Podział kosztów wg kryterium stopnia reagowania na skalę prowadzonej działalności

Z punktu widzenia zmian kosztów następujących pod wpływem zmian wielkości produkcji można wyodrębnić: koszty stałe i koszty zmienne.

W praktyce przedsiębiorstw brak jest ewidencji kosztów w podziale na stałe i zmienne. metody dokonywania podziału:

• Metoda księgowa - pracownik działu księgowości zajmujący się ewidencją i analizą kosztów dokonuje kwalifikacji zarejestrowanych pozycji kosztów odpowiednio, jako stałe i zmienne. Wykorzystuje doi tego podziału własne doświadczenie oparte na obserwowaniu zachowania się kosztów pod wpływem zmian zachodzących w wykorzystaniu zdolności produkcyjnych danego przedsiębiorstwa.

• Metody statystyczne - sprowadzają się do graficznego wyznaczenia linii regresji kosztów w postaci diagramu punktowego i szacowania parametrów linii metodą najmniejszych kwadratów.

• Metody matematyczne - w dwóch ujęciach: statycznym i dynamicznym. W pierwszym metoda określana jest jako metoda wielkości ekstremalnych. Pozwala ona na określenie kosztu krańcowego(przyrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę). W ujęciu dynamicznym - szacowanie parametrów funkcji kosztów całkowitych, obrazujących ich podział na koszty stałe i zmienne.

Koszty stałe kształtują się z reguły na tym samym poziomie, niezależnie od ogólnej zmiany wielkości produkcji. Rozróżniamy:

• koszty absolutnie stałe, które nie ulegają żadnym zmianom wraz ze zmianami w rozmiarach produkcji (np. amortyzacja liniowa, oświetlenie, ogrzewanie)

• koszty skokowo stałe, które zachowują stały poziom aż do osiągnięcia określonego stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych, następnie poziom kosztów wzrasta i utrzymuje się na stałym poziomie przez pewien czas, mimo wzrostu produkcji. (np. remonty i konserwacja maszyn, gdy do pewnego czasu będzie prowadzona produkcja w systemie jednozmianowym a następnie dwu-, płace podstawowe w handlu-sprzedawczyni obsługa różnej ilości klientów płaca ta sama), koszty biurowe i zarządu.

Pojęcie stałości kosztów jest względne. Każdy większy wzrost rozmiarów produkcji z reguły pociąga za sobą konieczność zwiększenia wyposażenia przedsiębiorstwa oraz zwiększenia zatrudnienia (m.in. personelu kierowniczego i administracyjno-gospodarczego), a co za tym idzie, powoduje także wzrost kosztów stałych. Tak więc koszty stałe są stałymi jedynie w pewnych granicach wielkości produkcji, po przekroczeniu których koszty te skokowo wzrastają - koszty względnie stałe = skokowe. WYKRESY

Koszty zmienne ulegają zmianom zależnie od wielkości produkcji - im większa produkcja tym większa jest suma kosztów zmiennych i odwrotnie. Koszty zmienne nie zawsze jednakowo reagują na zmiany wielkości produkcji:

• koszty degresywne, tj. wzrastające wolniej od tempa wzrostu produkcji, np. koszty utrzymania sprawności maszyn i urządzeń, płace personelu pomocniczego

• koszty proporcjonalne - wzrastające lub spadające równolegle do wzrostu lub spadku produkcji np. zużycie mat. podst. (zakładając, że ich zużycie na jednostkę produkcji jest jednakowe), płace akordowe, zużycie energii i paliwa technologicznego

• koszty progresywne, tj. koszty wzrastające szybciej od tempa wzrostu produkcji, np. płace pracowników produkcyjnych opłacanych wg akordu progresywnego, płace nadliczbowe, dodatki za godziny nocne

Zależność kosztów od wielkości produkcji ułatwia kontrolę i analizę kosztów.

Ścisłe rozgraniczenie kosztów stałych i zmiennych jest trudne do przeprowadzenia, gdyż w praktyce występują one w postaci mieszanej (koszty złożone z wielu elementów prostych, które różnie reagują na zmiany produkcji).

Są dwa typy kosztów mieszanych:

1. koszty mieszane, których podstawą są koszty stałe (opłaty telefoniczne, płace z dodatkami premiowymi,

2. koszty mieszane o stałym średnim przyroście, np. płace z dodatkami za pracę w godzinach nadliczbowych

Upraszczając można przyjąć, że kosztami zmiennymi są przede wszystkim koszty bezpośrednie, zaś kosztami stałymi koszty pośrednie. Mówiąc o kosztach stałych i zmiennych chodzi o koszty przypadające na całość produkcji a nie na jednostkę. W przeliczeniu na jednostkę koszty stałe są kosztami zmiennymi a koszty zmienne kosztami stałymi.

WYKRESY

Koszty stałe koszt jednostkowy

Koszty zmienne proporcjonalnie koszt jednostkowy

1

---