Instytucja orzeczenia wstępnego w postępowaniu przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości

Lublin, 2005r.

W systemie instytucjonalnym Wspólnoty Europejskiej wśród organów czuwających nad wykładnią i stosowaniem prawa europejskiego zasadniczą rolę odgrywa Europejski Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Luksemburgu, a obok niego także, działający od 1988 r. Sąd Pierwszej Instancji, którego prawną podstawę istnienia stworzył Jednolity Akt Europejski z 1986 r.

Zgodnie z zasadą autonomii sądowej, Europejski Trybunał Sprawiedliwości działa jako instytucja ponadnarodowa, czuwająca nad przestrzeganiem wykładni i stosowania prawa wspólnotowego, instytucja, której państwa członkowskie poddały pod rozstrzygnięcie wszystkie spory powstałe na tym tle, zarówno obecne jak i odnoszące się do przyszłych regulacji prawnych, instytucja, obejmująca swoją jurysdykcją terytorium wszystkich państw członkowskich. Jednolitość interpretacji i stosowanie prawa wspólnotowego ma bowiem fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania całej Unii Europejskiej, a proces współpracy ETS z sądami krajowymi zapewnia tę jednolitość we wszystkich państwach członkowskich.

Obowiązek Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w zakresie wykładni i poszanowania Traktatów Wspólnoty rozciąga się także na badanie ważności, wykładnię i stosowanie prawa wspólnotowego pochodnego, dotyczy ponadto stanowienia i określania treści niepisanego prawa wspólnotowego w postaci ogólnych zasad porządku prawnego Unii.

Trybunał był i jest nadal organem pozostającym całkowicie poza wpływem i kontrolą państw członkowskich, swoim działaniem twórczo przyczynia się do kształtowania nowego systemu prawnego, jakim bez wątpienia staje się porządek prawny Wspólnot Europejskich. Ta wyjątkowość ETS wynika przede wszystkim ze szczególnego rodzaju procedur, w ramach których prowadzone są postępowania przed Trybunałem, ze szczególnego reżimu językowego, a także z faktu, iż sędziowie jak i rzecznicy generalni tego ciała wywodzą się z różnych kultur i tradycji prawnych.

W ramach swoich kompetencji, określonych w Traktatach założycielskich i Statutach zatwierdzonych w specjalnych protokołach, Europejski Trybunał Sprawiedliwości zajmuje się rozstrzyganiem skarg bezpośrednich- stanowiących de facto przejaw działalności każdego sądu czy trybunału, skarg pośrednich- dotyczących orzeczeń prejudycjalnych, oraz wydawaniem opinii na temat zgodności planowanych umów z postanowieniami Traktatu.

Jednak z punktu widzenia przyczyniania się ETS do kształtowania nowego systemu prawnego Wspólnoty, najdonioślejszą rolę odgrywa procedura odesłania prejudycjalnego, stanowiąca swego rodzaju pomost między sądem krajowym rozstrzygającym w sprawie a Trybunałem stojącym na straży przestrzegania prawa europejskiego, będąca fundamentem ścisłej, partnerskiej i coraz bardziej skutecznej współpracy sądownictwa państw członkowskich z ETS.

Procedura ta stanowi instrument działający na rzecz zachowania koherentności prawa wspólnotowego, a mechanizm jej realizacji nawiązuje do występującej w prawie francuskim procedury obowiązkowego zwracania się przez sądy powszechne do sądów administracyjnych, jeżeli w toku postępowania wyłoni się zagadnienie związane ze stosowaniem prawa administracyjnego, a także procedury zwracania się sądów do ministra spraw zagranicznych, każdorazowo, gdy w procesie stosowania prawa wystąpi zagadnienie dotyczące wykładni umowy międzynarodowej. Podobnie można stwierdzić, iż procedura ta jest w pewnym stopniu zbliżona do polskiej procedury pytania prawnego ( zarówno w postępowaniu cywilnym, jak i karnym), poza tym tylko, że ETS nie może sprawy rozstrzygnąć, podczas gdy Sąd Najwyższy może przejąć konkretną sprawę do rozpoznania.

Od kiedy Polska stała się pełnoprawnym członkiem Wspólnoty Europejskiej, także i sądy polskie mają prawo zwracania się do ETS w ramach procedury pytań prejudycjalnych, co stanowi konsekwencję przyjęcia i stosowania całego dorobku prawnego Unii- acquis communautaire. Od 1 maja 2004 roku polski wymiar sprawiedliwości stanowi część wspólnotowego systemu sądów i trybunałów, tworzonego przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji na czele, a także przez sądy krajowe pozostałych dwudziestu czterech państw członkowskich orzekające w oparciu o prawo wspólnotowe.

Rozdział I

Podstawy prawne wydawania orzeczeń prejudycjalnych w postępowaniu przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości.

Podstawę prawną dla procedury orzeczeń wstępnych stanowi przepis art. 234 TWE w brzmieniu:

Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:

a) o wykładni niniejszego traktatu;

b)o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje Wspólnoty i EBC;

c) o wykładni statutów organów utworzonych aktem Rady, gdy te statuty to przewidują.

W przypadku, gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania.

W przypadku, gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.

Analogiczne regulacje wynikają także z treści art. 41 EWWiS oraz art. 150 Euroatomu. Jednak od wejścia w życie Traktatu Amsterdamskiego 1 maja 1999 r. można wyróżnić trzy typy procedur o wydanie orzeczenia wstępnego. Obok procedury „zasadniczej”, prowadzonej zgodnie z przepisem art. 234 TWE, orzeczenie wstępne funkcjonuje także w ramach polityk wizowej, azylowej, imigracyjnej i innych polityk dotyczących swobody przepływu osób, uregulowanych w ramach Tytułu IV TWE, a nadto przepis art. 35 Traktatu o Unii Europejskiej wprowadza możliwość wydania orzeczenia wstępnego w ramach kwestii dotyczących współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych.

Przepis art. 234 TWE wyznacza zakres prawa wspólnotowego, które to prawo może być poddane ocenie Trybunału, zakres jego kompetencji do orzekania o ważności i interpretacji prawa wspólnotowego, a także wskazuje zakres obowiązku sądu krajowego zwrócenia się do Trybunału.

Procedura orzeczenia wstępnego ma wyraźnie akcesoryjny charakter, związana jest z postępowaniem toczącym się przed sądem krajowym państwa członkowskiego, dzięki temu także zapewnia współpracę między sądami krajowymi a ETS, które zwracają się, a w niektórych przypadkach zobligowane są zwrócić się, z zapytaniem wstępnym do Trybunału Luksemburskiego. Jak podkreśla J. Helios za M.A. Dauses- postępowanie o orzeczenie prejudycjalne stanowi punkt styczności między prawem wspólnotowym a narodowym. W orzeczeniu w sprawie Busseni ETS wyraźnie wskazał, iż stosowanie przepisu art. 234 TWE wyraża podwójną potrzebę. Przede wszystkim daje ono możliwość zapewnienia jak największej jednolitości w stosowaniu prawa wspólnotowego, a jednolitość tą może zapewnić tylko ponadnarodowa instancja z jurysdykcją obejmującą całe terytorium Wspólnoty. Jednocześnie stosowanie regulacji art. 234 TWE zapewni ustanowienie efektywnej współpracy między ETS a sądami krajowymi, bowiem orzeczenie prejudycjalne ma być przede wszystkim pomocą dla sądu krajowego w rozstrzygnięciu sprawy, której przedmiotem jest norma prawa europejskiego.

1.Przesłanki postępowania prejudycjalnego.

Skutecznie wniesione pytanie prejudycjalne do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu musi dotyczyć wykładni lub kontroli ważności prawa wspólnotowego, wniosek skierowany musi zostać przez podmiot do tego uprawniony, wskazany w przepisie art. 234 TWE, a ponadto odpowiedź Trybunału musi być niezbędna do rozstrzygnięcia sprawy oraz wydania orzeczenia przez sąd, przed którym toczy się postępowanie. W orzeczeniu w sprawie Foglia, podjętym na początku lat osiemdziesiątych, ETS podkreślił, że w ramach procedury pytań wstępnych nie będą rozpatrywane zapytania hipotetyczne, ani tym bardziej zapytania natury ogólnej, a jedynie te, które mają istotne znaczenie dla rozwoju prawa w poszczególnych państwach oraz prawa Wspólnoty.

Jak widać, zagadnienie prawne z zakresu prawa wspólnotowego, które wyłoniło się przed sądem państwa członkowskiego musi być istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Jednak Trybunał zasadniczo nie kontroluje czy zachodzi związek między potrzebą wydania odpowiedzi na pytanie wstępne a możliwością rozstrzygnięcia sprawy toczącej się przed sądem krajowym; ETS akceptuje w tym zakresie ocenę dokonaną przez sędziów krajowych, bowiem to sądy poszczególnych państw należących do Wspólnoty dysponują pełną wiedzą w sprawie, którą rozpatrują i na tej podstawie są w stanie ocenić czy wydanie orzeczenia prejudycjalnego jest niezbędne dla rozstrzygnięcia prowadzonej sprawy.

To właśnie sędzia krajowy powinien być przekonany, że odpowiedź udzielona przez ETS w ramach procedury zapytań prejudycjalnych wywrze bezpośredni wpływ na wydanie wyroku krajowego.

Podkreślić należy jednak, iż w sytuacji, gdy do ETS wpłynie wniosek skierowany przez sąd krajowy, ale odnoszący się do kwestii wykładni prawa wspólnotowego, Trybunał jest obowiązany orzeczenie w tej sprawie wydać, realizując przez to swoje określone w Traktacie kompetencje.

Zdarzają się jednak w praktyce orzeczniczej ETS sytuacje uznania pytania za niedopuszczalne, ze względu na fakt, iż orzeczenie wstępne nie miałoby żadnego wpływu na rozstrzygnięcie w postępowaniu głównym, bowiem samo pytanie wstępne dotyczyło kwestii o charakterze marginalnym, hipotetycznym czy ogólnym, a realny spór między stronami w ogóle nie występował, natomiast postępowanie przed sądem krajowym, sztucznie wywołane, miało jedynie na celu swego rodzaju wymuszenie orzeczenia wstępnego.

Druga przesłanka postępowania prejudycjalnego dotyczy przedmiotu zapytania w kwestii wydania orzeczenia wstępnego, którym może być, zgodnie z przepisem art. 234 TWE: wykładnia traktatu, ważność i wykładnia aktów organów Wspólnoty oraz Europejskiego Banku Centralnego, wykładnia statutów instytucji utworzonych aktem Rady oraz polityka wizowa, azylowa, imigracyjna, a także inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób.

Orzekając o wykładni traktatów, ETS swoją jurysdykcją obejmuje całe prawo pierwotne Wspólnoty Europejskiej, tworzone przez traktaty założycielskie, protokoły oraz oświadczenia przyjęte przy ich podpisywaniu, a nadto różne traktaty o przystąpieniu- traktaty akcesyjne poszczególnych państw wstępujących do Unii Europejskiej. Dodatkowo Trybunałowi mogą być przedłożone prawa podstawowe oraz ogólne zasady prawne, przejęte ze wspólnej tradycji konstytucyjnej państw członkowskich.

Nadto ETS orzeka o interpretacji ważności aktów organów Wspólnoty i Europejskiego Banku Centralnego, czyli całości pochodnego prawa wspólnotowego. Jurysdykcją objęte są zarówno akty o charakterze prawnie wiążącym- dyrektywy, rozporządzenia i decyzje, ale także niewiążące opinie i zaleceniami wydawane głównie przez Komisję Europejską. W odniesieniu do rozporządzeń i dyrektyw, których charakter jest niewątpliwie wiążący, nie było wątpliwości, co do tego, iż ETS może orzekać o ich ważności oraz je interpretować, jednak wątpliwość taka pojawiła się względem pozostałych aktów, które wymienione są w przepisie art. 249 TWE. W kwestii decyzji indywidualnych, ETS zaznaczył, iż mogą one być jedynie przedmiotem interpretacji, zaś możliwość oceny ich ważności budzi zastrzeżenia, przede wszystkim w sytuacji upływu terminu na złożenie wniosku o ich unieważnienie.W grupie tej swoje miejsce znajdują także wszelkie umowy międzynarodowe zawarte przez Wspólnotę, stanowiące integralną część wspólnotowego porządku prawnego.

Trybunał nie jest jednak kompetentny do interpretacji lub oceniania ważności prawa krajowego, dlatego jedynie udziela on odpowiedzi na pytanie wstępne w taki sposób, aby sąd krajowy mógł wyciągnąć wniosek, co do zgodności przepisu krajowego z prawem wspólnotowym.

Należy wspomnieć także, iż zakres przedmiotowy orzeczeń prejudycjalnych nie sięga do tzw. uzupełniających źródeł prawa, bowiem ETS nie dokonuje interpretacji umów zawartych jedynie przez państwa członkowskie, a także aktów podjętych przez przedstawicieli tych państw w Radzie, bowiem akty tychże przedstawicieli, w przypadku braku wyraźnych podstaw traktatowych, są uważane za umowy międzynarodowe państw członkowskich zawierane w sposób uproszczony.

Trybunał stwierdził także, iż nie jest kompetentny do dokonywania wykładni prawa krajowego, nawet wówczas, gdy przepisy prawa krajowego stanowią realizację prawa wspólnotowego.

Trzecią z podstawowych przesłanek jest przesłanka legitymacji prawnej do wniesienia wniosku o orzeczenie wstępne. Bowiem jak stanowi przepis art. 234 TWE, wniosek do Trybunału może skierować „sąd” lub „trybunał” państwa członkowskiego. Ta alternatywa wynika z braku oficjalnego tłumaczenia tekstu Traktatu na język polski. Jednak Traktat nie precyzuje tych pojęć i dlatego też ich interpretacji dokonał ETS w szerokim orzecznictwie odnoszącym się do tej kwestii.

Pojęcie sądu nie oznacza tego samego we wszystkich państwach- członkach Wspólnoty, dlatego też ETS stosuje własną definicję, sformułowana w wielu orzeczenia, a w szczególności w orzeczeniu z 30 czerwca 1966 roku- Vaasen Gobbels, oraz orzeczeniu z 17 września 1997 r. Dorsch Consult. Z kręgu podmiotów mających legitymację prawną do występowania z wnioskiem o orzeczenie prejudycjalne do ETS co do zasady wyłączone zostały organy władzy ustawodawczej, organy - w tym także sądy państw trzecich oraz organizacji międzynarodowych, chyba że wyraźnie inaczej stanowi przepis prawa wspólnotowego.

2. Pojęcie sądu krajowego w rozumieniu ETS.

W uznaniu organu państwowego, kierującego do ETS wniosek wstępny, Trybunał bierze pod uwagę wiele czynników. Należy wskazać, iż termin „sąd” jest przez ETS rozumiany dość szeroko, obejmuje wszystkie organy Państw Członkowskich, które pełnią funkcje sądownicze, nawet, jeżeli oprócz tychże funkcji, pełnią jeszcze inne- o charakterze „niesądowym”.

Przede wszystkim organ uznany za sąd musi funkcjonować na podstawie prawa, najczęściej jest to ustawa stanowiąca podstawę powołania i funkcjonowania organu. Nie może to być natomiast umowa między stronami, chcącymi rozwiązać spór. Dodatkowo musi być to organ o charakterze stałym, a nie powołany ad hoc, dlatego też ETS odmówił przyznania statusu sądu jakimkolwiek sądom polubownym, te bowiem tworzone są z wyłączeniem państwowej drogi prawnej. Instytucja uznawana za podmiot uprawniony z wystąpieniem o orzeczenie wstępne powinna odznaczać się niezawisłością. Wyraźnie wskazał to ETS w orzeczeniu z 11 czerwca 1987 r., podkreślając, iż jeżeli sędzia, który wystąpił z pytaniem prejudycjalnym, łączy funkcję urzędnika publicznego oraz sędziego śledczego, Trybunał powinien odpowiedzieć jedynie na pytanie wstępne, które powstało w związku z pełnieniem w sposób niezawisły i zgodny z prawem funkcji sędziego. Co więcej, sąd ma zajmować pozycję podmiotu „trzeciego” względem podmiotu, który podjął rozstrzygnięcie będące przedmiotem odwołania, oraz sprawować orzecznictwo w sposób niezależny i na własną odpowiedzialność. Choć w niektórych swoich orzeczeniach ETS przyjął także wnioski o wydanie orzeczenia wstępnego od organów „wplecionych” w strukturę administracyjną, która w niższej instancji lub w ramach innej jednostki organizacyjnej wydała decyzję będącą przedmiotem postępowania.

Kontradyktoryjność postępowania także decyduje o możliwości złożenia wniosku wstępnego do ETS, ponieważ czynność ta musi mieć ścisły związek z postępowaniem toczącym się przed sądem państwa członkowskiego, a w danym postępowaniu występują strony reprezentujące sporne interesy i- stosownie do istniejących gwarancji prawnych- mają one możliwość przedstawienia ich i obrony.

Rozstrzygnięcie musi mieć charakter prawnie wiążący i zapadać w wyniku prawem regulowanego postępowania. Nie ma natomiast, co do zasady, znaczenia, jaki charakter ma postępowanie, czy jest ono procesowe (w tym także postępowanie nakazowe, upominawcze i uproszczone), nieprocesowe, pomocnicze czy też upadłościowe. Z punktu widzenia prawa wspólnotowego możliwe jest także zadanie pytania prejudycjalnego w postępowaniu egzekucyjnym, jednak tylko wtedy, gdy organem działającym w ramach tego postępowania będzie sąd, a nie komornik.

Wielość czynników determinujących istnienie sądu w rozumieniu ETS sprawia, że za sądy w rozumieniu przepisu art. 234 TWE uznawane są nie tylko sądy w klasycznym, formalnym ujęciu, ale także sądy administracyjne czy sądy korporacji zawodowych oraz każdy inny organ spełniający wskazane kryteria w tym także organ usytuowany w pionie wykonawczym, ale sprawujący funkcje sądownicze. Jak wskazuje I.C. Kamiński- cechy sądu

posiadają także sądy konstytucyjne, nie oznacza to jednak, że ETS zawsze będzie mógł rozpoznać zapytanie prejudycjalne pochodzące od takiego sądu. Możliwość ta ograniczona zostaje do tych spraw, w których sąd konstytucyjny dokonuje konkretnej kontroli konstytucyjności ( w przypadku polskiego Trybunału Konstytucyjnego będą to postępowania zainicjowane skargą konstytucyjną).

Katalog cech, jakimi powinien odznaczać się organ występujący do ETS z pytaniem prejudycjalnym nie ma charakteru zamkniętego, sztywnego, bowiem zawsze, gdy określony organ zwraca się do Trybunału z wnioskiem o orzeczenie wstępne, Trybunał Luksemburski bada, czy organ ten może być zaliczony do podmiotów uprawnionych z wystąpieniem z pytaniem wstępnym.

Rozdział II

Procedura wydawania orzeczeń prejudycjalnych.

Przepis artykułu 234 TWE nie zawiera regulacji proceduralnych z wyjątkiem postanowień dotyczących rozpoczęcia postępowania o wydanie orzeczenia wstępnego. Wszelkie przepisy proceduralne zawarte są w Statucie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz w Regulaminie Proceduralnym Trybunału.

1.Wniosek

Wniosek o wydanie orzeczenia wstępnego kierowany jest do ETS przez sąd krajowy, który samodzielnie ustala treść, liczbę pytań oraz przedmiot pytań skierowanych do Trybunału.

Zasadniczo rzecz biorąc, sąd krajowy może wystąpić z wnioskiem w każdym stadium toczącego się przed nim postępowania, jednak musi być to przed wydaniem orzeczenia w sprawie. Co więcej, uważa się za stosowne, by sąd składał wniosek o wydanie orzeczenia wstępnego, dopiero w takim stadium postępowania, w którym może określić faktyczny i prawny zarys problemu, nawet jeżeli ma być to zarys jedynie hipotetyczny.

Przepis art. 234 TWE wyraźnie wskazuje, iż uprawnione do złożenia wniosku o orzeczenie prejudycjalne są „sądy i trybunały państwa członkowskiego”. W sprawie Pierre Corbiau Trybunał sprecyzował i podkreślił, że pojęcie „sąd lub trybunał państwa członkowskiego” jest pojęciem prawa wspólnotowego i nie odpowiadają mu definicje krajowe przyjęte przez poszczególne państwa należące do Wspólnoty Europejskiej.

Rozważając kwestię wystąpienia z wnioskiem do ETS, należy zwrócić uwagę na rozróżnienie między obowiązkiem zwrócenia się do ETS z zapytaniem wstępnym oraz w fakultatywną możliwością skierowania wniosku. Sądy krajowe niższych instancji są zawsze uprawnione, jednak nie zobligowane do wystąpienia z wnioskiem (w odniesieniu do wykładni prawa wspólnotowego uznaje się, że kwestie z tego zakresu, o ile pojawią się przed sądem, od decyzji którego przysługuje odwołanie, nie muszą stanowić przedmiotu wniosku do Trybunału). Natomiast sądy, od orzeczeń których nie przysługują środki odwoławcze są zobligowane do wystosowania zapytania. Ewentualne zaniechanie wystąpienia z pytaniem wstępnym może być uznane za odmowę prawa do sądu gwarantowanego jednostkom w konstytucjach poszczególnych państw członkowskich. Obowiązek sądów państwowych, przeciwko wyrokom których nie ma już żadnego środka, więc które muszą skierować zapytanie prawne do ETS, ma swoje podstawy we współpracy ustanowionej pomiędzy sądami państw członkowskich-jako sądami odpowiedzialnymi za stosowanie i odwoływanie się do prawa unijnego i ETS. Procedura ta ma szczególnie na celu zapewnienie ochrony przed ewentualnym wprowadzeniem do systemu prawnego takich uregulowań, które byłyby sprzeczne z zasadami prawa Wspólnoty.

Istotne jest, by treść wniosku mieściła się w zakresie przedmiotowym wyznaczonym przez przepis art. 234 TWE. Pamiętać jednak należy, iż wniosek zawierający pytania nie jest skargą, na którą druga strona ma udzielić odpowiedzi i po której dopuszczalna jest dalsza wymiana pism procesowych.

Elementami istotnymi treści sformułowanego wniosku są przede wszystkim: wskazanie na fakty niezbędne dla zrozumienia znaczenia prawnego postępowania głównego toczącego się przed sądem krajowym, wskazanie przepisów prawa krajowego mogących mieć zastosowanie, streszczenie stanowisk stron oraz uzasadnienie powodów, dla których sąd krajowy zdecydował skierować zapytanie wstępne do Trybunału. Do wniosku powinny zostać dołączone nie tylko mające zastosowanie przepisy prawa krajowego, ale przede wszystkim podstawowe dokumenty niezbędne dla zrozumienia sprawy toczącej się przed sądem krajowym. Kompletność, zrozumiałość, przejrzystość oraz precyzyjność sformułowanego wniosku ma istotne znaczenie dla sprawności postępowania. W początkowym okresie istnienia ETS przyjmował praktycznie wszystkie wnioski o wydanie orzeczenia wstępnego i, w razie ewentualnej nieprecyzyjności ich sformułowania, dokonywał korekty we własnym zakresie. Obecnie, w razie nieprecyzyjności lub niekompletności wniosku w zakresie materiałów dotyczących stanu faktycznego oraz stanu prawnego sprawy, wniosek jest odrzucany w drodze postanowienia.

Otrzymany przez Trybunał wniosek jest tłumaczony na wszystkie urzędowe języki postępowania, a następnie szef kancelarii przekazuje go Komisji i państwom członkowskim. Wniosek doręcza się także Radzie, Parlamentowi Europejskiemu oraz Europejskiemu Bankowi Centralnemu-dając tym samym możliwość zgłoszenia przez te instytucje swoich uwag. Tłumaczeniu na języki Wspólnot podlega jedynie odesłanie (pytanie wraz z uzasadnieniem). Tłumaczenia dokonują jednak służby Trybunału-całość dokumentacji przekazywanej przez sąd przygotowywana jest w języku urzędowym, co stanowi istotne uproszczenie dla sędziego posługującego się w swojej praktyce językiem urzędowym.

2. Część pisemna i ustna postępowania.

Postępowanie o wydanie orzeczenia wstępnego składa się z dwóch części: pisemnej oraz następującej po niej części ustnej.

Po zleceniu przetłumaczenia wniosku na wszystkie języki oficjalne Wspólnoty, sekretarz ETS zawiadamia o nim uczestników, których dotyczy sprawa przed sądem krajowym, a także państwa członkowskie i instytucje(powiadomiona zostaje także Rada lub Europejski Bank Centralny, jeżeli interpretacja lub rozstrzygnięcie dotyczy ich aktu, oraz Parlament i Rada - jeśli przedmiotem wniosku jest akt uchwalony wspólnie przez te instytucje). Publikuje on także w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, w serii C, notę o wystąpieniu z wnioskiem, wskazując na podmioty, jakich dotyczy sprawa oraz treść pytań.

Strony postępowania przed sądem krajowym, państwa członkowskie oraz wszystkie powiadomione instytucje mają prawo w ciągu dwóch miesięcy na skierowanie swoich pism procesowych bądź pisemnych uwag, prezentujących ich stanowisko w danej sprawie. Etap wnoszenia uwag i pism procesowych przez podmioty do tego uprawnione stanowi ostatnią fazę części pisemnej postępowania.

Zanim rozpocznie się część ustna- wyznaczony sędzia sprawozdawca przedstawia sprawozdanie wstępne. Wysłuchany zostaje także adwokat generalny przypisany do sprawy, a który jest rzecznikiem niezależnym od stron wydającym opinię w sprawie. Opinia ta nie jest wiążąca dla Trybunału, choć jak pokazuje praktyka -ETS najczęściej przychyla się do opinii adwokata. Następnie odbywa się posiedzenie ETS, na którym może zostać podjęta decyzja o nie przeprowadzaniu postępowania ustnego-choć i w tym wypadku uczestnicy procedury mają miesiąc na zgłoszenie żądania ich wysłuchanie, wtedy cześć ustna musi dojść do skutku. Trybunał może także, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, zwrócić się do sądu krajowego o dodatkowe wyjaśnienia

Możliwa jest również przyspieszona procedura wydania orzeczenia wstępnego, na wniosek sądu krajowego, w wyjątkowo pilnych przypadkach. Jednak wtedy prezes Trybunału, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu opinii adwokata generalnego, może natychmiast wyznaczyć datę posiedzenia i skrócić termin przedstawiania pisemnych stanowisk stron.

3.Orzeczenie.

Postępowanie kończy się wydaniem wyroku, który przesyłany jest do sądu krajowego, który wystosował wniosek. Trybunał nie orzeka o kosztach, bowiem ze względu na akcesoryjny charakter postępowania o wydanie orzeczenia wstępnego, w tym zakresie decyzję podejmuje sąd krajowy.

Wyrok zawiera wskazanie, iż jest to wyrok Trybunału, datę wydania, nazwiska sędziów tworzących skład orzekający w danej sprawie, nazwisko adwokata generalnego, opis stron oraz wskazanie ich reprezentantów, stwierdzenie, iż adwokat generalny został wysłuchany, streszczenie faktów sprawy, uzasadnienie i sentencję wyroku. Wydawany jest w języku urzędowym państwa, którego prawodawstwa dotyczy orzeczenie.

Zasadniczo można więc wyróżnić trzy części wyroku: sprawozdanie ze sprawy, wyrok oraz sentencję wyroku. Sprawozdanie ze sprawy jest oparte w decydującej mierze na raporcie przygotowanym przez sędziego sprawozdawcę. W wyroku ETS wskazuje na podstawy, na których oparł się w swoim rozumowaniu, natomiast w części trzeciej,- sentencji, zwanej także częścią obowiązującą - zawarta jest właściwa decyzja Trybunału, będąca odpowiedzią na pytanie skierowane przez sąd krajowy. Wyrok jest ostateczny i niezaskarżalny.

W tym miejscu, można jeszcze zwrócić uwagę na kwestię istotną, choć może nie mającą miejsca zbyt często, mianowicie na zagadnienie utraty podstawy prawnej przez orzeczenie Trybunału. Sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku, gdy z powodu zastosowania postanowień procedury krajowej, postępowanie przed ETS „zawiśnie w próżni” na skutek: wycofania skargi przez powoda, uznania roszczeń przez powoda czy też zaskarżenia decyzji zwrócenia się z zapytaniem stypnym do ETS. W takim przypadku, sąd krajowy powinien wycofać wniosek wstępny, a ETS wstrzyma się od wydania orzeczenia. Niekiedy także Trybunał po prostu wstrzymuje postępowanie toczące się w Luksemburgu i oczekuje na wyniki postępowania odwoławczego. Jak długo jednak sąd krajowy występujący z wnioskiem nie stwierdzi, że zgodnie z prawem krajowym fakt uznania roszczenia przez stronę mimo wszystko nie umarza postępowania, Trybunał nie ma jurysdykcji, aby wydać orzeczenie wstępne odnośnie do zadanych pytań.

4. Szczególne rodzaje postępowań o wydanie orzeczenia wstępnego zgodnie z przepisami artykułów 68 TWE oraz 35 TUE.

Procedurę orzeczeń wstępnych uregulowaną przepisem art. 234 TWE stosuje się także w ramach Tytułu IV TWE: „Wizy, azyl, imigracja i inne polityki dotyczące swobody przepływu osób”, który to Tytuł IV został „przeniesiony” do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską przez postanowienia Traktatu Amsterdamskiego. Odniesienie do procedury orzeczeń prejudycjalnych zawiera art. 68 TWE, który stanowi, iż:

„1.Artykuł 234 stosuje się do niniejszego tytułu w następujących okolicznościach i na następujących warunkach: gdy pytanie w sprawie wykładni niniejszego tytułu lub ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje Wspólnoty na podstawie niniejszego tytułu jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydani wyroku, zwraca się do Trybunału Sprawiedliwości o rozpatrzenie tego pytania.(…)”

Przepis artykułu 68 TWE stanowi ważne odstępstwo od przepisu art. 234 TWE w zakresie rozmiaru zastosowania prawa Wspólnotowego. Niemniej jednak, podstawowy system dotyczący procedury wydawania orzeczeń wstępnych wydaje się być skutecznym jedynie po spełnieniu określonych przesłanek, wyraźnie wyliczonych w treści przepisu artykułu 68 TWE. Jest to wskazane poprzez użycie w treści tegoż przepisu sformułowania: „Article 234 shall apply to this Title under the following circumstances and conditions (…)”.

Jeśli więc, zgodnie z przepisem art.68 TWE, obowiązek zwrócenia się przez sąd krajowy, przed którym toczy się postępowania, istnieje pod tymi samymi warunkami jak wedle przepisu art. 234 TWE, wszystkie zastrzeżenia i wskazówki wypracowane przez ETS w orzeczeniach Da Costa, CILFIT czy International Chemical Corporation, mają zastosowanie.

Nieco więcej trudności interpretacyjnych może przynieść kwestia stanowiska ETS wyrażonego w orzeczeniu Foto-Frost, w którym Trybunał zajął stanowisko, iż sądy krajowe nie mają żadnej kompetencji do orzekania nieważności aktów prawa Wspólnotowego, w związku z czym, w przypadku wątpliwości co do ważności konkretnego aktu, sądy Państw Członkowskich mają obowiązek zwrócenia się do ETS z zapytaniem prawnym z zakresu ważności danego aktu, bez względu na fakt, czy jest to sąd od orzeczenia którego przysługuje środek odwoławczy zgodnie z prawem krajowym czy też nie. Trybunał odwołał się tutaj do swojego wyłącznego prawa rewizji ważności aktu prawa Wspólnotowego zgodnie z przepisem art. 230 TWE, by stwierdzić, że jednolitość systemu prawa Wspólnotowego wymaga, aby w sytuacji pojawienia się przed sądem krajowym kwestii ważności aktu wydanego we Wspólnocie, kompetencja do stwierdzenia nieważności aktu była także zarezerwowana dla Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu. Pojawić się może pytanie, czy takie ograniczenie powinno mieć zastosowanie do aktów wydawanych przez instytucje Wspólnoty i przyjmowanych zgodnie z Tytułem IV Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską? Gdyby tak się stało, sądy krajowe nieuprawnione do zwrócenia się do ETS z pytaniem prejudycjalnym, musiałyby uznać te akty za ważne. To stanowisko wydaje się być trudnym do przyjęcia z kilku względów, wśród których najważniejszym jest fakt, iż ważność aktu prawa Wspólnotowego musiałaby być utrzymana przez sądy krajowe bezwarunkowo, pomimo, iż dany akt mógłby pozostawać w sprzeczności z zasadami prawa Wspólnotowego.

Rozwiązanie zawarte w przepisie art. 68 TWE mają charakter restrykcyjny i ograniczają kompetencje organów krajowych w stosunku do zasadniczej procedury z art. 234 TWE, gdzie zgodnie z brzmieniem punktu 2 tego artykułu, każdy sąd ma uprawnienie do wystąpienia z pytaniem wstępnym do Trybunału.

Zgodnie z przepisem art. 68(2) TWE nastąpiło całkowite wyłączenie jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości w stosunku do aktów dotyczących bezpieczeństwa narodowego oraz utrzymania prawa i porządku publicznego. Nastąpiło jednak poszerzenie kręgu podmiotów uprawnionych do zwrócenia się do ETS z wnioskiem o dokonanie wykładni Tytułu IV TWE, lub aktów wydanych w oparcie o przepisy tego Tytułu Traktatu, bowiem, zgodnie z brzmieniem art. 68(3) TWE, uprawnienie to przyznane zostało także Radzie, Komisji lub państwu członkowskiemu. Nie ma tutaj jednak wymogu, by wniosek Traktacie wydanie orzeczenia wstępnego został złożony Traktacie związku Traktacie toczącą się sprawą, bądź Traktacie związku Traktacie jakimkolwiek sporem. Jest to swego rodzaju skarga składana „w interesie prawa”. W Traktacie wyraźnie jednak zastrzeżono, że wyrok ETS wydany w następstwie takiego wniosku nie będzie miał wpływu na prawomocne już orzeczenia sądów państw członkowskich. Jest to zupełnie nowy rodzaj skargi, najprawdopodobniej wprowadzonej jako swego rodzaju przeciwwaga dla dość restrykcyjnego przepisu art. 68(1) TWE.

Trybunał może również uzyskać uprawnienie do wydania orzeczeń wstępnych w ramach III filaru UE czyli współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych. W tym przypadku orzeczenia te dotykać będą kwestii wykładni i ważności decyzji oraz decyzji ramowych, wykładni konwencji zawieranych przez państwa członkowskie, oraz wykładni i ważności środków wykonawczych do tych konwencji. Nabycie kompetencji jest jednak uzależnione od złożenia przez każde państwo członkowskie dodatkowej deklaracji, w której zostanie też określone, czy prawo kierowania do ETS wniosków o wydanie orzeczenia wstępnego będzie przysługiwało jedynie sądom, od orzeczeń których nie przysługują środki odwoławcze czy też wszystkim sądom. Wyliczając, można wskazać, iż każde państwo członkowskie ma do wyboru kilka opcji w zakresie kompetencji sadów krajowych do zwrócenia się do ETS z pytaniem prawnym w ramach przepisu art.35 TUE. Państwo może wcale nie dać sądom krajowym prawa do występowania z wnioskiem o orzeczenie prejudycjalne, nie podpisując stosownej deklaracji; może zezwolić jedynie sądom, od orzeczeń których nie przysługują środki odwoławcze zwracać się do Trybunału z zapytaniem. Natomiast najszerszy wariant deklaracji, jaką może złożyć państwo zakłada, że wspomniana kompetencja przysługuje każdemu sądowi lub trybunałowi w państwie członkowskim, przed którym toczy się postępowanie. Tryb z art. 35 TUE może zostać zastosowany pod warunkiem spełnienia przewidzianych w tym przepisie przesłanek, w szczególności złożenia odpowiedniego oświadczenia przez państwo. Zdaniem ETS, domniemanie istotności związane z pytaniami prejudycjalnymi przedkładanymi przez sądy krajowe może zostać obalone jedynie w wyjątkowych przypadkach, gdy oczywistym jest, że wnioskowana wykładnia przepisów prawa Unii, o które chodzi w pytaniach, nie ma żadnego związku z realiami bądź przedmiotem sporu głównego lub gdy zagadnienie ma charakter hipotetyczny bądź gdy Trybunał nie

dysponuje danymi dotyczącymi faktów lub prawa niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na zadane mu pytania. Poza tymi przypadkami Trybunał ma, co od zasady, obowiązek wydania orzeczenia w przedmiocie pytań prejudycjalnych dotyczących wykładni aktów, o których mowa w art. 35 ust. 1 TUE.

Rozdział III

Reguły acte clair oraz acte eclaire i ich znaczenie w procedurze wydawania orzeczeń wstępnych.

W praktyce wyjaśniania zagadnień związanych z interpretacją prawa wspólnotowego pojawiała się kwestia wystosowania zapytań wstępnych do ETS w kwestiach już wcześniej w orzecznictwie Trybunału rozstrzygniętych. Trybunał dał jasne wskazówki, co mają czynić sądy krajowe wprowadzając doktrynę acte eclaire oraz acte clair.

Koncepcja acte eclaire jako swoje podstawy traktuje założenie, iż jeżeli kwestia podniesiona przed sądem krajowym zgodnie z przepisem art. 234 TWE jest identyczna z pytaniem już wcześniej rozstrzygniętym w ramach zapytania wstępnego przez ETS, sąd krajowy nie ma obowiązku ponownie z wnioskiem występować.

Można zwrócić uwagę, że orzeczenie Trybunału we wcześniejszej podobnej sprawie działa nieco jak precedens w systemie common law.

Natomiast koncepcja acte clair została zapoczątkowana we francuskim prawie administracyjnym, skąd przeniesiono ją na grunt prawa europejskiego. Koncepcja acte clair, opierając się na rozumieniu pojęcia „jasności”, które odgrywa istotną rolę w prawie europejskim, zawiera w sobie założenia reguły acte eclaire i swoim zakresem wychodzi jeszcze szerzej. Reguły dotyczące możliwości posłużenia się przez sąd krajowy tą koncepcją Europejski Trybunał Sprawiedliwości określił w orzeczeniu w sprawie CILFIT z 1982r. W orzeczeniu tym ETS zaznaczył, iż wykładnia prawa wspólnotowego mającego zastosowanie w danej sprawie nie może pozostawiać jakichkolwiek wątpliwości. Prawdziwą strategią z orzeczenia CILFIT nie jest inkorporacja zasady acte clair do prawa wspólnotowego. Raczej służy ona wezwaniu narodowych sądów do przezorności, roztropności, kiedy stają twarzą w twarz z problemem zastosowania lub interpretacji tegoż prawa.

Pierwsze kryterium jasności opiera się na paremii „clara non sunt interpretanda”. Jasność normy prawa europejskiego zwalnia sędziego sądu krajowego rozpatrującego sprawę opartą na normach prawa europejskiego od występowania do ETS z wnioskiem o orzeczenie prejudycjalne. Sędzia musi, pomimo braku obowiązku zwracania się do ETS, ściśle zastosować to jasne prawo. Jedynym warunkiem zastosowania tej reguły jasności jest sytuacja, by konkretna norma była także dla innych państw członkowskich równie oczywista. Nie musi ona jednak być wyjaśniona bezpośrednio w orzeczeniu. Sąd państwa członkowskiego, przed którym toczy się postępowanie badając czy spełnione zostały wymogi dla zastosowania reguły acte clair, musi brać pod uwagę kilka istotnych czynników. Przede wszystkim musi uwzględnić podstawowe cechy charakterystyczne prawa Wspólnoty, oraz liczne trudności, na jakie napotyka interpretacja tegoż prawa, wśród których pojawiają się głownie kwestie różnic językowych czy choćby użycia terminologii specyficznej dla prawa Wspólnotowego. Sąd musi pamiętać, że teksty prawa wspólnotowego są redagowane w kilku językach, a każdy z nich jest wersją autentyczną. A nawet, gdy analiza tekstów poszczególnych wersji językowych nie prowadzi do rozbieżności, należy pamiętać, że prawo Wspólnoty stosuje właściwą dla siebie terminologię, a pojęcia prawne mają różne znaczenia w prawie wewnętrznym poszczególnych państw członkowskich.Każda norma prawa wspólnotowego powinna być widziana w odpowiednim kontekście i interpretowana w świetle postanowień prawa wspólnotowego jako całości, przy wzięciu pod uwagę jego celów i ewolucji, jaką dana norma przeszłą od chwili wejścia w życie do chwili zastosowania jej przez sąd.

Rozdział IV

Skutki prawne orzeczeń wstępnych.

1. Związanie sądu krajowego treścią orzeczenia wstępnego, o które wystąpił.

Orzeczenie zawierające odpowiedź na zapytanie wstępne sądu krajowego jest przesyłane temu sądowi. W treści przepisu artykułu 234 TWE nie jest wskazane expressis verbis, by orzeczenie będące odpowiedzią na zapytanie wstępne skierowane przez sąd krajowy miało być dla tego sądu wiążące. Niemniej jednak wiąże ono sąd w danej sprawie, a także inne sądy rozpatrujące tę sprawę w wyniku wniesienia środków odwoławczych: zwyczajnych oraz nadzwyczajnych, co argumentowane jest przekonaniem o immanentnej mocy wiążącej każdego wyroku sądowego. Z brzmienia art. 234 TWE nie wynika wprost, jak dalece sąd krajowy jest związany i ma się podporządkować odpowiedzi Trybunału na zadane pytanie (pytania), dlatego też, by kwestia ta była jasna, ETS w orzeczeniu Milchkontor jasno wskazał, iż: wyrok wydany przez ETS na podstawie art. 177 (obecnie 234 TWE) jest wiążący dla sądu krajowego prowadzącego postępowanie w sprawie, której dotyczy orzeczenie. Stopień związania sądu krajowego orzeczeniem jest różny, zależny od przedmiotu zapytania. Gdy ETS dokona interpretacji przepisu prawa wspólnotowego, sąd krajowy ma obowiązek uwzględnić tę interpretację podczas wydawania orzeczenia w postępowaniu głównym. Często wysoki stopień szczegółowości orzeczenia ETS wyznacza treść orzeczenia sądu krajowego. Trybunał może także wskazywać sądowi krajowemu, jakie okoliczności powinien wziąć pod uwagę przy wydawaniu orzeczenia. Wszelkie wskazówki dokonane przez ETS w odpowiedzi na wniosek prejudycjalny mają służyć sędziemu w państwie członkowskim rozwiązać powstałe problemy prawne i w zależności od odpowiedzi Trybunału podjąć rozstrzygnięcie w postępowaniu głównym. Związanie sądu krajowego treścią orzeczenia wydanego w ramach odpowiedzi na zapytanie prawne stanowi także swoistą realizację celu współpracy sądowej sądów krajowych z ETS, który zakłada jednolite stosowanie prawa wspólnotowego we wszystkich państwach członkowskich. W praktyce, sądy krajowe w zasadniczej większości przypadków zaakceptowały moc wiążącą orzeczenia wstępnego wydanego na ich wniosek przez ETS, jednak było kilka sytuacji, kiedy sądy odmawiały zastosowania się do wydanego orzeczenia, powołując się na swoją autonomię proceduralną. Należy stwierdzić jednak, iż sądy stosują się do obowiązku wykonania orzeczenia wstępnego, bowiem całkowite jego zignorowanie prowadziłoby do powstania odpowiedzialności państwa z tytułu naruszenia przez organ państwowy- w tym także organ konstytucyjnie niezależny, jakim jest sąd, przed którym toczy się postępowanie - prawa wspólnotowego. W takim przypadku uruchamiana jest procedura z art. 226 TWE.

Pomimo, iż orzeczenie wydane przez ETS w ramach procedury prejudycjalnej jest wiążące dla sądu, który z zapytaniem wystąpił, sąd ten może żądać ponownego orzeczenia w tej samej sprawie, także w drodze pytania wstępnego. Powodem ponownego zwrócenia się do ETS mogą być wszelkiego rodzaju niejasności, niezrozumienia czy wątpliwości prawne, który uniemożliwiają zastosowanie się do orzeczenia wstępnego, a także nowe okoliczności, jakie powstaną w sprawie, które mogłyby doprowadzić ETS do innej odpowiedzi na wcześniejsze pytanie. Takie prawo pozwala uniknąć ewentualnego niedostosowania się lub niepełnego zastosowania się do orzeczenia przez sąd krajowy.

2. Znaczenie orzeczenia wstępnego w postępowaniach przed innymi sądami krajowymi.

Konsekwencje prawne wydania orzeczenia na mocy art. 234 TWE wykraczają poza ramy postępowania przed sądem krajowym, który skierował wniosek o wydanie zapytania. Do sadów, dla których treść orzeczenia wstępnego wydanego w sprawie nie pozostaje bez znaczenia zaliczyć należy:

- sądy wyższych instancji rozpatrujące tę samą sprawę w wyniku postępowania odwoławczego, czyli sądy apelacyjne oraz sądy, od orzeczeń, których nie przewidziano środków prawnych w prawie krajowym,

- sądy tego samego państwa członkowskiego orzekające w późniejszych sprawach, gdy pojawi się przed nimi kwestia prawa wspólnotowego.

- wszystkie sądy innych państw członkowskich orzekające w późniejszych sprawach, gdy pojawi się przed nimi kwestia prawa wspólnotowego.

Wszystkie sądy i trybunały zajmujące się sprawą także w późniejszym stadium postępowania są obowiązane stosować się do treści wydanego wyroku wstępnego. Czynić to muszą w takim samym zakresie, jak sąd wnioskujący o wydanie orzeczenia wstępnego zgodnie z przepisem art. 234 TWE.

Jak wskazuje Patrycja Dąbrowska, poglądy doktryny względem problemu skutków, jakie wywiera orzeczenie wstępne poza postępowaniem w danej sprawie nie są jednolite. Zasadniczo wskazuje się, że skutki orzeczenia wstępnego wykraczają poza ramy postępowania w sprawie, w której wydany został wyrok ETS. Brak jest natomiast zgodności poglądów, co do zakresu, natury prawnej i definicji skutków.

Całokształt instytucji postępowania prejudycjalnego prowadzi do pojawienia się dodatkowych, ważnych obowiązków dla sądów krajowych, aby mogły prawidłowo wykonywać przepisy prawa wspólnotowego. Stwierdzić należy, iż poprzez przyznanie orzeczeniom wstępnym z art. 234 TWE - zarówno zawierającym interpretacje, jak i tym unieważniającym akt wspólnotowy - ogólnej mocy wiążącej wobec innych sądów, wyroki wstępne zyskały walor precedensów i skuteczność erga omnes. ETS powołuje się często na swoje wcześniejsze orzeczenia, odmawia wydania orzeczenia wstępnego, jeśli wcześniej orzekał w analogicznej sprawie, co podkreśla precedensowy charakter tych orzeczeń.

Poprzez decyzję precedensową rozumieć należy taką decyzję, która normatywnie lub faktycznie wpływa na inne podjęte decyzje. O tym, czy jakaś decyzja stanowi precedens, można orzec, biorąc pod uwagę późniejszą praktykę sądów.Wśród czynników, które wpływają na kierowanie się przez organy orzekające precedensem lub na uwzględnianie przez nie precedensu przy podejmowaniu decyzji sądowej wyróżnić należy: ułatwianie wydania decyzji - zmniejszenie wysiłku decyzyjnego przez odwoływanie się do decyzji już zapadłych, oraz przekonanie, że jednolitość norm prawa obowiązującego powinna odpowiadać jednolitości stosowania tego prawa. Dotychczasowe funkcjonowanie doktryny precedensu wspólnotowego pozwala na zapewnienie jednolitości stosowania prawa, oraz rozwój europejskiego porządku prawnego. Europejski Trybunał Sprawiedliwości w swojej praktyce tworzenia precedensu podąża tą samą drogą, jaką kierują się sądy w systemie common law, chociaż Trybunał Wspólnot Europejskich nie opiera się na modelu angielskim charakterystycznym dla prawa precedensowego, lecz na modelu prawa cywilnego. Dla praktyki Trybunału, najlepszym określeniem mogłoby być stwierdzenie „uwzględniania precedensu”, „kierowania się precedensem”. Doktryna przyjmuje, że ETS nie jest związany swoimi orzeczeniami, choć w praktyce rzadko od nich odstępuje. Główna różnica między Trybunałem Sprawiedliwości a common law tkwi w sposobie, w jaki ETS ma do czynienia z poprzednimi decyzjami w swoich wyrokach. Wskazać można na dwie prawidłowości: gdy ETS, wydając orzeczenia prejudycjalne, wyraźnie powołuje się na swoje wcześniejsze wyroki, oraz gdy Sąd luksemburski odstępuje od wcześniej wydanych orzeczeń. Powołując się na swoje wcześniejsze orzeczenia, ETS potwierdza wcześniej wypracowaną linię orzeczniczą, co więcej jednak i strony postępowania powołują się na wcześniejsze rozstrzygnięcia Trybunału, chcąc w ten sposób wskazać ETS drogę postępowania. Na takie postępowanie Sądu luksemburskiego wpływa fakt, iż stara się on być konsekwentny w podejmowaniu decyzji, zdaje sobie także sprawę, że powoływanie poprzednich orzeczeń prejudycjalnych jest ważne, gdyż interpretacja w poprzedniej sprawie osłabia wniosek o wydanie orzeczenia prejudycjalnego w następnej podobnej sprawie.

3. Skutek czasowy ex tunc orzeczenia wstępnego.

Orzeczenie wstępne wywołuje zarówno skutki na przyszłość- w zakresie stosowania wyroków prejudycjalnych w późniejszych postępowaniach sądowych, jak i wywołuje skutki dotyczące przeszłości.

Kwestia skuteczności orzeczenia wstępnego ex tunc czy ex nunc stanowi pomost pomiędzy skutecznością wyroków wstępnych dla wszystkich sądów krajowych a skutecznością wyroków dla innych podmiotów prawa wspólnotowego.

O skutku ex tunc orzeczenia wstępnego wypowiadał się ETS już w orzeczeniu w sprawie Costa v. ENEL, stwierdzając pośrednio obowiązywanie retroaktywne interpretacji prawa wspólnotowego zawartej w orzeczeniu wstępnym. Expressis verbis zasada skutku ex tunc została wyrażona w sprawie Amministrazione delle Finanse dello Stato. Wyraźnie ETS argumentował w orzeczeniu w tej sprawie, iż „Interpretacja reguły prawa wspólnotowego dokonana przez ETS w ramach jurysdykcji przyznanej mu artykułem 177 [obecnie 234 TWE] objaśnia, a gdy jest to potrzebne definiuje, znaczenie i zakres tej reguły w taki sposób, w jaki musi lub powinna być ona rozumiana i stosowana od momentu jej wejścia w życie. Z tego wynika, że taka reguła, w ten sposób zinterpretowana, może i musi być stosowana przez sądy, nawet do stosunków prawnych powstających oraz ustalonych przed wyrokiem orzekającym o interpretacji, pod warunkiem, że pozostałe wymagania zezwalające na wniesienie do właściwego sądu skargi, która ma związek z zastosowaniem tej reguły, są spełnione”. Wynika z tego, iż obowiązywanie czasowe interpretacji i zasad prawa wspólnotowego ustalonej deklaratoryjnym wyrokiem ETS jest identyczne z obowiązywaniem w czasie europejskich unormowań prawnych. Interpretacja ta ma więc skutek ex tunc.

ETS stoi także na wyraźnym stanowisku wyłącznej kompetencji do ograniczenia skutku ex tunc w czasie, czego może dokonać jedynie w wyroku zawierającym pierwszą interpretację określonych unormowań. Ograniczenia takie mogą wynika z wielu źródeł. Jednym z podstawowych jest prawo procesowe danego państwa członkowskiego, a także ograniczenia wypływające z wyroku samego Trybunału. Dlatego też wszelkie działania państw członkowskich, polegające na wydawaniu aktów normatywnych regulujących skutki czasowe obowiązywania orzeczeń ETS, są niedopuszczalne i niezgodne z prawem wspólnotowym.

Trybunał nadaje swoim wyrokom skutek retroaktywny, realizując zasadę jednolitego stosowania prawa w całej Wspólnocie. Co więcej, natura i cel wyroku prejudycjalnego, oraz jego deklaratoryjny charakter, dowodzą bezsprzecznie, iż ma on skutek ex tunc. Według Trybunału istnieją pewne zasady, które mimo wszystko będą przemawiać za ograniczeniem obowiązywania retroaktywnego, nawet za cenę niejednolitego stosowania prawa wspólnotowego i nadania orzeczeniom wstępnym skutku „na przyszłość”, czyli skutku ex nunc. Do najważniejszych zasad wskazanych przez ETS zaliczyć można ogólną zasadę pewności prawa, zasadę dążenia do ochrony podmiotów, które ustaliły i nawiązały stosunki prawne w dobrej wierze i zaufaniu do prawa, a zarazem nie znając jego prawidłowej interpretacji. Wynika z tego, iż w każdym przypadku z osobna ETS musi znajdować swego rodzaju „złoty środek” pomiędzy zasadą pewności i zaufania do prawa, ochroną stosunków powstałych w dobrej wierze a zasadą jednolitego stosowania prawa.

Skutek retroaktywny wywiera również wyrok ETS w postępowaniu o orzeczenie wstępne, który stwierdza nieważność aktu. Jednak także i w tym przypadku Trybunał ma możliwość ograniczenia skutku czasowego wyroku prejudycjalnego, mając na względzie konieczną spójność pomiędzy procedurą uzyskania orzeczenia wstępnego o ważności aktu a skargą o nieważność. Podkreślić należy w tym miejscu, iż możliwość ograniczenia skutków czasowych nieważności aktu przysługuje Trybunałowi także zgodnie z brzmieniem art. 231 TWE, który zakłada, iż „Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości orzeka o nieważności danego aktu. Jednakże w odniesieniu do rozporządzeń, Trybunał Sprawiedliwości, jeśli uzna to za niezbędne, wskazuje, jakie skutki rozporządzenia, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne.” Ze względu na brak istotnej różnicy w zakresie skutku czasowego orzeczenia wydanego zgodnie z procedurą przepisu art. 234 TWE (procedura zapytania prejudycjalnego) a procedurą uregulowaną przepisem art. 231 TWE (unieważnienie ze skargi bezpośredniej) można wskazać, iż pomiędzy tymi dwoma przepisami zachodzi analogia. Dwie różne instytucje prawne mają w praktyce ten sam skutek, a zastosowanie per analogiam przepisu art., 231 ust. 2 TWE w kontekście procedury prejudycjalnej stanowi konieczny zabieg interpretacyjny dla zachowania zgodności między poszczególnymi środkami ochrony prawnej.

4. Skutek podmiotowy- skutek względem państw członkowskich, jednostek, osób prawnych oraz instytucji.

Bezpośrednie konsekwencje prawne dla stron postępowania toczącego się przed sądem krajowym wypływają z obowiązku sądu, przed którym sprawa została podniesiona, do zastosowania się do wyroku wstępnego. Stronom zagwarantowane jest, iż ich przypadek zostanie zawsze rozstrzygnięty z uwzględnieniem prawa wspólnotowego, na które się powołują. Dotrzymanie tej gwarancji leży w obowiązkach sędziego krajowego, działającego jako sędzia wspólnotowy.. W ten sposób sąd krajowy realizuje swój obowiązek ochrony podmiotów prawnych i ich ochrony wynikającej z bezpośredniej skuteczności prawa wspólnotowego.

Strona postępowania, w razie stwierdzenia przez ETS sprzeczności regulacji krajowej ze wspólnotową, ma pełne prawo oczekiwać, że podstawą rozstrzygnięcia będzie właściwe prawo wspólnotowe. Podobnie, jeśli z wykładni ETS wynika bezpośrednia skuteczność przepisu wspólnotowego, że jednostka będzie mogła wprost ten przepis przed sądem krajowym powołać. Dlatego też procedura z regulowana przepisem art. 234 TWE stanowi dla jednostek dogodną i korzystną alternatywę dla skargi bezpośredniej na podstawie przepisu art. 230 TWE.

Orzeczenia prejudycjalne wywierają skutek erga omnes, co sprawia, że jednostki toczące spory przed innymi sądami krajowymi mogą powoływać się na wcześniejsze wyroki wstępne. Dlatego przede wszystkim podmioty prywatne oraz państwa występując jako strona przed każdym innym sądem krajowym mają prawo oczekiwać, że ten sąd albo uzna poprzedni wyrok wstępny jako precedens, albo zada Trybunałowi kolejne zapytanie w ramach procedury prejudycjalnej. Jednocześnie, przy założeniu skutku erga omnes orzeczenia prejudycjalnego, wszystkie władze krajowe danego państwa członkowskiego powinny dostosować się do orzeczenie wstępnego wydanego w konkretnej sprawie. Obowiązek ten wynika z dążenia do urzeczywistniania swoich zobowiązań wynikających z Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Działania podejmowane przez organy państwowe polegać mogą na: podjęciu odpowiednich działań legislacyjnych (jeśli wyrok prejudycjalny stwierdzał nieważność aktu normatywnego), zadbaniu, by unieważnione postanowienia pozostały w mocy i były stosowane w odpowiednim zakresie (jeśli wynika to z wyroku). Jednym słowem, należy stwierdzić, iż władze państwowe poprzez działania ustawodawcze i wykonawcze muszą stworzyć warunki do realizacji zobowiązań wynikających z wyroku.

Jeżeli państwo nie stosuje się do nałożonych na niego obowiązków, prowadzi tym samym do naruszenia prawa wspólnotowego, powstaje odpowiedzialność za szkodę wobec własnych obywateli, która może być dochodzona w postępowaniu przed sądem krajowym.

Nie wolno zapominać, iż podmiotowy zakres skuteczności orzeczenia prejudycjalnego obejmuje swoim zakresem także instytucje Wspólnoty takie jak: Komisja Europejska, Parlament czy Rada. Dodatkowo kwestię tą reguluję przepis art.233 TWE, stwierdzając, iż instytucja, która wydała akt uznany przez ETS za nieważny lub której powstrzymanie się od działania zostało uznane za sprzeczne z niniejszym Traktatem, zobowiązana jest do podjęcia środków zapewniających wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości. Przy uznaniu w orzeczeniu wstępnym danego aktu za nieważny organ wspólnotowy powinien doprowadzić do eliminacji bezprawnego aktu na poziomie administracyjnym i ustawodawczym, stwierdzenia czy akt bezprawny spowodował szkodę powoda, która powinna być naprawiona, oraz zobowiązany jest podjąć szczególne, potrzebne środki, aby usunąć bezprawie dotyczące powoda. Aby gwarancja realnego i efektywnego, a nie tylko pozornego i teoretycznego korzystania przez podmiot prywatne ze swoich praw została spełniona, organy Wspólnoty- przede wszystkim Komisja- muszą oprócz koniecznych działań ustawodawczych na poziomie ogólnym, podejmować, gdy zajdzie taka potrzeba, także inicjatywy szczególne oraz konkretne środki.

Podsumowanie

Relacja między Trybunałem luksemburskim a sądami krajów członkowskich jest najbardziej decydującym oraz rozstrzygającym elementem dla właściwego funkcjonowania europejskiego porządku prawnego. To właśnie ETS odegrał istotną rolę w stworzeniu porządku konstytucyjnego w Wspólnocie, wypracował sobie pozycję jednego z najbardziej aktywnych aktorów procesu integracyjnego.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości oraz sądy krajowe posiadają jurysdykcję w zakresie skarg podniesionych przed nimi zgodnie z procedurami przepisów Traktatów Europejskich zawartych w artykułach: 226, 230, 232, oraz 288 TWE. Nie ma jednak wątpliwości, że to procedura regulowana przepisem art. 234 TWE stanowi perłę w koronie procedur. Procedura ta stała się narzędziem, poprzez które rozwinęły się kluczowe instytucje prawa wspólnotowego takie jak bezpośredni efekt prawa wspólnotowego czy choćby zasada supremacji prawa Wspólnoty na porządkami prawnymi poszczególnych państw członkowskich. Co więcej, procedura zapytania wstępnego, nie stanowi jedynie motoru, poprzez który rozwinęły się zasada bezpośredniego skutku czy też supremacji, ale istnienie tej procedury jest potwierdzeniem bezpośredniego skutku samego w sobie. Po trzecie, procedura ta jest mechanizmem, za pomocą którego doktryna supremacji została „znacjonalizowana”. Po części stało się tak dlatego, iż doktryna ta wyrosła na bazie orzecznictwa ETS prowadzonego także zgodnie z procedurą przepisu 234 TWE.

W piśmiennictwie wyróżnić można wiele prac, wskazujących na niedoskonałości procedury prejudycjalnej. Niemniej jednak wiele z proponowanych rozwiązań jest wzajemnie niekompatybilnych, bądź też- pomimo ulepszania jednego z aspektów procedury, jednocześnie doprowadzają do pogorszenia pozostałych. Co więcej, niektóre z nich wywodzą się jedynie z punktu widzenia konkretnego państwa członkowskiego, który często ma niewiele wspólnego z tradycją prawną pozostałych członków Wspólnoty. Niemniej jednak patrząc z perspektywy rozwoju instytucji zapytań wstępnych, nasuwa się wniosek, iż prawo do zwracania się do ETS o wydanie orzeczenia wstępnego powinno przysługiwać organom orzekającym w państwie członkowskim począwszy od najniższego stopnia postępowania, nie czekając na moment, w którym sprawa tocząca się w państwie członkowskim zostanie podniesiona przed sądem ostatniej instancji.

Jak podkreślają przedstawiciele doktryny, procedura odesłania wstępnego jest jednym z najlepszych uregulowań traktatowych; uważana jest ona za niezwykle użyteczną i praktyczną. Pojawiają się jednak i głosy krytyczne, które w swojej argumentacji zwracają uwagę na daleko posuniętą kazuistykę, niespójność orzecznictwa czy też małą przejrzystość i nadzwyczajną elastyczność postępowania.

Bibliografia:

1. Andersen D., Demetriou M., Slynn of Harolley, References to the European Court, London 2002.

2. Bainbridge T., Teasdale A., Leksykon UE, Kraków 1998.

3. Barcz J.(red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe., Warszawa 2003.

4. Blair A., Nowy przewodnik po UE, Warszawa 2002.

5. Brodecki Z., Prawo europejskiej integracji, Warszawa 2001.

6. British Institute of International and Comparative Law, The role and future of the European Court of Justice, London 1996.

7. de Burca G., Weiler J.H.H., The European Court of Justice, Oxford 2001.

8. Dashwood A., Preliminary Rulings on the Interpretation of Mixed Agreements, [w:] O'Keeffe D., Bavasso A., Judicial Review in European Union vol.1, Hague-Boston- London 2000.

9. Dashwood A., Hillion C., The general law of E.C>external relations, London 2000.

10. Dąbrowska P., Skutki orzeczenia wstępnego Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Warszawa 2004.

11. Dynia E., Integracja Europejska- zarys problematyki, Warszawa 2003.

12. Edward D., Reform of Article 234 Procedure: the Limits of the Possible, [w:] O'Keeffe D., Bavasso A., Judicial Review in European Union. Vol.1, Hague-Boston-London 2000, s.121-142.

13. Eeckhout P., The ECJ and the `area of freedom, security and justice': challenges and problems, [w:] O'Keeffe D., Bavasso A., Judicial Review in European Union. Vol.1,

Hague-London-Boston 2000, s.153-166.

14. Fontaine P., Malosse H., Słownik integracji i terminów UE, Warszawa 1997.

15. Gaja G., The Growing Variety of Procedures Concerning Preliminary Rulings, [w:] O'Keeffe D., Bavasso A., Judicial Review in European Union. Vol.1, Hague-Boston- London 2000, s.143-152.

16. Galster J., Mik C., Podstawy Europejskiego Prawa Wspólnotowego - zarys wykładu, Toruń 1998.

17. Galster J., Witkowski Z., Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Toruń 2002.

18. Helios J., Pojmowanie wykładni prawa europejskiego w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, Wrocław 2002.

19. Jankowska A., Europejski Trybunał Sprawiedliwości- sąd o szerokich kompetencjach, Gazeta Prawna 252(1108)/2003, s.21.

20. Jasiński L.J., Reforma Unii Europejskiej- Z perspektywy Unii i Polski, Warszawa 1998.

21. Kamiński I.C., Wymiar Sprawiedliwości we Wspólnocie Europejskiej- praktyczny komentarz i przepisy, Warszawa 2004.

22. Lasok K.P.E., The European Court of Justice: practice and procedure, London- Dublin-Edinburgh 1994.

23. Lenaerts K., Judicial protection in European Community. Part III: the preliminary rulings procedure, Leuven 1992.

24. Łazowski A., Ochrona praw jednostek w prawie Wspólnot Europejskich- pozasądowe mechanizmy ochrony praw przed instytucjami i organami Wspólnot Europejskich, Zakamycze 2002.

25. Łazowski A. (red.), Prawo UE, Warszawa 2003.

26. McGoldrick D., International Relations Law of the European Union, London, New York 1997.

27. Mik C., Europejskie prawo wspólnotowe- zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 2000.

28. Nota informacyjna sporządzona przez Trybunał Sprawiedliwości dla sądów krajowych w kwestii występowania przez te sądy z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego, Palestra 9-10/2000., s. 114-117.

29. O'Neil A., Decisions of the European Court of Justice and their constitutional implications, London-Dublin-Edinburgh 1994.

30. Pietryga T., Jak pisać skargi do sądów i instytucji europejskich, Gazeta Prawna 210(1319)/2004, s. 30-31.

31. Przyborowska-Klimczak A., Skrzydło-Tefelska E., Dokumenty europejskie. Tom IV, Lublin 2003.

32. Radwan M., Procedura odesłania wstępnego według art.234 TWE, Palestra 1-2/2004, s.152-168.

33. Rodraza A., Unia Europejska, Lublin 1999.

34. Ruszkowski J., Górnicz E., Żurek M., Leksykon integracji europejskiej, Warszawa 1998.

35. Scharpf F., Negative and Positive Integration, [w:] Scharpf F., Governing in Europe. Effective and Democratic?, Oxford-New York 1999.

36. Schwarze J., European University Institute Florence, European Policy Unit, The role of ECJ in the interpretation of uniform law among the member states of the European Communities, Florence 1988.

37. Shaw J.- Law of the European Union, Londyn 2000.

38. Skrzydło J., Doktryna `acte clair' w orzecznictwie Trybunału Wspólnot Europejskich I sądów państw członkowskich Unii Europejskiej, Państwo i Prawo 1/1998, s. 49-58.

39. Skrzydło J., Sędzia polski wobec perspektywy członkostwa Polski w Unii Europejskiej, Państwo i Prawo 11/1996, s. 35-45.

40. Szpunar M., Organy uprawnione do składania wniosku o wydanie orzeczenia wstępnego w trybie art. 177 traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, Państwo i Prawo 7/1997, s. 57-67.

41. Wardyn Ł., Nie można sądzić dwa razy w tej samej sprawie- zasada `ne bis in idem' Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Gazeta Prawna 51(907)/2003, s.25.

42. Wasilewski A., Pojęcie `sądu' w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS), Przegląd Sądowy 11-12/2002, s. 10-34.

43. Weatherill S., Cases and Materials on EU Law, Oxford 2003.

44. Weatherill S., Law and Integration in the European Union, Oxford 1995.

45. Weiler J.H.H., Europe: The Case Against the Case for Statehood, European Law Journal, 4/1998, s.42-62.

46. Weiler J.H.H., European University Institute Florence. European Policy Unit, The European court, national courts and references for preliminary rulings: the paradox of success: a revisionist view of Article 177 EEC, Florence 1985.

47. Wojtaszczyk K.A. (red.), Polska- Unia Europejska, Warszawa 2003.

48. Wojtaszczyk K.A., Wawrzyn P., Integracja europejska. Wybrane problemy prawne, Warszawa 1999.

49. Wojtaszek-Mik E., Mik C., Traktaty europejskie, [w:] Ahlt M., Szpunar M., Prawo europejskie, Warszawa 2002.

50. Zawidzka A., Taborowski M., O procedurze orzeczeń wstępnych i stosowaniu prawa wspólnotowego, Palestra 9-10/2003, s.210-216.

51. Zawidzka A., Taborowski M., O procedurze orzeczeń wstępnych (2), Palestra 11-12/2003, s.214-220.

52. Zawidzka A., Taborowski M., Sądownictwo wspólnotowe po Nicei, Palestra 5-6/2003, s. 230-234.

Materiały uzyskane z internetu:

1. Case Law: Guide to preliminary ruling proceedings before the Court of Justice EC, http://193.191.217.21/en/jurisprudence/guide/

2. Comments from the CCBE. A single judicial system in the area of Freedom, security and justice based on the general system of remedies contained in the EC Treaty, www.ccbe.org/doc/en/third_pillar_feb03_en.pdf

3. Court of Justice (information), www.curia.eu.int

4. Europejski Trybunał Sprawiedliwości, www.administracja.info/europejski.doc

5. Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji, D. Burcha, www.mofnet.gov.pl/_files_/podatki/biulety_skarbowy/bs04_2003.pdf

6. Orzeczenie ETS w sprawie C-105/03- Postępowanie karne p. Marii Pupino, A. Grzelak, www.wsisw.natolin.edu.pl/wsisw/wsisw.nsf/viewDOC/AGRK-6DUTGE

7. Orzeczenie wstępne ETS w sprawach karnych, A. Lach, www.monitorprawniczy.pl/artykul.php?idart=4294, pełny tekst artykułu dostępny jest w Monitorze Prawniczym 18/2005.

8. Practice directions: Schedule B-Guidance of the European Court of Justice on References by National Courts for Preliminary Rulings, www.hmcourts-service.gov.uk/index.htm

9. Prawo Unii Europejskiej. Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości, www.gazetakadrowego.infor.pl/prawo_unii_europejskiej/15929,postepowanie_przed_europejskim_trybunalem_sprawiedliwosci.html

10. The Court of Justice of the European Communities (ECJ), www.sixthform.info/law/index.htm

11. Wprowadzenie do instytucji i prawa Unii Europejskiej, I.C. Kamiński, www.policy.hu/kaminski/UE-UJ.htm

12. Wskazówki dotyczące procedury występowania z pytaniami prejudycjalnymi do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, www.ms.gov.pl/ue_koop/prejudycjalne_faq.shtml

13. Victim of Its Own Success- the EU Court in Need of Reform, J. Petra, www.eumap.org/journal/features/2002/aug02/eucourtreform

W dalszej części opracowania będę używała, zamiennie z pełną nazwą instytucji, skrótu ETS.

Por. W. Czapliński, System instytucjonalny Unii Europejskiej, w: J. Barcz (red), Prawo Unii Europejskiej- Zagadnienia systemowe, Warszawa 2003, s. 173.

Podobnie: P. Dąbrowska, Skutki orzeczenia wstępnego Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Warszawa 2004, s. 19 i n.

W. Czapliński, op. cit., s. 173.

Por. J. Helios, Pojmowanie wykładni prawa europejskiego w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, Wrocław 2002 r., s. 14 i n.

Przytaczam za: M. Radwan, Procedura odesłania wstępnego według art. 234 TWE, Palestra 1-2/2004, s. 153.

Sąd Pierwszej Instancji także ma prawo wydawać orzeczenia zgodnie z procedurą odesłania prejudycjalnego. Może on także przekazać konkretną sprawę do rozpatrzenia przez ETS, jeżeli uzna, iż sprawa wymaga wydania orzeczenia wstępnego o zasadniczym znaczeniu, które może mieć wpływ na jedność i spójność prawa wspólnotowego. A. Zawidzka, M. Taborowski, Sądownictwo wspólnotowe po Nicei, Palestra 5-6/2003, s. 232.

I.C. Kamiński, Wymiar Sprawiedliwości we Wspólnocie Europejskiej- praktyczny komentarz i przepisy, Warszawa 2004 r., s. 64 - 65.

Por. M. Radwan, op. cit., s. 154.

Skrót TWE oznacza: Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską.

Art. 234 TWE; treść przepisów artykułów przytaczam zgodnie z wersją oficjalnego tłumaczenia Traktatów europejskich, która dostępna jest na stronie internetowej: www.ukie.gov.pl., ponadto tekst traktatów można znaleźć w: A Przyborowska-Klimaczak, E. Skrzydło- Tefelska, Dokumenty Europejskie- Tom IV, Lublin 2003r., s. 275.

Skrót oznacza: Europejką Wspólnotę Węgla i Stali, założoną w 1950 r.

J. Helios, op. cit., s. 18 za: M.A. Dauses, Prawo Wspólnot Europejskich a prawo niemieckie w świetle niemieckiego porządku konstytucyjnego, Przegląd Prawa Europejskiego 1/1998, s. 31.

Sprawa 221/81 Busseni v. Komisja Europejska (1990) ECR I- 495.

Por. J. Helios, op. cit., s. 18 i n.

G. de Burca, J.H.H. Weiler, The European Court of Justice, Oxford 2001, s. 39.

Por. I.C. Kamiński, op. cit., s. 73.

ETS wskazywał niejednokrotnie w swoich orzeczeniach, że nie jest uprawniony do oceny, czy odpowiedź na pytanie jest potrzebna sądowi krajowemu do rozstrzygnięcia sprawy: np. w sprawie C-26/62 Van Gen den Loos v. Nederlandse Administratie der Belastigen,(1963) ECR- 0003, lub sprawa C- 106/77 Admministrazione della Finanse dello Stato v. Simmenthal SpA (1978) ECR- 0629.

J. Helios, op .cit., s. 22.

Por. S. Biernat, Współpraca sądów państw członkowskich z ETS w ramach procedury pytań prawnych, [w:] red. J. Barcz, op. cit., s. 344 i n.

Kwestia orzeczeń wstępnych z zakresu polityki wizowej, azylowej i migracyjnej zostanie omówiona w dalszej części tej pracy.

Jak podaje R. Skubisz- „ pojęcie interpretacji jest trudniejsze do zdefiniowania [od pojęcia oceny ważności], ponieważ jest to czynność ściśle związana z samym stosowaniem prawa. Każdy przypadek zastosowania przepisu prawnego zakłada jego interpretację, a każda interpretacja tego przepisu dokonuje się w związku z jednym lub wieloma, rzeczywistymi lub potencjalnymi, zastosowaniami.” [w:]red. R. Skubisz, E. Skrzydło- Tefelska, Prawo Europejskie- Zarys wykładu, Lublin 2003r., s. 184.

Por. M. Radwan, op. cit., s.156.

Więcej na temat umów międzynarodowych zawartych przez Wspólnotę można znaleźć w: S.Biernat, Źródła prawa Unii Europejskiej, [w:] red. J. Barcz, Prawo Unii Europejskiej- Zagadnienia systemowe, s.195 i n.

Por. P. Dąbrowska, op. cit., s. 32 i n.

Por. J. Helios, op. cit., s.24.

Więcej na ten temat: R. Skubisz, op. cit. s. 199.

Sprawa 23/75 Rey Soda v. Cassa Congualio Zucchero (1975) ECR- 1279.

Jak podaje M. Radwan, w wersji angielskiej Traktatu występują dwa terminy: court or tribunal, natomiast w większości pozostałych wersji występuje jeden termin: jurisdiction (fr.), Gericht (niem.), giurisdizione (wł.).

Sprawa 61/65 Vaassen-Gobbels v. Beamtenfonds voor het Mijnebedrijf ECR 377.

Sprawa C- 54/96 ECR I- 4961.

Por. A. Wasilewski, op. cit., s. 15 i n.

Por. J. Helios, op. cit., s. 33 i n.

Sprawa C-24/92 Corbiau v. Administration des contributions (1993) I- 1277.

Sprawa C-54/96 Dorsch Consult Inginieursgesellschaft v. Bundesbaugesellschaft Berlin (1997) I- 4961.

Sprawa C- 54/96 op. cit., wskazuje na nią także A. Zawidzka, M. Taborowski, op. cit., s. 215 w przypisach.

Por. A. Wasilewski, op. cit., s. 23.

Por. A Zawidzka, M. Taborowski, O procedurze orzeczeń wstępnych (2), Palestra 11-12/2003, s. 215.

Ibidem, s. 215.

I.C. Kamiński, op. cit., s. 73.

Pojęcie „sądu” zostało omówione powyżej.

A Zawidzka, M. Taborowski, O procedurze orzeczeń wstępnych (2), Palestra 2003/11-12, s. 215.

ETS wielokrotnie w swoich orzeczeniach wskazywał, jakie podmioty uprawnione są do występowania z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego. Przykładowo można wskazać na sprawy: Broeckmeulen v Huisarts Registratie Commissie C 246/80, 1981 ECR 2311, par.10, 11-18, sprawa Doris Saltzmann C-178/99, 2001, ECR I-4421, par. 13.

Sprawa C-24/92 Pierre Corbiau v. Administration des Contributions (1993) ECR I-1277

Joanna Helios w swojej publikacji Pojmowanie wykładni prawa europejskiego w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości dodaje, iż niekiedy podkreślany jest pogląd, iż w zasadzie wszystkie krajowe sądy powinny zwracać się do ETS także wtedy, gdy po raz pierwszy pojawi się kwestia bezpośredniej skuteczności danego przepisu regulacji wspólnotowej. Pogląd ten nie został jednak potwierdzony praktyka orzeczniczą ETS., por: J. Helios, op. cit., s.41-42.

W odniesieniu do tych sądów zarysowały się dwie teorie: abstrakcyjna (instytucjonalna) i konkretna. Pierwsza z nich podkreśla, iż obowiązek złożenia wniosku o wydanie orzeczenia wstępnego mają jedynie sądy hierarchicznie najwyższe w systemie prawa krajowego. Druga natomiast-zwana także teorią funkcjonalną podkreśla, że obowiązek ten ciąży na sądach, od orzeczeń których nie ma środków odwoławczych w krajowym systemie prawa, nawet jeżeli byłyby to sądy znajdujące się najniżej w hierarchii. Więcej na temat teorii: J. Helios, op. cit., s.46-47. Natomiast sam ETS uznał w orzeczeniu w sprawie Hoffmann-La Roche [sprawa 107/76 Hoffmann-La Roche v. Centrafarm (1997) ECR 957 ] wskazał, iż sąd krajowy, od decyzji którego nie przysługuje żaden środek odwoławczy, nie jest zobowiązany wystąpić do ETS z wnioskiem o orzeczenie prejudycjalne, jeśli orzeczenie tego sądu może być ponownie rozpatrzone w innego typu postępowaniu.

Dodatkowe informacje poświęcone sądom uprawnionym i zobowiązanym do wystąpienia z wnioskiem przedstawia J. Skrzydło w publikacji pt.: Sędzia polski wobec perspektywy członkostwa Polski w Unii Europejskiej, Państwo i Prawo 11/1996, s.35-45.

Por. P. Dąbrowska, op. cit., s.39 i n.

Por. S. Weatherill, Cases and materiale on EU law, Oxford 2003, s. 203.

I.C. Kamiński, Wymiar Sprawiedliwości we Wspólnocie Europejskiej-praktyczny komentarz i przepisy, Warszawa 2004, s. 79.

Ibidem, s.78.

Court of Justice, materiały uzyskane ze strony internetowej: http://curia.eu.int/en/instit/txtdocfr/autrestxts/txt8.pdf

A. Zawidzka, M. Taborowski, O procedurze orzeczeń wstępnych (2),Palestra 11-12/2003, przypis 16, s. 219.

Tłumacząc wniosek na języki urzędowy Wspólnoty, tłumacz musi być nie tylko zaznajomiony z zasadami tłumaczenia tekstów prawnych z jednego języka na inny, ale musi także być gotowy by umieć znaleźć odpowiednie tłumaczenie dla sformułowań wcześniej jeszcze nietłumaczonych, a często zaczerpniętych z wysoce technicznego języka. Więcej na ten temat: D. Edward, Reform of article 234 TWE: the Limits of the Possible, [w]: D. O'Keeffe, A. Bavasso, op. cit., s. 140.

Por. M. Radwan, op. cit., s.167.

A. Zawidzka, M. Taborowski, O procedurze orzeczeń wstępnych (2), Palestra 11-12/2003, s. 219.

Por. P. Dąbrowska, op. cit., s.42-43.

Guidance of the European Court of Justice on References by National Courts for Preliminary Rulings, www.hmcourts-service.gov.uk/index.htm

I.C. Kamiński, op. cit., s. 80.

Reżim językowy ETS jest uregulowany w art. 35-37 regulaminu proceduralnego ETS.

P. Dąbrowska, op. cit., s.43-48.

Ibidem, s. 70-72.

Skrót TUE oznacza Traktat o Unii Europejskiej.

Chodzi tutaj o Tytuł IV TWE: Wizy, azyl, imigracja i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób.

Przytaczam zgodnie z: A Przyborowska-Klimaczak, E. Skrzydło- Tefelska, Dokumenty Europejskie- Tom IV, Lublin 2003r., s.137.

Cytowane zgodnie z oficjalnym tekstem Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, który dostępny jest na stronie www.europa.eu.int

Sprawa 314/85, Foto-Frost v. Hauptzollamt Lubeck-OST, [1987], ECR 4199 do 4230-4232.

G. Gaja, The growing variety of procedures concerning preliminary rulings, [w:] D. O'Keeffe, A. Bavasso, Judicial Review in European Union. Vol.1, Hague-London- Boston 2000, s. 147.

Ibidem, s. 147 i n.

J. Helios, op. cit., s. 24.

Por. P. Eeckhout, The European Court of Justice and the `area of freedom, security and justice' : challenges and problems, [w:] D. O'Keeffe, A. Bavasso, Judicial Review in European Union. Vol.1, Hague-London- Boston 2000, s. 161 i n.

I.C. Kamiński, op. cit., s. 69.

Ibidem, s. 69-70.

P. Eeckhout, op. cit., s. 159.

A. Grzelak, Orzeczenie ETS w sprawie C-105/03- Postępowanie karne p. Marii Pupino, www.wsisw.natolin.edu.pl/wsisw/wsisw.nsf/viewDOC/AGRK-6DUTGE

J.Skrzydło, Doktryna `acte clair' w orzecznictwie Trybunału Wspólnot Europejskich i sądów państw członkowskich Unii Europejskiej, Państwo i Prawo 1/1998, s. 50.

J.Helios, op. cit., s.54, podobnie: M. Radwan, op. cit., s. 163. Zgodnie z zasadą podziału władz i dwupolarnym systemem rozstrzygania sporów, dla spraw karnych i cywilnych najwyższą instancją jest Sąd Kasacyjny, natomiast w sprawach administracyjnych decyduje Rada Stanu. Sąd administracyjny musi wystąpić z zapytaniem wstępnym do sądu powszechnego w celu rozstrzygnięcia kwestii statusu osobowego, prawa własności, a także ważności i interpretacji kontraktów cywilnoprawnych, natomiast sądy cywilne i karne nie są kompetentne do rozstrzygania o legalności lub interpretacji indywidualnych aktów administracyjnych. Więcej na ten temat: J. Skrzydło, Doktryna `acte clair' w orzecznictwie…, s. 51i n.

W prawie francuskim koncepcja ta miała zastosowanie w kontekście interpretacji traktatów. Gdy postanowienie traktatu było jasne, wówczas sąd francuski był zwolniony z obowiązku czynienia odesłania do rządu. Więcej na tan temat: J.Helios, op. cit., s. 54. Wynika z tego, iż, zgodnie z koncepcją ukształtowaną we francuskim prawie administracyjnym, nie można odstąpić od skierowania pytania prejudycjalnego, jeżeli `istnieje problem; innymi słowy rzeczywista trudność w sprawie, na którą zwróciły uwagę strony, lub którą sąd wziął pod uwagę z urzędu; natura tego problemu jest taka, że wywołuje wątpliwości u rozsądnej osoby'. J. Skrzydło, Doktryna `acte clair' w orzecznictwie…, s. 52, przypis 11.

Sprawa CILFIT 283/81, [1982] ECR 3415.

S. Weatherill, op. cit., s. 206.

J. Helios, op. cit., s.55-56.

M. Radwan, op. cit., s.163-164.

J. Skrzydło, Doktryna `acte clair' w orzecznictwie…, s. 56.

Całokształt procedury prejudycjalnej, możliwość przedstawiania swoich argumentów w postępowaniu przez strony, państwa członkowskie i instytucje wspólnotowe, a wreszcie obowiązek sądów, od orzeczeń których nie przysługuje już żaden środek odwoławczy, do wystąpienia z wnioskiem prejudycjalnym muszą prowadzić do wyroku wiążącego. W przeciwnym razie oznaczałoby to jedynie zbędne opóźnienie dla postępowania.

Adwokat Generalny F.G. Jacobs zakłada, że ten stopień związania to tzw. węższa perspektywa skutku orzeczenia prejudycjalnego w porządku wewnętrznym państw członkowskich. Natomiast acte eclaire stanowi jego zdaniem szerszą perspektywę skutku orzeczenia, bowiem orzeczenie to wiąże każdy inny sąd krajowy orzekający w podobnej kwestii.

P. Dąbrowska, op. cit., 59 i n.

Sprawa 29/68 Milch-, Fett-, und Eierkontor v. Hauptzollamt Saarbrucken [1969] ECR 180.

Podkreśla to także P. Dąbrowska w swojej publikacji Skutki orzeczenia wstępnego…: „obowiązek zastosowania się do orzeczenia istnieje dla sądu krajowego wtedy, gdy faktycznie podejmuje decyzję w zakresie, który obejmuje przedmiot wyroku wstępnego”, P. Dąbrowska, op. cit., s. 61-62.

Temat ten szerzej przedstawia P. Dąbrowska, op. cit., s.63 i n. Jednak sytuacje te nie są powszechną praktyką wśród sądów krajowych, pokazują jednak, jak trudne jest do zachowania równowaga współpracy między ETS a sądami państw członkowskich pragnącymi zachować swoją proceduralną samodzielność.

Podobnie: J. Helios, op. cit., s. 94.

Guide to preliminary ruling proceedings before the Court of Justice EC, materiał dostępny na stronie: http://193.191.217.21/en/jurisprudence/guide/

Sądy krajowe ponownie zwróciły się do ETS o wydanie drugiego orzeczenia wstępnego w następujących sprawach (wyliczenie przykładowe): sprawa Pretore di Salo, Folia v. Novello, sprawa CILFIT

P. Dąbrowska, op. cit., s. 67.

Ibidem,s.73 i n.

Niektórzy autorzy podkreślają, że orzeczenie prejudycjalne jest prawnie i bezpośrednio wiążące tylko dla sądu występującego z pytaniem. Inni zaś uznają twierdzenie, że skutki wyroku wstępnego sięgają poza ramy postępowania w sprawie, gdzie wydano wyrok. Więcej na temat różnych stanowisk doktryny podaje P. Dąbrowska, op. cit.,s.74 - 78.

Problem precedensów w orzecznictwie ETS wiąże się z zagadnieniem kultury prawnej Trybunału, gdyż w skład Sądu luksemburskiego pochodzą prawnicy wywodzący się z różnych państw członkowskich. J.Helios, op. cit., s. 85.

J. Barcz podkreśla jednak, iż orzeczenia wstępne ETS nie mają mocy wiążącej erga omnes, oraz nie stanowią formalnie precedensów. Natomiast M. Radwan wskazuje, iż wyrok Trybunału ma w zasadzie skutek między stronami sporu - czyli inter partes, aczkolwiek z faktu zwrócenia się z odesłaniem w kolejnej sprawie, w kwestii, która została już wcześniej rozstrzygnięta przez Trybunał, w którym to przypadku ETS może ograniczyć się do odesłania do tegoż wcześniejszego orzeczenia, wyprowadzić można wniosek, iż tak naprawdę orzeczenie skutkuje erga omnes, czyli także względem podmiotów pozostających poza sporem. M. Radwan, op. cit., s. 168.

J. Helios, op. cit., s. 86.

Ibidem,s.91.

Określenia te, za J. Wróblewskim, przywołuje Joanna Helios, op. cit., s. 103.

Ibidem, s. 92 i n.

Przykładowe sprawy, w których ETS powołał się na swoje wcześniejsze wyroki: sprawa Matisa - sprawa 35/75 Matisa (1975) ECR 1205-1210; sprawa Bosmana- sprawa 415/93 Union Royale belge des societes de footbal association ASBL v. Jean Marie Bosman (1995) ECR I- 4921.

J. Helios, op. cit., s. 97-99.

Sprawa Amministrazione delle Finanse dello Stato v. Denkavit italiana Srl.[1980] ECR 1205.

61/79 Denkavit…, par.16 i 66.

P. Dąbrowska, op. cit., s. 101-103.

Sprawa 66, 127-128/79 Amministrazione delle Finanse Finanse. Srl Meridionale Industria Salami, Fratelli Vasanelli and Fratelli Ultrocchi [1980] ECR 1237, par. 6.

Chodzi tutaj o sytuacje, gdy istniała obiektywna i istotna niepewność w odniesieniu do konsekwencji prawa wspólnotowego, w wyniku czego jednostki oraz organy państwowe stosowały praktyki niezgodne z prawem wspólnotowym.

P. Dąbrowska, op. cit., s. 112-114.

Skarga ta jest wnoszona zgodnie z przepisem art. 230 TWE w brzmieniu: „Trybunał Sprawiedliwości kontroluje legalność aktów uchwalonych wspólnie przez Parlament Europejski i Radę, aktów Rady, Komisji i EBC, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich.” Tekst dostępny w: A Przyborowska-Klimaczak, E. Skrzydło- Tefelska, Dokumenty Europejskie- Tom IV, Lublin 2003r.,

Art. 231 TWE w brzmieniu: A Przyborowska-Klimaczak, E. Skrzydło- Tefelska, op. cit., s. 273.

Więcej na temat przesłanek dopuszczalności stosowania per analogiam art. 231 TWE: P. Dąbrowska, op. cit., s. 122-125.

P. Dąbrowska, op. cit., s. 122.

A. Zawidzka, M. Taborowski, O procedurze orzeczeń wstępnych (2),Palestra 11-12/2003, s. 220.

P. Dąbrowska, op. cit., s. 135-136.

Ibidem, s. 141.

Ponadto państwo członkowskie musi liczyć się z możliwością wszczęcia przez Komisję Europejską postępowania z art. 226 TWE, w celu ukarania naruszenia obowiązków traktatowych, które to postępowanie wynika wprost z obowiązków traktatowych, albo jest jego pośrednim następstwem.

P. Dąbrowska, op. cit., s. 150.

Ibidem, s. 151.

J.H.H. Weiler, Europe: The Case Against the Case for Statehood, European Law Journal, 4/1998, s. 48.

P. Jeney, Victim of Its Own Success- the EU Court in Need of Reform, artykuł dostępny na stronie internetowej: www.eumap.org/journal/features/2002/aug02/eucourtreform

J.H.H. Weiler, European Court of Justice, s. 181.

Ibidem, s. 182.

D. Edward, Reform of Article 234 Procedure: the Limits of the Possible, [w:] O'Keeffe D., Bavasso A., Judicial Review in European Union.Vol.1, Hague-Boston- London 2000,, s. 119.

Comments from the CCBE. A single judicial system in the area of Freedom, security and justice based on the general system of remedies contained in the EC Treaty, www.ccbe.org/doc/en/third_pillar_feb03_en.pdf

A. Zawidzka, M. Taborowski.

4

---