Co określają wskaźniki wzrostowo-wagowe?
Wskaźniki wzrostowo-wagowe oceniają masę relatywną tzn. masę ciała odnoszącą się do jego wysokości rzadziej do wysokości siedzeniowej. Są to wskaźniki: Queteleta I masa ciała w g/ wysokość ciała w cm. Queteleta II- masa ciała w kg/wysokość ciała w m2. Rohrera- masa ciała w g/ wysokość ciała w cm3. wskaźniki smukłości- wysokość ciała w cm/ pierwiastek trzeciego stopnia masy ciała w kg .
Co oznacza niejednoznaczność wskaźników wzrostowo- wagowych?
Pojęcie niejednoznaczności wskaźników dotyczy wskaźników Queteleta i Rohrera i oznacza ze przyrosty masy i wysokości wywołują wzrost jednego wskaźnika i jednoczesne pomniejszanie drugiego. Pomimo tego ze za każdym razem masa jest w liczniku ułamka. Niejednoznaczność bierze się stąd że w jednym wskaźniku wysokość ciała jest wymiarem liniowym a w drugim jako sześcienny.
Inne wskaźniki antropologiczne
Należna masa ciała tzn. taka masa która powinna odpowiadać naszemu wzrostowi i konstytucji (masywności kośćca). Z należnej masy ciała można wyprowadzić nadwagę lub niedowagę. Masę ciała oceniamy wg wzoru Brocca: wysokość ciała - 100.
Wskaźniki proporcji pomiarów długościowych ciała.
wskaźnik między kończynowy tj długość kończyny górnej dzielona przez długość kończyny dolnej mnożona razy 100.
Wskaźnik długości kończyny dolnej tj. długość kończyny dolnej dzielona przez wysokość ciała razy 100.
Wskaźnik długości tułowia tj. długość tułowia dzielona przez wysokość ciała razy 100
Wskaźnik Manouvriera tj. długość podsiedzeniowa kończyn dolnych podzielona przez wysokość ciała w postawie siedzącej mnożona razy 100
Wskaźniki dymorfizmu płciowego tj. wskaźnik miedniczno- barkowy tj. szerokość miednicy dzielona przez szerokość barków razy 100. wskaźnik spłaszczenia klatki piersiowej. Głębokość klatki piersiowej dzielona przez szerokość razy 100.
Wskaźnik powierzchni ciała tj. formuła Dubois-Dubois- powierzchnia ciała w m2 równa się 0,01672 razy pierwiastek kwadratowy masy ciała w kg razy pierwiastek wysokości ciała w cm.
Zasada kształtowania wskaźników.
Aby wskaźnik miał dużą zmienność, (albo dużą wartość rozdzielczą), należy konstruować go stosując następujące zasady: cechy porównywane powinny być słabo skorelowane, jedna z cech powinna mieć znacznie mniejszą wariancję niż druga.
Pojęcie średniej arytmetycznej i odchylenia standardowego
Średnia arytmetyczna jest wartością przeciętną zbioru. Obliczanie jej polega na zsumowaniu wartości danej cechy wszystkich osobników grupy i podzieleniu otrzymanej sumy przez liczbę osób w grupie.
Odchylenie standardowe (dyspersja) jest miarą rozsiewu pomiarów danej cechy u wszystkich osobników badanej grupy w stosunku do średniej arytmetycznej tej cechy w grupie.
Odchylenie standardowe (SD) jest to pierwiastek kwadratowy z sumy (Enigma) kwadratów odchyleń poszczególnych obserwacji (Xi) od średniej arytmetycznej (x) podzielonej przez liczbę osób w grupie (n)
Prawo trzech dyspersji odchylenia.
jeżeli do średniej arytmetycznej dodamy i odejmiemy wartość jednego odchylenia standardowego, to otrzymany przedział zmienności obejmie 68 % osobników badanej populacji.
Jeżeli do średniej arytmetycznej dodamy i odejmiemy wartość dwóch odchyleń standardowych, to otrzymany przedział obejmie 95% osobników populacji.
Jeżeli dodamy i odejmiemy trzy odchylenia- przedział obejmie 99.9% zbiorowości.
Prawo trzech dyspersji działa tylko wtedy, kiedy rozkład cechy w populacji jest rozkładem normalnym (krzywa Gaussa).
Zakres cech unormowanych
Wartość unormowana może być dodatnia, kiedy cech osobnika ma wyższą wartość od średniej arytmetycznej grupy odniesienia, lub ujemna-, kiedy cecha osobna jest niższa od wartości grupy.
Różnice te są zależne od tego, jakiej cechy dotyczą np.: różnica jednego cm w wysokości ciała ma inne znaczenie niż różnica jednego centymetra w długości dłoni.
Jeżeli jednak podzielimy różnicę przez odchylenie standardowe to nadamy każdej z omawianych cech jednakową wagę a więc je unormujemy. Dzieje się tak, dlatego ze odchylenie standardowe jest proporcjonalnego wielkości cech w populacji. Mówimy, że wartości unormowane są zważone, gdyż nadano im jednakowe wagi niezależnie od rozmiaru cech, jakie wyrażają, są one uwolnione od miana (kg, cm, sek.) i wyrażone w jednostkach odchylenia standardowego.
Metoda Sheldona
Metoda Sheldona opiera się na koncepcji trzech komponentów budowy ciała określającej somatotyp każdego osobnika tj. otłuszczenia, masywności (tęgości budowy) oraz jej smukłości przy czym charakterystyka somatotypu osobnika zależy od stopnia nasycenia osobnika wskazanymi cechami. Sheldon dokonywał oceny komponentów wzrokowo w skali jedno lub pół stopniowej. Ścisłym wskaźnikiem był jedynie wskaźnik wzrostowo wagowy liczony jako iloraz wysokości ciała przez pierwiastek sześcienny jego masy. Somatotyp określał Sheldon kodem biologicznej tożsamości składającym się z trzech cyfr w skali 1-7. Pierwsza z tych cyfr określała wartość endomorfii tj. miara otłuszczenia. Druga określała wartość mezomorfii czyli masywności budowy lub tęgości. Trzecia określała wartość ektomorfii tj. przewagę smukłości i delikatności budowy.
W tej skali typy skrajne to 711, 171 i 117. Typ przeciętny i harmonijnie zbudowany 444.
Interpretacja somatogramu Sheldona
Somatogram ma postać trójkąta równobocznego. Górny wierzchołek wyraża nasycenie komponentem mezomorfii- atletyzmu. Lewy dolny endomorfii tj. otłuszczenia. Prawy dolny ektomorfii smukłości. Przecięcie przekątnych trójkąta określa harmonijną budowę.
Metoda Heath Carter
Metoda Heath Carter oparta jest na klasycznej metodzie trzech komponentów budowy ciała prowadzonej przez Sheldona. Wyrażają one otłuszczenie, masywność lub smukłość budowy i w ten sposób charakteryzują somatotyp każdego osobnika w zależności od ilości poszczególnych komponentów. Różnica pomiędzy Sheldonem a Heath Carter polega w uproszczeniu na dokładności badań. Heath Carter stosują w odróżnieniu do Sheldona metodę obiektywną pomiarową. Interpretują pojęcie somatotypu jako fenotypowe, ponieważ uważają one ze możemy ocenić tylko to, co jesteśmy w stanie zaobserwować i zmierzyć a nie to, co jest zakodowane genetycznie. Ocena somatotypu metoda Heath- Carter oparta jest na pomiarach bezpośrednich dokonywanych po obu stronach ciała oraz wartościach wyliczonych (skorygowanych).
Sposób określenia przez Heath Carter komponentów endomorfii, mezomorfii i ektomorfii.
Pierwszy komponent endomorfia- miara otłuszczenia. Ocenia się go na podstawie sumy trzech fałdów skórno tłuszczowych: na ramieniu, pod łopatką, nad talerzem biodrowym.
Drugi komponent mezomorfia- miara masywności lub tęgości. Podstawą oceny są pomiary: wysokości ciała, szerokości łokcia i kolana, skorygowane obwody ramienia i podudzia. Kluczowe znaczenie dla pozostałych czterech pomiarów ma wysokość ciała. Posługują się tabelą obliczamy odległości każdego pomiaru od szeregu w którym położona jest wysokość ciała najbardziej zbliżona do naszego pomiaru tej cechy. Dalej obliczamy sumę algebraiczną dewiacji D, a wartość mezomorfii liczymy wg wzoru 4+D/8. Przyjmując cztery jako wartość średnią odniesioną do wzrostu.
Trzeci komponent ektomorfia ocenia smukłość budowy na podstawie wskaźnika smukłości tj. wysokość ciała podzielona przez pierwiastek sześcienny masy ciała. Skala Heath Carter ma 9 stopni.
Metoda Wankego
Wanke antropolog Polski wyróżnił cztery typy budowy. Podobne zewnętrznie do liter: I, A, V, H. Typy te w czystej postaci występują rzadko najczęściej łączą się np.: I+V. Podstawą do określenia typu budowy jest 5 wskaźników, z których 4 opisują elementy przestrzenne budowy szkieletu takie jak: długość tułowia, miedniczno- barkowy, spłaszczenia klatki piersiowej, szerokości barków, a piąty określa proporcje masy do wysokości ciała. Udział poszczególnych elementów somatycznych może być wyrażony w procentach.
Składniki tkankowe ciała. Sposób określania proporcji tkanek: mięśniowej, aktywnej.
Ciało z punktu widzenia ruchu i sportu składa się z: masy tkanki tłuszczowej, która w czasie wysiłku jest obciążeniem, biernym balastem i masy pozostałej, którą nazywamy tkanką aktywną ponieważ bierze ona udział bezpośrednio w akcie ruchowym i jest to: element bierny- szkielet i element czynny- mięśnie.
Procentowy udział tkanki tłuszczowej podskórnej i tłuszczu wewnętrznego określamy metodami:
desyntometryczną tj. pomiaru gęstości ciała ludzkiego tj. proporcji tłuszczu do masy beztłuszczowej. Im większa gęstość tym mniejszy udział tkanki tłuszczowej w budowie. Z empirycznie określanej gęstości wylicza się procent całkowitego tłuszczu wg wzoru: F%= 100(4,201/D- 3,813). D- gęstość ciała a wielkości liczbowe są stałe.
Impedancji bioelektrycznej
Hydrometryczna
Radiometryczna
Antropometrycznego szacowania gęstości ciała z pomiarów tłuszczu podskórnego. Metoda ta opiera się na współzależności pomiędzy gęstością ciała (D) a grubością fałdów skórno-tłuszczowych (współczynnik korelacji prostej „r” około 0,7-0,8 i korelacji wielokrotnej R 0,9). Za pomocą odpowiednich równań możemy wyliczyć przybliżoną wartość gęstości ciała.
Beztłuszczową masę ciała tkankę aktywną można określić z pomiarów somatycznych wykorzystując korelację pomiędzy wybranymi cechami antropologicznymi dla skonstruowania odpowiednich równań przewidujących.
Tkankę mięśniową można określić kreatyninową metodą szacowania. Biochemicy Talbot i Cheek wyliczyli ze jednemu gramowi kreatyniny wydalanej z moczem w ciągu doby odpowiada średnio masa 18,85 kg mięśni. Dla oszacowania tkanki mięśniowej należy określić ilość kreatyniny wydalonej wciągu doby i pomnożyć ją razy 18,85.
Pojęcie wieku biologicznego i kalendarzowego
Wiek biologiczny to stopień zaawansowania rozwoju. Przez zaawansowanie rozwoju rozumiemy osiągnięty przez osobnika procent ostatecznych wymiarów ciała, odsetek całkowitej liczby zębów właściwych człowiekowi dorosłemu, stopień skostnienia układu szkieletowego, stopień rozwoju wtórnych cech płciowych.
Wiek kalendarzowy (metrykalny) to wiek liczony na podstawie daty urodzenia. Wiek biologiczny może być zgodny z wiekiem kalendarzowym (tak jest u 50 % populacji) lub nie zgodny z wiekiem kalendarzowym. Wtedy może to być rozwój przyspieszony charakteryzujący się wczesnym dojrzewaniem a dotyczący osobników biologicznie starszych w odniesieniu do wieku metrykalnego i rozwój powolny charakteryzujący się wczesnym dojrzewaniem i dotyczący osobników młodszych w odniesieniu do wieku metrykalnego.
Dzieci o przyspieszonym dojrzewaniu są większe od rówieśników dojrzewających w normie i późno, mają większą siłę i wytrzymałość.
Umiejętność rozpoznania czy dziecko oznacza się przeciętnym przyspieszonym bądź opóźnionym tempem dojrzewania pozwala prognozować dorosłą wysokość ciała na kilka lat przed zakończeniem wzrastania. Istnieje zależność między tempem rozwoju a budową ciała: im wcześniejsze dojrzewanie tym większa tęgość budowy w czasie rozwoju i w życiu dorosłym.
Metody oceny wieku biologicznego
metoda wieku zębowego- człowiek posiada 20 zębów mlecznych, które wyżynają się od 6 miesiąca życia do 2.5 lat. Człowiek posiada 28 zębów stałych (bez zębów mądrości), które wyżynają się od 5-,6 roku życia do 14-16 roku życia. Jeżeli liczba wyrżniętych zębów w stosunku do wieku metrykalnego dziecka mieści się pomiędzy 25 a 75 centylem wtedy wiek zębowy uznajemy za zgodny z wiekiem metrykalnym. Jeżeli liczba zębów będzie mniejsza niż 25 centyli uznajemy że wyżynanie uzębienia jest opóźnione. Jeżeli zaś liczba zębów jest powyżej 75 centyla wyżynanie uznajemy za przyspieszone.
Metoda wieku szkieletowego- polega ocenie stopnia skostnienia szkieletu przy użyciu zdjęć rentgenowskich. Ocenę dokonuje się najczęściej na podstawie dalszych nasad kości przedramienia, kości nadgarstka oraz dłoni i palców. Oceniając wiek szkieletowy możemy posłużyć się metodą atlasową tj. porównać radiogram z atlasem lub punktowo gdzie punktujemy jądra kostnienia kości.
Metoda wieku zewnętrznych cech płciowych- ocenie poddaje się u chłopców- rozwój genitaliów (jądra, worek mosznowy i prącie) u dziewcząt rozwój piersi (ocenia się w skali 5-io stopniowej) a u obojga rozwój owłosienia łonowego.
Metoda wieku morfologicznego- opiera się na aktualnej wysokości ciała dziecka.
Siatka centylowa, mediana, centyle.
Na najbardziej wnikliwą ocenę tempa przyrostu masy ciała i wysokości pozwalają siatki centylowe. Chcąc ocenić np.: wzrastanie dziecka oznacza się na odpowiedniej siatce punkt przecięcia dwóch prostych: pionowej wyznaczającej wiek dziecka i poziomej wyznaczającej wysokość.
Są siatki centylowe pozwalające ocenić tempo rozwoju na podstawie liczby wyrżniętych zębów stałych lub wyznaczyć wiek biologiczny. Na osi pionowej zaznaczona jest liczba zębów od 1-28 na osi poziomej wiek metrykalny. Krzywa oznaczona wartością 50 to mediana czyli wartość środkowa zbioru. Innymi słowy jest to wartość badanej cechy powyżej której i poniżej której grupuje się po 50 % wszystkich obserwacji. Poniżej mediany mamy kolejno 25, 10, 3 centyl a powyżej odpowiednio 75, 90, 97 centyli. Poniżej 25 centyla znajduje się 25 procent populacji o niższych wartościach cechy a powyżej 75 centyla 25 %osób z populacji o wyższych wartościach cechy. I tak np.: dziewczęta o przeciętnym tempie rozwoju uzębienia będą miały od 14-19 wyrżniętych zębów czyli będą w obszarze 25-75 centyla. Te które mają mniej niż 14 będą poniżej 25 centyla co oznacza opóźniony rozwój uzębienia. Te które będą miały więcej niż 19 znajdą się powyżej 75 centyla co oznacza przyspieszone wyżynanie zębów.
Normy rozwoju, rodzaje norm, sposoby tworzenia norm.
Norma rozwoju nie jest terminem biologicznym. Normą będzie obszar zmienności w pobliżu przeciętnej wielkości cechy. Innymi słowy będzie to zasięg wartości cechy jakie posiada co najmniej połowa populacji.
Przykłady norm:
normy wysokości i masy ciała
obszary zmienności wieku- w jakim pojawiają się kolejne stopnie dojrzewania cech płciowych
norma masy ciała do jego wysokości
Normowanie cech na średnie i odchylenia standardowe próby losowej. W tym celu od wartości cechy dziecka odejmujemy średnią wartość tej cechy w grupie rówieśników metrykalnych (dzieci w tym samym wieku co badany osobnik) a różnicę dzielimy przez odchylenie standardowe tej cechy. W ten sposób wytrącamy wiek badanych dzieci co pozwala nam dodawać do siebie wartości unormowane osobników w różnym wieku metrykalnym, a następnie obliczać średnie wartości unormowane.
Skok pokwitaniowy (wysokość, masa).
Zwiększenie przyrostów różnych cech morfologicznych (w tym wzrostu i masy) i fizjologicznych w porównaniu do wielkości przyrostów w okresie poprzedzającym jest jednym z zewnętrznych objawów dojrzewania płciowego i nazywa się skokiem pokwitaniowym. Wielkość skoku pokwitaniowego badanej cechy (np.: wzrostu czy masy) wyrażona jest w jednostkach dokonywanego pomiaru (cm, kg). Inna miarą skoku będzie wiek w którym badana cecha rozpoczyna przyspieszone wzrastanie tj. początek skoku. Może nią być wiek w którym przyrosty osiągają największą wielkość tj. szczyt przyspieszonego wzrastania.
Początek przyspieszonego wzrastania (początek skoku) może mieć miejsce przed pojawieniem się objawów dojrzewania zewnętrznych cech płciowych ale szczyt skoku pokwitaniowego w wysokości ciała przypada zawsze na drugi stopień rozwoju tych cech.
Im młodszy wiek rozpoczęcia dojrzewania tym większy przyrost wysokości ciała przy skoku. Dziewczęta pierwsze rozpoczynają przyspieszone wzrastanie przy czym różnica ta w stosunku do chłopców wynosi 2,2.5 roku. Skok pokwitaniowy chłopców jest za to dłuższy i większy co powoduje znaczny dymorfizm zwłaszcza do wysokości ciała średnio 13 cm .
Sekwencje skoków pokwitaniowych oznaczają się dużą regularnością. W pierwszej kolejności przyspieszonemu wzrastaniu ulega długość kończyn dolnych. 4 miesiące po skokowym przyroście nóg ma miejsce przyrost szerokości bioder i klatki piersiowej. Po następnych kilku miesiącach następuje skok szerokości barków. Dopiero później wzrasta długość tułowia i głębokość klatki piersiowej. Ostatni jest przyrost masy ciała. Wczesny skok pokwitaniowy oznacza wczesne rozpoczęcie dojrzewania i wczesne jego zakończenie. Osobnicy późno dojrzewający mają więcej czasu na powolne podwyższanie wysokości ciała przed skokiem i dlatego jego wielkość przewyższa przyrosty roczne okresu poprzedzającego. Podstawowa różnica pomiędzy grupami osób dojrzewających wcześnie, w normie oraz późno dotyczy relatywnej masy ciała, proporcji wzrostowo-wagowych czyli smukłości, tęgości budowy. Im późniejsze dojrzewanie tym smuklejsza budowa tj. mniejsza masa ciała przypadająca na jednostkę wysokości. Różnice te są obecne zarówno w okresie wzrastania jak i po jego zakończeniu.
Od czego zależy wysokość ciała dziecka?
Wysokość ciała dziecka jest odzwierciedleniem trzech czynników: genetycznego uwarunkowania rosłości, genetycznego uwarunkowania tempa wzrastania oraz oddziaływania środowiska życiowego. Wysokość ciała i tempo rozwoju są dziedziczone przez różne geny niezależne od siebie.
Dzieci rodziców wysokich są najczęściej wysokie (zgodnie z prawami genetyki). Badania empiryczne wykazały że wyższe są dzieci z środowisk bogatszych, lepiej się odżywiających np.: dzieci miejskie od wiejskich czy inteligenckie od robotniczych.
Genetyczne i środowiskowe uwarunkowania wzrastania i dojrzewania.
Jednym z przejawów oddziaływania genów na wysokość ciała i moment wystąpienia skoku pokwitaniowego jest fakt że średnie arytmetyczne wzrostu dzieci rodziców wysokorosłych są wyższe niż ich rówieśników mających rodziców o niższym wzroście. Pojedynczy osobnicy mogą odbiegać od powyższej reguły ponieważ dziedziczymy cechy nie tylko od rodziców ale także od dziadków, pradziadków i jeszcze odleglejszych pokoleń. Wysokość ciała i szybkość dojrzewania zależy również od środowiska. Badania empiryczne dowiodły że dzieci lepiej odżywione np.: miejskie czy z rodzin inteligenckich są wyższe i szybciej dojrzewają od dzieci wiejskich i robotniczych przy czym okazuje się że płeć męska wykazuje większą wrażliwość na wszelkie oddziaływania środowiska tzn. większą ekosensytywność. Płeć żeńska odznacza się lepszym ukierunkowaniem genetycznym rozwoju lub lepszą rezystencją (odpornością). Dziewczęta posiadają wyższy stopień homeorezy.
Czynniki środowiskowe (pośrednie i bezpośrednie).
Czynniki środowiskowe wpływające na rozwój dziecka, jego wzrost i moment dojrzewania to przede wszystkim czynniki społeczno- ekonomiczne czyli modyfikatory kulturowe. Pośrednie tj. takie które oddziałują na rodzinę to: ogólny poziom kultury społeczeństwa, wielkość i charakter środowiska społecznego, system wartości tj. tradycje i zwyczaje społeczne w tym nakazy i zakazy religijne klasowe, wzorce środowiskowe, nawyki i zwyczaje dotyczące stosowania używek i czynniki społeczno ekonomiczne bezpośrednie tj. wewnątrz rodzinne takie jak: wysokość zarobków i sposób podziału dóbr materialnych, poziom wykształcenia rodziców. W mniejszym stopniu wpływ mają czynniki naturalne takie jak np.: klimat, skażenie środowiska.
Mechanizm działania czynników środowiskowych
Badania antropometryczne i badania lekarskie prowadzone w szerszym zakresie społecznym i czasowym prowadzą do wykrycia oczywistych korelacji pomiędzy środowiskiem a rozwojem (min. Wzrostem) oraz dojrzewaniem dzieci i młodzieży. Wykazano że wpływ społecznego środowiska zewnętrznego tj. społeczeństwa a w szczególności społeczności lokalnej oddziaływuje na wymienione wskaźniki rozwoju biologicznego. Takie pośrednie modyfikatory kulturowe jak wielkość i charakter środowiska, system wartości, tradycje i zwyczaje społeczne, klasowe, środowiskowe i nawyki wpływają na szeroko rozumiany rozwój dzieci i młodzieży. Z nich bowiem wynikają wzorce bytowe: żywieniowe, wypoczynkowe, sportowo ruchowe itp. Wykazano że młodzież wiejska gorzej odżywiana od której rodzice wymagają czasami ciężkiej pracy fizycznej, a która jest często gorzej a zwłaszcza mniej racjonalnie odżywiana rośnie, rozwija się i dojrzewa wolniej niż młodzież miejska. Podobnie dzieci pochodzące ze środowisk lumpenproletariackich w mieście rozwijają się gorzej od dzieci ze środowisk inteligenckich.
Jeszcze bliższe przełożenie mają społeczno-ekonomiczne modyfikatory kulturowe bezpośrednie takie jak wysokość zarobków i podział materialny dóbr w rodzinie, poziom wykształcenia oraz kultury rodziców. Oczywiście lepiej rozwijają się dzieci dobrze tj. racjonalnie odżywione których rozwój fizyczny starannie dbają kulturalni rodzice.
Mniejszy jest wpływ modyfikatorów naturalnych takich jak np.: warunki klimatyczne natomiast zauważalny i istotny jest wpływ katastrof ekologicznych. Dzieci Białoruskie z okolic Czarnobyla cierpią na różnorakie schorzenia hormonalne (guzy tarczycy) w oczywisty sposób wpływające na ich rozwój.
Adaptacja, adaptabilność, adjustacja.
Odpowiedź na ujemne czynniki środowiskowe może być następująca: adaptacja jako odpowiedź na bodziec pojedynczy lub ich krótkotrwałą serię. Adjustacja czyli względnie trwała ale odwracalna cecha przystosowawcza, która cofa się po pewnym czasie od ustąpienia działania bodźca.
Adaptabilność czyli przystosowanie się plastyczne które wyraża się już w zmianach nie odwracalnych.
Homeoreza - koncepcja kanalizacji rozwoju Weddingtona.
Trendy sekularne- definicja, przykłady, wielkości trendu, akceleracja rozwoju
Pod pojęciem trendu sekularnego rozumiemy różne zmiany w fenotypie zachodzące z pokolenia na pokolenie, mające określony kierunek w dłuższym okresie, chociaż mogą się zdarzać krótkotrwałe fluktuacje. Przykładem trendu sekularnego jest wcześniejsze dojrzewanie młodzieży, wcześniejsze miesiączkowanie przez dziewczęta, wysokoroślenie populacji. Trend sekularny może obejmować i obejmuje całe populacje. Akceleracja jest to przyspieszenie rozwoju.
Zarówno akceleracja rozwoju jak i trendy sekularne są efektem pełniejszego wykorzystania potencjałów genetycznych populacji. Dlatego przyspieszenie dojrzewania jest zazwyczaj większe w tych środowiskach które wyróżniały się szczególnie dużym opóźnieniem tego procesu.
Większą akcelerację notuje się zwykle wśród chłopców niż wśród dziewcząt. Jest to związane z większą ekosensytywnością płci męskiej zarówno na pozytywne jak i negatywne oddziaływanie środowiska.
Ekosensytywność i rezystencja
Ekosensytywność jest to wrażliwość na oddziaływanie środowiska życia. Większą ekosensytywnością charakteryzuje się płeć męska. Przykładem cech ekosensytywnych jest tkanka tłuszczowa i mięśniowa.
Rezystencja jest to konstytucjonalna dziedziczna odporność na oddziaływanie środowiska. Charakteryzuje się nią płeć żeńska np. szkielet ludzki.
Prognozowanie dorosłej wysokości ciała, podstawy teoretyczne i praktyczne umiejętności prognozowania.
Teoretyczną podstawą prognozowania dorosłej wysokości ciała jest wiedza o genetycznym uwarunkowaniu tempa rozwoju osobniczego i genetycznie uwarunkowaną ostateczną wielkością ciała. Oba kryteria są dziedziczone niezależnie od siebie. Prognozowanie dorosłej wysokości ciała może być prowadzone dwoma sposobami tzw. metodą Milicerowej i metodą Żarowa.
Aby obliczyć prawdopodobny ostateczny wzrost osobnika wg metody Milicerowej potrzebne są następujące dane:
wiek metrykalny (w dniu badania)
ocena tempa rozwoju czyli zaszeregowanie badanego do jednej z grup dojrzewania na podstawie wtórnych cech płciowych (wcześnie dojrzewający, średniodojrzewający, późnodojrzewający)
wysokość ciała w dniu badania
tabele lub normogramy pozwalające odczytać procent ostatecznej wysokości ciała osiągnięty do momentu badania.
Metoda Żarowa ma dwie wersje. Wersja pierwsza pozwala oszacować dorosłą wysokość ciała już w wieku 6.5 lat a więc przed rozpoczęciem dojrzewania płciowego a także wtedy gdy nie mamy informacji o stanie dojrzewania u starszych dzieci. Wersja druga dotyczy dzieci od 11 roku życia z uwzględnieniem informacji o dojrzewaniu płciowym.
Prognozowanie dorosłej wysokości ciała ma znaczenie dla dyscyplin sportu które wymagają wysokiego wzrostu.
Wykorzystanie wiedzy antropologicznej do sportu wyczynowego
Wiedza antropologiczna np.: w zakresie prognozowania wzrostu osoby dorosłej pozwala na ukierunkowanie dziecka do właściwej dyscypliny sportu wyczynowego. Wiedza antropologiczna w zakresie budowy ciała czy udziału tkanek czynnej i biernej pozwala również na podobne ukierunkowanie.
Wykorzystanie wiedzy antropologicznej o dorastaniu dzieci i młodzieży w wych. fiz. w szkole
Wykorzystanie przez nauczyciela w-f wiedzy antropologicznej pozwalającej np.: na ocenę etapu dojrzewania pozwala na odpowiedni dobór ćwiczeń fizycznych pomagających w rozwoju a nie szkodzących kształtującej się sylwetce fizycznej ucznia.
Ogólna charakterystyka metody wskaźników przyrodniczych Perkala
Metoda może być wykorzystana do scharakteryzowania budowy ciała jednego osobnika jak i grupy osób. Przy metodzie tej zawsze posługujemy się grupą odniesienia do której porównujemy budowę danej osoby lub grupy osób. Grupą może być zespół do którego osobnik należy jak i zupełnie inna populacja. Wybór należy do celów jakim ma służyć badanie. Badający decyduje o wyborze grupy odniesienia a także liczbie i rodzaju cech pomiarów ciała które będą poddane analizie. Cechy te są następnie grupowane w zespoły pozwalające określić jakieś elementy budowy np.: długość ciała będzie charakteryzowana przez jego wysokość i długość ramienia. Czynnik tęgości będzie określany rozmiarami kośćca i umięśnienia badanymi poprzez pomiary np.: całego szkieletu tj. szerokość barków i poszczególnych kości np.: szerokość łokcia. Czynnik otłuszczenia badamy przy pomocy trzech fałdów. Jeżeli dobierzemy dwu osobnikow o diametralnie roznych proporcjach wzrostowo- wagowych wskaźnik ogolnej wielkości M może być podobny. Do oceny tych proporcji sluzą wskaźniki przyrodnicze Perkala, które obliczamy dla każdego czynnika budowy odejmując od niego wskaźnik ogolnej wielkości ciala. Obliczony wskaźnik przyrodniczy po przełożeniu na skale będzie miał wartość od 1 do 7. nastepnie biorac pod uwage wyniki wszystkich wskaźników odczytujemy kod wewnętrznych proporcji.