PODSTAWOWE POJĘCIA, STANY I PROCESY PATOLOGICZNE
Pojęcie choroby, zdrowie a choroba
Zdrowie (wg.WHO) - stan pełnego fizycznego, psychicznego i socjalnego dobrego samopoczucia.
Zdrowie - normalny stan ustroju, którego czynność i struktura są prawidłowe, a układy regulujące zapewniają stan wewnętrznej równowagi oraz zdolność do przystosowywania się do warunków zewnętrznych.
Cechy zdrowia:
- dobre samopoczucie
- chęć wykonywania pracy
- aktywny stosunek do życia
Choroba - stan zmniejszonej zdolności przystosowawczej ustroju, w którym występuje zaburzenie jego czynności.
Klasyfikacja chorób
Klasyfikacja etiologiczna - ze względu na przyczynę choroby
- choroby zakaźne
- choroby niezakaźne
Klasyfikacja topograficzno - anatomiczna
- choroby układu krążenia, oddechowego, hormonalnego itp.
Wiek i płeć
- choroby wieku dziecięcego
- choroby wieku dorosłego
- choroby starcze
Czynnik genetyczny
- choroby dziedziczne
- choroby molekularne
Mechanizm czynnościowy
- choroby alergiczne
- choroby tkanki łącznej
- choroby zwyrodnieniowe itp.
Przebieg i objawy choroby
Okresy przebiegu choroby :
Okres utajenia (okres wylęgania - choroby zakaźne) - od zadziałania czynnika chorobotwórczego do pojawienia się pierwszych oznak klinicznych
- trwa różnie długo (od kilku minut do kilku lat)
- pobudzenie mechanizmów obronnych ustroju
- najskuteczniejsze leczenie
Okres zwiastunów (prodromalny) - od pojawienia się pierwszych zwiastunów do pełnego rozwoju objawów klinicznych
Okres jawny - istnieją podstawowe objawy kliniczne (podmiotowe i przedmiotowe)
- objawy podmiotowe - dolegliwości odczuwane przez pacjenta
- objawy przedmiotowe - to oznaki choroby spostrzegane przez lekarza; decydujące znaczenie w rozpoznaniu choroby.
Ze względu na nasilenie procesu chorobowego dzielimy choroby na:
Choroby ostre
- gwałtowny przebieg
- stopień nasilenia objawów burzliwy
- trwają od kilku godzin do kilku tygodni
Choroby podostre
- przebiegają łagodniej niż ostre
- nasilenie objawów pośrednie między postacią ostrą, a przewlekłą
- trwają od kilku do kilkunastu tygodni
Choroby przewlekłe
- małe nasilenie objawów
- występują trwałe zmiany narządowe (zrosty opłucnej, wady serca itp.)
- wyzdrowienie nie jest równoznaczne z odzyskaniem pełnej sprawności
Śmierć i jej znamiona
Śmierć - przerwanie życia wszystkich narządów i tkanek ustroju
Śmierć kliniczna - ustanie krążenia lub oddychania przy zachowanej czynności mózgu; krótkotrwała (5-8min), odwracalna faza śmierci.
Śmierć biologiczna - śmierć mózgu, nieodwracalna i ostateczna.
Znamiona śmierci:
Plamy opadowe - widoczne w 3-10 godzin po śmierci
Stężenie pośmiertne - rozpoczyna się od mięśni górnej części ciała i postępuje w dół. Pojawia się po 2-4 godzinach od śmierci, ustępuje około 4 dnia
Oziębienie zwłok
Rozkład gnilny - początkowo widoczny jako zielone zabarwienie powłok brzucha
Zmiany w oku - w chwili śmierci : źrenice szerokie i sztywne, potem zwężają się. Rogówka i spojówka matowieją, gałka oczna wiotczeje, rogówka nieprzejrzysta, spojówki wysychają
Etiologia i patogeneza
- Etiologia - dział patologii zajmujący się przyczynami chorób
- Patogeneza - dział patologii zajmujący się określaniem mechanizmu zaburzeń pojawiających się w chorobie
- Semiotyka - nauka o objawach stanowiących główne źródło wiedzy klinicznej
STARZENIE SIĘ USTROJU
Starzenie się - postępujące z czasem obniżanie się czynnościowej sprawności ustroju, zmniejszające jego zdolność przystosowania do warunków środowiska oraz stopniowo zwiększające prawdopodobieństwo śmierci.
Gerontologia - dyscyplina teoretyczna, badająca procesy starzenia się
Geriatria - zajmuje się kliniką starości, śledzi odmienności zjawisk patologicznych w starym organizmie.
Wiek graniczny między okresem dojrzałości a starości to - 55-60 rok życia
Zespół progerii - patologiczne, przedwczesne występowanie starzenia.
NOWOTWORY. MORFOLOGIA I BIOLOGIA OGÓLNA
Nowotwór
- powstaje z komórek ustroju, ale jest tworem w dużym stopniu autonomicznym
- jest tkanką obca, morfologicznie i czynnościowo różniącą się od komórek macierzystych, zdolną do stałego rozrostu
- znaczna część nowotworów stanowi śmiertelne zagrożenie dla ustroju
Obraz makroskopowy guzów
Kształt
- narząd miąższowy - postać kulista
- skóra, żołądek itp. - postać nacieku
Barwa - szarobiaława, szarożółtawa, z ogniskami wiśniowymi (wylewy krwawe), białymi (zwapnienia), żółtymi (martwica)
3. Spoistość - zależy od tkanki macierzystej nowotworu i zmian wstecznych w guzie
- chrzęstniak twardy, tłuszczak miękki
- szkliwienie i wapnienie - twardość, martwica i wylewy krwi - miękkość
Zmiany wsteczne
- nowotwory łagodne - włóknienie i wapnienie
- nowotwory złośliwe - martwica serowaciejąca, wapnienie, wylewy krwawe
Szerzenie się nowotworów w ustroju
Przez ciągłość - naciekanie najbliższego otoczenia
Przez styczność - np. z wargi dolnej na wargę górną
Przez wszczepienie - np. wszczepienie w otrzewną
Przez przerzuty - drogą naczyń chłonnych i krwionośnych
- są charakterystyczną cechą nowotworów złośliwych
- przerzuty miejscowe i okoliczne (do najbliższych węzłów chłonnych)
- przerzuty odległe (do innych narządów)
- częsta siedziba przerzutów - wątroba, płuca, kości
Nowotwory łagodne i złośliwe
CECHA |
NOWOTWÓR ŁAGODNY |
NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY |
Ognisko pierwotne |
Dość często mnogie |
Zwykle pojedyncze |
Wzrost |
Rozprężający, powolny |
Naciekający, szybki |
Torebka |
Zwykle jest |
Zwykle nie ma |
Przerzuty |
Nie ma |
Są |
Zmiany wsteczne w guzie nowotworowym |
Włóknienie, szkliwienie, wapnienie |
Martwica (serowacenie), wylewy krwawe |
Budowa mikroskopowa |
Zbliżona do tkanki macierzystej, brak atypii |
Niedojrzałość i słabe zróżnicowanie tkanki, atypia, mitozy |
Wpływ na ustrój |
W większości przypadków miejscowy |
Niszczenie narządów, wyniszczenie ustroju, śmierć |
Leczenie |
Miejscowe usunięcie zmiany |
Zabieg chirurgiczny, radio- i chemioterapia |
Rokowanie |
Dobre |
W zależności od stadium, często wątpliwe lub złe |
Stan przednowotworowy ( przedrakowy) - proces chorobowy w tkance lub narządzie, który usposabia do rozwoju nowotworu złośliwego
Rak przedinwazyjny - postać mikroskopowa raka, ograniczona do nabłonka i nie przekraczająca jego błony podstawnej, nie naciekająca podścieliska. Jest to wczesna postać raka.
Podział nowotworów
Ze względu na tkankę, z której się wywodzą dzielimy nowotwory na pochodzące z :
- tkanki nabłonkowej
- tkanek nienabłonkowych
- nowotwory mieszane
NOWOTWORY Z TKANKI NABŁONKOWEJ (NABŁONKOWCE)
Łagodne
Brodawczaki
- powstają z nabłonka powierzchniowego (płaskiego) pokrywającego skórę i niektóre błony śluzowe oraz nabłonka przejściowego dróg moczowych
- postać kalafiorowata, polipowata, czasem uszypułowania
- lokalizacja - pęcherz moczowy, krtań, przewody wyprowadzające sutka, skóra
- czasem dają wznowy, uważane za stan przedrukowy
Gruczolaki
- powstają w narządach zawierających nabłonek gruczołowy
- gruczoły dokrewne, ślinianki, błona śluzowa przewodu pokarmowego
- Gruczolak żołądka, jelita, tarczycy - złośliwieje
Torbielaki (gruczolakotorbielaki)
- dochodzi do nadmiernego rozciągnięcia światła cew gruczołowych przez obfitą wydzielinę
- najczęstsza lokalizacja - jajnik
- może złośliwieć
Złośliwe (raki) - najczęstsze nowotwory złośliwe u człowieka
Raki płaskonabłonkowe
- pojawiają się tam gdzie występuje nabłonek płaski : skóra, krtań, przełyk, pochwa, odbyt, prącie, oskrzela, szyjka macicy
- podział na : raki podstawnokomórkowe i kolczystokomórkowe
- rak podstawnokomórkowy - najczęściej w skórze, zachowuje się jak nowotwór miejscowo złośliwy, nie daje przerzutów
- rak kolczystokomórkowy - daje przerzuty najpierw drogami chłonnymi do najbliższych węzłów, potem naczyniami krwionośnymi
Raki gruczołowe (walcowatokomórkowe)
- lokalizacja - sutek, trzon macicy, jajnik, żołądek, jelito grube, gruczoł krokowy, oskrzela, trzustka, drogi żółciowe
- niektóre z nich są zdolne do wytwarzania śluzu
NOWOTWORY Z TKANEK NIENABŁONKOWYCH
- W każdej z tych grup (z wyjątkiem układu krwiotwórczego) występują nowotwory łagodne i złośliwe.
- Nazwy określające nowotwory łagodne tworzy się przez dodanie końcówki - AK
- Nazwy nowotworów złośliwych tworzy się przez dodanie słowa „mięsak”
Nowotwory z tkanki łącznej
Włóknistej
- włókniak (lokalizacja w skórze)
- włókniakomięsak (zwykle w powłokach skórnych)
Tłuszczowej
- tłuszczak (w tkance podskórnej, na pośladkach, udach, plecach, głowie)
- tłuszczakomięsak (bardzo złośliwy, bardzo źle rokuje; występuje w okolicy zaotrzewnowej, na udach, pośladkach)
Chrzęstnej
- chrzęstniak
- chrzęstniakomięsak
Kostnej
- kostniak
- kostniakomięsak - nowotwór młodych, lokalizuje się w częściach przynasadowych kości długich, często w okolicy stawu kolanowego; bardzo złośliwy, daje przerzuty do płuc
Nowotwory z tkanki mięśniowej
Gładkiej
- mięśniak gładkokomórkowy trzonu macicy - najczęstszy nowotwór trzonu macicy, często mnogi, powoduje guzowate powiększenie macicy, nieprawidłowe krwawienia
- mięśniakomięsak gładkomórkowy - znacznie rzadszy, występuje głównie w macicy, a także w ścianie przewodu pokarmowego
Poprzecznie prążkowanej
- mięśniak poprzecznie prążkowany - rzadki
- mięśniakomięsak poprzecznie prążkowany - częściej np. kkd
- mięsak groniasty - nowotwór złośliwy mały dzieci, lokalizuje się w układzie moczowo-płciowym, oczodole, w obrębie głowy i szyi
Nowotwory z układu naczyniowego
- naczyniak krwionośny - łagodny skóry, błon śluzowych, wątroby, nerek. Zmiana wrodzona
- mięsak zbudowany z naczyń krwionośnych
Nowotwory tkanki barwnikowej
- znamiona skórne - brunatne plamki na skórze
- czerniak złośliwy - powstaje ze znamienia skórnego (brzeżnego) lub w skórze uprzednio nie zmienionej; może też być w błonie śluzowej nosa, policzków, przełyku, sromu, pochwy, odbytu; jest bardzo złośliwy, szybko daje przerzuty do wątroby, płuc, kości i mózgu
Nowotwory układu nerwowego (obwodowego)
Łagodne
- nerwiak osłonowy - wywodzi się z osłonek nerwów, otorebkowany, często w skórze
B) Miejscowo złośliwe
- nerwiakowłókniak - naciekający miejscowo nerw, częsta mnoga postać w chorobie Recklinghausena (nerwiakowłokniakowatość)
C) Złośliwe
- mięsak z tkanki nerwowej
Nowotwory z układu krwiotwórczego (szpiku, węzłów chłonnych, śledziony, grasicy)
NOWOTWORY MIESZANE (POTWORNIAKI )
Są to nowotwory złożone z różnych dowolnie zestawionych tkanek pochodzących z 3 listków zarodkowych.
W skład potworniaków wchodzi:
- tkanka chrzęstna
- kostna
- nerwowa (glej i nerwy obwodowe)
- nabłonkowa wszelkiego rodzaju (nabłonek oddechowy, żołądka, jelita, wątroba, trzustka, tarczyca)
- skóra i jej przydatki (włosy, gruczoły potowe i łojowe)
- zęby
Postać łagodna potworniaka
- torbiel skórzasta wypełniona masami łojowymi i włosami
- wysłana nabłonkiem imitującym naskórek
Postać złośliwa potworniaka
- dużo niedojrzałej tkanki neuroektodermalnej i innych tkanek pojawiających się w czasie rozwoju zarodkowego
- mogą się w nim pojawić inne nowotwory złośliwe tj: rozrodcza, nabłoniak kosmówkowy, rak embrionalny
- najczęściej powstają w gonadach (jądrze i jajniku), w przestrzeniu zaotrzewnowej i w śródpiersiu.
ZAPALENIA
Zapalenie - to miejscowa odpowiedź ustroju na bodziec zapaleniotwórczy.
Odczyn zapalny - próba obrony ustroju przed czynnikiem szkodliwym.
Przyczyny zapalenia:
- uraz mechaniczny
- czynniki chemiczne egzogenne i endogenne
- czynniki fizyczne (ciepło, promieniowanie nadfioletowe)
- ciała obce
- czynniki biologiczne (wirusy, bakterie, pasożyty, grzyby)
Ognisko zapalne - miejsce zadziałania bodźca zapaleniotwórczego. Dochodzi tu do zaburzeń:
- zaburzeń w krążeniu
- zmian wstecznych
- zmian rozplemowych
Zaburzenia w krążeniu - prowadzą do powstania wysięku (obrzęku zapalnego). Jest to skutkiem:
- zwiększenia przepuszczalności śródbłonków naczyniowych
- wzrostu ciśnienia hydrostatycznego w odcinkach drobnych żył
- wzrostu ciśnienia osmotycznego w tkankach ogniska zapalnego
Mediatory zapalenia - odgrywają rolę w powstawaniu wysięku. Powodują rozszerzenie naczyń włosowatych, prowadzące do zwiększenia zastoju krwi. Zaliczamy do nich:
- histaminę
- serotoninę
-bradykininę
- niektóre prostaglandyny
Zmiany wsteczne - są wynikiem działania czynnika zapaleniotwórczego i niedotlenienia tkanek.
Zmiany rozplemowi - pojawiają się najczęściej w zapaleniach przewlekłych; polegają na rozroście komórek tkanki łącznej
Objawy kliniczne zapalenia:
- zaczerwienienie
- obrzmienie
- ocieplenie
- ból
- upośledzenie czynności ruchowych
Baktermia - we krwi krążą bakterie, ale mechanizmy obronne ustroju nie dopuszczają do powstawania objawów klinicznych
Posocznica - krążące we krwi liczne bakterie i ich jady powodują załamanie odporności ustroju i ciężkie objawy kliniczne
Toksemia - krążenie we krwi samych jadów bakteryjnych (toksyn), wydzielanych przez bakterie znajdujące się w ognisku zapalnym
Ropnica - tworzenie się w ustroju ropni przerzutowych w wyniku krążenia we krwi bakterii ropotwórczych
Zakrzepica - sprzyja szerzeniu się zapalenia drogą krwi; częsta w drobnych żyłach ogniska zapalnego.
Podział zapaleń
ZAPALENIA USZKADZAJĄCE
- dominują tu zmiany wsteczne : zwyrodnienia i martwica
- Np. zapalenie wirusowe wątroby, choroba Heinego-Mediny, zapalenie wirusowe mózgu, zapalenie błonicze mięśnia sercowego
ZAPALENIA WYSIĘKOWE
- dominują tu zaburzenia w krążeniu
Zapalenie surowicze - dotyczy błon surowiczych wysiewających jamy ciała i błony śluzowe; wysięk zawiera albuminy (białka nisko cząsteczkowe)
Zapalenie włóknikowe - obserwujemy na błonach surowiczych i śluzowych oraz w płucach, w których wysięk gromadzi się w świetle pęcherzyków. Wysięk zawiera fibrynogen
- zapalenie suche - jest to objaw kliniczny kiedy wysięk zawiera tylko włóknik
- zapalenie powierzchowne (krupowe) - błonnica gardła i zapalenie płuc; cofa się bez śladu
- zapalenie głębokie - rzekomobłoniaste i zestrupiające ; obserwujemy w niektórych chorobach jelit
3. Zapalenie ropne - widoczna ropa; wywołane jest przez liczne drobnoustroje (paciorkowce, gronkowce, pałeczki okrężnicy, pałeczki ropy błękitnej). Dotyczy błon śluzowych, surowiczych, narządów miąższowych i tkanki łącznej.
- zapalenie powierzchowne błon śluzowych - ropa wycieka na zewnątrz (ropotok) np. zapalenie cewki moczowej
- zapalenie powierzchowne błon surowiczych i śluzowych - ropa gromadzi się w istniejących anatomicznie jamach ciała (ropniak) np. w jamie opłucnej, jajowodzie
- zapalenie głębokie ograniczone (ropień) - powstaje w wyniku nagromadzenia ropy w jamie wytworzonej w narządzie zniszczonym w przebiegu zapalenia.
- zapalenie głębokie rozległe (ropowica) - dotyczy luźnej tkanki łącznej
4.Zapalenie nieżytowe (nieżyt, katar) - zapalenie wysiękowe (surowicze lub ropne) błon śluzowych, w których dochodzi do zwiększenia wydzielania śluzu.
ZAPALENIA WYTWÓRCZE. SWOISTE I NIESWOISTE.
- przeważają zmiany rozplemowe
Zapalenia wytwórcze zwykłe (bez tworzenia ziarniny)
- zapalenie przewlekłe np. zatok obocznych nosa, narządów miąższowych
- zapalenie ostre np. ostre kłębuszkowe zapalenie nerek
Zapalenia wytwórcze ziarninujące - są to najczęściej zapalenia przewlekłe, w ich przebiegu może powstać tzw. Ziarninia nieswoista
Choroby na tle immunizacyjnym
Choroby autoimmunizacyjne
W chorobach tych nie zmienione tkanki ustroju są niszczone przez własne mechanizmy odpornościowe. Zjawisko takie nazywane jest autoagresją - czyli agresją skierowaną przeciwko sobie
Wole limfatyczne Hashimoto
- przewlekłe nieropne zanikowe zapalenie tarczycy, prowadzące do niewielkiego upośledzenia jej czynności
- chorują głównie kobiety
Marskość żółciowa pierwotna
- niszczenie wewnątrzwątrobowych przewodów żółciowych przez nacieki zapalne z limfocytów
- czasem rozwój marskości wątroby
- częściej chorują kobiety
Liszaj rumieniowaty
- pod wpływem kompleksów „antygen - przeciwciało” powstają wielonarządowe zmiany zapalne, dotyczące skóry, serca, nerek, stawów, płuc, krwi, ośrodkowego układu nerwowego
- chorują głównie kobiety w wieku 30-50 lat.
Istnieje także grupa chorób, w których mechanizmy odpornościowe ustroju odgrywają istotną rolę w ich patogenezie i przebiegu.
Gościec przewlekły postępujący (gpp) - zw. RZS
- objawy zapalenia i uszkodzenia stawów zawierających błonę maziową, najczęściej drobne stawy rąk i stóp
- zapalenie prowadzi do znacznego zniekształcenia i unieruchomienia stawów przez zarośnięcie jam stawowych
- w surowicy - czynnik reumatoidalny
- częściej chorują kobiety
Guzkowe zapalenie tętnic
- zapalenie odcinkowe
- obejmuje tętnice średniego kalibru różnych narządów m.in. nerek, skóry, mózgu, jelit, serca
- zapalenie obejmuje całą ścianę tętnicy, w świetle powstają skrzepliny
- zakrzepica oraz gojenie się zmian prowadzi do niedrożności tętnic, niedokrwienia i zawałów w różnych narządach
- chorują częściej mężczyźni około 40 r.ż
Choroba reumatyczna (choroba gośćcowa)
- dotyczy głównie dzieci 4-15lat
- 2 tygodnie po przebytej anginie pojawia się: gorączka, obrzęk, bóle stawów, tachykardia
- objawy stawowe mijają bez śladu
- najgroźniejszy skutek to uszkodzenie zastawek serca, w wyniku zapalenia wsierdzia
- rozwija się wada nabyta serca
- w zrębie serca powstaje ziarnina swoista w postaci guzków Aschoffa
- w surowicy wysokie miano ASO (antystreptolizyna)
Choroba posurowicza
- powstaje przy podaniu pozajelitowy obcego białka, pełniącego rolę antygenu
- objawy : pokrzywka, gorączka, obrzęki, białkomocz
- mija szybko, samoistnie
- przyczyną objawów jest działania kompleksu antygen - przeciwciało
Kłębuszkowe zapalenie nerek
Agresyjne zapalenie wątroby
Kolagenozy - grupa chorób tkanki łącznej :
Gościec przewlekły postępujący
Guzkowe zapalenie tętnic
Choroba reumatyczna
Choroba posurowicza
Liszaj rumieniowaty
Twardzina uogólniona - postępujące stwardnienie skóry, tkanki podskórnej, mięśni szkieletowych i narządów wewnętrznych; chorują częściej kobiety
Gruźlica
- wywołana przez prątek gruźlicy (prątek Kocha) : ludzki, bydlęcy (oba zakaźne dla człowieka) i ptasi
- źródłem zakażenia najczęściej człowiek chory : zakażenie drogą kropelkową lub przez przewód pokarmowy
- nadal dosyć częsta choroba
- pierwszą odpowiedzią na zakażenie jest odczyn wysiękowy , później odczyn wytwórczy w postaci gruzełków (ziarniniaki gruźlicze)
- ogniska zapalenia gruźliczego ulegają 2 przemianom : serowaceniu i włóknieniu
W rozwoju gruźlicy wyróżniamy gruźlicę pierwotną i popierwotną
Gruźlica pierwotna
- powstaje przy pierwszym kontakcie człowieka z prątkami
- lokalizuje się najczęściej w płucach
- na zespół pierwotny składa się : ognisko zapalne w płucach (ognisko pierwotne), zapalenie naczyń chłonnych i najbliższych węzłów chłonnych
- zespół pierwotny ulega wygojeniu przez zwłóknienie i zwapnienie
- czasami prątki mogą przeżyć w utajeniu wiele lat i w sprzyjających warunkach spowodować dalszy rozwój choroby
Gruźlica popierwotna
- powstaje przy powtórnym zaatakowaniu ustroju przez prątki
- postacią jest gruźlica odosobniona - zmiany dotyczą jednego narządu (często płuca)
Gruźlica prosowata - rozwija się w przebiegu gruźlicy pierwotnej i popierwotnej poprzez rozsiewanie się drogą krwi.
Kiła
- jest choroba zakaźną wywołaną przez bakterie o nazwie krętek blady
- do zakażenia dochodzi w czasie stosunku płciowego - kiła nabyta
- krętki przechodzą przez łożysko, co powoduje zakażenie płodu w łonie matki - kiła wrodzona
Kiła nabyta
Okres kiły (kiła pierwotna, pierwszorzędowa)
- po około 3 tygodniach od zakażenia pojawia się objaw pierwotny (postać nacieku lub owrzodzenia na skórze lub błonie śluzowej narządów płciowych)
- węzły chłonne obrzmiewają
- zmiana jest niebolesna
- objaw pierwotny goi się samoistnie po kilku tygodniach
- po 4-5 tygodniach odczyn Wassermana jest dodatni
- pod koniec tego okresu krętki krążą we krwi, ale nie powodują objawów klinicznych
Okres kiły (kiła wtórna, drugorzędowa, uogólniona)
- rozpoczyna się około 2,5 miesiąca po zakażeniu i trwa do 3 lat
- najbardziej nasilona krętkowica (najwięcej krętków we krwi)
- objawy kliniczne pojawiają się rzutami
- obrzmienie wszystkich węzłów chłonnych, nieżyt błony śluzowej gardła i dróg oddechowych , wykwity skórne
- osutka kiłowa (zmiany skórne) zmienia swój charakter : do licznych niewielkich plamek do nielicznych dużych wykwitów ropnych (krost)
- na skórze okolicy narządów moczowo-płciowych - rozrosty w postaci tzw. Kłykcin płaskich
Okres kiły (kiła późna, trzeciorzędowa, narządowa)
- ujawnia się u osób nie leczonych lub źle leczonych w około 5-10lat od zakażenia
- nie ma krętków we krwi
- chory jest niezakaźny
- rozwija się ziarnina kiłowa w postaci kilaków i śródmiąższowego zapalenia wytwórczego
- w kile późnej widoczne zapalenie błony środkowej oraz przydanki części wstępującej i łuku aorty.
Kiła wrodzona
- charakter uogólniony (krętki przenikają do krwi płodu przez łożysko)
- najgroźniejsza dla płodu wczesna faza kiły drugorzędowej matki
Przebieg kiły wrodzonej:
obumarcie płodu i jego wydalenie (od 5 miesiąca ciąży)
kiła wrodzona wczesna
- noworodek ginie zaraz po urodzeniu (zapalenie białe płuc)
- pod koniec 1 miesiąca życia pojawiają się : uszkodzenie chrząstek pośrednich przez ziarninę kiłową - oddzielenie nasad od trzonów kości długich , pęcherzyca kiłowa na dłoniach i stopach, nieżyt nosa
3. kiła wrodzona późna (ujawnia się po 2 roku życia)
- kilaki skóry i narządów wewnętrznych
- triada Hutchinsona - zmiany zwyrodnieniowe zębów, zapalenie miąższowe rogówki prowadzące do ślepoty i zapalenie nerwów słuchowych powodujących głuchotę.
UKŁAD NERWOWY
Składa się z :
Część ośrodkowa (mózg i rdzeń kręgowy)
Część obwodowa ( nerwy obwodowe)
Ze względu na czynność dzielimy na:
Autonomiczny układ nerwowy - reguluje czynności dowolne
Wegetatywny układ nerwowy - steruje czynnościami niezależnymi od woli
- część współczulna (sympatyczna) - przenośnikiem chemicznym pobudzeń jest noradrenalina
- część przywspółczulna (parasympatyczna) - przenośnikiem jest acetylocholina
Łuk odruchowy:
- receptor czuciowy (odbiera bodźce)
- nerw dośrodkowy (doprowadza bodziec)
- ośrodek odruchu (analiza, powstawania odpowiedzi)
- nerw odśrodkowy ( przenosi odpowiedź w postaci bodźca)
- efektor (unerwiający narząd wykonawczy)
Odruchy są :
Wrodzone (bezwarunkowe) - odbywają się bez udziału świadomości
Nabyte (warunkowe) - są to reakcje świadome, a program ich jest pochodną zgromadzonego doświadczenia
Zaburzenia czucia
- wszystkie rodzaje czucia są przewodzone nerwami czuciowymi do czuciowego obszaru kory mózgowej
- zjawiska patologiczne mogą występować na różnym poziomie dróg czuciowych oraz w ośrodkach w mózgu
- uszkodzenie nerwu czuciowego = zanik całego czucia obszaru unerwionego przez ten nerw
Ból
- szczególna funkcja czucia
- związany z podrażnieniem zakończeń bólowych nerwów czuciowych lub ośrodka bólowego mózgu oraz z podrażnieniem narządów zmysłów bodźcami zbyt silnymi ale specyficznymi dla nich
- dwa rodzaje bólu (bodziec bólowy na skórę i błony śluzowe) : początkowy - charakter ostry, szybko ustępuje, jego obszar dokładnie zlokalizowany; późny - mniej ostre, może trwać długo, charakter rozlany
- ból trzewny - umiejscowiony w narządach wewnętrznych, charakter rozlany, skala bólu (rwanie, pieczenie, ściskanie, gniecenie, pobolewanie)
- ból przeniesiony, rzutowany - np. w chorobach serca - za mostkiem, promieniując do lewej kończyny górnej
- bodźce bólowe odbierane przez zakończenia nerwowe (receptory bólu), im jest ich więcej tym większe odczuwanie bólu
- podrażnienia zakończenia bólowego może być bezpośrednie ( mechaniczny bodziec działa na receptor), pośrednie ( biorą udział substancje pośredniczące - mediatory: histamina, jony potasu, serotonina, bradykinina)
Zaburzenia ruchowe
- napięcie mięśniowe i skurcz mięśni są uzależnione od pobudzenia i aktywności tzw. Motoneuronów
- zaburzenia ruchowe powstają w wyniku uszkodzenia motoneuronów, nerwów ruchowych lub miejsca przekaźnictwa nerwowo - ruchowego w mięśniu
- najczęstszą przyczyną uszkodzenia ruchowego jest porażenie mięśni
- przy uszkodzeniach struktur móżdżkowych - zaburzenia koordynacji ruchów (zmiany chodu)
- zmiany patologiczne w drogach pozapiramidowych - choroba Parkinsona
- zaburzenia czynności kory mózgowej - padaczka
- zaburzenia czynności końcowej części nerwu ruchowego (złącze z mięśniem) - miastenia
Zaburzenia troficzne
- zmiany metaboliczne i strukturalne w tkankach
- zaniki mięśni, owrzodzenia skóry i błon śluzowych
Zaburzenia układu wegetatywnego
- zaburzenia naczynioruchowe : choroba Raynauda , niektóre postacie nadciśnienia tętniczego, połowicze bóle głowy
- potliwość, nadwrażliwość zatoki szyjnej, gorączka ośrodkowa, nadmierna senność
Wodogłowie
- nadmierne gromadzenie się płynu mózgowo - rdzeniowego w komorach mózgu (wodogłowie wewnętrzne) lub w przestrzeni podpajęczynówkowej (wodogłowie zewnętrzne)
- przyczyną wodogłowia jest utrudnienie przepływu płynu mózgowo - rdzeniowego z komór do przestrzeni podpajęczynówkowej lub odpływu płynu do zatok żylnych
- może być wywołane wrodzoną wadą rozwojową mózgu np. w wyniku zakażenia płodu w przebiegu toksoplazmozy lub cytomegalii
- w życiu pozapłodowym - zapalenie opon (zwłaszcza gruźlicze), niektóre nowotwory wewnątrzczaszkowe, wągrzyca mózgu
- ucisk tkanki mózgowej przez płyn prowadzi do zaniku mózgu
- u dzieci wodogłowie prowadzi do niedorozwoju umysłowego
Urazy. Krwiaki wewnątrzczaszkowe
W zależności od źródła krwawienia i położenia krwiaka wobec opony twardej mózgu wyróżniamy:
1. Krwiaki nadtwardówkowe (nadoponowe)
- powstałe w wyniku uszkodzenia gałązki tętnicy oponowej środkowej
- uraz czaszki w okolicy skroniowej
- objawy narastają szybko, pojawiają się zaburzenia świadomości, silne bóle głowy, nudności, wymioty
- obrzęk mózgu i narastające ciśnienie śródczaszkowe
- wklinowanie tkanki mózgowej
- wgłobienie mózgu - rozpoznanie po rozszerzeniu źrenicy po stronie krwiaka
2. Krwiaki podtwardówkowe (podogonowe)
- powstałe w wyniku uszkodzenia żył mózgu i opony twardej
- tępy, silny uraz czaszki
- krew wylewa się w okolicy ciemieniowej
- objawy kliniczne późno (kilka dni, tygodni, miesięcy)
Urazowe uszkodzenia mózgu:
Wstrząśnienie
- krótkotrwałą pourazowa utrata przytomności, nie pozostawia śladów uszkodzenia mózgu
Obrzęk mózgu
- dochodzi do rozwoju klinicznych objawów narastającego ciśnienia śródczaszkowego, podniesiona temperatura ciała
Stłuczenie mózgu
- liczne drobne wybroczyny w tkance mózgowej, zwłaszcza w korze
Krwotok podpajęczynówkowy
- następstwo pęknięcia tętniaka podstawy mózgu
Udary mózgu
Udar
- zniszczenie ograniczonej części mózgu spowodowane zaburzeniami w krążeniu
- mogą wynikać z przyczyn organicznych - krwotok z naczynia mózgowego, zator lub zakrzep lub z przyczyn czynnościowych - spadek ciśnienia krwi, prowadzący do niedokrwienia fragmentu tkanki mózgowej
- nagłe ciężkie objawy uszkodzenia OUN - utrata świadomości, porażenia lub niedowłady, zaburzenia mowy
Krwotoki do mózgu
- są wynikiem uszkodzenia ściany tętnicy śródmózgowej
- czynniki sprzyjające : tętniaki, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, skaza krwotoczna
- w wyniku wylania się krwi do tkanki mózgowej powstaje ognisko krwotoczne (najczęściej jądra podstawy i istoty białej półkul mózgowych)
Zawał mózgu
- jest następstwem zakrzepicy tętnic mózgowych
- zawał blady, czasami przechodzi w zawał krwotoczny
- przyczyną zakrzepicy jest miażdżyca tętnic mózgowych, sprzyja spadek ciśnienia tętniczego i zwolnienie przepływu krwi
- do zawału prowadzi także zator tętnicy mózgowej
Stan jamisty (sitowaty mózgu) - liczne, rozproszone, drobne jamki poudarowe średnicy 1-2cm, powstające w wyniku uprzątania drobnych ognisk martwicy, spowodowanych wybroczynami w tkance mózgowej
Nowotwory Ośrodkowego Układu Nerwowego
- guzy mózgu, niezależnie od ich charakteru dają podobne objawy kliniczne ( wzrost ciśnienia śródczaszkowego - silne bóle głowy, zwolnienie tętna, nudności, wymioty, tarcza zastoinowa na dnie oka ) , dodatkowo mogą występować objawy ogniskowe - zależne od lokalizacji guza
- pierwotne nowotwory powstają z komórek glejowych (tzw. Glejaki)
- wszystkie nowotwory mózgu są klinicznie złośliwe
- nowotwory rdzenia kręgowego powodują jego uszkodzenie i związane z tym porażenia i niedowłady
Glejak siatkówki
- najczęstszy u dzieci
- w ¼ dotyczy obu gałek ocznych, prowadzi do ślepoty
- wczesne objawy i usunięcie dają pewne szanse na wyleczenie
Glejak wielopostaciowy
- najczęstszy u dorosłych
- rozwija się w półkulach mózgowych
- jest bardzo agresywny, po zoperowaniu daje szybko wznowę
- w ciągu kilku miesięcy prowadzi do śmierci
Wyściółczak - najczęściej pojawiający się nowotwór w rdzeniu kręgowym
Oponiak
- rozwija się z opon mózgowych
- jest zwykle łagodny, nie niszczy tkanki mózgowej
- rokowanie dobre
Zapalenie opon i mózgu
Zapalenia w OUN dzielimy na :
Zapalenia ropne opon mózgowych
- wywoływane przez bakterie ropotwórcze : dwoinka zapalenia opon i płuc, paciorkowce, gronkowce
- zwykle jest powikłaniem zapalenia toczącego się w obrębie głowy i szyi
- objawy kliniczne są gwałtowne, wcześnie dochodzi do wymiotów, gorączki, utraty przytomności, może wystąpić wstrząs septyczny
Zapalenie nieropne opon i mózgu
- wywołane przez prątki gruźlicy i rozmaite wirusy
- w zapaleniu gruźliczym - wysięk gromadzi się głównie na podstawie mózgu, blokując przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego do przestrzeni podpajęczynówkowej - powoduje wodogłowie wewnętrzne
- wirusy wywołują zapalenie uszkadzające - dochodzi do zwyrodnienia i martwicy komórek nerwowych np. wścieklizna; jest ono powikłaniem grypy, ospy wietrznej, odry; zapalenia te mogą pozostawić trwałe ślady
- zapalenie wirusowe rogów przednich rdzenia kręgowego - choroba Heinego i Medina - wirusy dostają się drogą pokarmową do ustroju, w rdzeniu powodują martwicę neuronów ruchowych (niedowłady i porażenia, zaniki mięśniowe kończyn)
Rozpoznanie zapalenia opon mózgowych
- na podstawie objawów klinicznych : silne bóle głowy, wymioty, nudności, sztywność karku, utrata świadomości
- badanie płynu mózgowo - rdzeniowego
Obrzęk mózgu
- polega na gromadzeniu się płynu w astrocytach (jeden z typów komórek glejowych występujących w OUN) lub w przestrzeni międzykomórkowej
W zależności od mechanizmu powstawania wyróżniamy:
1. Obrzęk naczyniopochodny
- jest częstszy
- powstaje w wyniku zwiększenia przepuszczalności bariery krew - mózg
- zajęta jest głównie istota biała mózgu
- jest powikłaniem udarów, urazów, zapalenia opon, nowotworów, zabiegów chirurgicznych na mózgu
2. Obrzęk cytotoksyczny
- jest następstwem niedotlenienia lub zatrucia związkami cyny i cyjankami
- płyn gromadzi się wyłącznie śródkomorowo
UKŁAD KRĄŻENIA KRWI
- Składa się z serca i naczyń krwionośnych
- rozprowadza krew do tkanek, dostarczając do nich tlen, substancje odżywcze i regulacyjne; odbiera CO2 i odpadowe produkty przemiany materii.
- prawidłowe ciśnienie : 120-140 mmHg w skurczu, 70-90 mmHg w rozkurczu
Niewydolność krążenia
- jest to niezdolność układu krążenia do przystosowania się do aktualnych potrzeb ustroju
- powoduje niedostateczne zaopatrzenie tkanek w tlen i substancje odżywcze
- powstaje w wyniku osłabienia czynności serca lub spadku napięcia naczyń
- niewydolność serco- i naczyniopochodna (ostra i przewlekła)
Niewydolność krążenia sercopochodna - OSTRA
- powstaje z powodu uszkodzenia anatomicznego serca (zawał, przedziurawienie, uraz) lub zaburzeń czynnościowych (migotanie, trzepotanie komór) oraz gwałtownego utrudnienia odpływu krwi
- nagłe ograniczenie wypełniania tętnic krwią, co prowadzi do niedokrwienia mózgu
Niewydolność krążenia sercopochodna - PRZEWLEKŁA (zastoinowa)
- stopniowe słabnięcie siły skurczu mięśnia sercowego - ilość krwi przepompowanej przez serce zmniejsza się
- niewydolne serca pobiera mniej krwi dopływającej z żył
- pojemność wyrzutowa serca maleje
- zwiększa się ciśnienie żylne
- w naczyniach obwodowych tworzy się zastój prowadzący do obrzęków
- pogorszenie ukrwienia nerek - zmniejszenie ilości oddawanego moczu (zatrzymanie wody- większy obrzęk)
- gorsze ukrwienie płuc - utrudniona wentylacja
- niedostateczna ilość tlenu - w tkankach i krwi gromadzą się kwaśne produkty przemiany materii - kwasica
Obraz kliniczny
- duszność
- objawy zastoju w płucach
- nadmierne wypełnienie żył
- obrzęki zwłaszcza kończyn dolnych
- powiększenie narządów bogato ukrwionych - wątroba, śledziona
- niedotlenienie tkanek prowadzi do sinicy skóry obwodowych części ciała
Niewydolność lewokomorowa
- objawy rozwijają się w obrębie krążenia małego (płucnego)
- niewydolność lewokomorowa ostra : wstrząs kardiogenny, obrzęk płuc
- niewydolność lewokomorowa przewlekła : stwardnienie brunatne płuc
Niewydolność prawokomorowa
- objawy rozwijają się w obrębie krążenia dużego
- niewydolność prawokomorowa ostra: przekrwienie bierne narządów na obwodzie
- niewydolność prawokomorowa przewlekła : sinica, obrzęki w najniżej położonych częściach ciała, przesięki do jam ciała, stwardnienie zastoinowe narządów, nieżyt przekrwienny błony śluzowej dróg oddechowych i przewodu pokarmowego
Niewydolność krążenia pochodzenia obwodowego - zapaść
- wzrost pojemności łożyska naczyniowego w stosunku do ilości krwi krążącej
- jest również następstwem rozwoju wstrząsu
Wstrząs
- zespół ogólnoustrojowych zaburzeń spowodowanych upośledzeniem ukrwienia tkanek w warunkach bezwzględnego lub względnego zmniejszenia się objętości krwi krążącej
- podstawowy objaw to zapaść krążeniowa (obniżenie skurczowego ciśnienia poniżej 90 mmHg)
Rodzaje wstrząsu:
- pokrwotoczny
- pourazowy
- septyczny
- sercowo-naczyniowy
- neurogenny
- alergiczny
- hormonalny
Kliniczny obraz wstrząsu:
Okres pobudzenia
- zwiększona aktywność układu nerwowego : pacjent pobudzony, niespokojny, nadmiernie ruchliwy
- okres ten szybko
2.Okres hamowania
- objawy obniżenia czynności życiowych ustroju: chory staje się obojętny, senny, skóra blada, zimny pot
- dalszy rozwój prowadzi do nieprzytomności, głębokie zaburzenia przemiany materii i układu krążenia, nieodwracalne zmiany w tkankach
Choroba niedokrwienna i zawał serca
Choroba niedokrwienna serca
- jest wynikiem dysproporcji między zapotrzebowaniem mięśnia sercowego na tlen, a możliwością dostarczenia go przez tętnice wieńcowe
- niedokrwienie serca jest przyczyną jego niedotlenienia
- może mieć charakter ostry lub przewlekły
- klinicznym objawem ostrego niedokrwienia serca jest - dusznica bolesna (dławica piersiowa)
Ból zlokalizowany za mostkiem, promieniujący do lewej ręki
Ból po wysiłku lub w wyniku silnych stanów emocjonalnych
Zawał serca
- końcowy etap rozwoju choroby wieńcowej
- jest to rozległa martwica skrzepowa mięśnia sercowego, spowodowane przez nagłe niedokrwienie i niedotlenienie
- przyczyną jest całkowite bądź częściowe zwężenia światła naczynia tętnicy wieńcowej przez miażdżycę, rzadziej - guzkowe zapalenie tętnic wieńcowych
- zawał niewieńcowy - nie spowodowany przez miażdzycę, prowadzącą do martwicy mięśnia, a przez zaburzenia elektrolitowe lub hormonalne.
- zawał dotyczy zwykle komory lewej, może obejmować całą szerokość ściany komory (zawał pełnościenny) lub jej warstwy podwsierdziowej, śródściennej, podnasierdziowej (zawał niepełnościenny)
Powikłania zawału:
- wstrząs sercowy (kardiogenny)
- obrzęk płuc
- zaburzenia rytmu serca - zawał obejmujący przegrodę międzykomorową
- tamponada serca - wylanie krwi do worka osierdziowego; nagłe zatrzymanie krążenia i śmierć; jest to powikłanie zawału pełnościennego
Zawał podwsierdziowy
- powikłany zakrzepicą przyścienną
Zawał podnasierdziowy
- wiąże się z zapaleniem włóknikowym nasierdzia i jest przyczyną silnych bólów
Zaburzenia rytmu i przewodzenia
Układ przewodzący serca (łac. systema conducens cordis) - reguluje on rytmikę pracy serca oraz prawidłową kolejność skurczów poszczególnych części serca. Jest on zbudowany z zmodyfikowanych miocytów. Składają się na niego:
- węzeł zatokowo - przedsionkowy
- węzeł przedsionkowo - komorowy
- pęczek przedsionkowo - komorowy
Rzadkoskurcz patologiczny (poniżej 50 uderzeń na minutę)
- zmiany patologiczne w węźle zatokowym
- hamowanie aktywności węzła w następstwie zmian miażdżycowych, działania leków i substancji toksycznych
Częstoskurcz
- tachykardia przekraczająca 120 uderzeń na minutę, zaburzenia w układzie bodźcotwórczym
- ma charakter napadowy
- w chorobach mięśnia sercowego, zakaźnych, nadczynności tarczycy
- może prowadzić do ostrej niewydolności krążenia
Blok - zahamowanie przewodnictwa bodźców płynących z węzła zatokowego, może wystąpić na różnych poziomach układu przewodzącego
Kardiomiopatie
- są to zaburzenia w budowie mięśnia sercowego, prowadzące do upośledzenia jego wydolności, nie mają związku z chorobą niedokrwienną
Podział:
Kardiomiopatie wtórne - znana jest przyczyna zmian morfologicznych serca
- znacznie częstsze
- zaliczamy do nich : zmiany zwyrodnieniowe serca, zapalenie mięśnia sercowego (zapalenie ostre ropne i nieropne)
- dochodzi do powiększenia wymiarów serca, zmiany wsteczne, martwica
Kardiomiopatie pierwotne - nie znana etiologia
- serce znacznie przerasta, ulega włóknieniu
- objawy niewydolności pojawiają się wcześnie (20-30lat)
Przerost serca
- częsta zmiana patologiczna tego narządu
- serce powiększa swoje rozmiary, masę, grubieją ściany komór oraz mięśnie beleczkowate i brodawkowate
- przerost - masa serca do 500g, rozrost - masa serca powyżej 500g
- przerost objętościowy - zwiększony dopływ krwi do jam, (wady wrodzone lub nabyte)
- przerost ciśnieniowy - następstwo stałego zwiększonego oporu w krążeniu krwi i ciągła, zwiększona praca serca (nadciśnienie tętnicze)
- przerost komory lewej - nadciśnienie tętnicze, niedomykalność zastawki półksiężycowatej aorty, przerost komory prawej - zespół serca płucnego
Wady wrodzone
- są to nieprawidłowości w budowie, wynikające z zaburzeń jego rozwoju w życiu płodowym
- przyczyny: zakażenie przebyte przez matkę (zwłaszcza pierwsze 3 miesiące życia) - wirus różyczki, cytomegalii, grypy
- polegają na nieprawidłowych połączeniach między jamami serca lub naczyniami
Sinica
- jest wynikiem krążenia na obwodzie krwi niedostatecznie utlenowanej, co nadaje powłokom ciała sinawe zabarwienie
W zależności od kierunku przecieku wyróżniamy:
1. Wady serca pierwotnie bezsinicze
- ubytek przegrody międzyprzedsionkowej
- ubytek przegrody międzykomorowej
- przetrwały przewód tętniczy (Botalla) - łączy w życiu płodowym część piersiową aorty z tętnicą płucną
2. Wady serca pierwotnie sinicze
a) Tetralogia Wallota - (najczęstsza wada u dzieci powyżej 2 roku życia) złożona wada serca z nieprawidłowościami:
- zwężenie ujścia pnia płucnego
- ubytek przegrody międzykomorowej
- odejście aorty znad obu komór serca
- przerost komory prawej
b) całkowite przełożenie głównych tętnic - sinica pojawia się od razu po urodzeniu, szybko rozwija się niewydolność serca
Zapalenie wsierdzia i wady nabyte
- zapalenie wsierdzia dotyczy głównie zastawek, zgłasza lewej połowy serca
- wada nabyta serca - trwałe zniekształcenie w wyniku zapalenia reumatycznego wsierdzia (niedomykalność zastawki, jej zwężenie)
Zapalenie wsierdzia w chorobie reumatycznej
- najczęstsza postać zapalenia
- na płatkach zastawek tworzą się skrzepliny
- zmiany zapalne i zakrzepowe goją się przez zwłóknienie i zwapnienie - prowadzi to do pogrubienia i zrastania się płatków oraz skrócenia nici ścięgnistych
- zapalenie dotyczy najczęściej zastawki dwudzielnej, a następnie zastawki półksiężycowatej aorty
Zapalenie bakteryjne wsierdzia
- jest konsekwencją posocznicy
- na płatkach tworzą się skrzepliny zawierające bakterie
- mają dużą skłonność do rozmiękania, są źródłem zatorów
Zapalenie ostre (polipowato - wrzodziejące) - zastawki uprzednio nie zmienione
Zapalenie podostre ( zwalniające, polipowato-włókniste) - zastawki zmienione przez chorobę reumatyczną
Zapalenie nietypowe brodawkowate wsierdzia Libmana i Sachsa
- postać pojawiająca się w przebiegu liszaja rumieniowatego
- na powierzchniach zastawek pojawiają się skrzepliny ulegające organizacji
- oprócz zastawki dwudzielnej zmiany dotyczą także zastawki trójdzielnej i półksiężycowatej pnia płucnego
Zapalenie kiłowe zastawki półksiężycowatej aorty
- pojawia się w kile 3 rzędowej
- konsekwencją jest niedomykalność zastawki aortalnej
Zapalenie nasierdzia
- ma charakter wysiękowy, w worku osierdziowym gromadzi się płyn
Zapalenie surowicze - powstaje w chorobie reumatycznej
Zapalenie surowiczo - włóknikowe
Zapalenie włóknikowe (suche) - w gruźlicy, liszaju rumieniowatym, mocznicy
Zapalenie ropne - może przejść przez ciągłość z sąsiedztwa
Zapalenie krwotoczne - konsekwencja przerzutów nowotworów złośliwych
Nadciśnienie tętnicze
- wartości prawidłowe : 100-160 mmHg- ciśnienie skurczowe, 60-95 mmHg - ciśnienie rozkurczowe
- wyższe wartości to cecha nadciśnienia
- charakter pierwotny i wtórny (objawowy)
Nadciśnienie pierwotne (choroba nadciśnieniowa)
- samoistne, etiologia nie znana
- wartość ciśnienia jest podstawowym objawem choroby
- 80% przypadków nadciśnienia należy do tej grupy
Nadciśnienie objawowe (wtórne)
- występuje w przebiegu niektórych chorób, zwłaszcza nerek (zapalenie kłębuszkowe) i nadnerczy (guz chromochłonny, zespoły Cohna i Cushinga)
- 20 % przypadków należy do tej grupy
Czynniki predysponujące do nadciśnienia
- napięcie psychiczne i stres
- czynnik genetyczny
- spożycie soli kuchennej
Zmiany w układzie krążenia pod wpływem nadciśnienia
- większa pojemność wyrzutowa serca
- większy opór obwodowy naczyń
- większa lepkość krwi
- większa objętość zatrzymanego płynu w ustroju
Zespół nadciśnienia złośliwego
- znacznie podwyższone ciśnienie rozkurczowe
- obrzęk tarczy nerwu wzrokowego
- postępująca niewydolność nerek
- uszkodzenie OUN
Konsekwencje morfologiczne nadciśnienia:
Przerost mięśnia komory lewej serca
Przyspieszenie rozwoju miażdżycy w tętnicach typy sprężystego (aorta i jej gałęzie) i typu mięśniowego (tętnice mózgowe)
Szkliwienie tętniczek różnych narządów, prowadzące do zwężenia ich światła
Miażdżyca
- jest to choroba tętnic, ze zmianami wstecznymi i rozplemowymi
- dotyczy dużych tętnic typu sprężystego oraz średnich typu mięśniowego
- ma charakter ogniskowy
- zmiany dotyczą błony wewnętrznej i środkowej tętnic
- blaszka miażdżycowa - tzw. Ewolucja ogniska miażdżycowego, etapy:
Blaszka żołta - płasko, wyniosła wypukłość
Blaszka biaława
Ognisko kaszowate
- miażdżyca tętnic wieńcowych - choroba niedokrwienna serca
- miażdżyca tętnic mózgowych - udary mózgu
- miażdżyca tętnic biodrowych i udowych - niedokrwienie i martwica kończyn dolnych
- miażdżyca tętnic nerkowych i śledzionowej - zawały w tych narządach
- etiologia nieznana
- czynniki zagrożenia : nadciśnienie, cukrzyca, otyłość, palenie tytoniu, liczne stresy, siedzący tryb życia, podniesiony poziom cholesterolu
- u kobiet rozwija się późno ze względu na działanie estrogenów, zachorowalność wzrasta u ludzi starszych
UKŁAD ODDECHOWY
- czynność płuc polega na dostarczaniu do krwi tlenu i wydalaniu z ustroju CO2
- podstawowa funkcja to utrzymanie równowagi kwasowo - zasadowej
- oddychanie dowolne - kontrolowane przez OUN
- oddychanie automatyczne - kontrolowane przez ośrodek oddechowy, zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym
- oddychanie zewnętrzne - transport O2 przez płuca do krwi i wydalanie w akcie oddechowym CO2 na zewnątrz
- oddychanie wewnętrzne - przekazywanie O2 z krwi do tkanek
Duszność
- uczucie braku powietrza z nasileniem oddechów
- przyczyny płucne : choroby płuc, niewydolność oddechowa, obniżenie ciśnienia parcjalnego tlenu w powietrzu oddechowym; przyczyny pozapłucne : zaburzenia transportu tlenu przez krew w niedokrwistości czy niewydolności krążenia
Zaburzenia rytmu oddechowego
- oddech okresowy - przykład zaburzeń rytmu oddechowego, składa się z naprzemiennych okresów oddechu i bezdechu :
Oddech Cheyne- Stokesa - narastanie amplitudy oddechu z następczym jej obniżeniem, aż do całkowitego bezdechu; niedotlenienie mózgu, zatrucie morfiną
Oddech Bolta - jednakowa amplituda rozdzielana fazami bezdechu; organiczne choroby mózgu
- oddech Kussmala - oddech goniącego psa, głośny głęboki wdech i wydech; typowy dla stanów kwasiczych (śpiączka cukrzycowa)
Sinica
- niebieskie zabarwienie skóry i błon śluzowych
- jest wynikiem zwiększonej ilości zredukowanej hemoglobiny
- sinica tętnicza - wynik niewydolności oddechowej lub lewokomorowej serca
- sinica żylna - zwiększenie zużycia tlenu przez tkanki, w warunkach zwolnionego przepływu krwi
Kaszel
- powstaje świadomie lub odruchowo
- fazy kaszlu:
Krótki, głęboki wdech
Zamknięcie głośni
Wzrost ciśnienia powietrza w oskrzelach
Gwałtowny wydech
- wywołują go choroby układu oddechowego oraz krążenia
-długotrwały kaszel może spowodować rozedmę płuc, rozstrzenie oskrzeli, krwotok do dróg oddechowych, zachłyśnięcie się
Niewydolność oddechowa
- stan niedostatecznego dowozu tlenu do tkanek i odprowadzania od nich CO2 z powodu zaburzeń oddychania zewnętrznego
Niewydolność zaporowa (obstrukcyjna)
- przy zaburzeniach wentylacji płuc z powodu przeszkody w swobodnym przepływie powietrza w oskrzelach
Niewydolność ograniczająca (restrykcyjna)
- zaburzenia sprawności oddechowej wynikają z ograniczenia ruchomości klatki piersiowej
Niewydolność dyfuzyjna
- pojawia się w warunkach utrudnienia przechodzenia O2 i CO2 przez pęcherzyki płucne i naczynia włosowate
Perfuzyjny typ niewydolności - w przebiegu zaburzeń przepływu krwi przez płuca
Objawy niewydolności:
- niedotlenienie tkanek
- zmniejszenie prężności O2 i wzrost CO2 we krwi
- rozwijająca się kwasica gazowa
Dychawica oskrzelowa (astma)
- schorzenie alergiczne
- objawia się napadem duszności, spowodowanym nagromadzeniem się we krwi i tkankach ciał biologicznie czynnych - histaminy i kininy
- ciała te wywołują skurcz oskrzeli, zwiększenie wydzielania śluzu oskrzelowego, występuje obrzęk i przekrwienie śluzówki oskrzeli
Obrzęk płuc
Ostry obrzęk płuc (hemodynamiczny)
- gromadzenie się płynu przesiękowego w świetle pęcherzyków
- płuca powiększone, ciężkie, z powierzchni przekroju wydobywa się płyn
- zalegający płyn utrudnia wymianę gazową w pęcherzykach
- obrzęk płuc prowadzi w ciągu kilku minut do śmierci
- przyczyną jest : nagłe utrudnienie odpływu krwi z płuc i wzrost ciśnienia w naczyniach włosowatych przegród, prowadzący do zwiększenia przepuszczalności ich ściany
- pojawia się w ostrej niewydolności lewokomorowej, zatrucia niektórymi gazami
Przewlekły obrzęk płuc
- zupełnie inny mechanizm powstawania
- jego przyczyną jest uszkodzenie nabłonka pęcherzyków płucnych wytwarzającego surfaktant
Rozedma płuc
Rozedma „prawdziwa”, zaporowa, samoistna
- powiększenie się płuca w wyniku rozciągnięcia go przez zalegające w pęcherzykach powietrze
- długotrwała rozedma prowadzi do niewydolności oddechowej i krążeniowej
- płuca rozedmowe są : powiększone, puszyste, suche, jasnoróżowe
- zmniejszenie sprężystości płuca utrudnia wydech
- jest częstą przyczyną zespołu serca płucnego
Rozedma starcza - wynik postępującego z wiekiem zaniku włókien sprężystych w przegrodach, nie ma zmian naczyniowych
Rozedma zastępcza - powstaje przy zniszczeniu przez chorobę lub usunięciu operacyjnym fragmentu płuca
Odma i niedodma. Zespół błon szklistych
Odma opłucnowa
- dostanie się powietrza do jamy opłucnej, w której normalnie powietrza nie ma
- powietrze dostaje się tam zwykle z płuca przy rozerwaniu opłucnej płucnej
- odma zamknięta - otwór łączący płuco z jamą opłucną zamyka się; powietrze wessane, samoistne wyleczenie
- odma otwarta - otwór drożny, stopniowo się zwiększa
Niedodma
- zmniejszenie się ilości powietrza w płucu
- przyczyny : mały dopływ powietrza przez zwężone drogi oddechowe
- niedodma z wyssania - powietrze znajdujące się w pęcherzykach wchłania się, a dopływ następnej porcji jest utrudniony
- niedodma z ucisku - ucisk płuca z zewnątrz przez zalegające w jamie opłucnej powietrze
Przewlekły obrzęk płuc
- do światła niedodętych pęcherzyków przenika bogatobiałkowy płyn pochodzący z osocza
- płyn obrzękowy odkłada się na ścianach pęcherzyków w postaci błon szklistych
Zespół błon szklistych - najczęstsza przyczyna zgonów wcześniaków, bezpośrednia przyczyna w następstwie wstrząsu
Pylica płuc
- powstaje w wyniku wdychania drobnych cząsteczek płynu węglowego, krzemowego, azbestowego, żelazowego
- drobne cząsteczki pyłu wnikają do przegród międzypęcherzykowych, powodując ich włóknienie
- pylica krzemowa - choroba zawodowa górników, robotników, kamieniołomów, kamieniarzy ; ma charakter guzkowy lub rozlany, prowadzi do niewydolności oddechowej i krążeniowej
- pylica węglowa - nie ma znaczenia klinicznego
Rozszerzenia oskrzeli - rozstrzenie oskrzeli
- odcinkowe poszerzenia światła w miejscu zmian chorobowych w ścianie oskrzela
- rozstrzenie walcowate, wrzecionowate, workowate
- mogą być wrodzone i nabyte
- w przebiegu tej choroby dochodzi do przewlekłych, uporczywych zapaleń śluzowo-ropnych oskrzeli
- łatwo powstają powikłania
- mogą być źródłem krwotoków płucnych lub punktem wyjścia raka
Zespół serca płucnego
- przyczyną przerostu i niewydolności prawej komory serca jest wzrost oporu w krążeniu płucnym, zmuszający mięsień sercowy do większej pracy
- przyczyny płucne:
Rozedma zaporowa płuc
Rozległe włóknienie płuc
Rozszerzenia (rozstrzenie) oskrzeli
Zarośnięcie jam opłucnej
- przyczyny pozapłucne : zwężenie ujścia przedsionkowo-komorowego lewego (zastawki mitralnej)
Zapalenie opłucnej
- zapalenie wysiękowe
- może być powikłaniem płatowego zapalenia płuc (zapalenie włóknikowe suche), gruźlicy płuc (zapalenie surowiczo -włóknikowe) , przebicia się ropnia płuc (powstaje ropniak opłucnej)
Zapalenie płuc
- wywołane przez bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki
Zapalenie śródpęcherzykowe - wysięk znajduje się w świetle pęcherzyków
Zapalenie płatowe
- zajęty zwykle cały płat płuca
- zwykle wywołane dwoinką zapalenia płuc, dotyczy osób młodych
- przebieg:
Okres nawału : przekrwienie zajętego płata, w świetle pęcherzyków wysięk surowiczy; trwa krótko - kilka lub kilkanaście godzin
Zwątrobienie czerwone - dominują krwinki czerwone, zwiększa się ilość włóknika i krwinek białych; trwa 2-4dni
Zwątrobienie szare - krwinki czerwone ulegają hemolizie, w wysięku przeważa włóknik i granulocyty, zajęty płat bezpowietrzny i spoisty; trwa 2-4 dni
Rozejście się zapalenia - wysięk rozpuszcza się przy udziale enzymów proteolitycznych granulocytów, płuco wraca do stany wyjściowego
- powikłania :
Ropień płuca - nadważenie bakteriami ropotwórczymi
Zgorzel płuca - zakażenie bakteriami beztlenowymi
Zapalenie wędrujące - zmiany obejmują kolejne płaty obu płuc, u osób osłabionych
„Zmięsowanie” płuca - wysięk ulega organizacji, światło pęcherzyków zarasta tkanką łączną
Włóknikowe zapalenie opłucnej
Zapalenie płuc pławikowe (zrazikowe)
- dotyczy poszczególnych płacików płuc, w pobliżu oskrzeli
- klinicznie określane jako zapalenia odoskrzelowe, ponieważ jest powikłaniem zapalenia śluzowo-ropnego oskrzeli
- zapalenie pławikowe zlewne - zmianom zapalnym ulegają sąsiadujące ze sobą płaciki
- zapalenie zachłystowe - gdy przyczyną jest zachłyśnięcie treścią pokarmową; u dzieci
- zapalenie opadowe - tworzenie przesięku w świetle pęcherzyków w częściach przykręgosłupowych płuc; u ludzi starszych
- powikłania takie same jak w zapaleniach płatowych
Zapalenie śródmiąższowe - dominuje naciek zapalny w przegrodach
- wywołane najczęściej przez wirusy m.in. odry, ospy wietrznej
- zapalenie plazmatycznokomórkowe płuc - w przegrodach międzypęcherzykowych dominuje naciek z komórek plazmatycznych
- przewlekłe zapalenie może prowadzić do rozległego zwłóknienia płuc
Gruźlica płuc
- są najczęstszym narządem zajętym w gruźlicy
- w gruźlicy popierwotnej : zmiany rozpoczynają się od szczytu płuca, szerząc się w dół
- typy gruźlicy płuc:
Prosowata
Naciekowa
Groniasto-guzkowa
Włóknisto-jamista
- może mieć postać płatowego i pławikowego zapalenia wysiękowego
- może jej towarzyszyć zapalenie gruźlicze opłucnej
- przebieg zależy od zdolności obronnych ustroju i skuteczności zastosowanego leczenia
- w bliźnie pogruźliczej może rozwinąć się rak płuca
Rak oskrzela
- równoznaczny z rakiem płuca
- najczęstszy nowotwór złośliwy u mężczyzn, jeden z częstych u kobiet
- pojawia się między 50-60 r.ż
- jego występowanie związane z paleniem tytoniu i zanieczyszczeniem środowiska przez dymy przemysłowe, spaliny
Rak płaskonabłonkowy
- najczęstsza postać raka (50-60%)
- powstaje w ogniskach metaplazji płaskonabłonkowej
- lokalizuje się w oskrzelach dużych : głównych i płatowych
- rośnie powoli w postaci guzowatego nacieku zwężającego światło oskrzela
- prowadzi do niedodmy płuca
- objawy: duszność, kaszel, krwioplucie, bóle w klatce piersiowej
- przerzuty szerzą się drogą chłonną
- brak leczenia - śmierć po 1 roku od pojawienia się objawów
Rak gruczołowy (walcowatokomórkowy)
- postać gruczołowa - 25%
- częściej u kobiet
- powstaje w oskrzelu segmentowym, nie osiąga dużych rozmiarów
- nie powoduje wyraźnych objawów, daje szybko przerzuty drogą krwi
- brak leczenia - śmierć około 6 miesięcy od pierwszych objawów
- rak oskrzelikowi - pęcherzykowy - rozwija się w drobnych oskrzelikach i nabłonku pęcherzyków
Rak anaplastyczny
- ma związek z działaniem czynników rakotwórczych
- powstaje w oskrzelu głównym lub płatowym
- rośnie bardzo szybko, szybko daje przerzuty drogą krwi, nie kwalifikuje się do leczenia operacyjnego
- rak owsianokomórkowy