ZAKAZ POROZUMIEŃ OGRANICZAJĄCYCH KONKURENCJĘ (nazywany często zakazem karteli). Zakaz ten ma charakter ogólny, odnosi się zarówno do porozumień horyzontalnych (między przedsiębiorstwami działającymi na tym samym szczeblu produkcji, przetwarzania czy dystrybucji), jak i wertykalnych (między przedsiębiorstwami funkcjonującymi na różnych szczeblach i nie konkurującymi bezpośrednio z sobą). Jak zostało uszczegółowione w traktacie, zakaz odnosi się do porozumień między przedsiębiorstwami, decyzji związków przedsiębiorstw oraz uzgodnionych praktyk między przedsiębiorstwami, jeśli służą one: zapobieganiu konkurencji (tj. całkowitemu jej wyeliminowaniu), ograniczeniu konkurencji oraz zniekształcaniu konkurencji, a ich efekty są na rynku odczuwalne. W szczególności zakazane są porozumienia cenowe (w odniesieniu do ceny zakupu lub zbytu) oraz ustalające inne warunki handlowe, porozumienia kontyngentowe (ograniczające lub wprowadzające kontrolę nad wielkością produkcji, zbytu, inwestycji oraz postępem technicznym), porozumienia o podziale rynku lub źródeł zaopatrzenia, porozumienia dyskryminacyjne (w sprawie nierównego traktowania partnerów handlowych przy równorzędnych umowach, prowadzącego do szkód konkurencyjnych) oraz porozumienia wiązane (tzn. wymuszanie na partnerach dodatkowych zobowiązań, nie mających bezpośredniego związku z głównym przedmiotem umowy).

Konkurencja na rynku może zostać ograniczona nie tylko poprzez porozumienia przedsiębiorstw, ale również na skutek działań indywidualnych przedsiębiorstw, mających duży udział w rynku.

POZYCJA DOMINUJĄCA nie została w prawie wspólnotowym jednoznacznie określona: generalnie uważa się, że dotyczy ona sytuacji, kiedy udział jednej firmy na rynku jest bardzo wysoki (np. powyżej 65 proc.), a aktualni lub potencjalni rywale tej firmy nie mają realnej możliwości podważenia jej pozycji. Nadużywanie pozycji dominującej może polegać na: narzucaniu w sposób bezpośredni lub pośredni uciążliwych cen i dyskryminacyjnych warunków transakcji, ograniczaniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego, niekorzystnego dla konsumentów, stosowaniu zróżnicowanych warunków przy analogicznych transakcjach z różnymi partnerami oraz uwarunkowaniu kontraktów od dodatkowych zobowiązań, nie związanych z przedmiotem transakcji.

NIEUCZCIWA KONKURENCJA

Pod pojęciem nieuczciwej konkurencji kryją się działania przedsiębiorcy podejmowane na gruncie prowadzonej działalności gospodarczej, sprzeczne z prawem i dobrymi obyczajami,

naruszające interes innego przedsiębiorcy lub konsumenta (klienta).

Według Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. (Dz. U. Nr

47, póz. 211 z późn. zm.) do czynów noszących znamiona nieuczciwej konkurencji zalicza się:

• wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa;

• fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów lub usług;

• wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług;

• naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa;

• nakłamanie do rozwiązania lub niewykonania umowy;

• naśladownictwo produktów;

• pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie;

• utrudnianie dostępu do rynku;

• przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną (np. przetargi i zamówienia publiczne);

• nieuczciwa lub zakazana reklama;

• organizowanie , systemu sprzedaży lawinowej (polega na złożeniu nabywcy towaru

obietnicy uzyskania korzyści materialnych za nakłonienie następnych osób do nabycia

towaru);

• wytwarzanie, import, dystrybucję, sprzedaż lub oddawanie do używania pod innym tytułem prawnym oraz posiadanie - w celach zarobkowych tzw. urządzeń niedozwolonych (różnego rodzaju dekodery do kanałów kodowanych TV w celu korzystania z usług chronionych bez zezwolenia usługodawcy, ich instalacja, serwis lub wymiana;

• sprzedaż towarów lub usług na rzecz konsumentów połączona z przyznaniem im nieodpłatnej premii w postaci innych towarów lub usług o ile nie są to towary lub usługi o niewielkiej wartości lub ich próbki lub nie stanowią wygranych w loteriach promocyjnych;

• formułowanie ofert w ramach loterii promocyjnych w sposób stwarzający pewność wygranych;

• wprowadzanie do obrotu przez sieci sklepów dyskontowych towarów w ilości przewyższającej 20 procent wartości obrotów z markami należącymi do właściciela sieci lub podmiotów zależnych.

Ochrona konkurencji realizowana jest przez wprowadzanie odpowiednich przepisów prawa,które mają na celu nie tylko ochronę rynku przed działaniami monopolistycznymi, lecz również

stworzenie warunków do prowadzenia przez podmioty uczestniczące w obrocie gospodarczymkonkurencji na uczciwych i rzetelnych" zasadach. Ochronie konkurencji w Polsce oraz w Unii

Europejskiej poświęcone będą dalsze rozdziały skryptu.

KONCENTRACJA W GOSPODARCE

Pojęcie koncentracji jest blisko związane ze/wspomnianym wcześniej pojęciem władzy rynkowej. W rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez koncentrację należy

rozumieć:

• połączenie dwóch lub więcej samodzielnych przedsiębiorców;

• przejęcie poprzez nabycie lub objęcie akcji, innych papierów wartościowych, udziałów ,całości lub części majątku lub w jakikolwiek inny sposób bezpośredniej lub pośredniej

kontroli nad całym albo częścią jednego lub więcej przedsiębiorców przez jednego lub więcej przedsiębiorców;

• utworzenie przez przedsiębiorców wspólnego przedsiębiorcy;

• objęcie lub nabycie akcji albo udziałów innego przedsiębiorcy, powodujące uzyskanie co najmniej 25% głosów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników;

• objęcie przez tę samą osobę funkcji członka organu zarządzającego albo organu kontrolnego u konkurujących ze sobą przedsiębiorców;

• rozpoczęcie wykonywania praw z akcji lub udziałów objętych lub nabytych bez uprzedniego zgłoszenia tego faktu instytucjom kontrolnym. Dążenie do zajęcia dominującej pozycji na rynku jest naturalne i zrozumiałe. Koncentracja kapitału zwiększa konkurencyjność, możliwość wyparcia z rynku innych podmiotów, często prowadzi do zwielokrotnienia zysków, rozszerzenia i unowocześnienia produkcji. Prowadzi też do przejęcia

kontroli nad rynkiem i umożliwia sprawowanie władzy rynkowej.

Według doktryny prawa koncentracja jest dostrzegana w dwojaki-sposób. W teorii konkurencjie wolucyjnej jest to sposób działania konkurencji i nie- prowadzi do jej ograniczenia. Zaś w teorii

instytucjonalnej powoduje ograniczenie rynku i konkurencji.

W polskim prawie kwestie koncentracji przedsiębiorców uregulowane są w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, która szerzej omówiona będzie w kolejnych rozdziałach.

MONOPOL

Monopol jest właściwie zaprzeczeniem konkurencji, choć oba pojęcia mają ze sobą związek. Monopolistą zostaje przedsiębiorca, który całkowicie opanował rynek lub zajął na nim pozycję, która

umożliwia mu nieliczenie się z pomniejszymi konkurentami.

W teorii jest kilka kryteriów podziału monopoli. Można je podzielić pod względem stopnia opanowania danego rynku. W przypadku opanowania całości rynku przez jednego przedsiębiorcę

mamy do czynienia z monopolem pełnym. Jeżeli rynek opanowuje dwóch przedsiębiorców oustabilizowanej silnej pozycji, nawet przy pewnej liczbie przedsiębiorców drobniejszych, którzy nie są

w stanie im zagrozić - powstaje duopol. Trzecią formą według tego kryterium podziału jest oligopol .Na rynku istnieje kilku przedsiębiorców, których pozycja jest stabilna. Często ugruntowana jest zawartymi pomiędzy nimi porozumieniami dotyczącymi podziału rynku .Inny podział monopoli przewiduje grupowanie ich ze względu na rodzaj prowadzone jdziałalności (produkcja, dystrybucja grupy towarów, usług etc.) lub ze względu na sposób powstawania

(prawny lub faktyczny). Monopol prawny powstaje na drodze przyznania danemu przedsiębiorcy wyłączności w drodze regulacji ustawowej lub w drodze decyzji administracyjnej poprzez przyznanie licencji lub koncesji .Monopol faktyczny powstaje na skutek działań faktycznych przedsiębiorcy, który poprzez odpowiednie decyzje, koncentracje kapitału, lobbing itp. opanowuje rynek,

Monopol jest oceniany jednoznacznie negatywnie. Występowanie na rynku monopolu prowadzi do zaniku konkurencji ze wszystkimi tego negatywnymi skutkami takimi jak stagnacja na rynku czy

niska jakość produktów.

GRANICE KONKURENCJI

Ciekawe stanowisko wobec konkurencji, a właściwie przesadnej konkurencji, w kontekście globalizacji znaleźć można w opracowaniu Grupy Lizbońskiej ,, Granice konkurencji", które ukazało

się w tłumaczeniu Mirosława Jarosińskiego nakładem Polskiej Fundacji Promocji Kadr w serii Euromanagement w Warszawie w 1996 r. Konkurencyjność uzyskała w ostatnich 20 latach olbrzymią popularność i według wielu środowisk jest lekarstwem na wszelkie dolegliwości gospodarcze współczesnego świata. Według GL

przesadne konkurowanie powoduje niepożądane skutki. Powoduje zniekształcenia w funkcjonowaniu gospodarki oraz przynosi niszczycielskie efekty społeczne. Nie jest ono w stanie „rozwiązać takich problemów jak:

• wypaczenia gospodarcze;

• społeczno - ekonomiczne nierówności wewnątrz narodów i między nimi oraz marginalizacja znacznych części świata;

• eksploatacja i uszkodzenie globalnych systemów wspierania życia (rosnące pustynnienie, erozja gleb, wyginięcie wielu gatunków roślin i zwierząt, zatrucie rzek i mórz);

• koncentracja władzy' w dziwnych jednostkach gospodarczych (ponadterytosialne, ponadnarodowe firmy, informacyjne i komunikacyjne sieci globalne).

Z konkurencją należy zatem uważać bowiem jej przesadne stosowanie może mieć skutki katastrofalne dla całego świata. Oto negatywne efekty przesadnej konkurencji według Grupy

Lizbońskiej:

• Narzędzia i systemy techniczne mają pierwszeństwo przed ludźmi i organizacjami działającymi na rzecz człowieka. Ludzie są traktowani jedynie jako producenci i konsumenci.

• Prymat wiedzie rozpatrywanie kosztów w krótkim okresie. Prowadzi to z jednej strony do nadprodukcji, a z drugiej do braków.

• Zmniejsza się konkurencyjny charakter rynków narodowych i zwiększa finansowa i przemysłowa koncentracja na poziomie globalnym. Prowadzi to do rozwoju globalnych oligopoli.

• Uwypuklają się różnice między regionami oraz między krajami, a nawet w ich ramach, dotyczące możliwości dostępu do procesów innowacji (bogaci i silni stają się jeszcze bogatsi i silniejsi).

• Uwypukla się podział ludności świata i regionów na świat „zintegrowany" i „odrzucony".

• Nadmierna konkurencja prowadzi do wysokiego poziomu zniszczenia środowiska naturalnego, mimo że może stymulować poszukiwania nowych procesów i produktów.

• Przesadna konkurencja jest źródłem społecznego odrzucenia na dużą skalę. Zapomina się o niekonkurencyjnych ludziach, firmach, miastach i narodach. Nie są już podmiotem historii. Są bez wartości, ponieważ są „przegrani". Konkurencja nastawia jednych ludzi przeciwko innym ludziom.

• Nadmierna konkurencja przyczynia się do jednostkowej i zbiorowej agresywności i powstrzymuje rozwój solidarności i dialogu pomiędzy ludźmi, narodami i społeczeństwami.

• Zmniejsza możliwości organizacji publicznych i demokracji przedstawicielskiej na wszystkich poziomach: na poziomie firmy, lokalnym, krajowym i globalnym.

Od publikacji tej minęło blisko osiem lat, lecz nie można nawet dzisiaj, po wejściu Polski do Unii Europejskiej, przytoczonym tezom odmówić zasadności. Wszyscy spotykamy się nawet w

codziennym życiu z przejawami konkurencji mniej lub bardziej uczciwej. Coraz częściej, szczególnie wśród młodego pokolenia obserwuje się zjawisko tzw. „wyścigu szczurów". Ważne jest zatem

uruchomienie takich mechanizmów, które spowodują, że konkurencja będzie miała „ludzką twarz", opierała się na uczciwych i rzetelnych działaniach zarówno na poziomie kontaktów międzyludzkich jak i w sferze gospodarki.

POLITYKA PAŃSTWA WOBEC KONKURENCJI

Dla szeroko pojmowanego państwa konkurencja jest środkiem służącym do realizacji takich celów jak: „zwiększenie efektywności gospodarowania, optymalizacja wykorzystania zasobów,

stworzenie warunków do prowadzenia wymiany handlowej, poprawa jakości, przyspieszenie postępu technicznego jak również zwiększenie możliwości wyboru odbiorcom, w tym

konsumentom, przy równoczesnej obniżce cen" [Elżbieta Modzelewska -Wąchal ,, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów - komentarz" TWIGGER, Warszawa 2002 r. - literatura zalecana uczestnikom Studium Prawa Europejskiego z uwzględnieniem • jednak późniejszych zmian

niektórych przepisów choćby kodeksu 'cywilnego, które wprowadzaj ą nową terminologię]. Oddziaływanie państwa na konkurencje ujęte jest w dwóch najbardziej upowszechnionych

teoriach! w teorii tradycyjnej preferowanej przez Szkolę Harwardzką oraz teorii efektywnościowej uznanej przez Szkołę Chicagowską. Ta ostatnia uznaje za cel polityki konkurencji dobrobyt

konsumentów. Do owego dobrobytu mają doprowadzić działania przedsiębiorców dążących do efektywności.. Efektywność ekonomiczna ma być osiągnięta poprzez wysokie udziały rynkowe,

zatem ograniczanie pozycji dominującej przedsiębiorcy dopuszczalne jest jedynie w przypadku braku efektywności.

Szkoła Harwardzka w swojej teorii tradycyjnej dopuszcza ingerencję państwa poprzez uchwalanie ustaw chroniących konkurencję, drobną przedsiębiorczość oraz wprowadzanie instrumentów kontroli koncentracji, ochrony konsumentów i wolności gospodarczej.

Szkoła Harwardzka jest najbliższa rozwiązaniom przyjętym w Polsce. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów jest realizacją teorii głoszonej przez tę Szkołę, o czym będzie w

kolejnych rozdziałach. Mówiąc o polityce państwa wobec konkurencji należy zwrócić uwagę na wpływ pomocy

publicznej dla przedsiębiorców. Mogą to być różne rozwiązania np. odpowiednie ulgi podatkowe dla

niektórych gałęzi gospodarki. Tutaj organy kontrolne państwa również spełniają funkcje regulacyjne. O szczegółowych rozwiązaniach w tym względzie szerzej w następnych rozdziałach

skryptu.

OCHRONA KONKURENCJI W POLSCE

Prawna ochrona konkurencji uregulowana jest w trzech grupach: ochrona przed negatywnym wpływem na konkurencję działań i decyzji organów państwa, ochrona konkurencji przed działaniami

podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym oraz ochrona konkurencji przed wspieraniem przez państwo niektórych podmiotów.

Trzy podstawowe akty prawne regulujące powyższe kwestie to:

• Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 15 grudnia 2000 r. (jej zapisy przytoczone zostaną na końcu niniejszego rozdziału);

• Ustawa z dnia 30 kwietnia 2000 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (Dz. U. nr 123, poz. 1291);

• Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i z dnia 16 kwietnia 1993 r. (tekst ednolity na końcu rozdziału).

Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów w sposób dogłębny oliwiona jest w komentarzu, który ukazał się nakładem wydawnictwa TWIGGER SA. autorstwa byłej wiceprezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów p. Elżbiety Modzelewskiej -Wąchal. Lekturę tego opracowania polecam Uczestnikom Studium Prawa Europejskiego, jednakże zwrócić należy uwagę na

późniejsze zmiany.

MIKRO-, MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWO

MIKROPRZEDSIĘBIORCA

Za mikroprzedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który nie zatrudnia więcej niż 9 pracowników średniorocznie. Roczny obrót jego firmy (obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych) nie przekroczyła równowartości w złotych 2 milionów euro a suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec roku nie przekroczyła równowartości w złotych 2 milionów euro. Ważne jest zastrzeżenie, że warunki te muszą być spełnione łącznie i przynajmniej w jednym roku w ciągu ostatnich dwóch lat, które brane są pod uwagę przy ustalaniu definicji mikroprzedsiębiorcy. W przypadku przedsiębiorcy działającego krócej niż rok, jego przewidywany obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych, a także średnioroczne zatrudnienie oszacowuje się na podstawie danych za ostatni okres, udokumentowany przez przedsiębiorcę. Nie uważa się jednak za mikroprzedsiębiorcę, przedsiębiorcy, w którym przedsiębiorcy inni niż mali, Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego posiadają: więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji; prawa do ponad 25%-owego udziału w zysku, więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).

MAŁY PRZEDSIĘBIORCA

Zgodnie z treścią ustawy (Art. 105.) za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych: zatrudniał średniorocznie poniżej 50 pracowników, osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 10 mln euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 10 mln euro. Nie uważa się jednak za małego, przedsiębiorcy, w którym przedsiębiorcy inni niż mali, Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego posiadają: więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji; prawa do ponad 25%-owego udziału w zysku, więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy). W przypadku przedsiębiorcy działającego krócej niż rok, jego przewidywany obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych, a także średnioroczne zatrudnienie oszacowuje się na podstawie danych za ostatni okres, udokumentowany przez przedsiębiorcę.

ŚREDNI PRZEDSIĘBIORCA

Ustawa określa również (Art. 106) definicję średniego przedsiębiorcy, czyli takiego, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych: zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników, osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 50 mln euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 43 mln euro. Nie uważa się jednak za średniego, przedsiębiorcy, w którym przedsiębiorcy inni niż mali i średni, posiadają: więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji lub prawa do ponad 25%-owego udziału w zysku, lub więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy). W przypadku przedsiębiorcy działającego krócej niż rok, jego przewidywany obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych, a także średnioroczne zatrudnienie oszacowuje się na podstawie danych za ostatni okres, udokumentowany przez przedsiębiorcę.

Kryterium	Mikroprzedsiębiorstwa	Małe przedsiębiorstwa	Średnie przedsiębiorstwa
Maksymalna liczba pracowników	10<	50<	250<
Maksymalny przychód przedsiębiorstwa (w mln euro)	2	10	50
Suma aktywów bilansu sporządzonego na koniec roku obrotowego (w mln euro)	2	10	43

Wyrażone w euro wielkości, na podstawie których dokonuje się klasyfikacji przedsiębiorców, przelicza się na złote według średniego kursu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski w ostatnim dniu roku obrotowego wybranego do określenia statusu przedsiębiorcy.

2

---