"Duma" jako powieœ parabola.
Powieœ "Duma" Alberta Camusa jest utworem, ktry mona okreœli w wieloraki sposb: jest to zarwno powieœ egzystencjalna zwizana z filozofi egzystencjalizmu, parabol - przypowieœci, jak i kronik wydarze dziejcych si w Oranie od 16 kwietnia 194. roku do lutego nastpnego roku. Ju sam tytu ksiki jest metafor, gdy autor na podstawie szalejcej w Oranie epidemii dumy ukazuje czytelnikowi zjawiska o wiele szersze i gbsze znaczeniowo. Waœnie metaforyczne rozumienie sensu powieœci wskazuje na to i jest ona parabol. W literaturze moralistycznej, ktrej "Duma" jest doskonaym przykadem przedstawione wydarzenia nie s wane ze wzgldu na ich dosowne znaczenia, lecz jako przykad uniwersalnych zasad, zachowa ludzkich, postaw wobec ycia i losu. W "Dumie" przedstawionych zdarze nie odczytujemy dosownie, gdy posiada ona jeszcze drug przenoœn paszczyzn. W powieœci tej paszczyzn dosown jest walka z zaraz w Oranie, paszczyzn przenoœn s ponadczasowe wartoœci i postawy ludzkie w obliczu zagroenia. Na paraboliczny charakter "Dumy" wskazuje rwnie jej motto autorstwa Daniela Defoe: "Jest rzecz rwnie rozsdn ukaza jakiœ rodzaj uwizienia przez inny, ukaza coœ, co istnieje rzeczywiœcie, przez coœ innego, co nie istnieje." Albert Camus opisujc wypadki dziejce si w Oranie, chce ukaza czytelnikowi coœ zupenie innego. Szalejc zaraz autor przedstawia jako alegori wojny, nieszczœcia, zagroenia czy te za. Paszczyzn dosown, przedstawiajc nam z pozoru jednoznaczne wydarzenia w tej powieœci jest epidemia dumy, ktra wybucha w latach czterdziestych dwudziestego wieku w Oranie, dwustutysicznym mieœcie w Algierii, bdcym prefektur francusk. Bohaterem zbiorowym powieœci Alberta Camusa byli zwyczajni ludzie, mieszkacy Oranu. Byli oni cakowicie zaskoczeni epidemi dumy, gdy nie spodziewali si nadejœcia zarazy. Autor ukaza w swej powieœci rnorakie postawy ludzkie wobec tych nieprzewidzianych nieszczœ, ktre na nich spady.
Duma rozumiana moe by jako symbol za tkwicego w czowieku. Autor uwaa, e nikt z ludzi nie jest od tego za wolny, e kady z nas ma to zo w gbi swojej duszy: "Kady nosi w sobie Dum, nikt bowiem, nikt na œwiecie nie jest od niej wolny." Duma jest w czowieku jako egoizm, zamykanie si w krgu wasnych potrzeb, brak zainteresowania si innymi ludŸmi. Zem u czowieka jest jego obojtnoœ na krzywdy ludzkie, znieczulica obejmujca spoeczestwo, obojtnoœ. Ludzie coraz czœciej staj si obojtni na to co dzieje si wok nich, nie obchodz ich ludzkie nieszczœcia. Wspczesny czowiek cieszy si czsto z czyjegoœ nieszczœcia, nie pomaga skrzywdzonemu przez los. Wane dla czowieka staje si tylko jego wasne dobro i dla niego gotw jest nawet popeni przestpstwo, zabi bliŸniego, "po trupach dy do celu". Zo rozumiane moe by take jako wypaczenie psychiki ludzkiej, anormalne zachowania w obliczu zagroenia. Zachowanie ludzi w zadumionym mieœcie doskonale oddaj sowa Tarrou: "Jeœli epidemia si rozszerzy, swobodniejsze stan si rwnie obyczaje. Ujrzymy mediolaskie saturnalia na skraju grobw." Duma oznacza moe rwnie œmier, ktra przychodzi znienacka, niespodziewanie. Œmier nie omija nikogo, wobec niej wszyscy s rwni, umrze zarwno biedny jak i bogaty, uczciwy i nieuczciwy. Œmier jest ostatecznoœci. W Oranie umieraj tysice ludzi, a œmier tysicy przestaje mieszkacw szokowa, staj si obojtni na kolejne przypadki œmierci, zbiorowe pogrzeby, kremacje. Moe by duma rozumiana rwnie jako symbol wojny. Wojny, ktra pochania ofiary, przynosi ludziom cierpienie, zniewala i niszczy czowieka. Wojna ta nigdy nie koczy si, zawsze w jakimœ zaktku œwiata dwie zwaœnione strony tocz wojny, s to przejawy ludzkiej bezmyœlnoœci i nieumiejtnoœci rozwizywania problemw. Wojna nigdy nie przynosi poytku, lecz zawsze bl, cierpienie, zniszczenie, nieszczœcie i œmier. Po wojnie nie ma zwycizcw, s tylko ofiary, poniewa okruciestwa wojny niszcz psychik ludzk. Duma jako wojna jest to walka o ycie, walka z okrutnym okupantem. Ludzie dostosowuj si do sytuacji, przyjmuj okreœlone postawy aby przey. Jest to kataklizm, ktry wywouje w czowieku tkwice gdzieœ w gbi ludzkiej psychiki najgorsze instynkty,. Duma jest symbolem odosobnienia. Oran jest gettem, w ktrym obowizuj inne prawa, a mieszkajcy w nim ludzie s odizolowani od œwiata. Sytuacja taka powoduje prby buntu i ucieczek oraz obojtnoœ na ludzkie nieszczœcia. Odcicie od œwiata sprawio, i w sklepach brakowao ywnoœci oraz szerzyo si pijastwo, poniewa alkoholu nie brakowao i pojawio si haso: "Alkohol zdrowiu sprzyja, zabija bakcyla." Takie poczucie odosobnienia, towarzyszy czsto rwnie w normalnym œwiecie ludziom, ktrzy nie s przez spoeczestwo akceptowani. Nietolerancja sprawia, e ludzie s samotni, odizolowani w tumie. "Innoœ" tych ludzi powoduje, e czuj si odrzuceni, niepotrzebni. Jedni odrzucaj swoje ideay i prbuj przystosowa si do otoczenia, inni uciekaj w alkoholizm, narkomani. "Duma" to take prba przedstawienia ustroju totalitarnego. System ten zniewala umys i ciao, niszczy czowieka. Sytuacja taka dla niektrych ludzi jest korzystna, dla innych: biednych, szarych ludzi przynosi cierpienie i œmier. Albert Camus w "Dumie" w doskonay sposb przekaza czytelnikowi swoje spostrzeenia i pogldy. Pod postaci choroby przedstawi cae zo œwiata, a ukazane postawy mieszkacw w obliczu zagroenia s postawami uniwersalnymi, postawami jakie ludzie przyjmuj, aby przetrwa w obliczu wojny, kataklizmu, czy choroby. Wymowa powieœci jest jednoznaczna: zo nie trwa wiecznie, mona przeciwstawia si mu, lecz nigdy nie da si go zwalczy do koca. Walka nie koczy si dla wszystkich sukcesem, wymaga walki i ofiar. Czowiek poznaje swoje wartoœci. Przez niepowodzenie mona nada sens swojemu istnieniu. Konieczny jest bunt wobec za, zrozumienie i wspczucie dla drugiego czowieka, czuwanie nad sob i œwiatem. Czowiek musi kierowa si rozsdkiem. Camus uwaa, e nie potrzebny jest Bg, trzeba jedynie da szans czowiekowi, eby si nie poddawa. Pogldy Camusa nie s cakowicie pesymistyczne, jasne jest to, e czowiek moe by silniejszy od dumy.