Procesy jednostkowe

Ogólne zasady sporządzania leku recepturowego

Leki w aptece sporządza się na podstawie recepty lekarskiej, jej odpisu, monografii FP i receptariuszy.

Sporządzenie leku recepturowego polega na:

• Rozpuszczeniu lub zawieszeniu substancji leczniczej i pomocniczych w odpowiednim rozpuszczalniku lub podłożu

• Na rozdrabnianiu, mieszaniu, substancji stałych lub mieszaniu składników płynnych

• Przenoszenie gotowej postaci leku do opakowania właściwego dla postaci leku

• Etykietowanie

Ważenie

Wagi belkowe mające wieszaki szalek zawieszone na jednym ostrzu wahadłowo.

Obciążenie: 50 - 1000g

Do odważania składników recepturowych służą dwa rodzaje odważników:

• Mosiężne niklowane lub chromowane o masie 1 - 200g

• Aluminiowe w formie blaszek o specjalnych kształtach o masie <1g (10 - 500mg)

Prawidłowy sposób ważenia to:

• Wypoziomowanie wagi

• Tarowanie kart, naczyń, opakowań

• Ważenie właściwe

Rozdrabnianie

Tylko i wyłącznie w moździerzu za pomocą pistla do rozdrabniania substancji stałych oraz proszków (stałe korzenie, kłącza). Również do sporządzania zawiesin, emulsji, maści.

Najlepszy stopień rozdrobnienia uzyskuje się stosując rozpuszczalniki lote i ucierając do całkowitego odparowania rozpuszczalnika lub rozdrabniania z niewielkim dodatkiem parafiny (zwilżamy mentol, kamforę)

Rozdrabnianie wpływa na szybkość rozpuszczania i w związku z tym na dostępność biologiczną

Rozdrabnianie to proces pozwalający na zwiększenie powierzchni substancji w stosunku do jej masy.

Określenie stopnia rozdrobnienia (FP)

Sito	Stopień rozdrobnienia	Wymagania
5,6	Grubo rozdrobnione	Wszystkie cząsteczki przechodzą przez sito 5,6 i nie więcej niż 20% przez sito 3,15
3,15	Średnio rozdrobnione	Wszystkie przez 3,15 Nie więcej niż 20% przez 1,6
1,6	Miałko rozdrobnione	Wszystkie przez 1,6 Nie więcej niż 20% przez 1,0
1,0	Bardzo miałko rozdrobnione	Wszystkie przez 1,0 Nie więcej niż 20% przez 0,5
0,5	Grubo sproszkowane	Wszystkie przez 0,5 Nie więcej niż 40% przez 0,315
0,315	Średnio sproszkowane	Wszystkie przez 0,315 Nie więcej niż 40% przez 0,16
0,16	Miałko sproszkowane	Wszystkie przechodzą przez 0,16
0,08	Bardzo miałko sproszkowane	Wszystkie przechodzą przez 0,08
	Zmikronizowane	80% cząstek nie jest większa niż 10m. Pozostałe nie są większe niż 50m

Z fizycznego punktu widzenia substancja sproszkowana to układ dyspersyjny ciało stałe - gaz

• Agregacja cząstek

Im większy stopień rozdrobnienia tym większe jest dążenie poszczególnych cząstek do łączenia się siłami kohezji (van der Waalsa) w skupiska, czyli agregaty (aglomeraty)

Ciało stałe rozdrobnione zwiększa swą powierzchnię, z czym wiąże się wzrost energii powierzchniowej. Układ staje się bogaty w energię i nietrwały. Poszczególne cząstki proszku dążą do zmniejszenia energii, przyciągają się wzajemnie i tworzą agregaty.

Aby temu zapobiec dodaje się do proszkowanej substancji drugiej substancji o znacznie większym stopniu rozdrobnienia (np. Areosil)

Powstałe agregaty można też usunąć przez przesiewanie bądź zwilżanie cieczą, która w stosunku do substancji proszkowanej ma bardzo małe napięcie powierzchniowe.

• Adsorpcja powierzchniowa

Na skutek rozwijania powierzchni ciała stałego następuje wzmożona sorpcja z otoczenia gazów, pary wodnej oraz adsorpcja cząstek roztworu. Zdolność ta w niektórych przypadkach jest wykorzystywana praktycznie (np. węgiel leczniczy - stosowany jako adsorbent substancji toksycznych)

• Ładunek elektryczny

Silnie obdarzone ładunkiem elektrycznym są cząstki sproszkowanych substancji grubokrystalicznych. Powstanie ładunku na powierzchni cząstek może nastąpić podczas mieszania. Cząstki takie mają zdolność do rozpraszania się w skutek wzajemnego odpychania.

Aby temu zapobiec rozdrabniamy na mokro lub dodając składnika elektrycznie obojętnego. (Np. hydrokortyzon)

• Sypkość

Jest to cecha, która ma znaczenie przy precyzyjnym dawkowaniu lub napełnianiu tabletek lub kapsułek.

Do zapewnienia optymalnej sypkości stosuje się substancje pomocnicze poślizgowe.

Urządzenia do rozdrabniania:

W zależności od użytego młyna rozdrabnianie następuje na skutek:

• Rozcierania

• Rozgniatania

• Uderzania

Rozdrabnianie w młynach to mielenie

• Młyn tarczowy

• Młyn uderzeniowy

• Młyn kulowy

• Młyn walcowy

• Trójwalcówka - rodzaj młyna kulowego. Służy do sporządzania zawiesin i maści typu zawiesin. Wykorzystuje zjawisko homogenizacji czyli równomiernego rozdrabniania i zawieszania cząstek w zawiesinie.

Uzyskanie homogennego rozdrobnienia w moździerzu uzależnione jest od:

• Włożonej siły

• Szorstkości powierzchni moździerza i pistla

• Częstości zeskrobywania proszku przylegającego do powierzchni moździerza i pistla

• Ilości sproszkowanej substancji

Mieszanie

Ma na celu uzyskania homogennej mieszaniny kilku składników płynnych jak i stałych, przyśpieszenie rozpuszczania substancji leczniczych, sporządzanie postaci leku takich jak emulsje, zawiesiny,. W tym celu stosuje się bagietki szklane, mieszadła laboratoryjne łopatkowe o różnym kształcie i mieszadła magnetyczne.

• Mieszanie składników płynnych - wybór urządzenia i sposobu mieszania zależy od lepkości cieczy

• Mieszanie składników stałych - w moździerzu lub unguentorze

• Mieszanie substancji półstałych - parownice, unguentor, moździerz.

Sączenie

Sączenie = filtracja

Oddzielanie ciał stałych od cieczy za pomocą porowatej przegrody przepuszczalnej dla cieczy.

Na szybkość sączenia ma wpływ:

• Wielkość powierzchni przegrody sączącej

• Średnica porów

• Ilość i wielkość oddzielanych cząstek

• Lepkość cieczy

Sączymy

• Gdy oczyszczamy roztwór z zanieczyszczeń mechanicznych

• Gdy oddzielamy osad zawierający substancję leczniczą od roztworu, w którym został wytrącony

• Gdy oddzielamy rozpuszczalnik od nierozpuszczalnych w nim substancji (np. otrzymując roztwory nasycone)

• Gdy oddzielamy uzyskany ekstrakt od substancji ekstrahowanej (np. nalewka od wytrawionego materiału roślinnego)

Rodzaje sączenia:

• Grawitacyjne - pod wpływem siły ciężkości

• Próżniowe - wytwarzamy podciśnienie pod przegrodą sączącą

• Ciśnieniowe - wytwarzamy nadciśnienie nad przegroda sączącą

• Cedzenie - jeżeli do cedzenie używa się przegród sączących o luźnej strukturze (np. wata, tkanina)

• Ultrafiltracja - oddzielenie roztworu od makrocząsteczek (np. peptydy, białka, pirogeny) lub cząsteczek tak małych jak wirusy.

Rodzaje przegród sączących

• Wata

• Wata szklana -służy do usuwania zanieczyszczeń z roztworów reaktywnych

• Tkaniny (na ogół gaza) rozpięte na cedzidłach

• Bibuła

• Sączki membranowe - błony o grubości 50 - 200m wykonane z polimeru (np. pochodne poliamidu, celulozy)

• Filtry strzykawkowe

• Sączki ze szkła spiekanego - dyski szklane umieszczone trwale w lejkach szklanych lub tyglach.

• Klarowanie - wytrząsanie mętnej cieczy z niewielkim dodatkiem adsorbentu (talk, węgiel aktywny, kadolin, bentonit). Najmniejsze cząstki adsorbują się na powierzchni dodanej substancji i w rezultacie sączenia mieszanina zawiera cząstki o rozmiarach korzystnych dla procesu sączenia.

Klarowanie można też uzyskać pozostawiając ciecz na jakiś czas aby cząstki uległy sedymentacji, potem sączymy

• Dekantacja - pozostawienie cieszy na czas, w którym, cząstki ulegną sedymentacji, a następnie zlewanie klarownej cieczy znad osadu.

Rozpuszczalniki

• Roztwory rzeczywiste

• Roztwory koloidalne

• Rozpuszczalniki dzielimy na polarne i niepolarne

• Zasada, że podobne rozpuszcza podobne

• Polarność zależy od obecności grup o charakterze hydrofilowym lub hydrofobowym

Na rozpuszczalność ma wpływ temperatura:

• Zwiększenie szybkości rozpuszczania ze wzrostem temperatury - kwas borny, rivanol

• Stała szybkość rozpuszczania ze wzrostem temperatury - NaCl

• Spadek szybkości rozpuszczania ze wzrostem temperatury - metyloceluloza

Sposoby zwiększania rozpuszczalności substancji leczniczej w wodzie

• Zmiana pH

• Modyfikacja chemiczna cząstki

• Kompleksowanie

• Współrozpuszczalność

• Pośredniki rozpuszczania

Ciśnienie osmotyczne

Ciśnienie, jakie trzeba wywrzeć na roztwór, aby uniemożliwić dyfuzję rozpuszczalnika przez błonę.

Jednostką jest Osm

Jest to ciśnienie osmotyczne wywierane przez 1 mol cząstek lub jonów

Ciśnienie osmotyczne roztworów wyrażamy w Osm/l lub mOsm/l czyli w odniesieniu do 1litra roztworu.

Roztwory zawierające w tej samej objętości taką samą liczbę cząstek lub jonów są izoosmotyczne.

Jeżeli jeden z roztworów zawiera mniej cząstek lub jonów to jest hipoosmotyczny w stosunku do drugiego.

Jeżeli zawiera więcej cząstek lub jonów to jest hiperosmotyczny.

Komórki będące w roztworze hiperosmotycznym tracą wodę i obkurczają się, ponieważ woda dyfunduje z komórek na zewnątrz

Natomiast w roztworze hipotonicznym dyfuzja wody następuje do wnętrza komórki, co może doprowadzić, co rozerwania błony komórkowej (np. hemoliza krwinek czerwonych)

Lepkość

Lepkość to tarcie wewnętrzne pojawiające się podczas ruchu cieczy powodowane przesuwaniem się warstewek cieczy względem siebie.

Im bardziej lepka ciecz, tym większa musi być siła powodująca przepływ cieczy z określoną szybkością.

Lepkość jest równa liczbowo sile, jaką trzeba przyłożyć do 1m² powierzchni cieczy, aby nadać jej prędkość 1m/s względem drugiej równoległej powierzchni oddalonej o 1m.

Substancje zwiększające lepkość = ciecze strukturalnie lepkie = ciecze nienewtonowskie

Zalety lepkości:

• W przypadku preparatów do użytku zewnętrznego lepkość jest ważnym czynnikiem decydującym o uzyskaniu konsystencji zapewniającej łatwe nanoszenie na powierzchnię skóry

• W doustnych preparatach płynnych wpływa na poprawę odczuwania smaku i zapachu przez zmniejszanie kontaktu gorzkiej substancji leczniczej z kubkami smakowymi

Wady lepkości

• Utrudnienie rozpuszczania substancji leczniczej ponieważ szybkość rozpuszczania maleje ze wzrostem lepkości.
  

---