W I stuleciach średniowiecza poziom duchowieństwa pozostawiał wiele do życzenia: księża mieli rodziny, żyli w zależności od panów feudalnych, niektórzy nawet nie umieli pisać i czytać, co uniemożliwiało sprawowanie liturgii. Ruch odnowy Kościoła zaczął się w Xw. w opactwie Cluny we Francji. W XIw. trud reform podjęli papieże. Wprowadzono zasadę wyboru papieża przez kolegium kardynałów (czyli konklawe). Ustalono zasadę celibatu, czyli bezżenności księży, zwalczano symonię, czyli kupowanie urzędów kościelnych za pieniądze. Kościół występował również przeciw feudalnym wojnom, anarchii, krytykował barbarzyńskie obyczaje. Wprowadził pokój boży, czyli zakaz walk w określone dni tygodnia. Sukces reformy, wzrost religijności, a także wyprawy krzyżowe doprowadziły papiestwo do szczytu potęgi w XIIIw. W średniowieczu doszło do ukształtowania się 2 władz uniwersalnych: cesarstwa i papiestwa. Konflikt pomiędzy nimi polegał na rywalizacji o wpływy polityczne w państwach Europy łacińskiej. Papieże dążyli do podporządkowania sobie poszczególnych Kościołów poprzez prawo nominowania biskupów (inwestyturę) Cesarze chcieli mieć wpływ na wybór duchownych w krajach im podległych, gdyż biskupi pełnili ważne funkcje administracyjne i polityczne.
Walka dwóch uniwersalizmów zakończyła się kompromisem, czyli współistnieniem obu władz zwierzchnich (Konkordat wormancki z 1122r.). Z konfrontacji między papiestwem i cesarstwem korzystały państwa Europy, które uniezależniły się od władzy cesarskiej i prowadziły także niezależną politykę wobec Rzymu. W tym drugim wypadku zaowocowało to powstaniem idei koncyliaryzmu, czyli przekonania o wyższości soborów (zjazdów wysokich rangą duchownych ) nad urzędem papieskim. Polska od początku swych dziejów znajdowała się w sąsiedztwie cesarstwa, pod jego wpływem i presją. Władcy polscy dążyli do rozluźnienia zależności od cesarstwa, prowadząc politykę propapieską. Bardzo wcześnie (1000r.) powstała w Polsce odrębna metropolia - arcybiskupstwo gnieźnieńskie. Książęta polscy dążyli - początkowo bez żadnych sukcesów - do uzyskania korony królewskiej. Presja cesarstwa osłabła w okresie rozbicia dzielnicowego. Książęta i Kościół polski, korzystając ze wsparcia papieży, prowadzili politykę mającą na celu zjednoczenie ziem polskich. Zakończyła się ona sukcesem - koronacją Władysława Łokietka (1320r.) W XIVw. ukształtowała się suwerenna polska monarchia stanowa. W okresie konfliktów z Krzyżakami sądy papieskie wydawały wyroki na korzyść Polski. W okresie kryzysu instytucji papiestwa Polska przyłączyła się do państw popierających ideę koncyliaryzmu.
Wczesnośredniowieczną pozycję papiestwa umocnił Grzegorz I Wielki. Był on wybitnym administratorem, rozbudował urzędy swego dworu i sprawnie rządził Rzymem. Umocnił prestiż papiestwa jako filozof i twórca śpiewów zwanych gregoriańskimi. Organizował i popierał misje wśród pogan, m.in. doprowadził do chrystianizacji Anglii. W VIIIw. doszło do sojuszu papiestwa i Karolingów dążących do władzy w państwie Franków. Papież uznał prawo Pepina Małego do tronu i koronował go (754r.) Pepin zrewanżował się pokonując Longobardów zagrażających papiestwu. Z ziem wokół Rzymu Pepin utworzył Państwo Kościelne i przekazał je papieżowi, który stał się w ten sposób władcą odrębnego państwa. Papież Grzegorz VII twierdził że tylko papież jest zgodnie z prawem biskupem powszechnym, papież jest ponad wszystkimi i nie może być przez nikogo sądzony. Dążenie Grzegorza VII doprowadziły do gwałtownego konfliktu z królem Henrykiem IV. Walka toczyła się o przywództwo w świecie chrześcijańskim o prymat 1 lub 2 władzy uniwersalnej. Chodziło o prawo do inwestytury biskupów, czyli nadawania im w diecezjach władzy kościelnej i uposażenia. W walce z Henrykiem IV papież posłużył się ekskomuniką, czyli klątwą. W końcu zawarto konkordat wormancki w 1122r. Który był kompromisem. Inwestyturę biskupów podzielono na część duchowną, należną kościołowi oraz część świecką którą miał prowadzić król.
W czasie sporu z królem Francji Filipem IV Pięknym papież Bonifacy VIII głosił wyższość władzy kościelnej nad świecką, a w bulli Unam Sanctam z 18 listopada 1302r. Istnienie dwóch władz określił jako 2 miecze które posiada kościół. Jeden jest dla obrony Kościoła, a drugi dla jego posługi. Władcy dążyli do uzyskania niezależności, ukształtowała się idea suwerenności królestw wyrażana w zdaniu Rex est imperator in regno suo - Król jest cesarzem w swoim królestwie - znaczyło to że król nikomu nie podlega w swoim królestwie, jest sam dla siebie cesarzem. W drugiej połowie XIVw. w wyniku wyboru papieży i anty papieży doszło do Wielkiej Schizmy Zachodniej czyli podziału kościoła zachodniego. Przeciwdziałanie temu rozbiciu zostało podjęte na kilku soborach pierwszej połowy XVw. W tych wielkich zjazdach brali udział kardynałowie, arcybiskupi, biskupi, opaci oraz uczeni z europejskich uniwersytetów. Przybywali na nie też dostojnicy świeccy. Uczestników dzielono na nacje, cyli grupy narodowościowe. Sobory dzięki spotkaniu się w ich trakcie przedstawicieli wszystkich państw - przyczyniły się do rozwoju poczucia europejskiej jedności i wspólnoty kultury. Poruszano na nich nie tylko sprawy religijne, ale i polityczne.