Wraz ze zmianą systemu politycznego w Polsce w 1989 roku, wcześniejsze kontakty Polski oraz Wojska Polskiego z NATO i siłami zbrojnymi jego państw członkowskich, oficjalne, ale dotychczas sporadyczne, zostały zintensyfikowane. Po rozwiązaniu w lutym 1991 roku Układu Warszawskiego nic już nie stało na przeszkodzie, aby je rozszerzać i rozwijać. Reorientacja polityki zagranicznej Polski, wyrażająca się m.in. gotowością przystąpienia do zachodnich struktur gospodarczych oraz systemu bezpieczeństwa, zapoczątkowała rozwój wszechstronnej współpracy z Unią Europejską, Sojuszem Północnoatlantyckim, Unią Zachodnioeuropejską i innymi instytucjami świata zachodniego.
Zakres i formy współdziałania Polski z NATO wyznaczały najpierw powołanej w tym celu Rady Współpracy Północnoatlantyckiej (NACC). Ramy te okazały się zbyt ciasne już w 1992 roku, gdy Polska, formułując założenia swojej polityki bezpieczeństwa i strategii obronnej, stwierdziła w obu tych dokumentach, iż strategicznym celem naszego kraju w latach dziewięćdziesiątych jest członkostwo w NATO i jego europejskim filarze - Unii Zachodnioeuropejskiej, będącej ważnym elementem europejskiego systemu bezpieczeństwa zbiorowego.
Stany Zjednoczone i ich 15 sojuszników z Paktu, wychodząc naprzeciw dążeniom krajów Europy Środkowej i Wschodniej do współdziałania z NATO, opracowały, a następnie 10 stycznia 1994 roku zaakceptowały program tej współpracy, znany jako Partnerstwo dla Pokoju. Program ten, będąc wyrazem powszechnego przekonania, iż stabilizację i bezpieczeństwo na obszarze euroatlantyckim można osiągnąć tylko poprzez polityczną i wojskową współpracę, sformułował kryteria i zasady, na jakich ma się ona odbywać. Premier RP zaakceptował je już 2 lutego 1994 roku, składając podpis pod Dokumentem Ramowym. Polska, jako pierwszy z krajów Europy Środkowowschodniej, złożyła 25 kwietnia 1994 roku w Brukseli Dokument Prezentacyjny, zawierający konkretne propozycje współpracy. Po wspólnych negocjacjach ekspertów, już w lipcu, gotowy był indywidualny program partnerstwa pomiędzy Rzeczpospolitą Polską i NATO. Był to również pierwszy tego typu dokument dotyczący kraju aspirującego do członkostwa w NATO.
W tym zasadniczym dla Polski i NATO dokumencie nt. rozwijania partnerskiego współdziałania wymieniono jego cel - członkostwo Polski w Sojuszu i włączenie całych sił operacyjnych do zintegrowanej struktury militarnej NATO, a także wyszczególniono wspólne przedsięwzięcia na tej drodze.
Już w 1994, w Kwaterze Głównej Połączonych Sił Zbrojnych NATO w Europie (w Mons), otwarta została polska misja łącznikowa koordynująca realizację wspólnych przedsięwzięć odbywających się w Polsce i w krajach partnerskich NATO.
Właśnie w Polsce, we wrześniu 1994 r., na poligonie w Biedrusku koło Poznania, odbyły się pierwsze wspólne ćwiczenia pod kryptonimem Most Współpracy `94. Zainicjowały one bezpośrednie kontakty między współdziałającymi ze sobą armiami. Po tym przyszły następne, bardziej złożone przedsięwzięcia, kształtujące w praktyce ideę partnerstwa dla pokoju. Odbyło się wiele ćwiczeń i szkoleń, wizyt i spotkań oraz konferencji i kursów. Nawiązane w ten sposób znajomości i przyjaźnie każdego dnia procentują w bliskim współdziałaniu, które jest najlepszą, polityczną gwarancją bezpieczeństwa.
Przykładem aktywnej działalności Polski w realizacji programu Partnerstwo dla Pokoju jest udział polskiego batalionu w składzie Brygady Nordyckiej NATO, uczestniczącej w operacji pokojowej w Bośni.
POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA I STRATEGIA OBRONNA RZECZPOSPOLITEJ
Od ponad 50 lat sprawa utrzymania pokoju i bezpieczeństwa na świecie jest kluczowym problemem międzynarodowym. Wbrew powszechnym oczekiwaniom, II wojna światowa nie stała się pod tym względem wydarzeniem przełomowym.
W tej sytuacji konieczność zapobiegania konfliktom zbrojnym i zapewnienia bezpiecznego rozwoju państw legła u podstaw powołania wielu międzynarodowych organizacji z ONZ i OBWE na czele. Wszystkie one mogą realizować misje i operacje pokojowe, będące jednym z ich zasadniczych zadań, wyłącznie poprzez swoje kraje członkowskie.
Polska - jako członek-założyciel obu tych organizacji - już od ponad 40 lat aktywnie uczestniczy w międzynarodowych wysiłkach zmierzających do przywracania i utrzymywania pokoju w różnych częściach świata. Nasz wkład do wspólnego dzieła, któremu na imię pokój, wyraża się udziałem 28 tys. polskich wojskowych i dyplomatów w misjach i operacjach prowadzonych pod auspicjami międzynarodowych organizacji, głównie ONZ i OBWE.
Ponadto przedstawiciele Polski wchodzili w skład 7 międzynarodowych komisji o charakterze rozjemczym lub nadzorujących przestrzeganie postanowień pokojowych, powoływanych na zasadach współpracy bilateralnej w wyniku zaproszenia do udziału w pracach komisji, wystosowanego przez jedną ze stron konfliktu.
W odpowiedzi na apel społeczności międzynarodowej i na podstawie decyzji rządu RP, polscy żołnierze wchodzili także w skład wielonarodowych sił zbrojnych, działających w rejonie Zatoki Perskiej podczas operacji "Pustynna Burza" (1990-1991), a od stycznia 1996r. polski batalion w sile prawie 700 żołnierzy wykonuje zadania w ramach misji pokojowej wojsk NATO w Bośni.
Polacy uczestniczyli w tego rodzaju misjach i operacjach jako obserwatorzy i inspektorzy, a także służąc w zwartych jednostkach logistycznych i operacyjnych, kontyngentach policyjnych i medycznych oraz jako cywilny personel polityczny misji.
Ogółem od 1953 roku Polacy brali udział w 30 misjach pokojowych na niemal wszystkich kontynentach, w najodleglejszych i często egzotycznych regionach świata:
· Korei;
· Afganistanie;
· Namibii;
· Egipcie;
· Syrii;
· Kuwejcie;
· Iraku;
· byłej Jugosławii;
· Kambodży;
· Libanie.
Wypełniając swoje mandatowe zadania, przynosili tam nadzieję na pokój, przybliżali rozwiązanie krwawych konfliktów zbrojnych, a zarazem poświadczali przywiązanie Polski do idei pokojowego rozstrzygania wszelkich sporów międzynarodowych.
MISJE I OPERACJE POKOJOWE
Specyficzną, a zarazem zaszczytną formą w kontynuacji funkcji zewnętrznej polskich sił zbrojnych jest i (dalszym jej rozszerzaniem) będzie zapewne udział żołnierzy Wojska Polskiego w utrwalaniu bezpieczeństwa zbiorowego i utrzymywaniu pokoju w ramach międzynarodowych operacji pokojowych podejmowanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Podejmowane przez ONZ operacje pokojowe mają, bowiem na celu ograniczenie konfliktu zbrojnego i rozdzielenie walczących stron. Dla przeprowadzenia operacji pokojowych Organizacja Narodów Zjednoczonych powołuje Doraźne Siły Zbrojne ONZ, które określane są również jako " Tymczasowe Siły Zbrojne" lub,”Siły Pokojowe ONZ”. Zasady powołania i stosowania Sił Pokojowych wykształciły się w drodze praktyki stosowanej przez ONZ, w której czynnie uczestniczyła Polska. Uwzględnia się w nich cztery główne postanowienia:
1. 1 Doraźne Siły Zbrojne tworzy się z kontyngentów wojsk dostarczonych dobrowolnie przez państwa członkowskie Organizacji Narodów Zjednoczonych - przy czym w zasadzie ON Z nie korzysta z wojsk wielkich mocarstw.
1.2. Operacje pokojowe mogą być przeprowadzane tylko za zgodą stron.
1.3. Operacje pokojowe nie mogą polegać na zastosowaniu przemocy, zaś Siły
Zbrojne ONZ muszą przy wykonywaniu misji ściśle przestrzegać zasady neutralności.
1.4. Operacje pokojowe prowadzi Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych pod nadzorem Rady Bezpieczeństwa.
Stosownie do 340 Rezolucji Rady Bezpieczeństwa, Siły Zbrojne ONZ wypełniają tylko misję pokojową. Przewiduje się dla nich następujące rodzaje operacji pokojowych:
- obserwacja warunków po jednej lub po obu stronach granicy;- ustalanie faktów i obserwacja wypadków faktycznej lub rzekomej interwencji z zewnątrz w wewnętrzne sprawy państw;
- obserwacja i nadzorowanie linii wstrzymania ognia;
- misje mediacji i pojednania;
- misje wyjaśniające stan faktyczny w drodze śledztwa i poprzez obserwację;
- pomoc państwu w utrzymywaniu prawa i porządku udzielona na wniosek tego państwa i na terytorium znajdującym się pod jego jurysdykcją.
Ponadto, w toku operacji pokojowej, Doraźne Siły Zbrojne Organizacji Narodów Zjednoczonych mogą wykonywać następujące zadania:
- czasowe administrowanie, a nawet okupowanie jakiegoś terytorium;
- ochrona miejsc i urządzeń międzynarodowych;
- patrolowanie stref granicznych i linii wstrzymania ognia;
- nadzorowanie plebiscytów i wykonania postanowień rozejmowych;
- zabezpieczenie określonego statusu stref zdemilitaryzowanych oddanych pod kontrolę ONZ;
- wykonywanie innych zadań, nie mających charakteru sankcji zlecanych mandatem organu, który je powołał.
Wskazując na tendencje rozwojowe międzynarodowych operacji pokojowych przewidywać należy, że stanowić one będą trwały element polityki międzynarodowej. Udział Polski w tym procesie ma długie tradycje: począwszy od polskich kontyngentów w Międzynarodowych Komisjach Kontroli i Nadzoru - w Korei od 1953 roku; Wietnamie (1954-1975); Kambodży (1954-1969), po udział w operacjach polskich UNDOF (na wzgórzach Golan), gdzie brało łącznie udział 5429 żołnierzy WP; udział kadry zawodowej w operacjach pokojowych OBWE w charakterze obserwatorów i doradców oraz operacji pokojowych NATO - IFOR (Bośnia i Hercegowina) w 1996 roku i SFOR (Bośnia i Hercegowina) od 1997 roku.
Rozszerzał się będzie również praktyczny wymiar współpracy NATO z państwami partnerskimi, w tym i Wojskiem Polskim, w formie ćwiczeń przygotowujących do współdziałania w przyszłych operacjach pokojowych. ", W latach 1994-1996 zwiększyła się zarówno liczba jak i skala tych ćwiczeń. W 1994 roku rozpoczęto od organizowania raczej propagandowych ćwiczeń na szczeblu pododdziałów. W roku 1995 ponad połowa ćwiczeń zorganizowana była już na szczeblu brygady (głównie ćwiczenia dowódczo-sztabowe). Liczba tych zwiększyła się w roku 1996, a w roku 1997 zaplanowano organizację pierwszych ćwiczeń tego typu na szczeblu korpusu. Polska bierze aktywny udział w tych ćwiczeniach: w 1996 roku przedstawiciele Polski (pododdziały, oficerowie, i grupy operacyjne sztabów, batalionów i brygad) uczestniczyli w ponad 30 ćwiczeniach tego typu"
Przygotowanie kadry i żołnierzy
Jakościowy i ilościowy rozwój wydarzeń międzynarodowych, w tym i rozwój operacji pokojowych, jaki następuje w ostatnich latach sprawia, że operacje te powodowane być mogą nie tylko przez Organizację Narodów Zjednoczonych, ale również przez inne podmioty prawa międzynarodowego, (co przewiduje Karta Narodów Zjednoczonych). Poza tym wyłaniająca się różnorodność zadań powoduje, że szczególnego znaczenia nabierać będą: dobór oraz kwalifikacje kadry i żołnierzy, jak również ich odpowiednie przygotowanie.
W doborze kadry i żołnierzy Wojska Polskiego do udziału w misjach i operacjach pokojowych ON Z kierować się należy kryteriami jakościowymi w dyscyplinie, wyszkoleniu ogólno wojskowym, specjalistycznym i fizycznym. Dziś już nie wystarcza sama chęć wyjazdu. Liczyć się natomiast musi wyszkolenie specjalistyczne ze znajomością elementów prawa międzynarodowego, a także znajomością języka. W ramach przygotowania, zarówno żołnierz zawodowy, jak i służby zasadniczej, czyli przyszły uczestnik misji pokojowej - wykazywać się musi chęcią ćwiczenia i poznawania zadań, które występować będą w czasie służby. Jak wykazują doświadczenia uzyskiwane podczas służby w kontyngentach ONZ i przenoszone do praktyki w Wojskowym Centrum Szkolenia dla potrzeb Sił Pokojowych w Kielcach, ponad 75 procent zajęć przypada na szkolenie praktyczne. Obejmuje ono między innymi: tworzenie stanowisk kompanijnych i plutonu, budowę okopów i schronów ziemnych, zasieków z drutu kolczastego, posterunków obserwacyjnych itp. ponadto uczestnicy misji uczyć się muszą umiejętności przeciwdziałania zagrożeniu, patrolowania rejonów w dzień i w nocy (pieszo oraz na transporterze), sposobów kontrolowania osób i pojazdów a także udzielania pierwszej pomocy rannym i poszkodowanym. Zakres nabywanych umiejętności rozszerzał się będzie na tak specjalistyczne, niezbędne przedsięwzięcia, jak: wykrywanie i unieszkodliwianie różnego rodzaju min, nawiązywanie łączności, czy też odpowiednie postępowanie w sytuacjach ekstremalnych.
Zarówno w doborze, jak i przygotowaniu kadry i żołnierzy liczył się też będzie stan zdrowia, odporności psychicznej i fizycznej. Dlatego też w badaniach brane być muszą pod uwagę ewentualne zachowania w sytuacjach trudnych, ponieważ mogą występować przykre - na co dzień nie spotykane zjawiska oraz odpowiadające im zachowania, stany emocjonalne. Doświadczeni dowódcy pełniący służbę w pokojowych misjach Organizacji Narodów Zjednoczonych podkreślają mocno specyficzny, trudny charakter oraz jej bardzo dużą rangę. Podnosi ją międzynarodowy i pokojowy charakter, a ponadto zainteresowanie władz państwowych i najwyższych przełożonych sprawami żołnierzy pełniących misję pokojową.
Wszyscy uczestnicy i działający w misji muszą wykazywać duże wartości fachowe i osobowe, zwłaszcza wysoką umiejętność działania w terenie i na terytorium innego państwa" dyscyplinę i karność żołnierską, posiadać muszą wysoką postawę moralną oraz (wspomnianą wcześniej) odporność psychiczną i fizyczną. Cechy te uwidoczniły się, bowiem we wszystkich misjach i operacjach pokojowych" widoczne były zarówno przy rozminowywaniu terenu na Bliskim Wschodzie i wykonywaniu ścieżek patrolowych, jak również podczas innych zadań inżynieryjnych, logistycznych i patrolowych wykonywanych w misjach.