Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości 1985-02-13, C 267/83
Aissatou Diatta przeciwko Land Berlin
Opubl: OETS 2002, poz. 75
Teza:
1. Prawo pobytu przewidziane w art. 10 Rozporządzenia nr 1612/68 dla członków rodziny pracownika migrującego jest ograniczone przewidzianym w art. 10(3) warunkiem, że mieszkanie, którym dysponuje pracownik, musi być takie, aby mogło być uznane za normalne dla zamieszkania jego rodziny. Jednakże powstanie tego prawa nie zależy od przesłanki, która wymagałaby, aby cała rodzina mieszkała nieprzerwanie pod jednym dachem. Art. 11 Rozporządzenia nr 1612/68 daje członkom rodziny pracownika migrującego jedynie prawo do wykonywania pracy w ramach zatrudnienia na całym obszarze państwa przyjmującego. Nie stanowi on zatem podstawy prawnej dla prawa pobytu w oderwaniu od warunków ustanowionych w art. 10.
2. Na tle art. 10 Rozporządzenia nr 1612/68, który ustanawia prawo małżonka pracownika migrującego do osiedlenia się wraz z nim, małżeństwo nie może być uznane za zakończone, o ile nie zostanie rozwiązane przez właściwą władzę. Sam fakt, że małżonkowie mieszkają osobno nie sprawia, że małżeństwo jest zakończone, nawet gdy planują oni rozwieść się w późniejszym czasie.
Uzasadnienie:
Podstawy wyroku:
1. Zarządzeniem z 18.10.1983 r., dostarczonym do Trybunału 5.12.1983 r., pierwsza izba Bundesverwaltungsgericht (federalnego sądu administracyjnego) przedłożyła Trybunałowi do rozstrzygnięcia orzeczeniem wstępnym w trybie art. 177 [234] TEWG dwa pytania dotyczące wykładni art. 10 i 11 Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z 15.10.1968 r. o swobodnym przepływie pracowników na obszarze Wspólnoty (Dz.Urz. ESE 1968 (II), s. 475)
2. Pytania te podniesiono w sporze między Panią Diatta, przynależną senegalską, a krajem związkowym Berlin, reprezentowanym przez Polizeipräsident (komendanta głównego policji).
3. Pani Diatta wyszła za mąż za przynależnego francuskiego, który mieszka i pracuje w Berlinie. Pracowała też nieprzerwanie w Berlinie od lutego 1978 r.
4. Po okresie zamieszkania z mężem, opuściła go 29.8.1978 r. z zamiarem wystąpienia o rozwód i od tego czasu mieszkała w oddzielnym mieszkaniu.
5. Po wygaśnięciu jej pozwolenia na pobyt, Pani Diatta wniosła o jego przedłużenie. Decyzją z 29.8.1980 r. Polizeipräsident odrzucił jej wniosek na tej podstawie, że Pani Diatta nie jest już członkiem rodziny przynależnego państwa członkowskiego EWG i nie mieszka wspólnie z mężem. Decyzja ta została podtrzymana przez Verwaltungsgericht (sąd administracyjny) na tej podstawie, że małżonkowie nie mieszkali razem. Z drugiej strony, Verwaltungsgericht uznał, że związek rodzinny nadal istniał. Pani Diatta wniosła apelację od tej decyzji do Oberverwaltungsgericht (wyższego sądu administracyjnego), a po jej oddaleniu odwołała się do Bundesverwaltungsgericht.
6. Bundesverwaltungsgericht przedłożył Trybunałowi następujące pytania:
"1) Czy art. 10 Rozporządzenia (EWG) nr 1612/68 należy rozumieć tak, że małżonek pracownika, który jest przynależnym państwa członkowskiego i który jest zatrudniony na terytorium innego państwa członkowskiego może być uznany za żyjącego "z pracownikiem", jeśli w rzeczywistości jest w stałej separacji ze swoim małżonkiem, a do tego mieszka w swoim własnym mieszkaniu w tej samej miejscowości co pracownik?
2) Czy art. 11 Rozporządzenia (EWG) nr 1612/68 nadaje małżonkowi, który chociaż nie jest przynależnym państwa członkowskiego, pozostaje w związku małżeńskim z przynależnym państwa członkowskiego, który pracuje i mieszka na terytorium innego państwa członkowskiego, prawo pobytu niezależne od warunków ustanowionych w art. 10 tego rozporządzenia, jeśli małżonek ten zamierza prowadzić działalność w charakterze osoby zatrudnionej na terytorium tego państwa członkowskiego?"
7. Dwa pytania przedłożone Trybunałowi przez Bundesverwaltungsgericht w istocie dotyczą ustalenia, czy członkowie rodziny pracownika migrującego, jak ich definiuje art. 10 Rozporządzenia nr 1612/68, są zobowiązani do mieszkania z nim nieprzerwanie, aby mogli korzystać z prawa pobytu na zasadzie tego postanowienia oraz czy art. 11 tego Rozporządzenia statuuje prawo pobytu niezależne od przewidzianego w art. 10.
8. Art. 10 Rozporządzenia nr 1612/68 stanowi, że:
"1) Następujące osoby, niezależnie od ich przynależności państwowej, mają prawo do osiedlenia się wraz z pracownikiem, który jest przynależnym jednego z państw członkowskich i który jest zatrudniony na terytorium innego państwa członkowskiego:
a) jego małżonek i ich zstępni, którzy nie ukończyli 21 roku życia lub pozostają na ich utrzymaniu,
b) pozostający na ich utrzymaniu krewni w lini wstępującej tak pracownika, jak i jego małżonka.
2) Państwa członkowskie ułatwią dostęp na swoje terytorium każdemu członkowi rodziny nieobjętemu postanowieniami § 1, jeśli pozostaje on na utrzymaniu pracownika, o którym wyżej mowa, lub też mieszka z nim pod jednym dachem w państwie jego pochodzenia.
3) Dla zastosowania § 1 i 2 pracownik musi dysponować dla swojej rodziny mieszkaniem, które może być uznane za normalne w odniesieniu do pracowników z regionu, w którym jest zatrudniony. To zastrzeżenie nie może jednak prowadzić do dyskryminacji między pracownikami krajowymi a pracownikami pochodzącymi z innych państw członkowskich."
9. Art. 11 tego rozporządzenia stanowi:
"Kiedy przynależny państwa członkowskiego prowadzi na terytorium innego państwa członkowskiego działalność w charakterze osoby zatrudnionej lub samozatrudniającej się, jego małżonek i te z dzieci, które nie ukończyły 21 lat lub pozostają na jego utrzymaniu mają prawo podjęcia każdej pracy w ramach zatrudnienia na całym obszarze tego samego państwa, nawet wówczas, gdy nie są przynależnymi żadnego z państw członkowskich".
10. Skarżąca w postępowaniu głównym Pani Diatta podnosi, że w art. 10 nie na mowy wyraźnie o wspólnym zamieszkiwaniu, a jedynie wymaga się od pracownika migrującego, aby dysponował dla członków jego rodziny mieszkaniem, "które może być uznane za normalne". Postanowienie to ma na celu porządek publiczny i ochronę bezpieczeństwa publicznego poprzez przeciwdziałanie imigracji osób, które musiałyby mieszkać w niepewnych warunkach. Jednakże nie oznacza, że małżonek lub inny członek rodziny nie może uzyskać dodatkowej powierzchni mieszkalnej przez wynajęcie oddzielnego mieszkania. Co więcej, Rozporządzenia nr 1612/68 nie można intepretować tak, że wymaga ono od małżonków wspólnego życia. Nie do władz imigracyjnych należy rozstrzygnięcie, czy pojednanie między małżonkami jest jeszcze możliwe. Ponadto, jeśli wspólne zamieszkiwanie małżonków byłoby obligatoryjnym wymogiem, pracownik mógłby w każdym momencie spowodować wydalenie swego małżonka z państwa przyjmującego pozbawiając go dachu nad głową. Wreszcie, art. 11 tego rozporządzenia ustanawia szersze prawo pobytu niż art. 10, a ma on za swą konieczną podstawę założenie, że dopuszczalny jest wybór zamieszkania w oddzielnym mieszkaniu.
11. W opinii Land Berlin, strony pozwanej w postępowaniu głównym, jedynym celem art. 10 Rozporządzenia nr 1612/68 jest ochrona pracowników migrujących i zagwarantowanie im korzystania ze swobody przepływu przez umożliwienie utrzymania więzów rodzinnych. Nie ma zatem podstaw do przyznawania prawa pobytu członkom ich rodzin, jeśli prawo takie nie ma za podstawę faktu, że żyją oni wspólnie. Co do art. 11, ten przepis nie ustanawia prawa pobytu, a jedynie prawo do pracy.
12. Co więcej, w opinii rządów Republiki Federalnej Niemiec, Zjednoczonego Królestwa i Holandii, z litery i ducha art. 10 tego Rozporządzenia jasno wynika, że prawo pobytu małżonka istnieje tylko, jeśli żyje on w domu migrującego pracownika. Pkt 5 preambuły do Rozporządzenia 1612/68 pokazuje, że celem tego rozporządzenia jest umożliwienie pracownikowi życia wspólnie z rodziną. Nie ma o tym mowy, gdy małżonkowie przestali razem mieszkać. Postanowienia art. 10 i 11 Rozporządzenia 1612/68 biorą pod uwagę dwa aspekty statusu prawnego wynikającego z art. 48(3) [39(3)] TEWG, a mianowicie prawo do pracy i prawo pobytu. Wykładnię tę wspierają argumenty historyczne - treść art. 10 i 11 Rozporządzenia nr 1612/68 była wzorowana na art. 17 i 18 Rozporządzenia Rady nr 38/64 z 25.3.1964 r. o swobodnym przepływie pracowników we Wspólnocie (Dz.Urz. 1964, nr 62, s. 965). Art. 18 Rozporządzenia nr 38/64 wyraźnie stanowił, że gdy członek rodziny nie ma statusu prawnego określonego w art. 17, nie przysługuje mu żadne niezależne prawo pobytu.
13. Komisja wskazuje, że generalnie uznaje się, że podstawowe prawo swobodnego przepływu przewidziane w art. 48 i n. [39] Traktatu obejmuje także rodziny pracowników migrujących. W opinii Komisji, nie jest zatem dopuszczalne uzależnianie korzystania z prawa swobodnego przepływu od określonego sposobu, w jaki małżonkowie chcą wieść swe życie małżeńskie przez postawienie wymogu zamieszkania pod jednym dachem. Podejście do związku małżeńskiego jest różne w poszczególnych państwach członkowskich i w zależności od poglądów jednostek. Dlatego art. 10 nie nakłada żadnego takiego takiego wymogu. Ma tylko na celu zapewnienie normalnych warunków zamieszkania dla imigrantów, aby spełnione zostały wymagania władz odpowiedzialnych za cudzoziemców pod względem higieny i zakwaterowania. Tak samo jasno wynika z art. 4(3) i (4) Dyrektywy Rady nr 68/360/EWG z 15.10.1968 r. o zniesieniu ograniczeń podróżowania i pobytu na obszarze Wspólnoty w stosunku do pracowników i ich rodzin (Dz.Urz. ESE 1968(III), s. 485), że wydanie pozwolenia na pobyt jest uzależnione jedynie od obiektywnego wymogu małżeństwa, a nie od wspólnego zamieszkania. Podczas rozprawy Komisja poszła dalej i wyraziła opinię, że prawo pobytu członków rodziny migrującego pracownika i ich prawo prowadzenia działalności w ramach zatrudnienia na całym obszarze państwa przyjmującego nie wygasa w przypadku zerwania związków rodzinnych po ich wejściu na terytorium tego państwa.
14. Aby udzielić odpowiedzi na przedłożone pytania należy koniecznie rozważyć Rozporządzenie nr 1612/68 w całym jego kontekście.
15. Rozporządzenie to jest jednym z wielu aktów, które mają na celu osiągnięcie celów wytyczonych przez art. 48 [39] Traktatu. Dlatego ma ono umożliwić pracownikowi swobodne przemieszczanie się na terytoriach innych państw członkowskich i pobyt na ich terytoriach w celu wykonywania pracy.
16. W tym celu art. 10 Rozporządzenia nr 1612/68 przewiduje, że niektórzy członkowie rodziny migrującego pracownika mogą także wjechać na terytorium państwa członkowskiego, w którym przebywa ów pracownik i osiedlić się wraz nim.
17. Postanowienie to, jeśli uwzględnić jego kontekst i cele, które realizuje, nie może być wykładane restryktywnie.
18. Stanowiąc, że członek rodziny pracownika migrującego ma prawo do osiedlenia się wraz z pracownikiem, art. 10 Rozporządzenia nr 1612/68 nie wymaga, aby członek rodziny nieprzerwanie mieszkał z pracownikiem, a tylko, co jasno wynika z art. 10(3), aby mieszkanie, którym dysponuje pracownik, mogło być uznane za normalne dla zamieszkania jego rodziny. Nie można z tego wywieść wymogu zamieszkania rodziny stale pod jednym dachem.
19. Ponadto, wykładnia taka odpowiada duchowi art. 11 Rozporządzenia nr 1612/68, który daje członkom rodziny prawo podjęcia każdej działalności w ramach zatrudnienia na całym obszarze danego państwa członkowskiego, nawet jeśli działalność ta jest prowadzona poza miejscowością pobytu pracownika.
20. Dodać należy, że małżeństwo nie może być uznane za zakończone, o ile nie zostanie rozwiązane przez właściwą władzę. Sam fakt, że małżonkowie mieszkają osobno nie sprawia, że małżeństwo jest zakończone, nawet gdy planują oni rozwieść się w późniejszym czasie.
21. W odniesieniu do art. 11 Rozporządzenia nr 1612/68 stwierdzić należy, że z litery tego postanowienia jasno wynika, że nie nadaje ono członkom rodziny pracownika migrującego niezależnego prawa pobytu, ale jedynie prawo do wykonywania każdej działalności w charakterze osoby zatrudnionej na całym obszarze danego państwa. Dlatego art. 11 nie może stanowić podstawy prawnej prawa pobytu w oderwaniu od warunków ustanowionych w art. 10.
22. Na pytania przedłożone Trybunałowi przez Bundesverwaltungsgericht należy zatem odpowiedzieć, że członkowie rodziny pracownika migrującego, jak ich definiuje art. 10 Rozporządzenia nr 1612/68, nie są bezwzględnie zobowiązani do stałego z nim zamieszkania, by korzystać z prawa pobytu na podstawie tego postanowienia, natomiast art. 11 tego rozporządzenia nie statuuje prawa pobytu niezależnego od przewidzianego w art. 10.
Miejsca publikacji:
OETS 2002, poz. 75
Dodatkowe informacje:
Aissatou Diatta przeciwko Land Berlin
2