REHABILITACJA PO AMPUTACJI PIERSI ( FULL WYPAS)
1. Rehabilitacja szpitalna
Rehabilitacja w warunkach szpitalnych jest pierwszym etapem usprawniania po radykalnej operacji raka piersi.
Celem jej jest:
-przygotowanie fizyczne i psychiczne chorej do zabiegu operacyjnego
-zapobieganie wczesnym następstwom zabiegu, takim jak przykurcze, obrzęki,
-uświadomienie o celach, metodach i korzyściach podjęcia wczesnego usprawniania.
1.1. Rehabilitacja przedoperacyjna
Pacjentki przyjmowane są zwykle kilka dni wcześniej (1-4) na oddział i w tym okresie powinny zacząć usprawnianie, instruktaż ćwiczeń, właściwego układania kończyny, wyrobienie motywacji. Terapeuta ocenia sprawność fizyczna przed zabiegiem w celu porównania sprawności po zabiegu. Pożądane jest w tym czasie, aby ,,Amazonki -Ochotniczki” odwiedziły chore i podzieliły się swoimi przeżyciami oraz korzystnymi informacjami. Dzięki takim rozmowom kobiety łatwiej przechodzą przez okres pooperacyjny. Terapeuta przekazuje informacje o konieczności noszenia odpowiedniego stanika, protezy i utrzymaniu prawidłowej postawy ciała.
1.2. Rehabilitacja pooperacyjna
Pobyt pacjentki w szpitalu po operacji trwa zwykle od 3 do 12 dni.
Zwracamy pacjentce uwagę na wysokie ułożenie kończyny po stronie operowanej na specjalnym klinie. Zapobiega ono obrzękowi limfatycznemu oraz nie dopuszcza do powstania ograniczeń ruchów w stawie barkowym. Klin wykonany jest z twardej, równej gąbki nie ulegającej odkształceniom. Wymiary klina mają długość 43 cm., szerokość 20 cm. i wysokość 31 cm. Przy układaniu kończyny na klinie należy pamiętać, ze:
-bark nie może być ułożony wyżej niż łokieć,
-poduszka powinna znajdować się pod głową,
-kończyna powinna być ułożona na klinie w czasie snu i odpoczynku,
-kończyna górna powinna luźno spoczywać na klinie.
Najkorzystniejsze pozycje ułożenia to na plecach, z kończyną operowaną prostą za głową lub na klinie i na boku zdrowym. Takie ułożenie ułatwia bierny odpływ chłonki, a czynny odpływ chłonki następuje podczas ćwiczeń.
Usprawnianie ruchem zaczynamy od 1-2 dnia po zabiegu operacyjnym.
Najważniejszą zasadą jest wysokie układanie na klinie kończyny po stronie operowanej. Zaczynamy od intensywnych ćwiczeń oddechowych, ćwiczeń czynnych palców, dłoni , przedramienia.
Wprowadzamy ćwiczenia samowspomagane stawu obręczy barkowej strony operowanej w płaszczyźnie strzałkowej, w pozycji leżącej na plecach. Ćwiczenia powinny być wykonywane w pełnych zakresach i w miarę możliwości na klinie.
W 2 dobie pionizujemy pacjentkę. Uczymy wykonywania pompki oraz strząchania, które to umożliwiają łatwiejszy odpływ chłonki. Polega to na 3-4 krotnym szybkim zaciskaniu dłoni w pięść, a następnie wstrząsaniu uniesioną kończyną górną.
Celem tych ćwiczeń jest:
-nauka prawidłowego oddychania, gdyż głębokie oddychanie ułatwia zasysanie krwi i chłonki z kończyny górnej do klatki piersiowej w wyniku zadziałania ujemnego ciśnienia w klatce piersiowej,
-usprawnianie czynności układu oddechowego,
-rozciąganie blizn,
-kształtowanie zmienionej po zabiegu klatki piersiowej,
-niedopuszczenie do powstania przykurczów lub ich rozciągnięcie,
-zapobieganie zanikom mięśniowym.
Ćwiczenia powinny być wykonywane co 2 godziny po 5-10 powtórzeń.
Od trzeciego dnia rozszerzamy usprawnianie o ćwiczenia stawu barkowego w pozycji siedzącej i stojącej wspomagane przyborami.
W dalszych dniach pacjentka wykonuje wcześniejsze ćwiczenia oraz ruchy we wszystkich płaszczyznach, ćwiczenia czynne i wspomagane w stawie barkowym. Ćwiczenia te wykonywane są w pozycji stojąc przy ścianie.
Oprócz omówionej terapii ruchem, możemy włączyć masaż kończyny i pasa barkowego z ominięciem dołu pachowego i okolicy poddanej operacji. Wykonywany on jest na klinie i ma na celu zapobieganie powstawaniu obrzęku.
Już w czasie pobytu w szpitalu niezmiernie ważne jest uzupełnienie ubytku piersi. Wykonujemy protezę tymczasową bawełniana lub specjalnie skonstruowaną torebkę płócienną przypiętą do piżamy, lub włożoną do miseczki stanika. Jest ona ważnym elementem rehabilitacji fizycznej i psychicznej, bowiem ma wpływ na statykę i dynamikę tułowia. Łagodzi trudne do zniesienia uczucie pustki. Właściwie dopasowany specjalny stanik służy do umocowania protezy, zwłaszcza stałej Wewnątrz miseczki znajduje się kieszonka do umieszczenia protezy. Ramiączka powinny być szerokie, regulowane, nie wrzynające się w
ciało, a cały biustonosz powinien dokładnie zakrywać całą bliznę. Powinien być ponadto wygodny i nie krępować ruchów klatki piersiowej.
Szwy pooperacyjne zdejmowane są najczęściej dwa tygodnie po zabiegu. Po zagojeniu blizny.
W czasie pobytu w szpitalu ważną rolę odgrywa psychoterapia, która umożliwia akceptację upośledzenia będącego następstwem operacji .,,Ochotniczki” -przeszkolone amazonki -odgrywają w psychoterapii ważną rolę. Są one wydelegowane przez Klub Kobiet po Mastektomii ,,Amazonaki”. To właśnie one doświadczyły na sobie tego ,, bolesnego” okaleczenia, jego skutków psychicznych, fizycznych i bardzo pomagają zespołowi w kształtowaniu prawidłowej postawy, motywacji i samozaparcia w usprawnianiu.
Podczas pobytu w szpitalu pacjentka informowana jest o zasadach postępowania w życiu codziennym. Powinna pamiętać o:
-zakazie mierzenia ciśnienia na kończynie górnej po stronie operowanej;
-zakazie pobierania krwi, zastrzykach, kroplówkach na tej kończynie;
-nie podpieraniu się na kończynie górnej po stronie operowanej;
-nie noszeniu toreb powyżej 2 kilogramów, torebki na tym ramieniu, zegarka i pierścionków na tej kończynie;
-luźnych, nie uciskających rękawach;
-ochronie przed ukąszeniami owadów;
-zapobieganiu zranieniom;
-niedopuszczaniu do powstania zakażeń;
-przeciwwskazane jest szarpanie, pchanie, ciągnięcie;
-temperatura wody 34-36 stopni C ;
-ograniczeniu opalania;
-stosowaniu właściwej diety;
-przeciwwskazaniem jest nadmierny wysiłek;
-gwałtowny i długotrwale powtarzany ruch przy opuszczonych kończynach górnych;
-spanie na kończynie górnej po stronie operowanej;
-długotrwałe moczenie rąk (na przykład przy praniu );
-używanie detergentów mogących podrażnić skórę.
Każda kobieta przechodzi instruktaż dotyczący ćwiczeń do wykonania w warunkach domowych. Celem jego jest nauka prawidłowego wykonania ćwiczeń ruchowych nie dopuszczających do powstania ograniczeń ruchomości, zwiększanie siły mięśni, zapobieganie obrzękom. Otrzymują one też bezpłatne poradniki zawierające ważne informacje dotyczące strojów, ćwiczeń.
Każda kobieta przed opuszczeniem szpitala otrzymuje receptę na protezę piersi, wystawioną przez lekarza specjalistę (chirurga, onkologa). Proteza jest bezpłatna. Szpital umożliwia nawiązanie kontaktów z „Ochotniczkami z klubów Amazonek”.
Przed opuszczeniem szpitala pacjentka powinna otrzymać:
1)broszurę informacyjną;
2)receptę na protezę;
3)skierowanie na rehabilitację;
4)adres kontaktowy z „ochotniczkami”.
2. Rehabilitacja ambulatoryjna
Celem rehabilitacji ambulatoryjnej jest przywrócenie kobiety do pełnej sprawności fizycznej i psychicznej. Każda pacjentka objęta jest standardem umożliwiającym osiągnięcie optymalnej sprawności psychofizycznej .Obejmuje on odpowiednio dobrany zestaw ćwiczeń, zasady postępowania w życiu codziennym ,a także psychoterapię.
Rehabilitacja fizyczna
2.1. Cele rehabilitacji fizycznej kobiet po mastektomii:
-korygowanie zmian postawy, powstających w następstwie ubytku piersi;
-zapobieganie zastojowi chłonki w kończynie i w okolicy zabiegowej oraz wpływanie na wytworzenie krążenia obocznego chłonki;
-zwalczanie obrzęku;
-zwiększanie zakresu ruchomości w stawach obręczy barkowej strony operowanej;
-oddziaływanie na psychikę chorych, mające na celu przekonanie o możliwości przystosowania się w zmienionych warunkach do normalnego życia.
Biorąc od uwagę podstawowe cele rehabilitacji fizycznej należy prowadzić ćwiczenia oparte na dynamicznej pracy mięśni, gdyż taka praca (rytmiczne skurcze mięśni) stwarza najkorzystniejsze warunki oddziaływania na naczynia krwionośne i chłonne z jednoczesnym zwiększeniem siły mięśniowej.
2.2. Usprawnianie ruchowe:
Dynamiczny ucisk mięśni na naczynia żylne i chłonne ułatwia odpływ krwi żylnej i chłonki. Ta praca wzmacnia również przepływ krwi tętniczej powodując lepsze zaopatrzenie mięśni w tlen, substancje energetyczne i odżywcze, jednocześnie usprawniając odprowadzanie z nich produktów przemiany materii. Natomiast niewskazane jest wykorzystanie statycznej pracy mięśni u chorych po usunięciu piersi, ponieważ jednorodny ucisk na naczynia krwionośne, głównie włosowate i żylne, zmniejsza przepływ krwi przez mięśnie. Wynikiem tego jest niedotlenienie, zmęczenie i gromadzenie kwaśnych metabolitów. Główny nacisk w usprawnianiu kładziemy na ćwiczenia czynne. U pacjentek z przykurczem w stawie barkowym, w wyniku twardej blizny pooperacyjne, można ostrożnie wykonywać ćwiczenia bierne z redresją. Ćwiczenia bierne i czynne rozluźniające, głownie ruchy wstrząsania w wysokich pozycjach, wpływają na rozszerzenie naczyń włosowatych, ułatwiając odpływ krwi i chłonki. Ważnym elementem jest odpowiednie dobranie:
A) pozycji wyjściowej - przy ćwiczeniach kończyn górnych, pozycja stojąca lub siedząca, natomiast przy ćwiczeniach ogólnokondycyjnych i korygujących, najlepszą pozycją jest leżenie.
B) wysiłku - najlepiej angażując 30% maksymalnej siły mięśniowej. .Stosunek ćwiczeń kończyn górnych - wykonywanych symetrycznie do ćwiczeń ogólnokondycyjnych i korekcyjnych powinien wynosić 3;1. Natomiast łączny czas jednorazowej gimnastyki wynosi 30-40 minut. Tempo, liczba powtórzeń i przerwy powinny uwzględniać cechy indywidualne, fizyczne i psychiczne możliwości pacjenta. Natomiast rytm ćwiczeń powinien być zgodny z rytmem oddechowym. Przy ćwiczeniach kończyny górnej strony operowanej wykorzystywana jest siła grawitacji ułatwiająca odpływ chłonki. W celu urozmaicenia ćwiczeń należy wykorzystać przybory: laski, taśmy, gumę modelarską lub bieliźnianą oraz piłki gumowe.
Przed przystąpieniem do usprawniania należy sprawdzić sprawność kończyny strony operowanej. Umożliwia ona prognozowanie i kontrolę skuteczności usprawniania u danej osoby.
2.3. Oceniając sprawność posługujemy się testem opracowanym przez „Kułakowskiego i Mike”. Test ten składa się z oceny:
1) zakresu wybranych ruchów w stawach obręczy barkowej[jest to punktowane od0-30 pkt]
2) siły mięsni[0-40 pkt]
3) stanu ewentualnego obrzęku [0-30 pkt].
W celu określenia stopnia niekorzystnych zmian przyjęty jest system punktowania[ przedstawiony w tabeli 1].
Wyróżniamy 4 stopnie sprawności kończyny:
I stopień -0-20 punktów
II stopień -26-50 punktów
III stopień -51-75 punktów
IV stopień - 76-100 punktów
Zakres ruchów czynnych w stawach obręczy barkowej
Prawidłowe zakresy, które brane są pod uwagę, a ulegają największemu ograniczeniu po radykalnej mastektomii i radioterapii to:
- odwodzenie - 180 stopni
- rotacja zewnętrzna - 90 stopni
- wyprost w płaszczyźnie horyzontalnej - 120 stopni .
Badanie przeprowadza się goniometrem mierząc zakres danego ruchu, a następnie określa się procentowe ograniczenie w zależności od prawidłowego ruchu. Przy czym każdy ruch jest oceniany w skali od0-10 punktów. Łącznie trzy ruchy dają 30 punktów przy maksymalnym ograniczeniu ruchu.
2.4. Siła mięśniowa
W wyniku leczenia operacyjnego i radioterapii występuje zwykle zmniejszenie siły mięśniowej kończyny strony operowanej. Pomiar ten wykonuje się dynamometrem w czasie wykonywania poszczególnych ruchów;
a)zaciskania pięści w pozycji siedzącej(przy zgiętym stawie łokciowym),
B)zgięcia przedramienia w pozycji siedzącej(przy zgiętym stawie barkowym do kąta 90 stopni),
c)zgięcia kończyny górnej w pozycji stojącej(z wyprostowanym stawem łokciowym i ze zgięciem w stawie barkowym 45 stopni).
Siłę mięśniową mierzy się w obu kończynach, a następnie określa procentowo jej zmniejszenie w kończynie strony operowanej w stosunku do strony zdrowej. Ruch ściskania w pięść ma punktów 20, a pozostałe dwa po 10 punktów.
2.5. Obrzęk limfatyczny
Oceniając obrzęk limfatyczny należy uwzględnić dwa czynniki: obwód kończyny i konsystencję. Pomiary obwodów wykonuje się w 3 miejscach na obu kończynach:
- 10 centymetrów powyżej nadkłykcia bocznego kości ramiennej,
- 10 centymetrów poniżej nadkłykcia bocznego kości ramiennej,
- w części środkowej śródręcza z wyłączeniem kciuka.
Przy wykonaniu pomiaru porównuje się wyniki określając różnicę i punktuje wg. tabeli 1
Natomiast konsystencję obrzęku limfatycznego ocenia się następująco;
-5 punktów w przypadku obrzęku „miękkiego”, z możliwością odprowadzenia,
-10 punktów przy obrzęku twardym nie odprowadzalnym.
Test ten pozwala od wielu lat ocenić sprawność przed rehabilitacją i w trakcie, a także po zakończeniu radioterapii oraz służy przy kwalifikacji do leczenia uzdrowiskowego.
3. Niekorzystne następstwa leczenia operacyjnego raka piersi
Wynikiem leczenia operacyjnego i wspomagającego(chemioterapia i radioterapia) oprócz wyleczenia nowotworu są i niekorzystne skutki, które są wynikiem uszkadzającego wpływu na organizm. To właśnie jest cena jaka płaci kobieta za życie i zdrowie, cena której wysokość jest określona głównie zaawansowaniem procesu nowotworowego.
Niekorzystnymi następstwami leczenia raka piersi są:
-ubytek piersi,
-ograniczenie ruchomości w stawie obręczy barkowej po stronie operowanej,
-obrzęk limfatyczny,
-uszkodzenie nerwu pachowego,
-zaburzenia statyki ciała,
-ogólne osłabienie i wyniszczenie(przy chemioterapii i radioterapii).
Istnieje wiele czynników wpływających na niekorzystne następstwa leczenia, a związane są one z:
-właściwościami osobniczymi;
-nie przestrzeganiem zasad postępowania dotyczących pacjentek po amputacji piersi;
-następstwem leczenia procesu nowotworowego:
a)związane z zabiegiem chirurgicznym, tzn. sposobem(metodą) wykonania operacji,
b)przebiegiem pooperacyjnym, a głównie usprawnianiem,
c)wystąpieniem ewentualnych zaburzeń gojenia się rany,
d)leczeniu wspomagającym(radioterapia i chemioterapia).
Brak piersi, a czasem mięśnia piersiowego większego wpływa na pogorszenie statyki tułowia wywołane brakiem zrównoważenia jego symetrycznych części. Dochodzi do uniesienia barku , odstawania łopatki, przodopochylenia tułowia, a nawet skrzywienia bocznego kręgosłupa.
Szwy pooperacyjne i ból upośledzają sprawność kończyny i pasa barkowego po stronie operowanej, czego wynikiem jest ograniczenie ruchomości w stawie barkowym strony operowanej.
3.1. Obrzęk limfatyczny
Przy amputacji, jeśli występuje ryzyko przerzutów, usuwane są węzły chłonne. Są one odpowiedzialne za produkcję limfocytów , zatrzymywanie i niszczenie ciał obcych- i między innymi komórek nowotworowych. Jeśli zostaną one usunięte, dochodzi do zastoju chłonki, a tym samym do zaburzeń w homeostazie. Praca mięśniowa nie zawsze jest w stanie przemieścić w ciągu doby od 1/15 do ¼ chłonki/ według masy ciała. Płyn limfatyczny gromadzi się wówczas w tkance podskórnej. Częstość występowania omawianego obrzęku o różnym stopniu nasilenia waha się od 30% do 50% ogółu operowanych.
Do momentu odrostu naczyń chłonnych, około18 lat po amputacji, należy wspomagać odpływ, ponieważ raz powstały obrzęk może ulec zmniejszeniu, ale nigdy nie ustąpi.
Powstanie w/w obrzęku kończyny górnej u osób po amputacji piersi, zależy od wielu przyczyn, które ogólnie podzielono na bezpośrednie i pośrednie. Do przyczyn bezpośrednich zaliczamy:
-utrudnianie odpływu chłonki na wskutek usunięcia naczyń oraz węzłów chłonnych,
-powstanie zmian bliznowatych okolicy operowanej,
-zakażenia rany pooperacyjnej, nasilające zmiany bliznowate.
Do przyczyn pośrednich zaliczamy:
-zwłóknienia tkanek spowodowane radioterapią(dochodzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych),
-zwężenie światła żyły pachowej w wyniku bliznowacenia lub skurczu odruchowego,
-zwężenia żyły podobojczykowej(w wyniku ciasnego ramiączka),
-zakażenia wtórne kończyny górnej strony operowanej i ogólnoustrojowe(rózyczka, półpasiec),
-nadmierne obciążanie(obrzęk powysiłkowy),
-obrzęk akinetyczny(porażenie, podwieszanie),
-przerzuty nowotworowe,
-otyłość.
Wszystkie te mechanizmy powodują powstanie przewagi produkcji nad odpływem chłonki i prowadzą do jej zastojów w tkance podskórnej. Z kolei, zgodnie z prawem fizyki, zastój bogato - białkowego płynu wymusza dalszy napływ wody do tej przestrzeni. Zaburzenia przepływu chłonki i powstały w ich następstwie obrzęk wywołują w skórze i tkance podskórnej wiele zmian, których rozległość i stopień zaawansowania zależą od nasilenia oraz czasu utrzymania się obrzęku.
Do najczęściej występujących zmian należą:
-zgrubienie i nadmierne rogowacenie naskórka,
-zwłóknienie skóry właściwej, tkanki podskórnej i tłuszczowej,
-zanik gruczołów potowych,
-nacieczenia komórkowe wokół naczyń chłonnych,
-zgrubienie ściany średnich i drobnych naczyń tętniczych prowadzące do ich zwężenia,
-przerost warstwy wewnętrznej i środkowej żył z rozszerzeniem ich światła.
Obrzęk limfatyczny jest zwykle niesymetryczny i najczęściej obejmuje anatomiczny obszar spływu chłonki. Dotyczy on głównie kończyny, czasem przylegających części tułowia. Początkowo jest to obrzęk niewielki, ustępujący po uniesieniu kończyny czy przy ucisku palcem. Stopniowo objętość kończyny ulega powiększeniu i niekiedy znacznemu zniekształceniu. Staje się ona coraz cięższa, występuje ograniczenie ruchomości w stawach, zaburzenia krążenia, a czasem też uszkodzenia neurologiczne. Aby ocenić wielkość obrzęku limfatycznego, dokonujemy pomiarów obwodu obu kończyn górnych w symetrycznych miejscach
3.2. Zapobieganie obrzękowi limfatycznemu
Zwalczanie obrzęku limfatycznego jest trudne, długotrwałe i nie zawsze kończy się sukcesem. W związku z tym, w procesie rehabilitacji po amputacji piersi należy szczególnie zwrócić uwagę na zapobieganie powstawaniu obrzęku. Można to osiągnąć przez wysokie układanie kończyny, zarówno w czasie ćwiczeń ruchowych, jak i w różnych sytuacjach życia codziennego. Takie postępowanie ułatwia odpływ krwi żylnej i chłonki; wskazane jest od pierwszych chwil po zabiegu przez całe życie. Ważną rolę w zapobieganiu obrzękowi odgrywają również ćwiczenia ruchowe kończyny strony operowanej i automasaż. Ćwiczenia te, dzięki oddziaływaniu „pompy mięśniowej”, zmniejszają zastój krwi żylnej oraz usprawniają przepływ chłonki. Duże znaczenie przywiązuje się także do uświadomienia kobiet po amputacji piersi o konieczności ochrony kończyny strony operowanej przed zakażeniem oraz przed znacznymi obciążeniami fizycznymi.
3.3. Usprawnianie osób z obrzękiem limfatycznym kończyny górnej
Cechą charakterystyczna postępowania usprawniającego jest walka z utrwalonym obrzękiem, prowadzona w sposób kompleksowy, w którym ćwiczenia ruchowe kojarzone są z mechanicznym oddziaływaniem na kończynę, powodując drenaż chłonki.
Ćwiczenia lecznicze obejmują: ćwiczenia ułatwiające odpływ chłonki z kończyny (izometryczne i oddechowe), wspomagające pompę mięśniową(czynne kończyn), ułatwiające odpływ chłonki z pni podobojczykowych (izometryczne i czynne mięśni szyi) oraz z przewodu piersiowego(oddechowe torem przeponowym oraz izometryczne mięśni brzucha). W czasie skurczu mięśni kończyny , podczas ćwiczeń dynamicznych i napięć izometrycznych, jej naczynia chłonne zostają uciśnięte, a znajdująca się w nich chłonka odpływa dośrodkowo, nie mogąc cofnąć się na wskutek działania zastawek. Po ustąpieniu skurczu mięśni, światło naczyń chłonnych rozszerza się, początkowe odcinki zostają otwarte, a płyn tkankowy wciągnięty do naczyń. W krążeniu chłonki w naczyniach chłonnych głębokich dużą rolę odgrywają, m.in. ruchy palców ręki. W wyniku ich prostowania dochodzi do zasysania chłonki do naczyń chłonnych głębokich, a przy zginaniu następuje wypchnięcie chłonki do naczyń chłonnych grzbietu ręki i przedramienia.
Ćwiczenia oddechowe torem żebrowym zwiększają ujemne ciśnienie w klatce piersiowej, co wzmacnia jej działanie ssące na naczynia chłonne i żylne kończyny górnej. Natomiast ćwiczenia mięśni brzucha i oddechowe torem przeponowym powodują ucisk zbiornika mleczu oraz brzusznej części przewodu piersiowego i wypieranie z nich chłonki w kierunku dogłowowym.
Ważnym elementem są także ćwiczenia rozluźniające oraz zwiększające ruchomość w stawach. Wszystkie ćwiczenia rozluźniające powinny być wykonane w pozycjach ułatwiających grawitacyjny odpływ chłonki z kończyny. Najczęściej jest to leżenie na plecach z uniesieniem kończyny nad poziom klatki piersiowej. Szczególną uwagę należy zwrócić na intensywność ćwiczeń, gdyż zbyt duża może spowodować obrzęk powysiłkowy. Ćwiczenia powinny być wykonywane kilka razy dziennie w krótkich seriach, z niewielką liczbą powtórzeń. Pacjentka zobowiązana jest codziennie do wykonania automasażu, rano przed gimnastyką, wieczorem po gimnastyce oraz przed snem. Poprzedzamy go kilkoma ćwiczeniami oddechowymi. Aby nie dopuścić do nadmiernego podrażnienia skóry do zabiegu, należy używać oleju do masażu, wazeliny lub talku. Ruchy masażu prowadzimy z takim naciskiem, żeby przesuwać skórę w stosunku do tkanki podskórnej, ale by nie doprowadzić do zaczerwienienia skóry. Przed przystąpieniem do automasażu należy dokładnie umyć ręce oraz kończynę, która będzie masowana. Kończynę układa się w sposób zapewniający maksymalne rozluźnianie mięśni, najlepiej oparta na klinie lub ścianie i lekko uniesiona w górę. Wszystkie techniki wykonuje się wzdłuż przebiegu naczyń chłonnych, w kierunku do siebie. Masaż nie powinien wywoływać bólu, trwać do 10 minut i każdy chwyt masażu powinien być powtarzany 5-10 razy. Automasaż usprawniający przepływ chłonki wykonuje się ze wszystkich stron kończyny górnej z pominięciem blizny pooperacyjnej, a także miejsc napromieniowane.
3.3.1. Automasaż kończyny górnej usprawniający przepływ chłonki
automasaż jest formą masaży wykonywanego samodzielnie przez pacjentkę na wybranych partiach mięśni. Jego głównym celem jest usprawnienie przepływu chłonki i krążenia żylnego. Polepszając trofikę wpływa on korzystnie na wszystkie tkanki kończyny i jest szczególnie przydatny w profilaktyce i w zwalczaniu obrzęku po radykalnej operacji raka sutka. Jego poprawne wykonanie zależy od dokładnego przeszkolenia osoby wykonującej automasaż i przestrzegania obowiązujacych zasad, a mianowicie:
przed przystąpieniem do automasażu należy dokładnie umyć ręce oraz kończynę, która ma być masowana;
aby nie dopuścić do nadmiernego mechanicznego podrażnienia skóry, do zabiegu należy używać olejku do masażu, wazeliny, parafiny ciekłej lub talku;
masowana kończynę układa się w sposób zapewniający maksymalne rozluźnienie mięśni, najlepiej oprzeć ją na klinie lub ścianie, w pozycji do góry;
wszystkie ruchy masażu wykonuje się wzdłuż przebiegu naczyń limfatycznych, w kierunku dosiebnym /to znaczy ku klatce piersiowej/;masaż nie powinien wywoływać bólu;
czas wykonania masażu wynosi 10 minut;
każdy chwyt masażu powinien być powtórzony od 5 do 10 razy;
przy wykonaniu automasażu należy omijać okolicę blizny pooperacyjnej oraz miejsca po napromieniowanu;
w przypadku zauważenia zmian na skórze kończyny masowanej, należy powiadomić o tym lekarza.
W omawianej formie automasażu obowiązuje poprawne wykonanie technik:
Głaskanie - wykonuje się całą dłonią wraz z palcami. Ręka obejmuje kończynę górną i przesuwa się lekko, bez nacisku, miarowo, w kierunku dosiebnym. Ruch ten należy powtórzyć pięciokrotnie w trzech płaszczyznach.
Wyciskanie - Chwytem obrączkowym - wykonuje się ujmując pierścieniowato dana część kończyny w taki sposób, że z jednej strony przesuwa się kciuk wraz z jego kłębem, a z drugiej strony reszta palców. W opisanym chwycie ręka jest rozstawiona w kształcie widełek. Ruch ten wykonujemy w dwóch płaszczyznach po pięć ruchów w każdej.
Ugniatanie - Wykonuje się ujmując rozluźnione mięśnie kończyny między kciuk, a pozostałe palce, przemieszczając je ku górze i ugniatając ruchami pulsującymi. Ruch ten w dwóch płaszczyznach po pięć ruchów w każdej.
Rozcieranie - wykonuje się opuszkami palców, zakreślając koła i elipsy łączące się w łańcuszek. Wykonuje się go w głąb tkanek, przemieszczając z uciskiem opuszki palców w tym kierunku. Ruch ten wykonuje się w trzech płaszczyznach i po pięć ruchów w każdej.
Oklepywanie - wykonuje się grzbietem palców, ruchami podobnymi do uderzenia miotełką. Ruch ten wykonuje się w jednej pozycji pięć razy.
Wstrząsanie - uzyskuje się przez uniesienie kończyny masowanej do góry i wykonanie nią ruchów potrząsania. Ruch ten powinien być wspomagany zygzakowatym ruchem masującym, wykonywanym opuszkami palców drugiej ręki.
Automasaż wykonuje się w następującej kolejności:
Głaskanie barku - ruch ten rozpoczynamy od ¾ długości ramienia, prowadząc go przez bark, aż do łopatki. A z przodu do klatki piersiowej.
Rozcieranie ręki - wykonujemy trzema sposobami:
prostymi palcami rozcieramy wszystkie palce razem,
prostymi palcami rozcieramy każdy palec oddzielnie,
kostkami zgiętych palców rozcieramy przestrzenie międzykostne śródręcza.
głaskanie całej kończyny.
Wyciskanie - ruchem obrączkowym - rozpoczynamy od okolicy nadgarstka, a kończymy na barku.
Ugniatanie - ruchem pulsującym - również rozpoczynamy od nadgarstka, a kończymy na barku.
Rozcieranie - ruchem kolistym - samymi opuszkami palców zakreślamy kółeczka, rozpoczynając ruch od palców, kończąc na barku.
Oklepywanie ruchem miotełkowym - ruch ten wykonujemy tylko od spodu kończyny górnej, przez całą długość.
Głaskanie całej kończyny.
Wstrząsanie - ręka w górze - wstrząsamy całą kończyną.
3.3.2. Drenaż limfatyczny
W rehabilitacji po radykalnej operacji piersi zalecany jest drenaż limfatyczny- odmiana masażu klasycznego. Ułatwia on przepływ chłonki i usprawnia krążenie żylne. Bardzo ważną zaletą masażu jest stały kontakt osoby masowanej z masażystą, który w pełni kontroluje doznania chorego i panuje nad intensywnością i techniką zabiegu. Przykładem takiego masażu jest drenaż wg. Voddera. Podstawową technika w tym masażu jest wyciskanie, wykonywane głównie chwytem obrączkowym jedno- lub oburęcznym, który jest również stosowany w innych technikach wchodzących w skład tego zabiegu. Jest on wykonywany w następującej kolejności: od dłoni przez przedramię i ramię, do barku. Tego rodzaju postępowanie jest powtarzane kilkakrotnie w czasie jednego zabiegu. Zwraca się szczególnie uwagę na dokładne przemieszczenie chłonki przez okolicę stawów nadgarstkowego i łokciowego, stwarzających naturalne utrudnienie dla przepływu chłonki.
W zwalczaniu obrzęku limfatycznego kończyny górnej strony operowanej stosuje się do masażu różnego rodzaju urządzenia mechaniczne:
-rytmiczny masaż pneumatyczny,
-masaż podciśnieniowy,
-masaż wibracyjny przędzeniami zasilanymi elektrycznie.
3.3.3. Rytmiczny masaż pneumatyczny
Masaż ten wykonuje się za pomocą specjalnego urządzenia zasilanego prądem. Wytwarza on ciśnienie w elemencie wykonawczym- rękawie(lub nogawce), wykonanej z odpowiedniego materiału elastycznego i połączone przewodami pneumatycznymi z aparatem. Wysokość ciśnienia oraz czas trwania ucisku i przerwy są ustawiane w zależności od rodzaju obrzęku, tolerancji chorego i doświadczenia fizjoterapeuty. Wywierany w tym zabiegu ucisk na tkanki kończyny ułatwia przepływ chłonki do zbiorczych naczyń chłonnych, a w czasie przerwy, czyli w fazie zwolnienia ucisku, ich wypełnianie. W wyniku tego zabiegu usprawnieniu ulega też przepływ krwi żylnej.
Ważnym elementem tego zbiegu jest utrzymanie w rękawie pneumatycznym ciśnienia na poziomie nie przekraczającym ciśnienia rozkurczowego krwi. Ustalając warunki wykonania ww. masażu, należy uwzględnić następujące okoliczności:
-przed wykonaniem zabiegu należy wykonać pomiar ciśnienia krwi u pacjentki; ciśnienie w rękawie nie powinno przekraczać ciśnienia rozkurczowego krwi,
-czas trwania fazy ucisku powinien być od 2-3 razy dłuższy od fazy jego zwolnienia,
-warunki wykonania zabiegu powinny być indywidualnie ustalone, w zależności od konsystencji i rozmiarów obrzęku oraz stanu ogólnego chorego,
-w fazie ucisku, w zależności od wskazań, stosuje się ciśnienie w granicach od 60-80 mmHg w czasie 40 sekund,
-w fazie zwolnienia ucisku, który trwa 20 sekund, stosuje się ciśnienie 0 mmHg,
-czas zabiegu waha się od 30- 50 minut,
- masaż wykonuje się 1-2 razy dziennie przez okres 4-6 tygodni. 3.3.4. 3.3.5. Pneumatyczny masaż podciśnieniowy
Masaż wykonywany jest za pomocą aparatów przeznaczonych do masażu podciśnieniowego. Wytwarza on podciśnienie regulowane bezstopniowo w granicach od 0 - 60 kPa. Aparat wyposażony jest w przezroczyste ssawki - aplikatory w kształcie kielichów, najczęściej w trzech rozmiarach. Umożliwiają one obserwację skóry podczas wykonywania masażu. Przed wykonaniem zabiegu kończynę smaruje się substancja ułatwiającą poślizg w celu zmniejszenia tarcia. Ssawkę odpowiedniego rozmiaru przykłada się do kończyny i prowadzi ruchem postępowo - kolistym lub elipsoidalnym zamykając i otwierając palcem otwór w ssawce. W ten sposób z dowolna częstotliwością powodujemy jej działanie ssące na skórę i tkanki głębiej położone. Czas zabiegu trwa zwykle od 5 do 20 minut.
3.3.5. Masaż za pomocą aparatu Aquavibron
Zabieg ten wykonuje się specjalną głowicą, wyposażoną w wymienne gumowe końcówki o różnym kształcie. Do głowicy doprowadzana i odprowadzana jest gumowymi wężami woda z sieci wodociągowej. Woda - przepływając przez znajdującą się w głowicy specjalnie ukształtowana dyszę, - wprawia w drgania do 120 Hz gumowa końcówkę. Charakter drgań, ich częstotliwość, amplitudę i natężenie zależą od kształtu końcówki oraz ilości i ciśnienia przepływającej przez dyszę wody. Przesuwając końcówką głowicy po skórze, wprowadza się drgania na tkanki głębiej położone.
3.3.6. Zabiegi wodolecznicze
W zabiegach tych wykorzystuje się umiarkowany wpływ termiczny oraz mechaniczne oddziaływanie wody, w celu zapobieganiu obrzękowi limfatycznemu i ewentualnego jego zwalczania. Z zabiegów wodoleczniczych najczęściej stosuje się natrysk podwodny lub kąpiel wirową kończyny strony operowanej.
3.3.7. Natrysk podwodny - masaż podwodny
Zabieg ten przeprowadza się w specjalnych wannach lub basenach kinezyterapeutycznych używając strumienia wody o określonym ciśnieniu, za pomocą specjalnego urządzenia. Składa się ono z pompy, pobierającej wodę z wanny lub basenu, sprężarki oraz systemu ogrzewczego zapewniającego właściwą temperaturę 37-39 stopni C i ciśnienie wody 152- 304 kPa (1,5- 3 atm). Woda wydobywa się przez odpowiednio ukształtowaną nasadkę węza gumowego. Natomiast temperatura wody w wannie powinna wynosić 36 stopni C.
Pacjentka leży wygodnie w wannie wypełnionej wodą. Strumień wody podczas zabiegu powinien być skierowany pod kątem 90 stopni ponieważ pod tym kątem jest najmocniejsze działanie ciśnienie wody. Należy je tak regulować, aby zwiększało się w miarę trwania zabiegu. Terapeuta powinien ciągle kontrolować ciśnienie, temperaturę i stan napięcia mięśni.
3.3.8. Kąpiel wirowa - masaż wirowy
Zabieg ten jest najczęściej stosowany w terapii fizykalnej u kobiet po mastektomii. Wykorzystuje się w nim wpływ cieplny oraz oddziaływanie mechaniczne związane z ruchem wirowym wody.
Kąpiel wykonuje się w wannach do kończyn górnych, w których wytwarzany jest ruch wirowy wody za pomocą specjalnych wirników.
Jest to zabieg mający formę łagodnego masażu, powodującego rozluźnienie tkanek, usprawnienie krążenia obwodowego krwi i chłonki.
Temperatura wody powinna wynosić 34-36 stopniC, a czas zabiegu od 15 do 20 minut. Zabieg wykonuje się codziennie lub co drugi dzień, natomiast łączna liczba w serii waha się od6 do 15 zabiegów.
4. Rehabilitacja uzdrowiskowa
Wieloletnie obserwacje wykazują, że w wyniku rehabilitacji uzdrowiskowej, prowadzonej nawet w czasie jednego turnusu, uzyskuje się znaczne zwiększenie zakresu ruchów i siły mięśniowej kończyny strony operowanej, stabilizację obrzęku oraz korzystny wpływ na psychikę.
Rehabilitacja uzdrowiskowa po radykalnej operacji raka piersi jest specyficzna, a uwzględnienie tego decyduje o wynikach postępowania usprawniającego.
Podstawowymi celami są:
-podniesienie ogólnej wydolności fizycznej,
-usprawnienie kończyny górnej po stronie operowanej,
-poprawę stanu psychiczno-emocjonalnego,
-zmiana środowiska,
-świadomość wyleczenia choroby nowotworowej.
U chorych na raka występują czynnościowe zaburzenia układu nerwowego, które są wynikiem ciężkiego stresu emocjonalnego, wywołanego po pierwsze wiadomością- wyrokiem, a po drugie świadomością upośledzenia powstałego na wskutek leczenia chirurgicznego. Dla psychoterapeutycznych wyników rehabilitacji uzdrowiskowej ważna jest możliwość przebywania w grupie osób dotkniętych tym samym upośledzeniem, co wpływa na złagodzenie uczucia osamotnienia w nieszczęściu.
Kryteria kwalifikacyjne do leczenia uzdrowiskowego po przebytej chorobie nowotworowej piersi:[książka str. 88-91]
Wiek nie przekraczający 70 roku życia.
Ograniczenie zakresu ruchu kończyny strony operowanej.
Spadek siły mięśniowej strony operowanej.
Obrzęk limfatyczny kończyny górnej strony operowanej.
Wniosek o leczenie wystawia lekarz onkolog, prowadzący leczenie, najwcześniej po upływie roku od operacji oraz zakończenia radioterapii i chemioterapii.
Obowiązkowe jest wykonanie aktualnych badań, umożliwiających wykluczenie wznowy lub przerzutu nowotworu.
Choroby współistniejące nie stanowią podstawy do kwalifikacji.
Lekarz kierujący chora powinien być przekonany o wyleczeniu z choroby nowotworowej.
Z puli sieci onkologicznej kierować do uzdrowiska można tylko trzykrotnie (co drugi rok).
Istnieje też możliwość korzystania pacjentek z turnusów rehabilitacyjnych. Są one finansowane częściowo przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Mogą z niego korzystać kobiety po operacji raka piersi nie posiadające grupy inwalidzkiej, ale w tym przypadku pod warunkiem pełnej odpłatności za turnus.
Głównym przeciwwskazaniem są nowotwory złośliwe. We wcześniejszych latach i obecnie niektórzy lekarze przyjmują zasadę, że pacjentki do leczenia uzdrowiskowego powinny być kierowane minimum po upływie 5 lat od momentu wyleczenia. Lekarze ci obowiązują się wystąpieniem wznowy pod wpływem zadziałania czynników bodźcowych.
Uzdrowiska górskie jak i nadmorskie nie nadają się dla kobiet po mastektomii jak i dla innych pacjentów onkologicznych, ponieważ maja bardzo silne oddziaływanie bodźcowe, a tereny nadmorskie są pokusą opalania się(co jest jednym z przeciwwskazań życia codziennego). Także uzdrowiska, w których naturalnie występuje tło radiacyjne jest niekorzystne dla pacjentów onkologicznych.
Odpowiednie do tego typu rehabilitacji są uzdrowiska zlokalizowane na nizinach lub pogórzu, obdarzone klimatem wykazującym nieznaczny wpływ bodźcowy.
W Polsce rehabilitację uzdrowiskową po radykalnej operacji raka piersi zorganizował w 1979 roku Zakład Rehabilitacji Centrum Onkologii w Warszawie. Dysponuje on miejscami w szpitalach uzdrowiskowych w Iwoniczu, Ciechocinku i Konstancinie. W uzdrowiskach tych ze względów psychoterapeutycznych nie utworzono odrębnych specjalistycznych ośrodków rehabilitacyjnych. Kobiety pozostają pod opieką i nadzorem fachowego personelu i są usprawniane według specjalnego programu, w którym główny nacisk położono na kinezyterapię, psychoterapię oraz korzystanie z walorów klimatycznych wymienionych uzdrowisk. Natomiast z zabiegów fizykalnych stosowane są :natryski i kąpiele wodno-wirowe.
5. Rehabilitacja psychologiczna
Rozpoznanie nowotworu stawia każdego człowieka w sytuacji niezwykle trudnej. Diagnoza raka jest emocjonalnym wstrząsem. Pojawia się bardzo wiele złożonych sytuacji stresowych, w których dominują elementy zagrożenia biologicznego i społecznego. Uderza piorun! Świat się załamuje. Zaczyna się koszmarny, pozbawiony realności osobisty film - horror.
To sen ... pojawia się niedowierzanie (niemożliwe, czemu ja..) lęk i poczucie beznadziejności w obliczu pozornie nie rozwiązywalnego problemu. Lęki dotyczą każdej dziedziny życia. Odnoszą się do możliwości utraty pracy, stanowiska, odrzucenia przez innych ludzi, upokorzeń związanych z obniżeniem pozycji społecznej, rodzinnej, a także osobistej i są połączone z uczuciem głębokiego osamotnienia w nieszczęściu. Chora skupia się na samej sobie, dochodzi do przewartościowań i odkryć, co rzeczywiście jest ważne w żuciu. Dominuje lęk przed rozwijaniem się choroby, bólem, trudnym nieraz do wytrzymania leczeniem, lęk przed umieraniem. Przed rehabilitację - rozumiana jako system ułatwiający chorym onkologicznym powrót do życia społecznego w stanie określonej sprawności fizycznej, ale i psychicznej - stoją bardzo ważne zadania. Tak szeroko pojęta rehabilitacja nie może być realizowana wyłącznie przez służbę zdrowia, ale musi być wspierana przez organizacje społeczne. I tak w 1987 roku z potrzeby serca i chęci działania w niesieniu pomocy kobietom z rakiem piersi powstał Klub Kobiet po Mastektomii. Został założony przez panią dr. K. Mika z Zakładu Rehabilitacji centrum Onkologii w Warszawie i Polski Komitet Zwalczania Raka. Inspiracją do powstania tego klubu był ruch „Reach to Recovery” działający od1953 roku w Stanach Zjednoczonych. W Polsce klub przyjął nazwę „Amazonki”, nawiązując do mitologii greckiej. Amazonka wywodzi się z języka greckiego (amazon - bez piersi). i stanowi potwierdzenie przekazu, jakoby kobiety tego plemienia pozbawiały się prawej piersi, która utrudniała im napinanie cięciwy łuku. Obecnie utrata piersi jest ceną, jaką płacą kobiety za uratowanie życia. Celem działalności klubu jest niesienie psychicznego wsparcia kobietom chorym na raka piersi, pomoc w znalezieniu motywacji powrotu do zdrowia oraz stworzenie warunków decydujących o uzyskaniu optymalnej sprawności psychiczno - fizycznej.
Bardzo ważnym kierunkiem rehabilitacji psychicznej jest prowadzona przez klub akcja ochotniczek . Są to kobiety po mastektomii, w pełni zrehabilitowane psychicznie i fizycznie, które po specjalnym przeszkoleniu przeprowadzają w przychodniach i szpitalach rozmowy o charakterze psychoterapeutycznym z kobietami przed zabiegiem lub po jego wykonaniu. Akcja ta jest pięknym przykładem bezinteresownej, opartej na humanitarnych przesłankach pomocy. Ochotniczka, która ma już trudny okres życia za sobą, przekazuje swoje doświadczenia, aby droga powrotu innych kobiet do normalnego życia była szybsza i łatwiejsza.
Niezależnie od wieku chorej kobiety, usunięcie piersi ma olbrzymi wpływ na jej psychikę kobiety. Oprócz konieczności stawiania czoła chorobie nowotworowej chora musi dodatkowo pogodzić się ze zmianą własnego wizerunku. Równocześnie musi podjąć wiele stresujących decyzji związanych z wyborem rodzaju dalszego leczenia. Najlepszym [pod względem efektywności sposobem postępowania z kobietami leczonymi z powodu raka piersi, jest zapewnienie im opieki specjalistów różnych dziedzin medycyny. Rehabilitacja tych kobiet to długotrwały proces, oparty na ścisłej współpracy odpowiedniego i przeszkolonego zespołu. Oczywiście wyniki rehabilitacji zależą w dużym stopniu od samych kobiet, które przebyły operację. Ich bowiem motywacja do przestrzegania pewnych rygorów, a co najważniejsze rzeczowy stosunek do własnego upośledzenia, decydują o skuteczności rehabilitacji.
6. Zasady postępowania w życiu codziennym
Życie codzienne kobiet po mastektomii oraz ich potrzeby fizyczne i psychiczne nie są inne niż kobiet zdrowych,- z obiema piersiami.
Zachowanie zdrowia, pogody ducha oraz sprawności fizycznej (głównie kończyny górnej strony operowanej) zależy od przestrzegania licznych zasad wynikających z faktu leczenia tej choroby.
Głównie należy pamiętać o przestrzeganiu terminów kontroli lekarskiej w celu wykluczenia przerzutów czy wznowy. Ważnym elementem jest systematyczne usprawnianie ruchowe i higieniczne postępowanie.
7. Postępowanie w czasie chemioterapii
W skład leczenia nowotworu piersi często wchodzi leczenie chemią. Z jednej strony wpływa ono na polepszenie - wyleczenie ognisk nowotworowych, a z drugiej ciągnie za sobą niekorzystne następstwa. Są one najczęściej przemijające i nie prowadzą do poważnych powikłań.
Najczęściej występujące niekorzystne objawy to:
zahamowanie czynności szpiku kostnego, prowadzące do osłabienia odporności i skłonności do krwawień,
wypadanie włosów jest najczęściej objawem przemijającym(włosy odrastają po 2-3 miesiącach),
nudności i wymioty,
zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i przełyku - ustępuje zwykle po 4-7 dniach,
zaburzenia miesiączkowania, szkodliwe działanie środków chemioterapeutycznych na komórki rozrodcze - należy unikać zajścia w ciążę w tym okresie,
zaburzenia ze strony nerwów(mrowienia, drętwienia), osłabienie mięśni.
Osoby poddane chemioterapii powinny przestrzegać higienicznego i oszczędzającego trybu życia. Ważnym elementem jest urozmaicona dieta bogata w białko, zawierająca wiele witamin i składników mineralnych. Natomiast należy unikać tłustych pokarmów, słodyczy oraz napojów alkoholowych.
Ważne jest przebywanie na świeżym powietrzu, korzystanie z umiarkowanego ruchu (bez narażenia na przegrzanie lub oziębienie).
Nie należy przerywać usprawniania ruchowego gdyż wpływa ono między innymi na poprawę samopoczucia (poprzez odwrócenie uwagi od choroby),łagodzi nudności, zwiększając jednocześnie łaknienie.
8. Postępowanie w czasie radioterapii
Jako leczenie wspomagające leczenie chirurgiczne wprowadza się radioterapię, polegającą na wykorzystaniu do tego celu promieniowania jonizującego. Jest ono stosowane w dużych dawkach i przeważnie na duże powierzchnie. Wpływa uszkadzającą nie tylko na komórki rakowe, ale i na tkanki zdrowe otaczające miejsce patologicznie zmienione. Dotyczy to głównie szpiku kostnego, tkanki nerwowej oraz błon śluzowych(głownie przełyku). Ma też to wpływ na obniżenie ogólnej odporności organizmu oraz osłabienie wydolności.
Zasady obowiązujące podczas leczenia radioterapeutycznego;
prowadzenie oszczędzającego i higienicznego trybu życia,
umiarkowany ruch na świeżym powietrzu,
odpowiednia pielęgnacja skóry(zakaz mycia podczas napromieniowania i bezpośrednio po),
zakaz opalania się,
ważne jest noszenie protezy, aby nie dopuścić do powstania deformacji postawy,
nie należy przerywać ćwiczeń oddechowych,
przestrzeganie zasad prawidłowego odżywiania (zostały one omówione w poprzednim rozdziale).
9. Ułożenie kończyny w różnych sytuacjach
Postępowanie rewalidacyjne kobiet po mastektomii nie powinno sprowadzać się tylko do elementów dynamicznych (ćwiczeń ruchowych), ale powinno również zawierać elementy usprawniania statycznego lub statyczno - dynamicznego. Polega to na biernym i czynnym ułożeniu kończyny narażonej na obrzęk. To właśnie wysokie ułożenie ręki w czasie snu i odpoczynku wpływa na polepszenie odpływu krwi żylnej i chłonki, a tym samym ma wpływ na zapobieganie powstawaniu lub powiększaniu się obrzęku. Wysokie ułożenie kończyny w czasie snu, wypoczynku i podczas wykonywania niektórych czynności życia codziennego pokazane jest na rycinie[ 1]
Należy pamiętać, że stanowisko pracy powinno być odpowiednio dostosowane, a jeśli to nie jest możliwe, wówczas należy jak najczęściej unosić kończynę strony operowanej do góry i wykonywać zalecone ćwiczenia.
Przy dużym obrzęku (powyżej 6 cm.) zaleca się zakładanie elastycznego rękawa obejmującego całą kończynę lub bandażowanie odpowiednią techniką).
10. Unikanie przeciążeń i zakażeń
Przeciążenie wysiłkiem fizycznym, noszeniem niezbyt ciężkiej torby, czy takie ruchy jak ciągnięcie, pchanie i szarpanie, mogą być przyczyną wystąpienia obrzęku. Należy więc ich unikać.
Robótki ręczne, które sprawiają tyle przyjemności i odprężają wykonywane są najczęściej w niekorzystnych warunkach (niskie ułożenie kończyny, długotrwały wysiłek statyczny). Nie oznacza to, że należy z nich rezygnować, ale trzeba starać się wykonywać je w możliwie wysokim ułożeniu rąk i przez krótki czas. Nie należy doprowadzać do przeciążenia mięśni.
Ważne jest niedopuszczenie do przypadkowego skaleczenia, oparzenia, ucisku, gdyż może to prowadzić do powstania odczynu zapalnego naczyń i węzłów chłonnych. W wyniku operacji tkanki uległy okaleczeniu i upośledzona została ich zdolność do walki ze stanem zapalnym.
10. Podnoszenie ogólnej sprawności fizycznej - sport
Rodzą się często pytania „Czy nadal uprawiać ulubiony sport?” Odpowiedz na nie nie jest jednoznaczna. Zależy od wielu czynników, które są brane pod uwagę przy ostatecznej decyzji, którą podejmuje lekarz prowadzący i pacjentka. Ważne jest, aby wysiłek był dostosowany do ogólnej wydolności organizmu, ochrony kończyny strony operowanej przed przeciążeniem. Sport jest formą treningu nie tylko fizycznego, ale również i psychicznego. Powinno się unikać gier zespołowych i ograniczyć współzawodnictwo , a raczej traktować jako relaks i zabawę.
11. Pielęgnacja skóry i odżywianie
Dbałość o pielęgnację skóry zaczyna się już w szpitalu i nadal powinno być kontynuowana. Skóra w tej okolicy jest wrażliwa, cienka, upośledzona jest też czynność gruczołów łojowych. Należy unikać środków higieniczno - kosmetycznych mogących podrażnić skórę, najlepsze są mydła dla niemowląt. Kremy stosowane na tę okolicę należy nakładać cienką warstwą, nie wmasowywać , nie wklepywać. Bielizna powinna być wykonana z bawełny, ale nie może być zbyt ciasna. Racjonalne odżywianie w chorobie nowotworowej wpływa na wzmocnienie naturalnych sił obronnych organizmu. Dieta polega na ograniczeniu spożycia węglowodanów, soli i produktów alergizujących.
Poleca się wprowadzenie do diety dużej ilości jarzyn, białka, tłuszczy roślinnych i bogato błonnikowego pieczywa(pobudzającego motorykę jelit).
Zakończenie
Zanim przejdę do wniosków wynikających z moich dotychczasowych rozważań, przytoczę słowa Myslowitza:
„ Nie poddawaj się.
Bierz życie jakim jest
i pomyśl,
że na drugie nie masz szans,
więc przed siebie idź
i ciągle walcz.”
Walka z rakiem piersi to nie tylko, jak zauważyłam w swojej pracy, udany zabieg chirurgiczny, przeprowadzony jak najwcześniej, ale także systematycznie prowadzona rehabilitacja oraz wzajemna pomoc kobiet dotkniętych tym problemem. Zrzeszają się one w klubach i w ten sposób wspierają w walce z chorobą.
Zainteresował mnie prężnie działający łomżyński Klub Amazonek. Założony został przez ordynator oddziału, na którym pracuję, panią doktor Ewę Iwanowską. Powstał w 19.10.1993 roku..
W roku 1994 zaczął wydawać „Biuletyn Informacyjny” - kwartalni(obecnie wydawany jest jako miesięcznik). Łomżyńskie Stowarzyszenie Kobiet z Problemem Onkologicznym - Amazonki organizuje konferencje, szkolenia i pogadanki. Delegacje uczestniczą w międzynarodowych sesjach naukowych, kursach dla ochotniczek i terapeutów. Na początku Klub był filią poznańską, a od 7.02.1997 roku przyjęty został w poczet Klubów Federacji.
Obecnie liczy około 60 amazonek (szkoda, że nie wszystkie Amazonki z Łomży i okolic chcą korzystać z tej formy samopomocy). Większość z nich uczestniczy w spotkaniach okolicznościowych, zaś około 20 systematycznie korzysta z rehabilitacji prowadzonej przez klub.
Program zajęć obejmuje:
-usprawnianie ruchowe - ćwiczenia,
-masaż limfatyczny,
-masaż pneumatyczny,
-masaż wodno- wirowy,
-naukę i korektę automasażu,
-poradnictwo,
-psychoterapię.
Spotkania usprawniające Amazonek odbywają się raz w tygodniu.
Z rozmów z pacjentkami wynika, że działalność klubu jest niezmiernie pożyteczna, bowiem pomaga w powrocie do sprawności, pozwala zapomnieć o chorobie i czynnie włączyć się w pomoc innym. Wynika to z założeń i realizowanych następująco sprecyzowanych zadań klubu:
prowadzenie sekcji ochotniczek,
podtrzymywanie sprawności fizycznej kobiet po mastektomii przez prowadzenie odpowiedniej rehabilitacji ruchowej,
psychoterapię prowadzoną indywidualnie i zbiorowo,
informację i pomoc w uzyskaniu protezy piersi i przystosowanych ubiorów,
opracowanie i wydawanie materiałów informacyjnych przeznaczonych dla kobiet po mastektomii,
zaznajamianie społeczeństwa z problematyką Klubu Kobiet po Mastektomii oraz wczesnym wykrywaniem i leczeniem raka piersi oraz rehabilitacja,
organizowanie imprez kulturalnych i turystycznych,
inne formy działalności, służące poprawie jakości życia kobiet po mastektomii, realizowane stosownie do potrzeb i możliwości lokalnych.
Temat ten jest mi szczególnie bliski, ponieważ sama uczestniczyłam w wielu zajęciach organizowanych przez Łomżyński Klub Amazonek.
Rozmowy z kobietami dotkniętymi tą chorobą skłoniły mnie do zainteresowania się problemem raka piersi i rehabilitacja kobiet po mastektomii.
Zajęcie się tą problematyką wynika też ze świadomości ogromnego zagrożenia, jaką niesie za sobą rak piersi i chęć przeciwdziałania mu poprzez zgłębienie problemu, czynne włączenie się w proces walki ze skutkami choroby.
Pracując na stanowisku fizjoterapeutki mogę czynnie włączyć się do procesu powrotu do zdrowia kobiet z problemem onkologicznym.
Ponadto życie jest naszym wielkim skarbem, zatem powinniśmy dbać o jego jakość. Tym, czego najbardziej pragniemy, jest zdrowie, a tym, co nas przeraża choroba nowotworowa. Statystyki wykazują, że na raka chorują coraz młodsze pokolenia.
Przeciętnie jedna osoba spośród czterdziestu nosi w sobie, w genach, od urodzenia, zaburzenia powodujące 80% ryzyko zachorowania.
Te zaburzenia można wykryć, zanim jeszcze rak zaatakuje.
Na nowotwory nie jesteśmy skazani. Badania genetyczne są obecnie jedynym dostępnym współczesnej nauce sposobem wykrywania zagrożenia rakiem i zapobiegania tej groźnej chorobie.
A jeśli nie zdołamy jej zapobiec, nie musimy umierać średnio w wieku 45 lat. Między innymi dzięki rehabilitacji kobiety dotknięte choroba nowotworową mogą „Żyć jak przedtem”.
7
7