ROZDZIAL VII :

NAEOANTROPY GÓRNEGO PALEOLITU

A WSPÓŁCZESNESPOLECZNOSCI ZBIERACZO - ŁOWIECKIE

☼ narodziny homo sapiens (sapiens)

◦ dwie wizje powstawania społeczeństwa:

Kladogenetyczna - rozwój przez rozgałęzienie

Anagenetyczna - kolejne, ciągłe fazy

◦ trudno ustalić stosunek homo sapiens neandertalensis i człowieka współczesnego

( wg zwolenników kladogenezy homo sapiens sapiens lub homo sapiens fossilis - neoantrop kopalny)

◦ dwie formy człowieka (wykopaliska palestyńskie)

Neandertalska - masywna

Kromańska - delikatna

◦ hipoteza izraelskich badaczy, ze neoantrop pojawił się przed neandertalczykami, i żył prze blisko 60 tyś lat podobnym do ichniego stylem życia.

◦ biologia molekularna - Waincoast, Stonekin, Stringer, Reicholf

są za odrębnością gatunkową neandertalczyka i człowieka współczesnego

+ u człowieka współczesnego brak śladów na zmienność genetyczna, która wynikałaby z kryzowania z neandertalczykiem

+ cała populacja homo sapiens miałaby się wywodzić od grupki Afrykanów

+ pula genów otrzymana od mitichondrialnej Ewy o cechach buszmenidalnych

+ Wallace:„Ludzie współcześni z różnych stron świata są do siebie bardziej podobni genetycznie niż dwa podgatunki goryla żyjące kilkaset kilometrów od siebie”

+ neandertalczycy i ludzie współcześni prawdopodobnie nie mogli krzyżować się w płodny sposób - odrębne gatunki homo

+ badania DNA - neandertalczycy różnią się od współczesnych ludzi trzy razy bardziej niż którekolwiek z grup ludzi współczesnych

+ nigdzie we współczesnym świecie nie występuje układ genów zbliżony do neandertalskiego

+szereg znalezisk Afrykańskich potwierdza istnienie form neandertalskich już 100 tyś lat temu rysy homo sapiens i starsze niż neandertalskie ukształtowanie podstawy czaszki,

pojemniejsze mozgi, spłaszczone czaszki

+Stringer - dowód na istnienie linii ewolucyjnej przodków współczesnego człowieka niezależna od neandertalskiej (tzw. archaiczny homo sapiens)

◦ zwolennicy anagenezy(Wolpoff) :

Przedstawiciele obu odmian mogli spokojnie krzyżować się miedzy sobą, a wiec przekazywać kulturę i walczyć.

+ egzogamia jako czynnik ułatwiający przepływ genów

+ mieszana, neandertalsko - współczesna czaszka z Hahnofersand

+Lagar Velho -pochówek dziecka sprzed 24,5 tyś lat

Cechy neandertalskie - krepy szkielet o grubym kośćcu

I współczesne - kształt czaszki i wyniosłość podbródkowa

+wg. E. Trinkausa wskazuje to na istnienie linii mieszańców

+Wierciński stale tendencje w rozwoju mózgu homo związane z korzystaniem z retardacji ontogenetycznych zahamowań w rozwoju osobniczym)

+/potwierdzenie hipotezy Pożegnania z Afryką/

◦150 -130tyś lat temu

Następny etap powstawania neoantropów

+ zmiany klimatyczne. Zlodowacenie i oziębienie klimatu

+ dżungla przechodzi w las galeriowy, stepów w pustynie

+ izolacja populacji ludzkich w mozaikę kulturowa

+ utrudniony przepływ genów prowadzi do powstania nowej odmiany

/większa od neandertalskiej i bardziej zaokrąglona czaszka i bródka, mniejsze łuki brwiowe i cofnięte czoło. Wyższy i mniej masywny szkielet/

+na tym etapie następuje pierwsze rozprzestrzenienie się nowej odmiany w czasie interglacjału eemskiego;

+rozprzestrzenienie na północ i południe. Wędrówka wzdłuż wybrzeży, żywią się ssakami morskimi i małżami

/też tak chcę- żywić się wyłącznie małżami. Może być jeszcze chałwa :P/

◦upadek tezy o związaniu kultury mustierskiej wyłącznie z klasycznym neandertalczykiem

+pierwsze grupy homo sapiens fossilis produkują narzędzia mustierskie

+ok. 70 tyś lat temu typowe narzędzia mustierskie używane w całej Afryce zostają zastąpione przez zastąpione przez tak zwany przemysł Howiesons Poort

Odpowiadający technologicznie oryniackim kultura górnego paleolitu

+drobne, geometryczne narzędzia

+szylkret, z przypisaną funkcja symboliczna

+używanie ochry

+szkielety o nowoczesnej budowie

- ich właścicieli uważa się za bezpośrednich przodków buszmenów

( podobny zestaw genów)

+ludzie z Klasies - jaskinie z wejściem na wschód, rybołówstwo,

obrzędowy kanibalizm

+Katanaga - narzędzia służące do regularnych połowów ryb,

Życie w grupach rodzinnych i budowanie chat.

◦hipoteza która wiążę rozprzestrzenianie się nowej odmiany człowieka z erupcja wulkanu na Sumatrze 75 tyś lat temu

+pył zasłania niebo, gwałtowne ochłodzenie i pogorszenie komfortowych dotychczas warunków

+przerwanie kontaktów miedzy populacjami wcześniej wyszłymi z Afryki i pozostającymi w jej obrębie

+jedna z ocalałych grup przeszła na rybołówstwo

Gwałtowna potrzeba zmniejszenia narzędzi, a więc porzucenie technik mustierskich

+Odmiana : człowiek z Florisabad - szczupła i wysoka budowa dopasowana do tropikalnego klimatu

Zmniejszenie masy mięśniowej i delikatniejszy szkielet - ekonomiczniejszy tryb życia- większe wykorzystanie możliwości umysłu

◦badacze - zwolennicy kladogenezy w wersji Pożegnanie z Afryką

+ na podstawie zmienności genetycznej próbują odrestaurować wędrówkę homo sapiens przez kontynenty

+ Etiopia 70tyś pne-> Bliski wschód, Azja środkowa i wschodzenia 60 - 50 tys. Pne

-> wędrując wzdłuż wybrzeży - Indie, Indochiny i Australia

-> Ok. 45 tys. pne - Europa wschodnia; eksplozja demograficzna

->40 - 35 pne - zasiedlenie europy zachodniej i zmiecenie neandertalczyka

-.>Jako pierwsi homo wkraczają do Ameryki przez Beringię,

wędrując za stadami bizonów, i reniferów.

◦Górny paleolit - zmiana struktury i poziomu życia

+ po przejściu zlodowaceń w Eurazji ->szczyt działalności społeczności zbieraczo łowieckich

◦wzrost liczebny grup ludzkich

◦konieczność zsynchronizowania życia z cyklami zwierzęcymi

◦pomimo ocieplenia zwierzyna trudno dostępna

Lasostep jest w stanie wyżywić mniej roślinożerców niż wysokobiałkowa tundra

/zmniejszenie zagęszczenia trawożerców o 99%!/

+Wycofanie megafauny plejstoceńskiej na północ i wchód

+na jej miejsce przybywają zwierzęta kopytne, które szukając pastwisk przenoszą się z miejsca na miejsce

+Neandertalczyk - spec odłowienia grubej zwierzyny pleistoceńskiej

+Kromanionczyk - uniwersalny łowca - zbieracz zmuszony rybami i białkiem roślinnym uzupełniać niedobory mięsa

+ różnice w strategii łowieckiej :

Homo sapiens fossilis

Siedziby w jaskiniach na szczytach wzgórz

- widok na dużą przestrzeń i obserwowanie ruchów zwierza

Wejście na wschodu by łowić światło i ciepło

Wędrowali częściej - walczyli mniej

Neandertalczyk

Mieszkali w dolinach, blisko ujęć wody

Byli osiadli, operowali góra 50 km od bazy, bo mieli grubego zwierza na miejscu

Polowali więcej, rzadziej zmieniali siedziby

◦Kromańczyk - ciepłolubny, granice jego zasięgu wyznacza klimat atlantycki

Neandertalczyk - północna tundra okołolodowcową

+pojawienie się harpuna i miotacza oszczepów

+ Kromańczyk wytrzebia resztki grubej plejstoceńskiej zwierzyny,

Przyśpieszając biologiczny koniec neandertalczyka

◦W górnym paleolicie kończy się proces biologicznej adaptacji do środowiska

+przeobrażenia odtąd odbywają się za sprawa mechanizmów kulturowych

+zmiany biologiczne odgrywają rolę drugorzędną

+ewolucja kulturowa - odrębność następujących po sobie kultur

Perigoldzko - oryniacka(30-20tyś. pne)

+faza grawecka (czasami)(25-30tyś. pne)

Solutrejska (20-25 tyś. pne)

Magdaleńska(15-10tyś.pne)

+równomierna przemiana kulturowa dla obszaru całej Eurazji

+tradycja wędrówek, spotkań mających na celu wymianę dóbr

◦Człowiek z Cro-Magnon

+najlepiej rozwinięta fizycznie forma Homo sapiens fosilis

+wąski nos, szerokie, wysokie czoło, małe łuki brwiowe, wysoki wzrost(obfitość pożywienia)

+pojemność mózgu o 10% przewyższa średnia współczesna

+rozwój mózgowych ośrodków mowy pozwala stwierdzić istnienie mowy gramatycznej na poziomie współczesnym

◦Górny paleolit - okres od 40 - 35 tyś pne do 10 - 8 tyś pne

+2/3 istnienia człowieka współczesnego na ziemi

+w czasie jego trwania powstała znakomita większość form kultury, której jesteśmy dziedzicami.

☼ Kobieta i jej symbole

◦ uniwersalny podział na płcie jako podstawowy fakt społeczny

związany z życiem człowieka

◦ w społeczności zbieraczo - łowieckiej dymorfizm płciowy:

+wpływa na społeczny podział pracy

+mężczyźni - silniejsi i swobodni- myślistwo

+kobiety - przykute przez opiekę nad dziećmi do ogniska domowego i okolic - zbieractwo

+ zbieractwo przynosi grupie 60 - 80% całego pożywienia

Ale jest mniej warte - cenniejsze jest mięso od myśliwych

◦podział pracy jest innowacją w stosunku do stada małpiego

Małpiątko chwytnymi łapkami trzyma się futra matki i nie przeszkadza jej polować

◦ kobieta (schemat Wiercińskiego): a) zasadnicze funkcje życiowe: duże obciążenie biologiczne: macierzyństwo: - Pasywne zachowania koitalne (tzn. podczas zachowań seksualnych jest stroną bierną, uległą - nie chodzi tylko o stosunek) - przejmowanie - ciąża i rodzenie, protekcja nad niedojrzałym potomstwem b) uwarunkowany funkcją życiową podział ról społeczno — kulturowych: stabilizacja rodziny: - zbieractwo: głównie płodów roślinnych w niedużej odległości od miejsca pobytu grupy, później - prowadzenie domu z dalszym zmniejszeniem przestrzeni życiowej - karmienie osesków i przygotowanie posiłków - wychowywanie niedojrzałego potomstwa c) stopień rytmizacji życia: przywiązanie do codziennego rytmu zajęć: - podleganie wymogom cykliczności własnego ciała oraz wegetacyjnej i społecznej d) ogólne nastawienie poznawcze: stosunek analityczno — poznawczy - ograniczona i wyspecjalizowana eksploracja otoczenia - duży udział podświadomej intuitywności w związku z koniecznością wyczuwania potrzeb małego dziecka i stanów emocjonalnych mężczyzny - znoszenie informacji o zachowaniach ludzi - rozwój potrzeby emocyjnego kontaktu społecznego e) postawa wobec świata: nastawienie na „ten mały świat" - postawa przedmiotowa; gromadzenie obiektów pokarmowych i użyteczności domowej - zachowawczo — utylitarna na skutek dośrodkowego egocentryzmu rodzinnego - rozwój potrzeby szczególnego (konkretnego) sensu życia

Mężczyzna a)małe obciążenie biologiczne: ojcostwo: - aktywne zachowanie koitalne - przekazywanie - zapładnianie b) stabilizacja grupy jako całości - myślistwo i wojna Wymagające ruchliwych dalekosiężnych wypraw I skoordynowanego współdziałania dużego kolektywu osobników własnej płci. Zrzeszenie się pozarodzinne -okresowe odrywanie się od rodziny -dostarczanie najwyżej cenionego pokarmu mięsnego -zapewnianie bezpieczeństwa grupie jako całości -inicjowanie społeczne dojrzewającego pokolenia własnej płci; przekazywanie wiedzy o otoczeniu zewnętrznym, ćwiczenie aparatu świadomej samokontroli w drodze zachowań deprywacyjnych. c)pęd ku niezwykłości i swobodzie -podleganie acykliczności i losowości polowań i wojny d)stosunek uogalniajaco- syntetyczny do rzeczywistości -szybka i rozległa eksploracja zróżnicowanego i zmiennego otoczenia -*duży udział świadomej, uogólniającej orientacji -przynoszenie informacji z szerokiego świata -potrzeba uogólnionego poznania świata. e)nastawienie na transcendent - dynamiczna postawa, wojownik w ruchu, nieobciążony przedmiotami -postawa progresywna, wyczulenie na nowe sytuacje, gotowość do narażania życia dla ogólnego dobra - rozwój potrzeby uogólnionego (światopoglądowego)sensu życia

SYMBOLIZACJA ARCHETYPOWA I ANALOGIZUJACA

◦Matka swiata zróżnicowania, który jest złudzeniem poznawczym W zakresie gatunkowo określonej wizji swiata +kompleksy archetypowe: matki i animy +naziemne i podziemne zbiorniki wodne +chtoniczna matka ziemia +noc - księżyc +północ i zachód +żywioły ziem i wody +emocyjność i materialność +mądrość wyjściowa i normatywna +liczby parzyste, zwłaszcza 4 +tendencja do uzewnętrzniania i różnicowania +krowa - lunarne zwierze analogizujące (ciąża - 10 miesięcy lunarnych0

◦Ojciec świata, który jest czystą, niejako punktowa swiadomością +kompleksy archetypowe: wroga, ojca i Animusz +burze i deszcze +władcze niebo +dzień - słońce +wschód i południe +żywioły ognia i powietrza +duchowość i intelekt +mądrość mesjaniczna i twórczego słowa +liczby nieparzyste, zwłaszcza 3 +tendencje powrotu do jednosci +Koń - solarne zwierze analogizujące Ciąża trwa jeden rok solarny

◦społeczności zbieraczo - łowieckie są względnie egalitarne

(pasterskie - patriarchalne, rolnicze - matrylokalne);

jednak nie ma równości płci ale w ideologię plemienia wbudowany jest

+ fundamentalny charakter relacji męskie - żeńskie dla zachowania równowagi kosmicznej

podział ról wymusza zależność

- mężczyźni mogą polować, bo kobiety zajmują się dziećmi i domostwem, oprawiają zwierzynę i przyrządzają posiłki.

+wojownik wie że nie mógłby polować, gdyby nie zona,

Oraz ze większą część pokarmu zawiera zbieractwu kobiety

+dwie sfery świętości - męska i żeńska,- a co za tym idzie rozdział tajnych stowarzyszeń, pomieszczeń w domu i niektórych przedmiotów.

+dwie sfery świata - wpływ płci i aktu płciowego na kulturę

◦kobieta (schemat Szyjewskiego):

- prokreacja, narodziny i śmierć → inicjacja

- protekcja, mądrość normatywna (technika i socjotechnika)

- rodzina, ład społeczny

- obfitość, płodność i obdarzanie

◦biologiczne funkcje kobiety i ich znaczenie symboliczne

+dawanie życia ->tajemnica życia i śmierci. Źródło rodziny

+pierwsza nauczycielka dziecka-> mowa, mądrość

+ciało kojarzone z księżycem - cykliczność

+mleko - coś co nie pochodzi ani od zwierząt ani od roślin

Kiedy udomowiono krowę, część szacunku należnego kobiecie przeszło na nią

◦zbieractwo → rozpoznanie trucizn → polowania na gruba zwierzynę plejstoceńską

• kobiecie należy się sakralne miejsce w panteonie myśliwych;

+ rola kobiety była znacząca (ale niższa od roli mężczyzny):

+była Matką, dawczynią życia, opiekunką, nauczycielką,

dysponentką dóbr które dostarczali mężczyźni, karmicielką, strażniczką ogniska domowego;

„odkąd `skazana' na osiadłość kobieta (w odróżnieniu od samicy małpiej) nie mogła brać udziału w polowaniu i musiała poświęcić się zbieractwu produktów roślinnych, sfery męskie i kobiece zaczęły niezależnie od siebie rozwijać swoją kulturę i psychologię”;

+dowodem na znaczenie symboliki kobiecej w kosmografii paleolitu jest duża liczba rzeźb, figurek i znaków (ale to odp. na inne pytanie)

+Wenus z Willendorfu, z dDolnych Vestonic, z Lespugne

+Naga kobieta z wyraźnie zaznaczonymi cechami płciowymi;

wielkie piersi, trójkąt łonowy, duży, ciężarny brzuch, pełne biodra i uda. włosy spadają na ramiona.

+Szczegóły takie jak stopy czy rysy twarz często pomijane.

+zdarza się odzianie w skóry - skojarzenie z wielkimi kotowatymi

+Nie jest to anatomiczny obraz żyjących wtedy kobiet, ale wyobrażeniem ideału,

kobiety która rodzi bez przerwy i nie musi troszczyć się o brak pożywienia.

+Potnia Theron, madonna mamutów, dawczyni wszystkiego, co żyje, szafuje powodzeniem w łowach.

W. Schmidt / Campbell

- rozróżnienie „progów” systemów religijnych

+1. najpierwotniejsze społeczności zbieraczo - łowieckie:

bez pierwszeństwa jednej płci, te same rytuały inicjacyjne (inkluzywne i jawne)

+2. społeczności totemiczne:

utajnienie rytuałów inicjacji i wykluczenie z niej kobiet,

cykle inicjacyjne są odrębne (mimo że sobie odpowiadają, np. obrzezanie - defloracja),

męska strona faworyzowana, przypisanie kobietom cech skalania, zła i podległości,

stopniowe powstawanie męskich stowarzyszeń łowieckich,

których sanktuariami miałyby być jaskinie i ich polichromia

+3. Społeczności pierwszych rolników

- faworyzowanie strony kobiecej,

mężczyźni nieświadomi swojej zapładniającej roli

+kompleks umierającego i zmartwychwstającego zwierzęcia oraz postać Pana/Pani Dzikiej Zwierzyny

nie biorą pod uwagę płci (tzn. może być Pan Dzikiej Zwierzyny może być Potnia Theron);

w większości tego typu kultur występuje bezpłciowość czczonych duchów czy zwierząt;

„płeć bóstw nie stanowi istotnego kryterium różnicującego systemy religijne pierwotnych łowców

, a raczej wyraz opartej na opozycjach binarnych ideologii wzajemnych związków tego,

co męskie z tym, co żeńskie i sakralności sytuacji `liminalnych' ”

☼Księżyc i miary czasu

◦ciało niebieskie szczególnie związane z kobiecością i wodami

◦górny paleolit - stał się miernikiem czasu opartego na 29,5 dobowym miesiącu i siedmiodniowym tygodniu

◦A. Marshak - analiza meandrów wyrytych na przedmiotach

lub namalowanych na ścianach. Towarzyszą im ryby

+symbol pojmowania czasu jako rzeki płynącej z centrum spirali na zewnątrz

+ślady dotykania palcami, znaczenia narzędziami - odmierzanie czasu

◦płytka - zapinka z Syberii

+kalendarz - codziennie przesuwano zatyczkę z jednego otworka w drugi

+główna spirala- 243 wgłębienia - 2/3 roku - ciąża renifera

+po trzy spirale z każdej strony - razem maja 122 otwory

+razem - 365 otworów - rok solarny

+14 dołków -polowa miesiąca

+siedem spirali, siedem zwojów

+trzy węże -podział roku na trzy części

idea czasu- niebiański wąż/smok -

gwiazdozbiór smoka traktowany jak gwiazda polarna/centrum nieba/

☼ Misterium jaskini

◦ Jaskinia w okresie paleolitu miała żeński charakter symboliczny.

+Utożsamiana była z kobiecym łonem

(bezpiecznym i tajemniczym miejscem gdzie przebywa zarodek).

+trudny dostęp - sakralność

+Wyjście z jaskini oznacza narodziny, przebywanie w jej wnętrzu to kontakt z mocą sakralną.

+Jaskinia to także zaświaty, krainy podziemne, noc.

+ Owalne obszary i wszelkie zagłębienia malowano ochrą symbolizującą krew menstruacyjną.

/stalaktyty - sutki/

+Jako uzupełnienie kobiecej symboliki pojawiają się znaki męskie.

+ Jaskinia jako miejsce święte wiąże się z kompleksem inicjacyjnym/najstarszy rytuał/

(ponowne narodziny, malowidła służące do przekazu treści ideologii plemiennej dla nowego pokolenia

Malowane w świętym miejscu żeby zapadły w pamięć).

+Jaskinia jest także miejscem magii łowieckiej i rytuałów męskich grup myśliwskich.

+Jej symbolika odrodzenia wiąże się z rytuałami oczekiwania narodzin

i rozmnożenia zwierzyny.

Do najważniejszych przykładów paleolitycznych jaskiń-sanktuariów należą:

◦ Jaskinia Lesk Troi Feres (Trzej Bracia)

+okres środkowomagdaleński:

+malowidła wskazujące na kultowe przeznaczenie świątyni.

+Prawdopodobnie służyły do inicjacji łowieckiej.

+Znajdują się tam: oryniacka Galeria Dłoni,

+Kaplica Lwicy (ołtarz) /,stalagmitowy ołtarz, wizerunki lwic - strażników sanktuarium/

+ rysunek Wielkiego Czarownika (lub Pana Dzikiej Zwierzyny).

+Wielki Czarownik ma postać rogatej istoty z łapami wyciągniętymi przed siebie,

+ patrzącej na wprost, składa się z elementów różnych zwierząt:

+ rogi renifera, uszy wilka, oczy sowy, łapy niedźwiedzia, koński/psi ogon, genitalia kota.

+Postać jest "wypełniona" człowiekiem.

+Interpretowany czasem jako szaman w stroju

+Ale raczej jest to wyobrażenie bóstwa, Pana Dzikiej Zwierzyny

+Bonusem jest wizerunek niedźwiedzia rzygającego krwią/;siła życiową/

+Oraz dwa człekokształtne żubry

+Droga przez jaskinię:

=>wejście z jasnego świata świeckiego do siata ciemnego

=>długi ciasny korytarz - kanał porodowy

=>łono ziemi, gdzie znajdują się archetypy zwierząt

=>ponad nimi- kaplica lwów. lwica jako centrum wtajemniczenia.

Lew -solarny symbol mocy

◦ Jaskinia Lascaux

+okres solutrejski, początek magdaleńskiego:

+polichromia jaskini wskazuje na jej sakralne użytkowanie.

+ Składa się ona z grot:

+Sali Byków, Sali Rytów i Galerii Malowideł (konie, byki, tury, jelenie, koziorożce).

+W Sali Rytów znajduje się naturalna studnia - Szyb Martwego Człowieka,

która prowadzi do sanktuarium -

+tam znajduje się malowidło

ptasiogłowego, ityfallicznego człowieka leżącego/padającego przed żubrem.

+ Interpretuje się tę scenę jako

polowanie /kij - miotacz oszczepów, zraniony zebr/

lub trans szamański

(ptasia głowa= maska, dłonie -szpony,).

Obok upuszczony kij i drugi, wbity w ziemie( axis mundi) na którym siedzi ptak

/ duch- opiekun, tak jak i żubr/,

wzwiedziony członek/

+Żubr przebity włócznią traci siły życiowe - wyciekająca krew

+ obok defekujący nosorożec - sobowtór szamana

+lwy z których nozdrzy wychodzą kreski - tchnienia ,życia

+nałożenie koni i jeleni na żubry i byki - widzenie kosmosu jako współgrającego układu sił męskich i żeńskich

◦Altamira

+ okres solutrejski i magdaleński:

+malowidła (homogeniczne) przyrównywane do Kaplicy Sykstyńskiej.

+Jest to niewątpliwie świątynie, sanktuarium życia i płodności,

+ używana do ceremonii inicjacyjnych.

+Znajdujące się tam rysunki bizonów oznaczają "obfitość",

są więc symbolami żeńskimi, dopełniają je przestawienia koni - symboli męskich.

☼Potnia Theron - Pani Dzikiej zwierzyny

◦Przez niemal dwa miliony lat paleontropy żyły głównie z myślistwa, rybołówstwa i zbieractwa.

◦Pierwotni myśliwi byli przekonani o podobieństwie zwierząt do ludzi,

przypisując tym pierwszym nadnaturalne moce.

◦ Wierzyli, że człowiek może przemienić się w zwierzę i na odwrót,

że dusze zmarłych mogą wchodzić w zwierzęta,

i że istnieją tajemne relacje między dana osobą a określonym zwierzęciem.

◦W religii ludów myśliwskich stwierdzono istnienie rozmaitych nadprzyrodzonych istot:

wyróżnia się towarzyszy lub ( zoomorficzne) „bóstwa opiekuńcze”,

duchy buszu, duchy różnych gatunków zwierzęcych

oraz bóstwa typu istoty najwyższej-

◦ Zgodnie z wierzeniami myśliwskimi każdy gatunek zwierząt ma swoja macierz

/dusza gatunku, archetyp, platońska idea/

odpowiedzialną za rozwój, cykl biologiczny, reinkarnacyjne cyrkulowanie dusz podległych zwierząt

◦Niektóre z takich macierzy zyskują ponadgatunkowe znaczenie,

stając się bóstwami uniwersalnie pojmowanej płodności zwierzyny i ludzi, opiekunami całej przyrody.

◦Określa się je jako Potnia Theron( gr. Pani Dzikiej Zwierzyny).

◦taka koncepcja kosmicznej płodności wiąże się z postacią kobiecą

◦Duch gospodarz przyrody /albo raczej „duszka gospodyni”

◦Słowiańska idea matecznika jako niedostępnego łona gatunku

◦Sukces myśliwego na polowaniu zależy od „dobrych układów” z takim bóstwem.

◦Potrzebne więc są rytuały, poprzez które można zyskać sobie jej przychylność.

◦sposobem na zdobycie przychylności bogini było zostanie jej kochankiem

Mit narzeczonej z lasu=> taki związek = przymierze między lasem a wioską

◦Wierzono, że Pani Dzikiego Zwierza czuwa, aby myśliwy zabijał tylko tyle, ile potrzeba mu do przetrwania,

i by pożywienie się nie marnowało.

◦Kości, szczególnie czaszka, maja duże znaczenie rytualne.

Prawdopodobnie wierzono, iż zawierają „duszę” lub „życie” zwierzęcia,

a także dlatego, że z woli Pani Zwierzyny ponownie oblecze szkielet w nowe ciało.

◦To wszystko w religii ludów myśliwych.

Możemy jedynie domniemywać, że ludzie paleolitu, żyjący głównie z myślistwa, wytworzyli podobny opisanemu kompleks wierzeń.

◦Przedstawień Pani Dzikiej Zwierzyny dopatrywano się w paleolitycznych figurkach. Wenus

/powiązania z księżycem, potrójność - narodziny, pełnia, śmierć

Myśliwy-kochanek, mierzący oszczepem do łani/

◦Przykłady Bogiń Matek, które mogłyby ewentualnie odpowiadać postaci paleolitycznej Pramacierzy:

+-Kunapipi-

australijska Matka Płodności; jej imię oznacza też ranę po subincyzji,, macicę, warkotkę, system rytuałów

Jej partnerem jest tęczowy wąż

+ Sedna- czczona przez Eskimosów Centralnych jako duch opiekuńczy zwierząt morskich

Kto czytał pilnie Margula to pamięta

+-Ajyysyt- „Stwórcza Pani” z szamanistycznego, syberyjskiego panteonu

Jej rozchełstane, rozsznurowane szaty są symbolem rozwiązania - porodu,

i rodząca oraz położna naśladują ja w tym

☼ Mężczyzna - szamani łowca

◦rozwój technik łowieckich - myśliwy zdobywa prestiż jako dostarczyciel mięsa

◦łowiecki tryb życia wymaga wspólnego działania mężczyzn

Solidarność grupowa w obrębie jednej płci

◦syntetyczne myślenie i koncentracja na szybko zmieniających się obiektach

◦ćwiczenie koncentracji i nie zwracania uwagi na niewygody

◦przekazywanie wiedzy za pośrednictwem stowarzyszeń inicjacyjnych

Sekretne rytuały i obrzędy wtajemniczenia

◦rozwiniecie się systemów inicjacyjnych całego młodego pokolenia w stylu szamańskim

<=łowiectwo - potrzeba uzyskania sprawnego, odpornego myśliwego

<= zbieractwo - odkrycie halucynogenów

◦wzorem dla mężczyzny jest postać szamana

◦potencja w aspekcie seksualności człowieka

+Zainteresowanie kopulacja nie ogranicza się do dni płodnych

+będą ca obiektem pożądania kobieta mogła związać mężczyznę ze sobą i skłonić go do współpracy w zdobywaniu pożywienia i troski o rodzinę

+symbolika seksualna

Falliczny kształt narzędzi używanych przez mężczyzn

Zadawane nimi rany są symbolem narządów żeńskich

Rozniecanie ognia- dwuczęściowy - męsko - żeński przyrząd

Wiara, że kobieta ukrywa ogień w narządach płciowych

◦rodzina monogamiczna

+Nikogo nie stać na wiele żon,

+Aniu na to, by inni je zapładniali, kiedy się jest na polowaniu

+zakaz kazirodztwa

/nawet u małp już występował/

◦archetyp ojca

+znaczenie raczej nie biologiczne, ale społeczne i rytualne

/tak jak na Triobrandach/

+nie jest to groźny patriarcha jak u pasterzy

◦reprezentacja mężczyzny jest raczej szaman - mędrzec, niż ojciec rodziny.

☼Pochówki górnopaleolityczne

◦ Młody paleolit

Od momentu pojawienia się neoantropów występują pochówki intencjonalne

+ Kultura mustierska

- Afrykański Homo sapiens w Border Cave (90 tys. lat temu)

pochowane półroczne dziecko w płytkim grobie, ciało posypane ochrą,

dodatkowo przedziurawiona muszla, pochodząca z morza oddalonego o 80km

- Grobowce w Sukhl

Sukhl IV - leżący na prawym boku z przykurczonymi nogami i rękami założonymi za

głowę

Sukhl V - leżący na plecach, nogi przykurczone i przywiązane do ciała, prawy łokieć

silnie zgięty, w ręce (prawdopodobnie) trzymał żuchwę dzika (podobnie w

pochówku neandertalskim)

Duża ilość odnalezionych pochówków pozwala stwierdzić pewne prawidłowości

statystyczne:

-pochówek w jamie wykopanej w ziemi

-grzebano całe ciało lub jedynie czaszki

-ciało posypywano ochrą

-dodawano specjalne wyposażenie grobowe

+ Kultura oryniacka

- Pochówek mężczyzny z Brna

dno grobu i ciało posypane warstwą ochry,

bogate wyposażenie: naszyjnik z muszli oraz z krążków kości słoniowej, łopatka i dwa

ciosy mamuta, czaszka i żebra nosorożca włochatego, zęby końskie i tura oraz figurka z

kości prawdopodobnie przedstawiającą zmarłego.

◦Górny paleolit

+Dolny Vestonic:

40-letni mężczyzna złożony na prawym boku z podkulonymi nogami,

głowa w kierunku wschodu natomiast nogi zachodu.

Głowa i lędźwie zostały posypane ochrą, odnaleziono także kilka przedziurawionych kłów mamutów,

+Jezioro Mungo w Australii: Mężczyzna leżący na plecach rękami na miednicy, posypany ochrą

+Jaskinia w Santa Maria di Agnano: kobieta zmarła przy porodzie, posypana ochrą

+Kostenki: mężczyzna w pozycji siedzącej, komora wykonana z kości mamuta,

na sklepieniu rozpalano ogień ofiarny, całość została przykryta kamieniami.

+Ofnet (Niemcy): same czaszki - oznacza podwójny pochówek

+Malta: możliwe że już w górnym paleolicie pochówki wystawiane na platformach i ćwiartowanie zwłok.

Różne pozycje ciała: na plecach, na boku, skulone w pozycji płodowej, skrępowane.

Z upływem czasu tendencja do pozycji skulonej na boku.

Często wkładano ozdoby: muszle wisiory naszyjniki; narzędzia pracy.

Wyposażenie świadczy o przekonaniu że będą one potrzebne zmarłemu.

Pozycja płodowa i ułożenie z głową na wschód świadczy o przekonaniu że narodzi się na nowo z łona Ziemi, podobnie jak rodzące się Słońce.

W tym czasie prawdopodobnie utrwala się waloryzacja stron świata:

zachód - kraina zmarłych, wschód-narodziny, ciepło, życie.

◦ Ciałopalenie:

+Dawne jezioro Mungo Australia:

(I ślad takiego pochówku sprzed 26 250lat) kobieta częściowo spalona,

przepalone i rozdrobnione kości zostały złożone w płytkim dole.

Ta metoda prawdopodobnie utrzymywała się tam przez tysiąclecia:

+Tasmania analogiczny pochówek sprzed 1500lat,

+Kow Swamp kilkanaście pochówków liczących 10 tys. lat poddanych kremacji ciał z użyciem ochry,

ale co ciekawe była to odmienna ludność niż z Mungo

(grube czaszki i szczęki uderzająco podobne do homo erectus) .

+Naczelnik z Sungir (Samboru) koło Włodzimierza (sprzed 28-23 tys. Kultura kostienkowsko-sungirska).

50-60-letni mężczyzna złożony na wznak na rozgrzebanym żarzącym się ognisku,

ubrany w kompletny strój skórzany z przystrojoną głową,

ozdobiona była tysiącami wiszących w sznurach paciorków z muszli i zębami lisa oraz zapięty pod szyją kościanymi szpilami. Na przedramieniu miał 25 bransolet z kłów mamuta niektóre zafarbowane na czarno

Wraz z nim pochowano dwóch chłopców lub według innych 13-letni chłopca i 7-9-letnia dziewczynkę.

Posiadali oszczepy z kości mamuta (strażnicy? ofiara? oznaki statusu?).

Również zostali udekorowani tysiącami paciorków, przyszyto je lub obsypano.

Chłopiec 4903 paciorki, dziewczynka 5274 o 1/3 mniejsze od ozdabiających strój naczelnika.

Chłopiec posiadał dodatkowo pas z 250 zębami lisa polarnego,

na lewym ramieniu złożono figurkę przedstawiającą mamuta, u lewego boku bardzo grubą ludzką kość udową zabarwioną ochrą, a u prawego rzeźbiony dysk z kości mamuciej.

Dziewczynka poza kilkoma małymi oszczepami miała również dwie przewiercone buławy z jeleniego rogu

oraz trzy przewiercone dyski.

Przypuszcza się że praca i czas poświęcony na przygotowanie paciorków oznaczał status,

natomiast ozdobienie ciał dzieci świadczył o dziedziczeniu pozycji.

pewne części ciała były wyróżniane:

Lascaux: odnaleziono żuchwę z otworem wywierconym w celu przywiązania do ciała i noszenia jako talizman lub jako pamiątka po zmarłym.

La Combe przewiercony ząb

Mas d'Azil czaszka kobiety pozbawiona żuchwy, natomiast w oczodołach znajdowały się płytki kościane. Czaszka spoczywała na rogach renifera. Rogi rena zwykle symbolizowały życie

(możliwe że tak wyrażano idee zmartwychwstania).

Czaszki- ich przechowywanie może wynikać z chęci zdobycia mocy pokonanego wojownika albo jest relikwią po drogim zmarłym i świadczy o kulcie przodków, czasami kaloty czaszek używano jako naczyń.

/może w czaszce umiejscawiano życie -tchnienie -duszę. Tak jak w kościach - żuchwa jest trwała/

Czerwona ochra / krwica / hemetyt

(brązowy limonit i pomarańczowy getyt czasami zastępował ochrę w malarstwie jaskiniowym,

czerwony odcień został uzyskany po podgrzaniu)

symbol: pierwiastka życia, zdrowia, płodności, żywotności, powodzenia, możliwe że materialnego odwzorowania mocy mana.

funkcje: jako namiastka krwi jest symbolem mocy w zabiegach magicznych

(ale także jako ochrona przed słońcem i insektami)

przykładowe obrzędy:

Aborygeni

+Obrzędy inicjacyjne-„przelanie krwi z ramienia lub z powtórnej subincyzji przez hierofantów

i polaniu lub posmarowaniu nią adepta;

czasami wymagane jest wypicie jej przez niego lub jego rodzinę Czasami krew zastępowana jest ochrą

+ Pochówek - zmarły smarowany jest ochrą, aby zapewnić mu siły do podróży do Czasu Snu

+Krew-sakralny pierwiastek życia,

krew płynąca z rany odpowiadała krwi menstruacyjnej, uznają jedność krwi i ochry,

+Krew stosowana w obrzędach jest krwią istot mitycznych stanowi zjednoczenie się z przodkami.

+Smarowanie się krwią przypomina stan śmierci.

+Przygotowuję do ignorowania ran podczas łowów, natomiast spożywanie krwi wytwarza więz braterską

+Daje siłe męstwo i przyśpiesza rozstanie się z dzieciństwem.

+Przywraca młodość starszym

Stosowane jako lekarstwo odmiennej płci

◦ Jedności krwi i ochry

Aborygeni z gór Findera uważają że jama wypełniona ochrą pochodzi z krwi przodka Emu.

Natomiast analogiczna jama w Wilgauma ze złożami różnobarwnej ochry

według wierzeń jest to miejsce śmierci mitycznego Kangura.

Do tego miejsca udawały się pielgrzymki

Mit Aranda o kobietach Untippa: kobiety Untippa (lokalny wariant stwórczyń),

uprowadziły chłopców którzy mieli zostać obrzezani.

Uniosły młodzieńców w powietrze, obrzezały i pozostawiały w różnych miejscach.

Następnie udały się do miejsca gdzie ze zmęczenia tańcem powypadały mi narządy płciowe tworząc złoża ochry

Homo sapiens również wykorzystywali ochrę

Kopalnie: Lwia Grota w Suazi ok. 100 tys. lat pne możliwe że miała status świętej

Lovas (Węgry) 40-30 tys. lat

Posypywanie zwłok ochrą jako nadanie mocy życia:

Grimaldia: czaszka z osiemnastocentymetrowym rowkiem (od nosa i ust na zewnątrz),

napełnionym ochrą, możliwe że jest to „oddech-życia”.

W epoce magdaleńskiej wizerunek zwierząt z liniami życia wychodzącymi z pyska

(np. w Trois Freres lub Lascaux) a także wewnątrz ciał w malarstwie rentgenowskim.

Według Buszmenów moc szamańska jest symbolizowana przez krwotok z nosa w wyniku tańca

---