EKSPERTYZA
Jest bezsporne, że nie ma takich samych, a nawet podobnych samorządów gminnych, mimo daleko idącej uniwersalizacji prawa lokalnego i zasad prowadzenia gospodarki finansowej. Różni je wiele: liczba ludności, położenie, ukształtowanie i zasoby naturalne, mentalność wynikająca z tradycji oraz stopień rozwoju cywilizacyjnego, skład socjalny osób uczestniczących w rządzeniu, stosunki międzyludzkie i układy społeczne w ich obrębie. Powszechnie w popularnym przekazie - także w wielu opracowaniach - wyróżnia się samorządy wiejskie i miejskie, bogate i biedne, rolnicze, turystyczne, przygraniczne itp., Działania prowadzące do sukcesu w jednym samorządzie mogą okazać się zabójcze dla innego, „recepta” na rozwiązanie konfliktu w jednym samorządzie może rozniecić konflikt w innym. W polskim modelu samorządu gminnego, mimo wspólnego dla wszystkich gmin prawa samorządowego (z wyjątkiem Warszawy), uwarunkowania lokalne ukształtowały różne oblicza tych gmin, powodując, że jedne rozwijają się szybciej a inne wolniej - i nie zawsze jest to wynikiem warunków naturalnych czy działań ze strony państwa. Tworzy to problem w przyjęciu właściwej metodologii badań, w której zawrzeć należałoby całą tę złożoność systemu społecznego i gospodarczego - jakim niewątpliwie jest gmina. Konieczne wydaje się więc, w doborze próby, określenie i uzyskanie reprezentatywności merytorycznej. Z punktu widzenia problemu badawczego, szczególnie ze względu na niepowtarzalność wielu sytuacji, zachowań i rozwiązań, takie podejście wydaje się uzasadnione. Nie zmniejsza to jednak problemu, jakim jest w ramach badań empirycznych, dobór próby i jego uzasadnienie. W przypadku badań obejmujących duże populacje, bardzo często (jeśli nie najczęściej), wyłania się grupę reprezentacyjną dla całej zbiorowości. Badania takie, realizowane metodą reprezentacyjną, mają na celu dostarczenie ilościowych i reprezentatywnych danych, w sytuacji, w której nie ma możliwości zbadania całej populacji. Dlatego też badamy tylko pewną grupę radnych lub wójtów i kierowników organizacji w samorządach gminnych.
Obok przeglądu literatury naukowej, w części pragmatyczno-empirycznej pracy należy umieścić informacje pochodzące z:
aktów prawnych organów państwowych i organów samorządowych;
wywiadów z członkami organów samorządowych i urzędnikami urzędów obsługujących organy samorządowe (najlepiej w oparciu o kwestionariusz ankiety);
analizy oficjalnych dokumentów z kampanii wyborczej do organów samorządów terytorialnych;
sprawozdań i informacji z biuletynów informacji publicznej, szczególnie Głównego Urzędu Statystycznego;
obserwacji uczestniczącej, opierającej się na bezpośrednim udziale badającego w życiu lokalnej społeczności i być może instytucjach i organach samorządu terytorialnego.
Nauka jest działalnością mającą na celu obiektywne poznanie rzeczywistości, poprzez wykrywanie istniejących relacji między pojęciami, zjawiskami lub obiektami (przedmiotami, osobami). Badania prowadzone są w obrębie poszczególnych dyscyplin, które określają przedmiot badań, zakres badań, zadania badawcze, własny język (terminologię) i własne metody. W nauce przyjmuje się, że wszystko co nas otacza jest poznawalne, uporządkowane a wiedza o tych zjawiskach, może być osiągnięta dzięki badaniom, w wyniku których dowodzimy, w oparciu o przesłanki lub nabyte doświadczenie, zależności przyczynowo skutkowych. W prawidłowo ukształtowanym procesie badawczym, w związku z przygotowaniem ekspertyzy czy rozprawy naukowej, wyodrębniamy następujące etapy:
projektowanie problemu badawczego, w którym określamy temat i cel pracy; typ badań; matematyczne modele rozwiązania problemów badawczych, metody zbierania i analizy danych; sposób doboru obiektów do badań i wyznaczania niezbędnej ich liczby;
rozwiązanie problemu badawczego, dotyczy: zaprojektowania planów badawczych, określenia struktury i charakteru zmiennych i ich wskaźników, podania algorytmów pomiarowych i analitycznych, wykonania pomiarów;
generalizacja (uogólnianie, wnioskowanie): opracowanie analityczne wyników pomiaru, analiza statystyczna i weryfikacja wyników badań, analiza merytoryczna i logiczna wyników badań, formułowanie wniosków, aplikacje;
weryfikacji wiedzy (teorii) i wejście w kolejny cykl badań.
Celem ogólnym badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach będących przedmiotem badań. Zaś cele szczegółowe dotyczą najczęściej odpowiedzi na postawione pytania badawcze. Cele aplikacyjne, czy inaczej praktyczne, wynikają z tego, że każda praca powinna wnieść coś nowego do praktyki. Problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie. Metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do techniki i narzędzia, technika z kolei jest podrzędna wobec metody ale nadrzędna wobec narzędzia.
W opracowaniu będącym wynikiem dociekań naukowych, występują najczęściej dwie wyraźnie dające się oddzielić części: analiza teoretyczna, w której przytacza się najistotniejsze kwestie pochodzące z literatury naukowej oraz aktów prawnych, definiuje się pojęcia oraz wskazuje na zmienność prawa i analiza wyników badań własnych. Pracę najlepiej podzielić na trzy części poprzedzone wstępem i zakończone podsumowaniem.
Struktura ekspertyzy
we wstępie należy:
uzasadnić wybór przedmiotu - ważnością dla rozwoju lokalnego, dla racjonalizacji wydatków, dla usprawnienia procesów zarządzania, podniesienia efektywności - np. potrzeby poznania czynników wpływających na rozwój gmin, wskazania czynników powodujących szybszy rozwój jednych gmin i wolniejszy innych;
uzasadnić wybór podmiotu (powiatu i gmin - właściwie nazwać samorząd, np. miasto Piła, gmina Wałcz i miasto Wałcz, miasto i gmina Krajenka; chodzi o właściwe akcentowanie charakteru gminy wiejskiej i miejskiej lub oddzielnie miejskiej albo wiejskiej; dotyczy to także rady, która może nosić nazwę Rada Miasta Olsztyna, Rada Miasta i Gminy Wielbark czy Rada Miasta Elbląg i Rada Gminy Elbląg - jako rada gminy wiejskiej Elbląg; podobnie nazwy urzędów: Urząd Miasta Kwidzyn i Urząd Miasta i Gminy Myszyniec - proszę zwrócić uwagę na pisownię nazw własnych) - zamieszkaniem, specyfiką skłaniającą do zainteresowania się tą gminą i powiatem;
wskazać cel pracy (celem pracy jest wskazanie/identyfikacja czynników warunków/mających wpływ na wielkość uzyskiwanych przez gminę dochodów z konkretnego podatku, może to być wskazanie czynników wpływających na racjonalność/oszczędność wydatków na oświatę gminną czy na wydatki inwestycyjne), w którym trzeba uwzględnić uwarunkowania ekonomiczne (budżet, finanse), prawne (stabilność prawna, kompetencje/prawa i obowiązki gminy i jej organów) i społeczne (kompetencyjność - zatem kompetencje/wykształcenie plus umiejętność jego wykorzystania przez osoby kierujące gminą, uwarunkowania lokalne-społeczne, historyczne, kulturowe - mające wpływ na sprawność i skuteczność zarządzania);
okres studiów upoważnia do stawiania we wstępie pracy hipotez/założeń, np. radni w badanej gminie, z uwagi na niski poziom kompetencyjności czy wykształcenia i małego doświadczenia w zarządzaniu organizacjami sektora publicznego, nie potrafią wykorzystać przyznanych im uprawnień do podejmowania w uchwałach w sprawie podatków lokalnych, zasad uwzględniających lokalne potrzeby i uwarunkowania; np. w badanej gminie nie prowadzi się studiów, analiz i ekspertyz mających wykazać zależność między stawkami podatkowymi a wielkością dochodów budżetowych; np. w badanej gminie nie prowadzi się ekspertyz, analiz i studiów nad wykorzystaniem subwencji oświatowej - itp.;
we wstępie należy sformułować kilka pytań zmierzających do weryfikacji hipotezy, np. czy w gminie prowadzone są analizy zależności między wysokością stawek podatkowych a wielkością wpływów do budżetu, np. czy zwiększenie stawek podatkowych ma wpływ na zwiększenie czy zmniejszenie dochodów z tego źródła do budżetu gminy, np. czy utrzymanie szkół małych, przy tak wysokich kosztach utrzymania jednego dziecka w takiej szkole, wpływa na podniesienie poziomu kształcenia - itp.;
należy wskazać główne źródła informacji (literatura naukowa - jaka przede wszystkim, po wymienieniu tytułu i autora należy umieścić przypis) do części teoretyczno-prawnej i informacji z badanej gminy (można opisać, jak polegało zbieranie informacji, mając na uwadze ustawę o dostępie do informacji publicznej);
opisać metody badawcze (będzie to przede wszystkim ankieta anonimowa, wywiad, metoda indukcyjna, syntetyczna, obserwacji bezpośredniej, statystyczna czy wreszcie metoda opisowo-porównawcza oraz analiza finansowo-ekonomiczna);
w zakończeniu pracy należy nawiązać do wstępu, czy zrealizowany został cel pracy, w jakim zakresie i co jest efektem badań, nawiązać do hipotezy i pytań weryfikujących i przede wszystkim wymienić wnioski z części empirycznej - z własnej analizy i odnieść je do intencji ustawodawcy i kierunków rozwoju w szerszym wymiarze;
piszący pracę powinien wykazać się ogólną znajomością wiedzy, z zakresu której pisze pracę, właściwie dobierać literaturę, źródła i odpowiednio je wykorzystać;
W wymiarze szczegółowym piszący pracę powinien przestrzegać następujące zasady:
proszę pamiętać, że autor pracy ponosi całkowitą odpowiedzialność za jakość i terminowe wykonanie pracy - niezależnie od udzielonej jemu pomocy przez nauczyciela/promotora;
napisane prace/ekspertyzy należy przesłać na adres poczty elektronicznej (po sprawdzeniu poprawności języka)
od piszących należy oczekiwać samodzielności, inicjatywy, kreatywności i ciekawości w dążeniu do osiągnięcia końcowego efektu;
warto sięgnąć do jakiegoś opracowania o tym, jak piszemy prace magisterskie - na rynku jest tego bardzo dużo;
piszący pracę powinien pogłębić znajomość jednej z dyscyplin naukowych, udokumentować umiejętność samodzielnego wyszukiwania literatury naukowej oraz korzystania z materiałów źródłowych;
zdarza się, że duży wysiłek autora pracy, włożony w zebranie bogatej literatury, czasem ogromna inwencja w poszukiwaniu ciekawych źródeł, czy prowadzeniu własnych badań, zostają po części przynajmniej zmarnowane przez widoczną nieporadność w pisaniu (ojczysty język trzeba znać!);
zdania powinny być grupowane w całość będącą określoną myślą, która ma początek, rozwinięcie i zakończenie - i to, jeśli pochodzi z obcego źródła, powinno być zakończone przypisem;
nie piszemy każdego zdania od akapitu;
nie opisujemy tabel i wykresów lecz wnioskujemy i analizujemy pod nimi;
należy pamiętać o interpunkcji, która błędnie stosowana, może wypaczyć zamierzoną myśl;
nie wolno przesyłać nauczycielowi/promotorowi tekstu z błędami ortograficznymi, stylistycznymi i wadliwą interpunkcją (te kwestie rozstrzyga szkoła podstawowa i gimnazjum) - nauczyciel/promotor nie oceni pozytywnie pracy, w której osoba pisząca dowodzi nieznajomości języka polskiego;
źródła informacji muszą być podane precyzyjnie, także pod tabelami i wykresami, np.
Misiąg W., Suchocka-Roguska E., Tymiński S., Polski system budżetowy, Twigger Warszawa 1992, s. 111.
Górski P., Samorząd gminny, Lwów 1894, T.1 s. 3.
Ibid., s. 7
Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, PWN Warszawa 1970, s. 239.
Izdebski H., Struktura i funkcjonowanie ogniw władzy politycznej w miastach-gminach województwa siedleckiego w latach 1973-1976, WSNS Warszawa 1978, (maszynopis).
Szczepański J., Elementarne pojęcia..., Op. cit., s. 239.
Strategia rozwoju samorządów gminnych, Red. Kozłowski A.J., Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu w Pile Piła 1996, s. 239.
Komendera A., U podstaw zbiorowości lokalnych, [w:] Zbiorowości terytorialne i więzi społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Łódź 1995, s. 233.
Art. 41 ustawy z dnia 14 grudnia 1990 r. o dochodach gmin i zasadach ich subwencjonowania w 1991 i 1992 roku oraz o zmianie ustawy o samorządzie terytorialnym (Dz. U. nr 110, poz. 475).
pracę piszemy 12-tką Times New Roman wyjustowane dwustronnie z przenoszeniem automatycznym i zdefiniowanymi tytułami i podtytułami aby WORD automatycznie wstawił spis treści
w każdym przypadku, gdy piszący stanie przed problemem, należy zwrócić się do nauczyciela/promotora;
w zakończeniu pracy należy umieścić tabele i zestawienia zawierające wszystkie zebrane informacje z poszczególnych gmin i całego powiatu, w tym tabele według wzoru dostarczonego przez promotora;
Temat przesyłki i nazwa pliku powinny zawierać wszystkie informacje o osobie piszącej, stąd nazwę uczelni (WSB), rok studiów czwarty (II), system studiowania: dzienny (dz) lub zaoczny (z), grupa druga (2), przedmiot (finanse publiczne), nazwa gminy, z której jest student, nazwisko i imię studenta. A oto przykład:
WSB - IIz - gr4 - finanse publiczne - Warszawa wiejska - Nowak Kazimierz
Każda praca jest oceniana a punktacja/ocena przesyłana zwrotnie studentom. Szczegółowo zasady napisania ekspertyzy omówione są na zajęciach.
Misiąg W., Suchocka-Roguska E., Tymiński S., Polski system budżetowy, Twigger Warszawa 1992, s. 111