawowych.
- np. metoda refleksyjnej równowagi Rawlsa - za punkt wyjścia należy przyjąć system istniejących opinii, okreslić odpowiadające im ogólne zasady i tak dlugo badać wzajemne relacje zasad i przekonań aż zostanie między nimi osiągnięta rownowaga. Zarzuty wobec niej - nasze potoczne opinie nie mają wartości dowodowej, możnaby używając tej teorii dojść do zdecydowanie niemoralnych wniosków.
- Holmgren - należy połączyć refleksyjną równowagę z ideą obiektywnej prawdy moralnej
3) Inne zagadnienia metodologiczne
- Mimo sporów, koherencjinizm i fundacjonizm maja ze sobą wiele wspólnego
- Istnieją warunki, które każda teoria - koherencyjna czy fundacjonalistyczna- musi spełniać. Jednym z nich jest spójność. teorie musza być na tyle kompletne, by dawać odpowiednio szeroką perspektywę moralną.
- Cel obu koncepcji - ten sam: okreslić niepodważalne przekonania moralne, dyspozycje i cele. Często się mówi, że wywodzą się one z „intuicji moralnych”. Przedstawiciele obu stanowisk zastanawiają się nad tym, jak uchwycić i określić owe intuicje.
4. Rola przykładów
- W filozofii moralnej przyklady służą do wielu celów, np. Kant - by pokazać, jak różne formuly imperatywu kategorycznego stosują się do różnych przypadków, Sartre - by pokazać, że istnieją problemy moralne, których nie da się rozwiązać odwołaniem do zasad.
- we współczesnej filozofii moralności - uzywa się ich, by zbadać ludzkie intuicje
- Za Onorą O'Neill - cztery typy przykladów w filozofii moralnej: wzory literackie, przykłady życiowe, hipotetyczne i przyklady wymyślone.
- Przyklady hipotetyczne - mówią o sytuacjach i zdarzeniach, jakie się zdarzyły lub mogą się zdarzyć. Przykłady wymyślone - zawierają założenia logiczne, możliwe tylko w świecie różnym od naszego.
- Prawie wszyscy filozofowie powołują się na przykłady hipotetyczne, natomiast odwoływanie się do przykładów imaginacyjnych jest problematyczne, ponieważ towarzyszy im wymyslony kontekst. Nie jestesmy pewni, o co toczy się gra. mamy pewne intuicje, lecz mogą się okazać błędne. Są tez tworzone tendencyjnie. Dzieje się tak z powodu ich funkcji.
„Dobry” przykład imaginacyjny to taki, w którym mamy jasne intuicje. Chodzi o to, by je przenieść do przypadku, w którym ich brak. Przykłady wymyślone zawierają swój własny
opis; dokładna ich identyfikacja jest właściwie niemozliwa. Tak więc intuicje, które ich dotyczą, nie budzą zaufania.
5. Konkluzja
- Teorie wywodzą się z potocznego myślenia teoretycznego
- Owo teoretyzowanie jest częścią codziennej praktyki moralnej
- zarówno fundacjonizm jak i koherentyzm są problematyczne
- odwoływanie się do przypadków wymyślonych jest często zwodnicze i nie budzi zaufania
2