Zajmiemy się tym, co tygryski lubią najbardziej (głównie dlatego, że nie będzie im się już myliło z przeklętą składnią AcI...)
CZAS PRZESZŁY, CZAS PRZYSZŁY
Imperfectum : indicativus imperfecti activi : przeszły, niedokonany, strony czynnej.
Imperfecti odpowiada na pytania „kogo, czego”.
To jest zdecydowanie najprostszy czas - najprostszy w sensie, najłatwiejszy do utworzenia.
Na początku jest temat (mowa oczywiście o temacie praesentis) czasownika, do tego dodaje się cechę czasu przeszłego, czyli „- ba -„, a na sam koniec idzie końcówka osobowa (- o(m); - s; - t; - mus; - tis; - nt).
Same słowo będzie wyglądało tak : temat + ba + końcówka osobowa
Zauważyłeś że w pierwszej osobie, dla „ja” jest końcówka osobowa „- om”? Tak będzie ZAWSZE w imperfecti (czasu przeszłego) - jak mówisz o sobie, na końcu czasownika będzie właśnie „- om”.
Przykłady dla poszczególnych koniugacji :
Koniugacja pierwsza : „myśleć”
Cogito, 1 = cogito, cogitare, cogitavi, cogitatum
Czas przeszły będzie : cogita + ba + końcówka osobowa
Cogitabam - myślałem Cogitabamus - myśleliśmy
Cogitabas - myślałeś Cogitabatis - myśleliście
Cogitabat - myślał/a/o Cogitabant - myśleli
Koniugacja druga : „poruszać”
Moveo, 2
Czas przeszły będzie absolutnie tak samo budowano, jak w pierwszej koniugacji.
Movebam - poruszałem Movebamus - poruszaliśmy
Movebas - poruszałeś Movebatis - poruszaliście
Movebat - poruszał/a/o Movebant - poruszali
Koniugacja trzecia : „poznawać”
Cognosco, 3 = cognosco, cognoscere, cognovi, cognitum
Tutaj jest maleńkie odstepstwo. Zauważyłeś, że temat tego słowa jest „cognosc”? Nijak nie pasuje dodać do tego jeszcze jedną sylabę „- ba”, bo będzie skupisko spółgłosek. Dodaje się więc spójkę „- e -„. Wyraz będzie więc wyglądał tak : temat + e + ba + końcówka osobowa.
Cognoscebam - poznawałem Cognoscebamus - poznawaliśmy
Cognoscebas - poznawałeś Cognoscebatis - poznawaliście
Cognoscebat - poznawał/a/o Cognoscebant - poznawali
Koniugacja czwarta : „wiem”
Scio, 4 = scio, scire, scivi, scitum
Czas przeszły w czwartej koniugacji będzie tworzył się w identyczny sposób, jak czas przeszły w trzeciej koniugacji :
Sciebam - wiedziałem Sciebamus - wiedzieliśmy
Sciebas - wiedziałeś Sciebatis - wiedzieliście
Sciebat - wiedział/a/o Sciebant - wiedzieli
Przykładziki :
Amabamus - kochaliśmy
Videbant - widzieli
Dabat - dawał
Scribebatis - pisaliście
Discebamus - uczyliśmy się
Intelligebas - Rozumiałeś
Laborabant - pracowali
Indicativus futuri primi activi : oznajmujący, przyszły, niedokonany, strony czynnej
Niedokonany znaczy tyle, co : czytam - będę czytać.
Teraz, będą się odmieniać trochę inaczej względem koniugacji.
Pierwsza i druga koniugacja : z nich tworzy się czas przyszły w następujący sposób :
Na początku jest temat czasownika. Później jest cecha czasu przyszłego, czyli „- b -„, później może się pojawić spójka, i będzie to albo „- i -„, albo „- u -„. Na samym końcu jest końcówka osobowa (- o; - s; - t; - mus; - tis; - nt). Tak, słusznie zauważyłeś, dla pierwszej osobie, „Ja” jest samo „o”.
Podajmy przykład :
Cogito, cogitare.
Cogitabo - będę myślał Cogitabimus - będziemy myśleć
Cogitabis - będziesz myślał Cogitabitis - będziecie myśleć
Cogitabit - będzie myślał/a/o Cogitabunt - będą myśleć
Zauważyłeś, gdzie jest spójka „-i”, a gdzie „-u”? Niczym się nie różni od czasu teraźniejszego dla tego samego czasownika, prawda?
Trzecia i czwarta koniugacja : tworzą czas przyszły w następujący sposób :
Na początku, jak zwykle, temat czasownika. Później robi się ciekawie, ponieważ zamiast cechy czasu przyszłego jest po prostu spójka - i jest ona różna :
dla pierwszej osobie singularis będzie to „- a -„
dla całej reszty będzie to „- e -„
Na samym końcu są, oczywiście, końcówki osobowe (- om; - s; - t; - mus; - tis; - nt).
Podając przykład :
Cognosco, cognoscere.
Cognoscam - będę poznawać Cognoscemus - będziemy poznawać
Cognosces - będziesz poznawał Cognoscetis - będziecie poznawać
Cognoscet - będzie poznawał/a/o Cognoscent - będą poznawać
Scio, scire
Sciam - będę wiedzieć Sciemus - będziemy wiedzieć
Scies - będziesz wiedział Scietis - będziecie wiedzieć
Sciet - będzie wiedział/a/o Scient - będą wiedzieć
A co z czasownikiem „BYĆ”?
Ano on ma dwa tematy praesentis, prawda? Sum, es, est, sumus, estis, sunt. To są wszystkie odmiany. Skup się teraz, bo to będzie ważne :
Dla imperfectum (czas przeszły, „byłem”), tworzy się tak - „era” + końcówka osobowa : eram, eras, erat, eramus, eratis, erant.
Dla futurum (czas przyszły, „będę”), tworzy się, używając spójki i końcówki rodzajowej : ero, eris, erit, erimus, eritis, erunt.
A teraz uważaj na niebezpieczeństwa :
Widzisz, niektóre czasowniki, w rożnych czasach, mogą wyglądać identycznie. I trzeba będzie wyciągać z kontekstu zdania, o jakim czasowniku chodzi. Od biedy mogą być to znane nam już :
Disco, discere (uczę się) Doceo, docere (nauczam)
Discit Docet (on uczy)
Discebat (uczył się)
Discet (będzie się uczył)
Discet i Docet mogą się mylić. Ale to najmniejszy z przykładów.
A co jeśli powiem :
Tenet (TRZYMA, w tej chwili) i Scribet(BĘDZIE PISAŁ)??? No widzisz? Obie się kończą niby tak samo, a jednak są to różne czasy.
Jeszcze coś - przyimek „cum”, który łącznie z Abl oznacza „z kimś”, a z Dat oznacza „gdy”, może się łączyć z osobami :
Mecum - ze mną Nobiscum - z nami
Tecum - z tobą Vobiscum - z wami
Secum - z nim, nią... Secum - z nimi
I na tym chyba koniec na dzisiaj....