Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji.
Jest to instytucja procesowa, która tworzy możliwość prawna eliminacji z obrotu prawnego decyzji dotkniętych wadami, materialno- prawnymi, tj. powodującymi nieprawidłowe ukształtowanie stosunku materialno- prawnego pod względem przedmiotowym, jaki podmiotowym. Stwierdzenie nieważności ma charakter mieszany, bo zawiera elementy charakterystyczne dla środka zaskarżenia, środka nadzoru oraz odwołalności decyzji.
Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji wszczyna się na żądanie strony (środek zaskarżenia) lub z urzędu (środek nadzoru, odwołalność w przypadku wydania decyzji przez ministra lub SKO). W trybie postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności z obrotu prawnego może być usunięte postanowienie, na które służy zażalenie.
Przesłanki stwierdzenia nieważności:
Przesłanka pozytywna- wystąpienie jednej z przyczyn wymienionych w art. 156§1,
Nieważność decyzji może być stwierdzona przez organ administracji państwowej wówczas, gdy decyzja:
Wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości,
Wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa,
Dotyczy sprawy już uprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,
Została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie,
Nie była wykonana w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały,
W razie jej wykonania wywołałby czyn zagrożony karą,
Zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.
Nie stwierdza się jednak nieważności decyzji z przyczyn wymienionych w pkt. 1, 3, 4 i 7, jeżeli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło dziesięć lat, a także, gdy decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne (art. 156 § 2 k.p.a.).
Istotne jest, że wymienione wyżej przesłanki stanowią naruszenie prawa materialnego.
Naruszenie przepisów o właściwości oznacza, że decyzja wydana została przez organ niewłaściwy miejscowo, jak i rzeczowo. To samo dotyczy także właściwości funkcjonalnej. Bez znaczenia jest kwestia poprawności wydanego orzeczenia. Przesłanka ta opiera się na regule, że "organ niewłaściwy nie jest prawnie legitymowany do rozstrzygania o prawach i obowiązkach stron".
Przesłanka wydania decyzji administracyjnej bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa obejmuje dwie sytuacje:
Wydania decyzji w przypadku braku przepisu prawa materialnego -sytuację tą należy odróżnić od naruszenia art. 107 § 1 k.p.a., Kiedy decyzja nie zawiera w swojej treści podstawy prawnej lub określa ją w sposób ogólnikowy? Chodzi tutaj o sytuację, kiedy brak jest w ogóle podstawy prawnej do wydania decyzji administracyjnej bądź podstawa prawna wynika z aktu prawnego niewłaściwej rangi.
Wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa - rażące naruszenie prawa oznacza wydanie decyzji administracyjnej w sposób sprzeczny z obowiązującym przepisem prawa, tzn., kiedy sprzeczność ta nie budzi wątpliwości. Przesłanka ta odnosi się do tych przepisów prawa, których wykładania nie jest wątpliwa tj. wykładnia gramatyczna jest wystarczająca do dokonania jego interpretacji. Dla stwierdzenia nieważności decyzji niezbędna jest ocena naruszenia jej podstawy prawnej, tj. rażącej okoliczności sprawy z uwzględnieniem konsekwencji prawnych wynikających z zasad ogólnych kpa. Obowiązkiem organu stwierdzającego nieważność decyzji, wydanej z rażącym naruszeniem prawa jest wyraźne wykazanie, jaki konkretny przepis został naruszony i dlaczego naruszenie to organ ocenił jako rażące. Zdaniem Sądu Najwyższego o rażącym naruszeniu prawa powinny decydować łącznie: oczywistość naruszenia prawa, charakter przepisu, racje ekonomiczne lub gospodarcze. Żadna z tych przesłanek nie może samoistnie decydować o stwierdzeniu nieważności.
Wydanie decyzji w sprawie uprzednio rozstrzygniętej decyzją ostateczną związane jest z zasadą trwałości decyzji administracyjnej. Decyzja kształtuje stosunki prawne, ma walor rzeczy osądzonej i dlatego ponowne rozstrzygnięcie tej samy sprawy administracyjnej jest niemożliwe.
Przesłanka ta dotyczy sytuacji, kiedy organ kieruje decyzję do osoby nie będącej np. stroną w sprawie, tj. osobą, która nie ma w sprawie ani interesu prawnego, ani obowiązku.
Niewykonalność decyzji administracyjnej oznacza, że decyzja taka obciążona jest wadą polegającą na sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawnymi lub zachodzą takie okoliczności faktyczne, które uniemożliwiają wykonanie decyzji. Można, więc mówić o niewykonalności prawnej i faktycznej.
Niewykonalności powinna odznaczać się dwiema cechami:
Niewykonalność istniała już w chwili wydania decyzji,
Niewykonalność ma charakter trwały tj. jest nie do usunięcia przez cały czas
Oznacza sytuację, kiedy wykonanie decyzji administracyjnej stanowiłoby jakikolwiek czyn zagrożony karą (tj. czyn karalny), orzekany w drodze postępowania sądowego.
Chodzi tutaj o sytuacje, kiedy przepis szczególny posługuje się sankcją nieważności decyzji. Chodzi tutaj o wady, inne niż wymienione w art.. 156§1 pkt 1- 6. wady te są określane przez przepisy szczególne (np. ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym: „Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu jest nieważna, jeżeli jest sprzeczna z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub, jeżeli nie sporządzono miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego”).
Przesłanka negatywna- termin, spowodowanie przez decyzje nieodwracalnych skutków prawnych.
Termin-, jeżeli od dnia ogłoszenia lub doręczenia decyzji upłynęło 10 lat, to nie stwierdza się nieważności decyzji z przyczyn (określonych w art. 156§1 pkt 1,3,4,7):
Wydania decyzji z naruszeniem przepisów o właściwości,
Wydania decyzji dotyczącej sprawy już uprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,
Wydania decyzji skierowanej do osoby nie będącej stroną w sprawie,
Wydania decyzji zawierającej wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.
Nieodwracalność skutków prawnych decyzji- wynika z decyzji merytorycznych. Z wywołaniem przez decyzję nieodwracalnych skutków prawnych mamy do czynienia, gdy wykonanie decyzji dobrowolne lub w drodze egzekucji administracyjnej spowodowałoby powstanie takiego stanu faktycznego lub prawnego, że nie jest już możliwy powrót do stanu poprzedniego- sprzed wykonania decyzji.
Decyzje wydawane w postępowaniu administracyjnym na podstawie art. 104 kpa można podzielić na:
Decyzje merytoryczne, które rozstrzygają sprawę w całości lub w części. Wywołują one podwójny skutek prawny: skutek materialno- prawny ( tj. nadanie, odebranie, odmowa przyznania lub w zmianie zakresu uprawnienia strony; albo też w nałożeniu, zwolnieniu, zmianie zakresu obowiązku ciążącego na stronie albo w stwierdzeniu istnienia konkretnego stosunku prawnego) i skutek procesowy ( tj. przerwanie stosunku procesowego pomiędzy organem orzekającym w sprawie a stroną).
Decyzje nie mające charakteru merytorycznego, nie rozstrzygają one istoty sprawy, a jedynie kończą postępowanie, jeżeli stało się ono bezprzedmiotowe. Decyzje te wywołują jedynie skutek procesowy.
Stadia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji.
Wszczęcie postępowania może nastąpić na wniosek strony lub z urzędu. Organ może wszcząć postępowanie z urzędu:
Z własnej inicjatywy lub z inicjatywy organu administracji publicznej nadzorującego określona działalność;
Na skutek sprzeciwu wniesionego przez prokuratora;
Na wniosek organizacji społecznej;
Na skutek skargi powszechnej wniesionej przez osobę trzecią.
Legitymacje do żądania wszczęcia postępowania ma podmiot, który twierdzi, że decyzja wadliwa dotyczy jego interesu prawnego lub obowiązku prawnego. Legitymację do żądania wszczęcia postępowania w sprawach rozstrzygniętych postanowieniem mają pozostali uczestnicy postępowania, jeżeli postępowanie ich dotyczyło.
Instytucja stwierdzenia nieważności oparta jest na bezwzględnej dewolucji kompetencji. Organem właściwym do stwierdzenia nieważności decyzji jest organ wyższego stopnia. Dewolucja kompetencji jest wyłączona jedynie w przypadku decyzji wydanych przez ministra i SKO, bo to na nich kończy się administracyjny tok instancji. Odmowa wszczęcia postępowania następuje w formie decyzji. Będzie to miało miejsce wtedy, gdy wniosek o wszczęcie postępowania złoży osoba nie będąca stroną w postępowaniu lub osoba nie mająca zdolności do czynności prawnych, a w przekonaniu nie ma podstaw do wszczęcia postępowania z urzędu. Instytucja stwierdzenia nieważności decyzji oparta jest na względnej suspensywności, bo wszczęcie postępowania w tej sprawie nie wstrzymuje z mocy prawa wykonania weryfikowanej decyzji.
Wstrzymanie wykonania decyzji organ może wydać w formie postanowienia, gdy stwierdzi, że zachodzi prawdopodobieństwo istnienia w decyzji wady określonej w art. 156§1.
Postępowanie rozpoznawcze- jego przedmiotem jest ustalenie istnienia jednej z wadliwości decyzji wymienionych, w art. 156§1 pkt 1-7 oraz czy nie występują przesłanki negatywne wymienione w art. 156§2. Postępowanie rozpoznawcze powinno być prowadzone zgodnie z przepisami zawartymi w kpa i op., które regulują postępowanie przed I instancją..
Podjęcie decyzji.
Po przeprowadzeniu postępowania rozpoznawczego organ wydaje decyzję w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji. Organ może:
Odmówić stwierdzenia nieważności decyzji, jeżeli w wyniku postępowania rozpoznawczego organ ustali, że nie występują podstawy do stwierdzenia nieważności decyzji.
Wydać decyzję stwierdzającą nieważność weryfikowanej decyzji, jeżeli stwierdzi, że zaszła, co najmniej 1 z przesłanek nieważności, określona w art. 156§1 lub określona w przepisie szczególnym, a nie występuje żadna z przesłanek negatywnych.
Organ nie stwierdzi nieważności weryfikowanej decyzji, jeżeli jednocześnie istnieją podstawy nieważności z art. 156§1 i przesłanki negatywne. W tym przypadku organ stwierdzi, że weryfikowana decyzja została wydana z naruszeniem prawa.
Różnica między decyzja stwierdzającą nieważność weryfikowanej decyzji, a decyzją stwierdzającą, że weryfikowaną decyzję wydano z naruszeniem prawa.
Decyzja o stwierdzeniu nieważności- eliminuje z obrotu prawnego weryfikowana decyzję i znosi jej skutki prawne.
Decyzja o stwierdzeniu wydania decyzji z naruszeniem przepisów prawa- pozostawia w obrocie prawnym weryfikowana decyzję, daje możliwość wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym.
Podjęcie decyzji w ordynacji podatkowej:
Organ podatkowy może wydać:
Decyzję stwierdzającą nieważność decyzji, jeżeli wystąpi jedna z wad wymienionych w art. 247§1 op., i jeżeli nie wystąpiła przesłanka przedawnienia zobowiązania podatkowego.
Decyzję odmawiającą stwierdzenia nieważności, jeżeli:
Wystąpiła jedna z wad wymienionych w art. 247§1 op., i jeżeli wystąpi przesłanka wystąpienia przedawnienia zobowiązania podatkowego. Uzasadnieniem jest tutaj, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem prawa oraz okoliczności wg, których organ nie stwierdził podstaw do stwierdzenia nieważności decyzji.
Jeżeli w wyniku przeprowadzonego postępowania organ ustali brak podstaw z art. 247§1 do stwierdzenia nieważności decyzji.
W przypadku stwierdzenia nieważności decyzji, sprawa indywidualna, w której była wydana weryfikowana decyzja, wraca do rozpoznania w trybie zwykłym w I lub II instancji, stosownie do tego, czy stwierdzono nieważność decyzji ostatecznej, czy nieostatecznej.
Roszczenie odszkodowawcze.
Odszkodowanie przysługuje stronie od tego organu, który wydał decyzje obarczona wadami z art. 156§1.
Kpa wyróżnia 2 tryby dochodzenia odszkodowania:
Mieszany, administracyjno- sądowy- odszkodowanie przysługuje od organu administracyjnego. O odszkodowaniu orzeka organ, który stwierdził nieważność albo wydanie jej z naruszeniem prawa. Jeżeli strona jest niezadowolona z odszkodowania, może wystąpić z powództwem do sądu powszechnego w terminie 30 dni na zasadach określonych w kpc.
Sądowy- strona dochodzi odszkodowania od pozostałych stron, winnych powstania okoliczności powodujących wadę decyzji określoną w art. 156§1 kpa. Powództwo wnosi się do sądu powszechnego na zasadach określonych w kpc
Roszczenie odszkodowawcze przedawnia się po upływie 3 lat.
5