13. POEZJA HALINY POŚWIATOWSKIEJ
Ur. 1935, zm. 1967. Polska poetka.
Poetka urodziła się w Częstochowie jako Helena Myga. Kształciła się w gimnazjum "Nauka i Praca", a po jego zamknięciu w żeńskim I Liceum Ogólnokształcącym im. Juliusza Słowackiego.
Z powodu ciężkiej wady serca większość swojego życia spędziła w szpitalach i sanatoriach, gdzie też poznała swojego przyszłego męża Adolfa Ryszarda Poświatowskiego (także ciężko chorego na serce), którego poślubiła w Częstochowie 30 kwietnia 1954. Po dwóch latach małżeństwa, w wieku 21 lat została wdową. W 1958 Poświatowska przeszła skomplikowaną operację serca w Stanach Zjednoczonych. Została 3 lata i studiowała w Smith College w Northampton. Po powrocie do Polski podjęła studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Z Krakowem związane są ostatnie lata jej życia, pracowała wówczas na uniwersytecie. W 1967 stan jej zdrowia był bardzo zły, dlatego podjęto decyzję o kolejnej operacji serca, po której osiem dni później 11 października zmarła. Grób Haliny Poświatowskiej i jej męża Adolfa znajduje się na cmentarzu św. Rocha w Częstochowie.
Należy do tzw. pokolenia "Współczesności". Zadebiutowała w 1956 publikując swoje wiersze w "Gazecie Częstochowskiej". Za jej odkrywcę uważa się krytyka literackiego i poetę Tadeusza Gierymskiego, który - jak sam napisał w artykule "Pożegnania poetki" w tejże gazecie w 1967 roku - zrobił to z litości, nie oceniając jej poezji bardzo wysoko.
Jej pierwszy zbiór poezji Hymn bałwochwalczy pojawił się rok później i zebrał przychylne opinie krytyków i poetów. Następne wiersze zebrane zostały w trzech kolejnych tomikach poezji: Dzień dzisiejszy (1963), Oda do rąk (1966) i Jeszcze jedno wspomnienie (1967). Po jej śmierci odnaleziono wiele niepublikowanych liryków. Pośmiertnie opublikowano jej autobiograficzną powieść Opowieść dla przyjaciela.
Bardzo często można odnieść wrażenie, że dla wielu czytelników kluczem rozumienia jej poezji i podnoszącym jej atrakcyjność jest jej niezwykła biografia. Choroba serca, ciężka operacja, stałe zagrożenie życia - nie sposób zrozumieć jej wierszy, nie znając tych okoliczności, nie wiedząc, że słowa o sercu mają tak konkretne odniesienie do faktów z życia poetki:
„znowu pragnę ciemnej miłości / miłości która zabija (…) / przygotowuję moje serce / na ostatni urwany / wstrząs” ***(„znowu pragnę ciemnej miłości…”)
Miłość - śmierć - barokowy koncept, trochę zużyty przez skrajność, ale tu kryje się niepodważalna prawda życia. Serce jako organ obraca się przeciwko sercu jako miłości.
Jednakże jej biografię spowija jakiś cień tajemnicy, niedomówień. Kim jest adresat Opowieści dla przyjaciela? (odp. Ireneusz Morawski - niewidomy, nie zwracał uwagi na jej wygląd, jak to czyniło większość mężczyzn; potrafił docenić jej słowa; zaufanie tak, ale czy miłość?; tylko on mógł ją krytykować; )
Nikt wcześniej nie pisał wierszy w taki sposób jak ona - namiętność, intymne wyznania np. ***(„nie potrafię inaczej…”). Nie pisze o uczuciu i komplikacjach (jak Pawlikowska - Jasnorzewska), ale o erotycznym pragnieniu. Liryczne „ja” - osobne imię, ma ono swą naturę i niezależność. „Ty”, długo oczekiwany, nie olbrzymieje, nie staje się bogiem, lecz tylko obrasta sygnałami erotyzmu.
Świat nie ma szokować, ma przekonywać. Jej wiersze opowiadają jedną wielką historię. Historię pragnienia. Widzimy miłość, gdy rozkwita, gdy nie traci swej mocy. To nie odejście kochanka jest katastrofą, lecz śmierć.
Wiersz (pochodzi z tomu Hymn bałwochwalczy) *** („Jestem Julią…”) = historia małżeństwa Adolfa i Haliny. Julia jest sama, nie ma Romea. Julia Poświatowskiej wie, że śmierć jest absurdem, więc nie popełnia samobójstwa i nie ginie tak jak Romeo.
Poświatowska nie używa raczej terminów filozoficznych, także kontekst egzystencjalny nie jest widoczny na pierwszy rzut oka.
Często pojawiają się w jej poezji znane imiona kobiece: Heloiza (ale bez Abelarda), Ofelia (bez Hamleta), Kleopatra, Izolda, Berenika. Skupia się na postaci kobiety. Na jej przeżyciach. W wierszach ważna cecha kobiecości: całkowita akceptacja własnej cielesności, narcyzm, autoerotyzm. Warunkuje to tożsamość kobiety, zdolność do przeżywania miłości i czerpania z niej satysfakcji.
Śmierć również pojawia się w aurze przyrodniczej (swego zmarłego męża szuka wśród drzew) - jest zawsze łagodna, do zaakceptowania.
Czekając w USA na śmierć napisała wiersz, którego nie włączyła do żadnego z wydanych za życia tomików: *** („Halina Poświatowska to jest podobno człowiek…”).
Krótkie podsumowanie:
Głównymi motywami jej twórczości poetyckiej były przeplatające się wzajemnie miłość i śmierć. Świadoma swej kruchości Poświatowska dawała wielokrotnie wyrazy sprzeciwu wobec nieugiętego losu. Ubolewała nad niedoskonałością ludzkiego ciała, ale i umiała wykorzystać każdy moment przemijającego życia. W swych utworach nie pomijała także swojej kobiecości, pisała o sobie i innych kobietach, kobietach-bohaterkach. Wszystko to osadzone było w głębokich przemyśleniach filozoficznych. Poezja Haliny Poświatowskiej stanowi studium natury ludzkiej, kobiety pragnącej miłości i kobiety świadomej swej śmierci.
Bibliografia:
Internet
Halina Poświatowska, Dzieła, tom I, wstęp: Anna Nasiłowska, Kraków 1997.