Co to jest prawo?
Co to jest prawo pozytywne , stanowione, formalne i podmiotowe?
Co to jest norma prawna i czym różni się od innych norm?
Co to jest przepis prawny i akt prawny?
Co to jest świadomość prawna?
Tworzenie prawa.
Przestrzeganie i stosowanie prawa.
Zasady stosowania prawa w sytuacji unormowanej i nie unormowanej.
Wykładnia prawa, teorie, rodzaje wykładni.
Co to jest moc wiążąca?
Pojęcie ludzi w prawie.
Jak je wypełniać?
Co to jest systematyka prawa, gałęzie prawa, instytucja prawna?.
Normy prawne charakteryzują się trzema cechami:
dotyczą tylko zewnętrznego zachowania ludzi (względem siebie)
są ustanawiane przez autorytet zewnętrzny
ich przestrzeganie jest zagwarantowane przymusem (którym może posługiwać się władza publiczna)
PRAWO - to zespół norm określających postępowanie ludzi, norm ustanowionych lub usankcjonowanych przez państwo. N prawo składają się normy postępowania dotyczące ludzi. NORMA - to pewien wzorzec, pozwalający podzielić zachowania na takie, które są z nią zgodne, takie które są z nią niezgodne oraz takie do których dana norma się odnosi.
NORMA jest wytworem ludzi i jest skierowana do ludzi czyli wobec danego podmiotu lub podmiotów wyrażająca polecenie pewnego zachowania się we wskazanych okolicznościach. Norma więc musi zawierać:
określenie podmiotu czyli adresata normy w którym wyznacza się obowiązek danego postępowania
określenie okoliczności w których postępowanie ma być realizowane
określenie sposobu zachowania czyli działania albo zaniechania
Normy dzieli my wg najróżniejszych kryteriów.
Ze względu na określenie podmiotu (adresata) i okoliczności w których postępowanie ma być realizowane, dzielimy na:
normy indywidualne czyli występuje konkretne wskazanie na adresata np. pan X ma przystąpić do egzaminu, lub okoliczności np. pan X ma przekroczyć granicę dn.... o godz......
normy generalne czyli adresat wskazany jest grupowo np. studenci zobowiązani są poddać się badaniu lekarskiemu, jeżeli chodzi o okoliczności to np. gdy harcerz dostrzeże w lesie jest pożar powinien zgłosić to w najbliższym posterunku policji.
Ze względu na zachowanie adresata:
norma konkretna czyli skierowana do konkretnej osoby i dotycząca jednorazowego zachowania np. uczestnik zjazdu absolwentów zapłaci za pamiątkowe zdjęcia robione na otwarciu 30 zł.
norma abstrakcyjna dotyczy zaś stałego lub wielokrotnego zachowania adresata normy np. prowadzący pojazd przystępując do wyprzedzania innego pojazdu obowiązany jest najpierw sprawdzić czy może ten manewr wykonać.
Prawo jest zespołem norm postępowania. Do prawa zalicza się tylko normy generalne skierowane do pewnej kategorii adresatów określonych rodzajowo i abstrakcyjne obliczone na wielokrotne zastosowanie
Cechą zasadniczą wyróżniającą prawo od innych zespołów norm postępowania jest to że normy prawne są chronione przez państwo i że państwo zabezpiecza ich stosowanie
Prawo to całokształt generalnych i abstrakcyjnych norm postępowania, ustanowionych lub uznanych przez państwo, których przestrzeganie jest zagwarantowane przez państwo.
PRAWO- to całokształt reguł zachowania o cechach generalności i abstrakcyjności, których nieprzestrzeganie zagrożone jest zastosowaniem przymusu państwowego.
-reguła- skierowana jest do podmiotów określonych ogólnie wg cech rodzajowych
-abstrakcyjność czyli reguła może być skierowana wielokrotnie bez potrzeby zmiany lub
uzupełnienia.
PRAWO POZYTYWNE- to prawo stanowione przez ludzi czyli państwo (jest to wyraz woli ludzi)
PRAWO NATURALNE- mówi o tym iż ludzie mogą jedynie odkrywać to prawo.
PRAWO PRZEDMIOTOWE- to całokształt norm prawnych o cechach generalności i abstrakcyjności, które stanowią podstawę wydawania rozstrzygnięć przez organy orzekające czyli sądy i organy administracji.
-jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych praw. Daje ogół uprawnień do swobody działania wg własnej woli i do realizacji prawnie chronionego interesu np. w prawie pracy, cywilnym, opiekuńczym. Tam ma adresat szereg uprawnień np. prawo własności (mierzy się je w ramach prawa prywatnego)
PRAWO PODMIOTOWE. Możność pewnego zachowania albo możność domagania się pewnego zachowania od zobowiązanego do tego rodzaju zachowania przez prawo podmiotowe. Jest możnością a nie zespołem norm.
Podział praw podmiotowych:
- bezwzględne - to możność żądania pewnego zachowania od wszystkich innych podmiotów prawnych, powstrzymania się od naruszenia rzeczy należących do właściciela.
- względne - rodzi możność żądania pewnego zachowania, tylko od danej osoby
Relacje państwo - prawo:
państwo jest kreatorem prawa
tworząc i stosując prawo państwo realizuje swoje funkcje władcze (polityczne) wobec wszystkich podmiotów podległych jego władzy suwerennej (nie mającej nad sobą władzy zwierzchniej)
państwo stoi na straży norm prawnych czyli zabezpiecza przestrzeganie za pomocą wszelkich dostępnych mu środków
prawo określa strukturę, kompetencje i tryb funkcjonowania organów państwa legitymizując prawnie władze państwa
prawo wyznacza status obywatela w państwie określając uprawnienia i obowiązki obywatela
prawo jest wyrazem polityki państwa
PRAWO:
jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy publicznej ponieważ wyznacza zakazy i nakazy określonego zachowania się preferowanego przez władzę, poparte możliwością zastosowania przymusu państwowego.
prawo wyznacza ramy w jakich mogą poruszać się sprawujący władzę (cele, struktury, kompetencje, procedury podejmowania decyzji)
prawo wyraża określone treści aksjologiczne kształtując wyobrażenia, postawy i zachowania adresatów
U podstaw norm moralnych leży ocena co dobre a co złe.
NORMY PRAWNE A NORMY MORALNE- RÓŻNICE:
- przedmiot regulacji- prawo reguluje tylko zachowania społeczne, amoralność także przeżycia oraz relacje człowieka do Boga, przyrody itp.
- funkcji i charakteru regulacji- występuje wielość systemów moralnych na terytorium państwa, przy tylko jednym systemie prawnym
- genezy norm należących do moralności i prawa- normy moralne wpajane są przez wychowanie i uznawane są za własne, normy prawne obowiązują ze względu na nakaz władzy państwowej
- sposobu ogłaszania i formalizowania norm- normy moralne nie są z reguły spisane i uporządkowane, normy prawne zazwyczaj są
- sposobu obrony wzorów określanych w normach, czyli sposobu sankcjonowania norm; sankcją naruszenia normy moralnej jest potępienie i odrzucenie ze strony grupy społecznej, zaś sankcją naruszenia normy prawnej zastosowanie przymusu państwowego
- sposób ujęcia uprawnień i obowiązków- normy prawne można określić jako dwustronne bo regulują i uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa, natomiast normy moralne jako jednostronne gdyż wykazują tylko powinności bez nadawania uprawnień
Normy obyczajowe to reguły postępowania ukształtowane w świadomości ludzi w wyniku społecznego nawyku czyli wypada czy nie wypada.
Między normami prawnymi zawartymi w aktach prawotwórczych państwa a normami obyczajowymi istnieje ostra różnica.
Normy obyczajowe kształtują się w procesie wielokrotnego powtarzania tych samych zachowań w analogicznych okolicznościach, co prowadzi do przeświadczenia, że tak właśnie należy postępować. Natomiast normy prawne obowiązują ze względu na zakaz władzy państwowej lub zastosowanie przymusu państwowego. Państwa na ogół szanują normy obyczajowe i na ogół nie czynią przeszkód w ich przestrzeganiu do momentu gdy normy obyczajowe nie nakazują zachowań sprzecznych do tych które zostały uznane przez władze państwowe.
Normy organizacji społecznych nie mających charakteru państwowego np. partii politycznych lub związków zawodowych zawarte są w statutach i programach tych organizacji. Różnią się one:
powstają nie za sprawą państwa (choć są nierzadko spisane usystematyzowane równie precyzyjnie jak normy prawne), lecz są dziełem danej organizacji społecznej
na straży ich przestrzegania stoi nie państwo ale dana organizacja
najostrzejszą sankcją za nieprzestrzeganie norm danej organizacji może być wydalenie z organizacji
Normy organizacji społecznych mogą jednak wpływać w określony sposób na prawo.
Pojęcie praworządności odnosi się do przestrzegania prawa przez organy władzy państwowej. Zasada praworządności odnosi się do tych, którzy sprawują rządy w państwie, czyli dotyczy działań państwa, wiąże się ściśle z kwalifikacją prawną władczych działań organów władzy publicznej, przejawiających się bądź w formie stanowionych norm ogólnych (tworzenie praw), bądź w formie norm indywidualnych (stosowanie prawa)
PRAWORZĄDNOŚĆ to organizowanie i wykonywanie działalności państwowej na podstawie przepisów prawa gdy prawo to jest równe dla wszystkich oraz zapewnia podstawowe wolności i prawa człowieka i obywatela.
ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA- jest częścią świadomości społecznej, moralnej. Na świadomość prawną składa się znajomość prawa jego zasad, instytucji prawnych. Całkowita znajomość prawa jest jednak fikcją gdyż nie można znać całego prawa po opublikowaniu w dzienniku ustaw. Przez świadomość prawną możemy rozumieć:
-ocenę prawa oraz zachowań przez prawo regulowane
-postulaty społeczeństwa co do kwestii jakiego dobrego prawa by chciało
-ideologię prawną z uzasadnieniem co należy czynić by prawo tworzyło warunki dalszego
rozwoju. Czyli świadomość prawna jest to znajomość prawa i instytucji prawnych oraz ich ocena przez społeczeństwo i postulaty zmiany tego prawa w kierunku pożądania tego prawa.
Im większa różnica między prawem istniejącym a prawem postulowanym tym mniejsza świadomość prawna. Można wymusić posłuszeństwo dla norm, co w konsekwencji doprowadzić może do wywołania oburzenia wśród ludzi, rozruchów oraz utworzenia nowej formacji.
PRAWORZĄDNOŚĆ- z materialnego punktu widzenia to taki stan faktyczny wewnątrz państwa w którym podstawowe stosunki społeczne są uregulowane przepisami prawnymi a organy państwa i ich funkcjonariusze te przepisy znają i ściśle przestrzegają.
(odnosi się do organów państwa i funkcjonariuszy)
Jeżeli obywatel łamie prawo jest to niska świadomość prawna, jeżeli robi to organ państwa lub urząd państwa jest to złamanie praworządności.
Akty prawne- .są to zarówno akty normatywne jak i indywidualne używane przez prawników w języku prawniczym.
Indywidualne akty prawne- ustanawiają indywidualne reguły zachowania są to:
wydawane w sprawach jednostkowych na podstawie przepisów obowiązującego prawa: decyzje organów państwa rodzące skutki prawne np. orzeczenia sądowe, decyzje administracyjne które są aktami stosowania prawa
wszelkie czynności prawne rodzące skutki prawne
Akty indywidualne dzielimy na:
akty jednostronne czyli:
wszystkie decyzje organów państwa dochodzące do skutku niezależnie od woli podmiotu np. decyzja o uwłaszczeniu lub wyrok skazujący
czynności prawne przez oświadczenie woli tylko jednej strony np. testament
akty dwustronne czyli:
decyzje organów państwa na wniosek i za zgodą osoby zainteresowanej np. wydanie zezwolenia na budowę
czynności prawne dochodzące do skutku za mocą oświadczenia woli dwu lub więcej stron
Normatywny akt prawny- jest stanowiony tworzony lub uznany przez organy państwowe posiadające kompetencje prawotwórcze. Są to akty różne rodzajowo np. konstytucja, ustawy, rozporządzenia których cechą wspólną jest to iż za ich mocą stanowione są normy prawne regulujące pewien stosunek społeczny lub zespół stosunków społecznych. Czyli akty normatywne stanowią materiał pod budowę norm prawnych. Akty normatywne mają postać tekstu drukowanego, ogłoszonego w sposób przewidziany przez prawo.
Akt normatywny składa się z:
Nazwy rodzajowej czyli nagłówka np. ustawa, rozporządzenie itp.
Daty uchwalenia (ustanowienia) gdy pochodzi od organu kolegialnego np. ustawa, uchwała, lub ustanowienia aktu gdy pochodzi od organu jednoosobowego np. zarządzenie ministra
Tytułu który określa zakres podmiotowy aktu normatywnego np. o szkolnictwie wyższym, kodeks celny itp.
Parambuła czyli uroczysty wstęp- mogą go zawierać ważne akty normatywne. Nie jest ona jednak koniecznym elementem aktu normatywnego, występuje sporadycznie np. w tekstach konstytucji
Wskazania podstawy prawnej znajduje się to jednak w niektórych aktach normatywnych. Nie znajduje się w konstytucji, ustawach. Podstawę prawną muszą jednak wykazać w Polsce rozporządzenia i zarządzenia (podstawę ustawową),a także uchwały tzw. wykonawcze np. Rady Ministrów
Części zasadniczej która składa się z przepisów zawartych w artykułach (ustawy) lub paragrafach (rozporządzenia, zarządzenia, ustawy) które są opatrzone kolejno po sobie następującymi numerami oznaczonymi za pomocą cyfr arabskich. W aktach normatywnych regulujących szeroki kompleks stosunków społecznych np. Kodeks Karny wyodrębnia się w części zasadniczej część ogólną i szczególną.
Przepisów końcowych czyli są to postanowienia aktu normatywnego dotyczące:
przepisów przejściowych czyli interpersonalnych mówiących o tym jakie prawo ma być stosowane do faktów powstałych przed wejściem w życie nowego aktu
przepisów uchylających czyli derogacyjnych określających które z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub ich część zostaną uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu
przepisów określających termin wejścia aktu normatywnego w życie
Podpisu czyli kto go wydał zgodnie z wymaganą procedurą.
w przypadku ustaw- jest to podpis prezydenta RP
innych aktów-podpis osoby będącej organem jednoosobowym
aktów ustanowionych-prezes rady ministrów, ministra
w przypadku aktów uchwalonych np. Prezesa Rady Ministrów- podpis przewodniczącego organu kolegialnego
PRZEPISEM PRAWNYM NAZYWAMY-każdą jednostkę zdaniową, w sensie gramatycznym, aktu normatywnego. Przepis prawny jest to więc zwrot językowy zawarty w akcie normatywnym, stanowiący część redakcyjną, techniczną tego aktu, wyodrębnioną przez prawodawcę w postaci artykułu, paragrafu, punktu lub innej postaci zdaniowej. Przepis prawny wyrażony jest zawsze wprost w akcie normatywnym przez kompetentny organ prawotwórczy.
nakazujący
zakazujący
uprawniający (upoważniający)
bezwzględnie obowiązujący ius cogens zwane imperaktynymi czyli nie dopuszcza on innych możliwości odmiennego zachowania się podmiotów np. umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego
względnie obowiązujący ius dispositivum pozostawiają przedmiotom stosunku prawnego swobodę kształtowania własnego zachowania i wzajemnych relacji czyli pierwszeństwo w podjęci decyzji ma tu wola stron np. Jeżeli termin płatności czynszu nie jest w umowie określony, czynsz powinien być płacony z góry.
przepisy ogólne lex generalis przepis jest rozumiany jako reguła powszechna np. Kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 8 lat, karze 25 lat pozbawienia wolnościalbo karze dożywotniego pozbawienia wolności
przepisy szczegółowe lex specialis czyli szczególne ustanawiają wyjątki od postanowień reguły powszechnej np. matka która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu podlega tylko karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat
przepisy blankietowe ustalają sankcję za zachowanie się niezgodne z owymi przepisami, czyli określają sposoby zachowania się adresatów wobec przepisów prawa
przepisy odsyłające- czyli odsyłanie przez jeden przepis prawny do innych przepisów dotyczących danego zagadnienia czyli stosuje się w celu uniknięcia w tekstach prawnych wielokrotnego powtarzania tych samych postanowień
Prawo składa się z norm prawnych czyli reguł.
Norma prawna istnieje jeżeli istnieją przepisy , czyli cecha charakterystyczną jest forma sformalizowana o wyrazie.
Norma może wynikać z jednego lub kilku przepisów, ale z jednego przepisu można wyprowadzić parę norm.
NORMA PRAWNA- jest to reguła postępowania stworzona w oparciu o przepisy prawa która określa adresata (czyli podmiot) i warunki powinnego zachowania regułe tegoż zachowania oraz konsekwencję zachowania nie zgodnego z powinnością (norma trójczłonowa):
1: hipoteza-określa warunki czyli wskazuje adresata normy i warunki jakie muszą zaistnieć aby temu adresatowi można było przypisać uprawnienie lub obowiązek.
2: dyspozycja- która wskazuje obowiązujący w warunkach określonych w hipotezie sposób zachowania czyli sposób zachowań sprowadza się albo do zachowań będących obowiązkami adresatów, albo do zachowań stanowiących ich uprawnienia. Zazwyczaj oba elementy uprawnienie i obowiązek nie są równocześnie wskazane wprost w przepisach prawa, co spowodowane jest dążeniem prawodawcy do zwięzłości.
3: sankcja- określająca skutki zachowania niezgodnego z dyspozycją.
Wyróżnia się trzy rodzaje sankcji:
-represyjną: to sankcja za dokonanie czynów zabronionych przez normy prawa karnego materialnego. Polega ona na pozbawieniu naruszyciela np. wolności, wartości majątkowych lub praw obywatelskic
-egzekucyjną: przymusowe doprowadzenie do podporządkowania się normom
prawnym tj. wyegzekwowaniu np. zwrotu długu, eksmisji lokalu , bądź na przymusowym unicestwieniu tego co zostało przez adresata uzyskane wbrew nakazowi np. zburzeniu budynku
-nieważności: zachowanie nie zgodne z dyspozycją jest nie ważne
NORMA PRAWNA TO STWORZONA NA PODSTAWIE PRZEPISÓW PRAWNYCH GENERALNA I ABSTRAKCYJNA REGUŁA POSTEPOWANIA, SKŁADAJĄCA SIĘ Z HIPOTEZY, DYSPOZYCJI I SANKCJI
ŹRÓDŁEM PRAWA są decyzje organów państwowych tworzące nowe normy postępowania (prawo) oraz formy (czyli ustawa, rozporządzenie, uchwała itd.) które przybierają akty tworzenia prawa. Materialnym wyrazem takich decyzji są akty normatywne (akty prawotwórcze). W każdym państwie występuje jednak więcej niż jedno źródło prawa.
Przez system źródeł prawa w danym państwie rozumie się całokształt jego źródeł w ich wzajemnym powiązaniu, ujmowanych z punktu widzenia tego, co jest im wspólne i co je różnicuje. Pozycja źródeł prawa w systemie jest zależna od trzech czynników:
pozycja prawa czyli im wyższy jest organ od którego pochodzi dane źródło, tym wyższa jest pozycja danego źródła i dalej, im wyższa pozycja źródła prawa tym większa moc prawna zawartych w tym źródle. Moc prawna norm prawnych jest jednak zawsze jednakowa i jednakowo obowiązuje
treść danego źródła praw a więc waga społeczna i polityczna materii której ona dotyczy, czyli im wyższa tym treść powinna być bardziej patetyczna, wzniosła
tryb w jakim dane źródło powstaje np. ustawa musi być ogłoszona w dzienniku ustaw czyli im tryb ten bardziej precyzyjnie reglamentowany jest przez prawo, tym pozycja źródła prawa powinna być wyższa
Źródła prawa w Rzeczpospolitej:
Źródła powszechnie obwiązujące to:
Konstytucja - jest aktem o najwyższej mocy prawnej, zajmuje najwyższa pozycję w systemie źródeł prawa
Ustawy - jest to akt normatywny pochodzący od parlamentu, charakteryzujący się następującymi cechami:
-w formie ustawy może być wyregulowana każda sprawa nie będąca przedmiotem regulacji konstytucyjnej lecz niektóre kwestie wskazane w konstytucji muszą być uregulowane odpowiednią ustawą np. budżet państwa, prawa i obowiązki jednostki i wiele innych
- uchwalenie (zmiana, uchylenie) odbywa się w specjalnym trybie zwanym ustawodawczym. Składa się on z prac nad projektem w Sejmie, prac nad ustawą w Senacie, podpisania ustawy przez Prezydenta oraz ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw RP
- zajmuje ona wysoką pozycję w systemie źródeł prawa i muszą być z nią zgodne wszystkie niższe niż ustawa akty normatywne
Umowy międzynarodowe
ratyfikowane czyli pozostające w gestii głowy państwa- podpisane przez Prezydenta, za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie do chwili ogłoszenia w Dzienniku Ustaw
Nieratyfikowane czyli tych których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie a zasady ich ogłaszania określa ustawa do chwili ogłoszenia w Dzienniku Ustaw
Rozporządzenia na obszarze działania organów
Wydawane jest przez konstytucyjnie uprawniony organ państwowy
Wydawane jest na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie
Wydawane jest w celu wykonania ustawy
Akty prawa miejscowego
Ograniczony jest do obszaru działania organu władzy publicznej, który ustanowił taki akt (organy samorządu terytorialnego i administracji rządowej). Publikowane są w wojewódzkich dziennikach urzędowych.
Warunkiem wejścia tych aktów normatywnych jest ich ogłoszenie.
Źródła o charakterze wewnętrznym czyli obowiązujące jedynie wewnątrz systemu organów władzy publicznej
Uchwały Rady Ministrów, ministrów i organów im równorzędnych oraz Prezydenta RP. Mogą one regulować sprawy ustroju wewnętrznego samorządu lub zawierać przepisy porządkowe (na szczeblu powiatu lub gminy).Publikowane są one w „Monitorze Polskim”
Zarządzenia - przepisy porządkowe podjęte przez zarządy powiatów lub gmin. Publikowane są w dziennikach urzędowych ministrów i urzędów centralnych.
Normy prawne charakteryzują się następującymi cechami:
skierowane są do adresata
są abstrakcyjne czyli określają w sposób ogólny
są regułą sformalizowaną czyli nie ma przepisów nie ma norm
mają charakter dwustronny czyli jedna norma daje z jednej strony obowiązek a z drugiej uprawnienie.
System źródeł prawa ma strukturę hierarchiczną.
Powiązania między źródłami prawa:
powiązania formalne-na zasadzie delegacji polega na tym że źródło wyższego rzędu upoważnia określony organ władzy publicznej do wydania źródła prawa niższego rzędu. Czasem owo źródło niższego rzędu upoważnia inny organ jeszcze niższego rzędu
powiązania materialne czyli treściowe czyli źródła prawa wyższego rzędu mogą w pewnym zakresie wyznaczyć treść norm prawnych zawartych w źródłach niższego rzędu, ale tylko niekiedy treść tą przesądzają
TWORZENIE PRAWA
Prawo współcześnie tworzone jest drogą stanowienia, albo w formie tzw. uznania. Podstawowym sposobem tworzenia prawa jest stanowienie prawa.
Stanowienie prawa jest to świadome i celowe działanie organów władzy państwowej w wyniku których powstają nowe normy prawne, normy których wcześniej nie było.
Prawo może być stanowione:
samodzielnie przez jeden organ władzy publicznej (jednoosobowy lub kolegialny)
współstanowione czyli gdy normy prawne powstają w wyniku decyzji dwu lub więcej organów np. dla ustanowienia ustawy niezbędne są decyzje Sejmu, Senatu i Prezydenta RP
prawo konsensualne lub kontraktowe powstaje w wyniku jednostronnej decyzji organu władzy publicznej ale w drodze porozumienia i układu zawartego między zainteresowanymi podmiotami. Tworzenie prawa w drodze zawierania umów (kontraktów, traktatów) jest rozpowszechnione w stosunkach międzynarodowych, w Polsce w stosunkach wewnętrznych tworzona jest część prawa pracy (w formie tzw. zbiorowych układów pracy)
Normy kompetencyjne określają warunki przy których spełnieniu proces stanowienia może zachodzić wyznaczają one jaki organ, w jakich sprawach, o jakiej mocy prawnej, w jakim trybie stanowić może normy prawne. Jeżeli powyższe warunki zostają spełnione decyzja staje się normą prawną.
Akty stanowienia prawa mają charakter perspektywny co oznacza że są zwrócone ku przyszłości. Konsekwencją tego jest również przyjęcie zasady, iż prawo nie powinno działać wstecz lex retro non agit
Konstytutowność czyli w akcie stanowienia wprowadzane są do systemu prawa lub usuwane zeń normy prawne. Stanowienie tworzy lub uchyla normy. Jego celem i skutkiem jest akt dekloratoryjny czyli obowiązywania norm już istniejących.
Drugim oprócz stanowienia prawa sposobem tworzenia prawa jest uznanie prawa
Uznanie prawa polega na uznaniu przez państwo jakiejś już istniejącej normy społecznej np. normy moralnej obyczajowej za normę prawną
uznanie ( gdy istnieje norma społeczna a państwo nadaje jej charakter prawny)
-akt aprobaty
-akt zaliczenia (państwo opatrzy normę sankcją)
uznanie reguły ( może zaistnieć uznanie uprzednie )
precedens - jest wówczas gdy jakieś rozstrzygnięcie np. wyrok sądowy uprawnionego organu państwa przyjmuje się jako regułę postępowania przy rozstrzyganiu takich samych spraw. Precedens nie ma mocy stanowienia i źródła prawa. Ma zastosowanie przy zastosowaniu prawa ale nie przy stanowieniu.
recepcja prawa- jest wówczas gdy państwo przyjmuje do stosowania jako obowiązujące normy prawne innego państwa lub organizacji państw.(Tutaj państwo przyjmuje to co uchwalił ktoś inny, w ten sposób wyzbywa się własnej suwerenności np. przyjęcie praw z Unii Europejskiej dobrowolnie w interesie obywateli.
umowa- jest podstawowym sposobem tworzenia prawa międzynarodowego. W prawie wewnętrznym zakres umów jest ograniczony
Przepisów prawa jest bardzo dużo- dlatego dążymy do systematyzacji norm, aby łatwiej nam było się nimi posługiwać.
Normy systematyzacji:
unifikacja prawa (ujednolicenie prawa)
inkorporacja prawa - zebranie przepisów prawnych dotyczących jakiejś dziedziny działalności ludzkiej i wydanie go w ramach jednego zbioru. Może mieć charakter:
-urzędowy
-prywatny
Tekst jednolity aktu normatywnego jest wówczas gdy do danego aktu nazbiera się wiele zmian, to wówczas organ w drodze obwieszczenia wydaje akt normatywny. Nie jest to jednak źródłem prawa, jest tylko formą systematyzacji. Źródłem prawa są akty z których zostały one wytworzone.
Kodyfikacja prawa - polega na kompleksowym uregulowaniu stosunków społecznych w pewnej dziedzinie w drodze ustawowej czyli wydaje się jeden akt prawny który ma charakter kodeksu. prawo podatkowe-ordynacja podatkowa, lecz np. kodeks drogowy nie jest kodyfikacją jest to inkorporacja.
STOSOWANIE PRAWA
Przestrzeganie prawa- to świadome zachowanie adresatów norm prawnych, zgodnie z dyspozycją tych norm w warunkach ustalonych w hipotezach. Odnosi się zarówno do społeczeństwa jak i organów.
Stosowanie prawa-to sformalizowane działanie kompetentnych organów państwa polegające na podejmowaniu decyzji władczych o charakterze indywidualnym, konkretnym. Stosować prawo mogą jedynie:
sądy
organy administracji publicznej i samorządowej
podmioty które sprawują określone funkcje
Stosowanie prawa ma na celu:
ustalenie istnienia jakiegoś stosunku prawnego i treści tego stosunku bądź jej braku pomiędzy stronami, czyli ma charakter deklaratoryjny- nie tworzy niczego nowego, a stwierdza jedynie istnienie między stronami stosunku prawnego o określonej treści.
stworzenie, zmianę lub zniesienie stosunku prawnego między stronami czyli ma charakter konstytutywny
Stosowanie prawa może być praktykowane według dwóch różnych ideologii. Wyróżnia się ideologię:
decyzji związanej czyli opartej na wartościach takich jak swobody obywatelskie, pewność prawa, legalizm działań władczych. Wartości te osiąga się poprzez określenie granic i sposobów działania podmiotów stosujących prawo i poparcia tych działań treścią norm prawnych. Same normy prawne nie podlegają ocenie, a zatem nie mają wpływu na treści rozstrzygnięcia.
Decyzji swobodnej oparta jest na wartościach takich jak celowość, skuteczność, sprawiedliwość czyli prawo tutaj nie jest jedynym wyznacznikiem rozstrzygnięć indywidualnych. Jest ono zatem przedmiotem oceny i korekty przy uwzględnieniu takich kryteriów jak celowość, słuszność, moralność, sprawiedliwość. W skrajnych przypadkach może to oznaczać uchylanie się od stosowania prawa.
Ustanowienie prawa-ma na celu zniesienie lub zmiany stosunku prawa. Ma charakter konstytutywny bo tworzy nową sytuacja prawną.
Stosowanie prawa -jest procesem ciągłym i przechodzi przez określone etapy:
Ustalenie stanu faktycznego - poprzez postępowanie dowodowe trzeba te fakty ustalić prawdę materialną (głównie prawo karne i administracyjne), lub prawdę formalną (sądową) czyli obraz faktów zgodnie z faktycznym kształtem lub przebiegiem.
Teoria swobodnego ustalenia dowodu (pozwala oddalić się)
Teoria legalnego ustalenia dowodu czyli formalnej związanej (określa w jaki sposób dowody trzeba zbierać. Prawo wartościuje dowody np. dokumenty urzędowe (zaświadczenia).Dowody zbiera się zgodnie z prawem. Z ustaleniem dowodów łączą się zagadnienia domniemań:
Domniemania faktyczne gdy stosujący prawo na podstawie wysokiego stopnia współwystępowania różnych fatów czyli w razie stwierdzenia istnienia jednego faktu wyciąga wniosek o istnieniu faktu innego np.na podstawie wydobywającego się z domu dymu domniemywa się istnienie pożaru
Domniemania prawne gdy prawo nakazuje uznać za istniejący fakt, mimo tego iż został udowodniony inny fakt, mimo że nie ma pewności czy rzeczywiście on zaistniał np. domniemanie że mąż matki jest ojcem dziecka
Fikcje prawne podobne są do domniemań i czasami celowo tworzone przez ustawodawcę który nakazuje stosującemu prawo przyjmować dla celów dowodowych pewien stan faktyczny, chociaż wiadomo że taki stan nie istnieje np. spadkobierca który spadek odrzucił, traktowany jest jak by nie dożył otwarcia spadku i zostaje wyłączony z dziedziczenia
Ustalenie stanu prawnego (kwalifikacje prawne) - wybór przepisu prawnego tzw . kwalifikacja prawa, mówi o znalezieniu przepisu który odnosi się do stanu faktycznego
Wyprowadzenie normy prawnej z przepisów - wykładnia prawa czyli interpretacja ustalonych przepisów tzn. Wydobycie z nich norm prawnych. Poprzez wykładnię ustala się sens i znaczenie reguł zawartych w przepisach prawa
Dokonanie interpretacji tego prawa - ustalenie zwrotów i znaków oraz znaczenia ich. W drodze wykładni trzeba ustalić zakres.
Subsumpcja - czyli podłożenie wyinterpretowanego prawa pod dany przykład prawny.
Przykład unormowany - jeżeli podłożenie prawa pod dany przykład odbyło się poprawnie następuje ustalenie konsekwencji prawnej. Decyzja może być dobrowolna lub może odbyć się egzekucja administracyjna. Następnie występuje wykonanie rozstrzygnięcia czyli wyroku lub decyzji administracyjnej
Przykład nie unormowany - gdzie przykład zbytnio nie pasuje do stanu prawnego, występuje wtedy konieczność korzystania ze sposobów wypracowanych przez dogmatykę i praktykę prawniczą nie zawsze logicznie poprawnych. Sposoby te to wnioskowanie przez analogię, oraz przy zastosowaniu metod interferencyjnych pozwalających na wyprowadzenie norm z innych ustalonych norm prawnych. Wybór wnioskowania w sytuacjach nie unormowanych oparty jest na wartościowaniu. Możemy wyróżnić analogię (czyli sytuacje podobne powinny pociągać za sobą podobne skutki):
Analogia legis (analogia z ustawy) - polega ona na zastosowaniu do sytuacji nieuregulowanej stanu prawnego podobnej sytuacji nieuregulowanej. Czyli wychodzi się tu z założenia że sytuacje podobne powinny wywoływać podobne skutki. Analogia ta ma zastosowanie w prawie cywilnym i czasami w prawie administracyjnym, nie dopuszcza się zastosowania jej w prawie karnym.
Analogia iuris (analogia z prawa) - polega ona na tym że wnioskujący odwołuje się do całokształtu unormowań w całym systemie prawa czyli do tzw. „ducha prawa” nie wyrażonego w tekstach prawnych, poszukując jakiejś nowej normy na której mógłby oprzeć swoje rozstrzygnięcie. Analogia iuris jeszcze bardziej oddala się od prawa niż analogia legis. Analogii iuris nie stosuje się w polskim prawie.
Wnioskowanie z celu na środki polega na rozumowaniu że skoro prawo zezwala lub nakazuje osiągnięcie jakiegoś celu, to pozwala na skorzystanie ze środków, które do tego celu prowadzą np. użycie łodzi bez pozwolenia właściciela w celu ratowania tonącego. Środki te jednak muszą mieścić się w pewnych granicach czyli nie mogą być przez prawo zakazane oraz przedstawiać muszą mniejszą wartość niż cel.
Rozumowanie z przeciwieństwa czyli przepisy prawne dają z jednej strony obowiązanie a z drugiej zaś przyzwolenie np. każdy kto osiąga dochód obowiązny jest zapłacić podatek dochodowy czyli wnioskując z przeciwieństwa, kto nie osiąga dochodów nie musi płacić podatku dochodowego. Wnioskowanie to jest dopuszczalne gdy przepis prawny posługuje się takimi zwrotami jak: „tylko”, „jedynie”, „wyłącznie”.
Wnioskowanie a fortiori występuje w dwóch postaciach i dopuszczalne jest najczęściej gdy przepis prawny posługuje się zwrotem „ tym bardziej” lub ma charakter uprawniający lub zakazujący.
Rozumowanie z uzasadnienia silniejszego na słabsze polega na tym że jeśli komuś można czynić więcej to na pewno można mu czynić mniej. Wnioskowanie to dotyczy uprawnień np. jeżeli wolno jest zerwać wszystkie owoce w sadzie to na pewno można zerwać same jabłka
Rozumowanie z uzasadnienia mniejszego na większe polega na tym że jeśli komuś nie wolno czynić mniej to tym bardziej nie wolno mu czynić więcej. Jest to wnioskowanie dotyczące obowiązków. Na przykład jeżeli nie wolno przechodzić przez czyjeś pole, to na pewno nie wolno na nim również grać w piłkę.
Luka w prawie czyli brak w przepisach prawnych co do którego na podstawie tych przepisów należy sądzić że ustawodawca powinien uregulować dany stosunek społeczny. Przyczyny tego nieuregulowania mogą być różne np.
Niedoskonałość języka
Nie nadążenie zmian w prawie spowodowane szybkim postępem ekonomicznym
Ustawodawca nie wie jak wyregulować prawo i świadomie pozostawia lukę do rozstrzygnięcia w praktyce jednak dopiero z czasem
OBOWIĄZYWANIE PRAWA
Pojęcie obowiązywania prawa jest terminem wieloznacznym.
Obowiązywanie prawa oznacza , że można określić czy dane normy prawne obowiązują, czy należy się do nich stosować i czy można stosować konsekwencje prawne z tym związane. Aby to ustalić trzeba dysponować określonymi kryteriami odróżniania norm prawnych obowiązujących od nieobowiązujących. W nauce wyróżniamy podział tych kryteriów na:
obowiązywanie prawa w pojęciu aksjologicznym - psychologicznym: oznacza to że za obowiązujące uważa się tylko te normy prawne, które są oceniane dodatnio, tzn. jako zgodne z podstawowymi wartościami lub normami moralnymi. Zatem w tym ujęciu uznanie norm za obowiązujące uzależnione jest od hierarchii wartości akceptowanej przez oceniającego. Ujęcie to charakteryzuje się zróżnicowanymi koncepcjami np.:
radykalne polegające na uznaniu norm stanowionych za nieważne, niesłuszne, niezgodne z poczuciem sprawiedliwości jednak przyjmowanych przez zwolenników prawa naturalnego
umiarkowane postulujące traktowanie kryteriów aksjologicznych jako pomocniczych wobec formalnego obowiązywania prawa
często również bywają głoszone postulaty o niestosowaniu norm prawnych uważanych za „niesłuszne”, „krzywdzące”, „ niezgodne z wartościami moralnymi”, obserwujemy więc dość często stanowiska obywatelskiego nieposłuszeństwa
obowiązywanie prawa w pojęciu behawiorystycznym (socjologiczne, realistyczne): polega ona na tym że norma prawna obowiązuje dlatego, iż jest stosowana w przeważającej ilości przypadków ( w skali masowej), przy czym motywy którymi kierują się adresaci norm są obojętne. Zatem jeśli się stwierdzi ze w przeważającej (masowej skali) adresaci norm prawnych postępują niezgodnie z dyspozycją normy prawnej w warunkach wskazanych przez hipotezę, a właściwe organy władzy publicznej nie stosują sankcji, to taka norma nie obowiązuje. Z tym zjawiskiem wiąże się również długotrwałe niestosowanie lub nieprzestrzeganie normy prawnej. Uznaje się wówczas iż wobec braku zainteresowania państwa ochroną takiej normy prawnej, przestała ona obowiązywać. Według kryteriów bahowistycznych daną normę prawną można uznać za obowiązującą dopiero po upływie pewnego okresu czasu, pozwalającego stwierdzić wysoki stopień jej spełnienia.
obowiązywanie prawa formalne - tetyczne polega na uzasadnieniu mocy obowiązującej normy prawnej (a dokładnie w sposób łatwiejszy do ustalenia - przepisu prawnego). W tym ujęciu przyjmuje się że norma prawna obowiązuje gdy:
zostanie ustanowiona przez właściwy organ w przewidzianym trybie prawotwórczym
zostanie właściwie ogłoszona
nie zawiera sprzeczności
nie została uchylona w określonym trybie
Formalne obowiązywanie prawa jest powszechnie uznawane w prawie stanowionym. Stosując prawo bada się czy określone normy prawne obowiązują w znaczeniu formalnym. Oznacza to że stosując prawo nie ocenia norm prawnych pod kątem sprawiedliwości, słuszności itd. (kryteria aksjologiczne), a także nie uwzględnia zaistnienia odwyknienia tj. (kryterium behawiorystyczne) ponieważ w tym przypadku uznaje się, że normy prawne obowiązują tak długo, dopóki nie zostaną uchylone przepisy, w których są one zawarte. W prawie stanowionym można dość precyzyjnie określić sposób spełnienia formalnych warunków obowiązywania prawa.
Dla ustalenia czy prawo obowiązuje konieczne jest określenie adresatów tego prawa, przestrzeni i czasu obowiązywania norm prawnych. W terminologii prawoznawstwa mówi się więc na ogół o zakresach obowiązywania prawa:
Przestrzennym ( terytorialnym), osobowym (personalnym) i czasowym (temporalnym).
Obowiązywanie prawa w przestrzeni - zakres terytorialny obowiązywania prawa:
Terytorium państwa jest przestrzenią geograficzną, która stanowi zarówno przedmiot władzy państwowej, jak i granice sprawowania tej władzy w sposób wyłączny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń. Granice terytorium państwa określają normy prawa wewnętrznego i umów międzynarodowych (granicznych, prawa morskiego, prawa lotniczego i kosmicznego. W skład terytorium państwa wchodzi obszar:
lądowy
morskie wody przybrzeżne (morze terytorialne i morskie wody wewnętrzne)
wnętrze ziemi - zakres obowiązywania prawa we wnętrzu ziemi ( pod terytorium lądowym i morskimi wodami przybrzeżnymi) jest ograniczony możliwościami technicznymi.
przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskimi wodami przybrzeżnymi dzieli się na:
atmosferyczną - należącą do terytorium państwa
kosmiczną która jest przestrzenią wolną
Przyjmuje się że zasadę, że normy prawne ustanowione i usankcjonowane przez centralne organy państwa obowiązują na całym jego terytorium, chyba że zawarte są w nich inne postanowienia. Od tej zasady są nieliczne wyjątki, które rozszerzają lub zwężają
terytorialny zakres obowiązywania prawa. Wyjątki:
rozszerzający
tereny polskich placówek dyplomatycznych
bazy polskich wojsk stacjonujących na mocy porozumień międzynarodowych
statki morskie, powietrzne i kosmiczne które podnoszą banderę lub są oznaczone znakami tego państwa, stanowią one wówczas tzw. terytorium pływające, powietrzne oraz kosmiczne
zwężający
na terytorium baz wojskowych na mocy porozumień międzynarodowych np. rosyjskich
Normy prawne ustanowione przez terenowe organy państwa, obowiązują na tej części tego terytorium, na której organy te sprawują swoją władzę. Tak na przykład akt normatywny wojewody obowiązuje na terenie województwa lub jego części, a akt prawny organów gminy tylko na jej terytorium.
Granica państwa to płaszczyzna pionowa przechodząca przez linię graniczną, która oddziela terytorium państwa od terytorium innych państw i morza pełnego. Na lądzie i morzu i utrwala się ją przy pomocy znaków granicznych, określanych w umowach międzynarodowych.
Osobowe (personalne) obowiązywanie prawa:
Podstawowa zasada obowiązywania prawa wskazuje iż zgodnie z zasadą terytorialności każdy kto znajdzie się na obszarze danego państwa, niezależnie od przynależności państwowej, podlega normom prawnym tego państwa. Od tej reguły są jednak wyjątki zwężające i rozszerzające.
rozszerzające:
normy prawa polskiego obowiązują obywateli polskich zawsze, niezależnie od miejsca ich pobytu (a więc nie tylko na terytorium własnego państwa)
niektóre normy prawne, w szczególności prawa karnego, obowiązują także obywateli państw obcych, którzy nie znajdują się na terytorium własnego państwa a ich działania wpływają szkodliwie na dane państwo np. Zbrodnie ludobójstwa, terroryzm międzynarodowy itp.
zwężający:
osoby które korzystają z immunitetów dyplomatycznych np. przedstawiciele państw obcych akredytowani w danym państwie.
Obowiązywanie prawa w czasie
Ważne znaczenie ma ustalenie okresu obowiązywania normy prawnej czyli jej momentu początkowego w którym norma prawna nabiera mocy obowiązującej oraz momentu końcowego po którym norma prawna traci moc obowiązującą.
Momentem początkowym jest moment wyznaczony przez prawodawcę nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania w oficjalnym organie promuglacujnym np. w Dzienniku Ustaw. Tylko takie opublikowanie jest wiążące. W Polsce obowiązuje zasada że akty normatywne powszechnie obowiązujące wchodzą w życie po upływie 14 dni od momentu opublikowania w organie promuglacyjnym, chyba że przepisy wprowadzające określają inny termin wejścia w życie. Przepisy wprowadzające w życie akt normatywny mogą być zawarte w tym akcie, ale mogą być zawarte również w innym akcie prawnym, często wydawanym w tym celu np. jako przepisy wprowadzające ustawę z dnia.......
VACATIO LEGIS (spoczynek prawa) to czas dzielący datę opublikowania i datę wejścia w życie(może wynosić wspomniane 14 dni) lecz również kilka tygodni, miesięcy a nawet lat.
Czasami klauzule aktów normatywnych mogą mieć charakter złożony, wskazujący różne momenty czasowe jednocześnie np.:
- dzień ogłoszenia aktu
dzień wejścia w życie aktu
dzień nabycia mocy obowiązującej
dzień od którego ma on zastosowanie
np. „akt prawny wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, z mocą prawną od dnia... i ma zastosowanie do czynności prawnych dokonanych po dniu...” Powszechnie stosuje się metodę że prawo nie działa wstecz (lex retro non agit), jednakże od tej metody również sa wyjątki, działanie prawa wstecz jest dopuszczalne jeżeli wsteczna moc obowiązywania prawa może być dla adresatów korzystna czyli daje pewne uprawnienia , korzyści i przywileje. Natomiast zabrania się stosowania surowszego prawa wstecz. Zjawisko wstecznej mocy obowiązującej nazywamy zjawikiem RETROAKCJI.
Moment końcowy wiąże się z zasadą bezterminowego obowiązywania prawa, rzadko bowiem zdarza się, aby akt prawny zawierał określenie momentu końcowego jego obowiązywania. Generalnie uznawana jest zasada że akt normatywny obowiązuje dopóki nie zostanie on uchylony mocą później wydanych aktów normatywnych. Te późniejsze akty zawierają tzw. klauzule derogacyjne . Klauzule derogacyjne mogą mieć różną postać np.:
wyraźnie i w sposób wyczerpujący wyliczać uchylone akty normatywne i przepisy prawne które tracą moc obowiązywania z dniem wejścia w życie nowego aktu normatywnego. Czyli stwarzają jasną sytuację dla stosujących prawo które normy jeszcze obowiązują a które już nie.
Ogólnie odnoszą się do utraty mocy obowiązującej określonych aktów, stwierdzając na przykład że z dniem wejścia w życie nowego aktu normatywnego tracą moc obowiązującą wszystkie przepisy dotychczasowe, dotyczące spraw unormowanych w akcie nowym. W tym wypadku prawodawca ciężar ustalania które akty obowiązują a które nie przerzuca na barki stosującego prawa. Takie rozwiązanie często prowadzi do nieporozumień przy stosowaniu prawa.
Niektóre akty normatywne mogą mieć charakter aktów czasowych a więc obowiązujących tylko w określonym czasie. Czas ten może być określony:
- ściśle np. ustawa budżetowa
nieprecyzyjnie np. w czasie powodzi
czasami bywa wskazana konkretna data z której nadejściem norma prawna przestaje obowiązywać
Obowiązuje również zasada że w sytuacjach dotyczących uprawnień obywateli należy stosować akty prawne obowiązujące w chwili rozpatrywania sprawy o ile są korzystniejsze od norm prawnych obowiązujących w czasie zdarzenia.
KOLIZJE OBOWIĄZYWANIA NORM PRAWNYCH
Czasami zdarzają się sytuacje unormowane przez więcej niż jeden przepis prawny w dodatku wyznaczają odmienne sposoby zachowania się. Występuje wtedy zjawisko kolizji norm prawnych. Dla rozwiązania wypracowano pewne reguły postępowania zwane regułami kolizyjnymi. Oparte one są na kryteriach: chronologiczności, hierarchiczności i szczególności.
Kryterium chronologiczności:
Na tym kryterium oparta jest zasada „lex posterior derogat legi priori” czyli późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego tej samej rangi. Opiera się to na tym że akt normatywny późniejszy został wydany po to aby zmienić dotychczasowy stan prawny. Decyduje o tym nie data wydania ale data ogłoszenia.
Kryterium hierarchiczności:
Wedle zasady „lex superior derogat legi inferiori” oznacza że akt normatywny wyższy rangą uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu. Wynika to z Hierarchicznej budowy prawa czyli że, akty prawne niższego rzędu są wydawane na podstawie delegacji zawartej w aktach prawnych rzędu wyższego, a więc podstawę ich obowiązywania stanowią akty prawne zajmujące wyższą pozycję w hirarchii.
Kryterium szczególności:
Wedle zasady „lex specjalis derogat legi generali” akty normatywne szczególne, uchylają akty o charakterze ogólniejszym w zakresie, w którym wprowadzają regulacje odrębne. Chodzi tu o zachowania nie możliwe do pogodzenia z obydwoma aktami normatywnymi.
Bywają jednak sytuacja gdy mogą mieć zastosowanie dwie reguły kolizyjne i każda z nich daje inne rozstrzygnięcia. Występuje wówczas zjawisko kolizji reguł kolizyjnych.
Kolizje te mają trojaką postać tzn. mogą występować między regułami opartymi na kryteriach:
hierarchiczności i chronologiczności (ranga i czas ) należy przez to rozumieć że obowiązuje zawsze norma zajmująca wyższe miejsce w hierarchii mimo tego że jest normą wcześniejszą. Nie może bowiem norma prawna niższego rzędu uchylać normy wyższego rzędu.
chronologiczności i szczególności (czas i charakter ogólności) należ przez to rozumieć że późniejszy akt generalny nie uchyla mocy obowiązującej wcześniejszego aktu szczególnego. Dzieje się tak dlatego że wcześniejsza norma prawna szczególna stanowi wyjątek od normy ogólnej, a zatem norma ogólna nie może mieć zastosowania w zakresie regulacji objętej tym wyjątkiem.
hierarchiczności i szczególności (ranga i charakter aktu prawnego) w państwie gdzie istnieje pozaparlamentarna kontrola zgodności aktów prawnych z konstytucją i aktami wyższego rzędu należy opowiadać się za kryterium hierarchiczności, choc zdarzają się odstępstwa od tej reguły.
Z przedstawionych rozważań wynika że najważniejszym kryterium rozstrzygania kolizji jest hierarchiczność norm prawnych.
PRZESTRZEGANIE PRAWA
Przestrzeganie prawa polega na tym, że adresat norm prawnych „postępuje zgodnie z ich treścią” czyli postępuje zgodnie z dyspozycja norm prawnych wskazanych w ich hipotezie.
Przestrzeganie prawa jest obowiązkiem wszystkich podmiotów prawa będących adresatami norm prawnych niezależnie od tego czy są nimi organy państwa, osoby fizyczne, czy też osoby prawne. Jeżeli adresat normy mając świadomość, że prawo wymaga od niego określonego zachowania a on postępuje inaczej to znaczy że nie przestrzega tego prawa.
Nieprzestrzeganie prawa może polegać zarówno na zachowaniach wyraźnie niezgodnych z treścią norm prawnych (naruszenie prawa), jak i zachowaniach pozornie zgodnych z prawem, np. z inną normą, ale mających na celu obejście obowiązującej adresata normy prawnej, np. w sprawach podatkowych (obchodzenie prawa). Obchodzenie prawa jest formalnie sprzeczne z prawem sprzyja temu:
brak precyzji w sformułowaniu przepisów prawnych
decyzje pozostawione organom stosującym prawo
brak możliwości kontroli postępowania wszystkich adresatów norm prawnych.
Odmienną cechą charakteryzuje się tzw. obywatelskie nieposłuszeństwo związane z aksjologicznym ujmowaniem obowiązywania prawa. Tu adresat nie tylko nie ukrywa, ale najczęściej manifestuje zachowania niezgodne z prawem ocenianym przez siebie negatywnie i w ten sposób wyraża swój sprzeciw. Rzadko też działa ze względu na zamiar osiągnięcia korzyści osobistych.
STOSUNKI PRAWNE
Stosunki społeczne - to więzy i zależności między poszczególnymi ludźmi. Część tych stosunków unormowana jest ustalonymi normami postępowania ;
o charakterze stanowionym - tetycznym np. regulamin gry w piłkę nożna
stosunki faktyczne - nie są uregulowane żadnymi normami
Stosunki prawne - to stosunki społeczne szczególnie ważne z punktu widzenia interesów społeczeństwa i państwa regulowane normami prawnymi inaczej mówiąc jest to tetyczny stosunek społeczny regulowany normami prawnymi.Stosunki prawne występują z powodu zaistnienia faktu prawnego. Stosunki prawne to relacje pomiędzy dwoma podmiotami. Prawem są tylko te stosunki które są poparte przepisami prawnymi. Pojęciem „stosunek prawny” posługuje się przede wszystkim teoria prawa dla przedstawienia i opisania zależności pomiędzy podmiotami prawa. W teorii prawa wyróżnia się różne rodzaje stosunków prawnych:
Regulowane przez normy prawne należące do tej samej gałęzi prawa np.
Stosunki cywilnoprawne
Stosunki prawnokarne
Stosunki finansowoprawne
Stosunki administracyjnoprawne
Pracy
Rodzinne
Opiekuńcze
wyróżnione ze względu na metodę regulacji:
metoda cywilnoprawna - stosunki cywilnoprawne charakteryzuje równoprawność i równorzędność, swoboda kształtowania przedmiotu stosunku prawnego, uprawnień, obowiązków oraz rodzaju sankcji (nieważności lub egzekucyjna)
metoda prawnoadministracyjna - charakteryzuje się takimi cechami jak nie równoprawność stron, czyli jedną ze stron jest organ władzy publicznej która gdzie przedmiot, uprawnienia i obowiązki określane są przepisami bezwzględnie obowiązującymi i egzekwowane za pomocą sankcji egzekucyjnych i posiłkowo karnych
metoda prawnokarna podstawą nawiązania jest popełnienie czynu zabronionego przez ustawę karną, Strony są nie równoprawne ( z jednej strony sprawca czynu a z drugiej organ władzy publicznej podparty przepisami bezwzględnie obowiązującymi i egzekwowanymi za pomocą sankcji karnej i posiłkowo egzekucyjnej.
Kryterium wyodrębnienia typów stosunków prawnych może być stopień indywidualizacji stron, który pozwala wyróżnić:
stosunki jednostronne zindywiualizowane - gdzie tylko jedna strona jest wskazana co do tożsamości a inne strony występują anonimowo np. stosunek własności (gdzie znany jest tylko właściciel), stosunek oferty (znany jest tylko oferant)
stosunki dwustronne zindywidualizowane - pozwalające wskazać wszystkie strony stosunku prawnego np. przy stosunku kupna - sprzedaży
stosunki obustronne zindywidualizowane - abstrakcyjne, gdzie nie znana jest żadna strona co do tożsamości np. konstytucyjny obowiązek przestrzegania prawa.
Podział stosunków prawnych ze względu na podstawę prawną ich powstania:
stosunki prawne materialne (nazywane właściwymi) - gdzie podstawę nawiązania stanowią normy prawa materialnego. Jest to podstawowy rodzaj stosunków prawnych.
stosunki prawne procesowe - powstają na tle stosunku materialnego, gdy toczy się postępowanie przed uprawnionym organem, w ramach którym stronom przysługują określone obowiązki i uprawnienia.
stosunki prawne spornoproceduralne - gdzie istnieje mozliwość zaskarżenia rozstrzygnięć niezależnego organu np. decyzji administracyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego
FAKTY PRAWNE I ICH RODZAJE
Faktami prawnymi są te okoliczności wskazane w przepisach prawnych z których zaistnieniem przepisy te łączą powstanie, zmianę lub zniesienie stosunku prawnego, czyli są to okoliczności które te przepisy wiążą np. uprawnienia lub okoliczności.
Powstanie, zmiana lub zniesienie stosunków prawnych zależy od zaistnienia pewnych wydarzeń zwanymi faktami prawnymi (zdarzeniami prawnymi). Przepisy prawa rozstrzygają o tym, które okoliczności są faktami prawnymi. W systemie prawnym państwa istnieje różnorodność faktów prawnych, które w nauce prawa próbuje się uporządkować według określonych kryteriów.
Kryterium zależności od woli ludzi
ELEMENTY STOSUNKU PRAWNEGO
strony stosunku prawnego, nazywane czasami podmiotem. Podmiot prawa nie ma jednolitego znaczenia. Stronami stosunków prawnych mogą być tylko podmioty prawa, przy czym liczba tych podmiotów nie musi pokrywać się z liczbą stron stosunku prawnego czyli jedna ze stron może mieć kilka podmiotów prawa. W każdej gałęzi prawa można wskazać różne typy podmiotów prawa np :
Prawo konstytucyjne gdzie podmiotem może być państwo, jego organy, obywatele, posłowie, radni itp.
Prawo administracyjne gdzie podmiotem może być krajowa osoba fizyczna, zagraniczna osoba prawna, jednostki osobowe nie posiadające osobowości prawnej
Prawo karne gdzie podmiotami prawnymi są głównie organy wymiaru sprawiedliwości oraz sprawcy przestępstw
Prawo cywilne gdzie podmiotami są osoby prawne i osoby fizyczne
przedmiot stosunku prawnego Przedmiotem stosunku prawnego są zachowania (wykonanie usługi), dobra materialne (rzeczy), dobra niematerialne (prawa osobiste) czyli przedmiotem prawa jest wszystko to, z powodu czego podmioty prawa stają się stronami tego stosunku prawa i co stanowi obiekt (przedmiot) ich wzajemnych uprawnień i obowiązków.
uprawnienia i obowiązek (znane jako treść)- Uprawnienia i obowiązki są elementami stosunku prawnego i składają się na treść tego stosunku. Polega to na tym że każdemu uprawnieniu jednej strony odpowiada obowiązek drugiej strony i odwrotnie, każdemu obowiązkowi jednej strony odpowiada uprawnienie z drugiej strony ponieważ stosunek prawny jest konstrukcją złożoną.
UPRAWNIENIE to ustalona w przepisach prawa lub postanowieniach umownych możliwość wyboru określonego zachowania się, która pociąga za sobą obowiązek z drugiej strony. (Nie zawsze jednak uprawnienie jednej strony daje obowiązek z drugiej strony, dotyczy to np. wolności religijnych, słowa, immunitetów- jest to prawo podmiotowe podlegające silniejszej stronie prawnej). Rodzaje uprawnień:
ROSZCZENIE to uprawnienie skonkretyzowane skierowane do oznaczonej strony z żądaniem spełnienia określonego obowiązku.
PRZYWILEJ to szczególny rodzaj uprawnień, polegająca na tym że strona uprawniona jest do podejmowania działań w sposób wyłączny albo szczególnie korzystny w porównaniu z innymi podmiotami
KOMPETENCJE oprócz uprawnień obejmuje również obowiązki. Ich istotą jest przyznanie podmiotowi prawa upoważnienia do dokonywania pewnych czynności w sposób ciągły i wiążący, tzn. powodujący powstanie z drugiej strony pewnego obowiązku np. do wydania decyzji podatkowej. Przedmiotem kompetencji może być stanowienie norm prawa i wówczas mówi się o kompetencji normatywnej lub prawotwórczej
PREROGATYWY są to uprawnienia głowy państwa (w Polsce prezydenta) do podejmowania aktów urzędowych nie podlegających kontrasygnacie, a więc wyłączonej spod kontroli parlamentarnej.
OBOWIĄZEK występuje wtedy gdy norma prawna przewiduje dla swojego adresata tylko jeden sposób postępowania. Istotą obowiązku jest to że adresat (strona stosunku prawnego) nie ma możliwości wyboru gdyż wiąże się to z możliwością przymusowego wyegzekwowania zachowania wymaganego.
WYKŁADNIA PRAWA
Wykładnia prawa to zespół czynności zmierzających do ustalenia znaczenia i zakresu . przepisów prawnych. Ponieważ przepisy prawne sformuowane są w języku prawnym, to wykładnia zmierza do wyjaśnienia sensu przepisów prawnych, ustalenia właściwego ich rozumienia, przypisaniu im odpowiedniego znaczenia i wyznaczenia zakresu wyrażeń języka prawnego. Jej celem jest wyprowadzenie (odkodowanie) hipotezy i dyspozycji normy prawnej. Wykładnia jest więc interpretacją prawa i wiąże się ściśle z procesem stosowania prawa i bywa traktowana jako jeden z jej etapów. Wykładnia służy do usunięcia występujących wątpliwości.
Podstawowe przyczyny tych wątpliwości to:
generalny i abstrakcyjny charakter norm prawnych
występowanie w języku prawnym języka naturalnego(potocznego) w postaci zjawisk niejasności, nieostrości, nieokreśloności itp.
Błędy językowe (stylistyczne, interpunkcyjne, składniowe) popełnione w procesie tworzenia prawa
Rozbieżności między gramatycznym sformuowaniem przepisu prawnego a celowością, sprawiedliwością i słusznością jego postanowień (wątpliwości pozajęzykowe)
Starzenie się regulacji prawnych powodujących różnice między stanem prawnym i stanem rzeczywistym
Wykładnia służy do usuwania tych wątpliwości, uelastycznieniu przepisów prawa i unikaniu ich częstych zmian oraz wydobyciu norm prawnych nawet z niejasnych przepisów.
Wykładnia prawa nie tworzy nowych przepisów ani ich nie modyfikuje.
Formułuje się różne teorie na jej temat
TEORIE WYKŁADNI PRAWA
Teorie wykładni prawa to naukowe rozważania na temat procesu wykładni, jej celów, skutków, mocy wiążącej. Teorie wykładni prawa możemy podzielić na dwie grupy:
teorie opisowe które w sposób logiczny i wierny przedstawiają i ustalają proces wykładni, czynniki warunkujące ten proces (kto, pod wpływem czego i w jakich okolicznościach interpretuje przepisy prawa), sposób dochodzenia do określonych ustaleń oraz uzyskane rezultaty.
teorie normatywne to ideologie czyli, formują postulaty (dyrektywy, wskazówki), często przeciwstawne co do procesu wykładni czyli jest to teoria ocenna jednak zróżnicowana. Można w niej wyróżnić koncepcje:
subiektywistyczne - zalecają przy ustaleniu znaczenia odwołać się do zamierzenia-woli prawodawcy stanowiącego te przepisy
obiektywistyczne -traktują one przepis prawa jako niezależny od prawodawcy czyli ograniczają się do interpretacji samego tekstu który staje się źródłem ustalenia jego znaczenia
Inny podział teorii normatywnych tym razem ze względu na kryterium wartości:
statyczne - opiera się na założeniu że prawodawca ustalając przepis prawny nadaje mu określone znaczenie, które jest wiążące przez cały czas obowiązywania przepisu. Można to osiągnąć stosując głównie dyrektywy wykładni językowej i systemowej. Dla tych teorii najwyższą wartością jest pewność prawa, może to w konsekwencji prowadzić do zahamowania w rozwoju społecznym, ekonomicznym lub politycznym.
dynamiczne - oparte są na wykładni pozajęzykowej czyli nadawanie starym przepisom nowego znaczenia powołując się na względy słuszności, celowości, sprawiedliwości
aktualnego prawodawcy - zalecający przy wykładni przepisów prawa kierowanie się preferencjami aktualnego prawodawcy, które można ustalić w oparciu o znajomość prawa obecnie stanowionego. W kierunku tej teorii skłania się polska nauka prawa.
RODZAJE WYKŁADNI PRAWA
Do ustalenia wykładni prawa potrzebne są zalecenia i wskazówki zwane dyrektywami interpretacyjnymi. Zostały one wypracowane przez naukę i praktykę prawniczą. Chociaż nie mają mocy prawa są powszechnie akceptowane i stosowane przez prawników.
Wyróżnia się dyrektywy:
I stopnia, które określają w jaki sposób przepisy prawa powinny być interpretowane
II stopnia wskazujące:
jakimi dyrektywami I stopnia należy się posługiwać
kolejność posługiwania się dyrektywami I stopnia
kryterium wyboru jednego znaczenia, jeśli dyrektywy I stopnia wskazały różne znaczenia zwrotów zawartych w tekstach prawnych
Występują dwa podstawowe podziały wykładni:
Wykładnia językowa nazywana również językowo-logiczną, gramatyczną, słowną, werbalną - polega ona na ustaleniu znaczenia tekstu prawnego przy pomocy reguł znaczeniowych, stylistycznych, składniowych, logiki czyli poprawnego myślenia oraz logiki prawniczej. Wykładnia językowa ma pierwszeństwo przed innymi rodzajami wykładni. Dopiero później można zastosować wykładnię pozajęzykową. Przy zastosowaniu wykładni językowej należy pamiętać i przestrzegać wskazanych reguł:
Zwrotów wiążących należy używać tylko w znaczeniu np. tajemnica państwowa, zgromadzenie, stowarzyszenie.
Interpretowanym zwrotom nie należy nadawać innych znaczeń niż mają w języku naturalnym - potocznym
Tak samo brzmiącym zwrotom w ramach tego samego aktu prawnego nie należy nadawać innych znaczeń, oraz odwrotnie odmiennie brzmiące nie mogą mieć tego samego znaczenia
Nie można niczego dodawać ani odejmować z tekstu prawnego
Przepisy należy traktować jako całość i też tak go interpretować - żaden fragment nie może stać się zbędny
Zwroty języka prawnego należy rozumieć zgodnie z nadanym im znaczeniem np. ”zasiedzenie”, ”powód”, „artykuł”
Przepisy szczególne jako wyjątek od przepisów ogólnych nie mogą być interpretowane rozszerzająco
wykładnia pozajęzykowa stanowi grupę opartą na różnych kryteriach pozajęzykowych obejmującą wyjaśnienie znaczenia prawnego przez:
wykładnię celowościową (teologiczną) polega na odwołaniu się do celu przepisu prawnego, pomocne tutaj mogą być parambuły aktów normatywnych gdzie cel najczęściej jest wskazany czyli jest interpretowana z punktu widzenia celu.
wykładnię funkcjonalną polega ona na wskazaniu skutków jego zastosowania zarówno pożądanych jak i ocenianych negatywnie w oparciu o kryteria
wykładnię systemową (systematyczną) polega ona na ustaleniu jego rzeczywistego miejsca w strukturze wewnętrznej aktu normatywnego, w gałęzi prawa albo przez odwołanie się do zasad gałęzi prawa lub całego systemu prawa. Opiera się ona na założeniu że miejsce przepisu prawa wynika ze świadomego działania prawodawcy, uwzględniając niesprzeczalność systemu prawa
wykładnie historyczną polegającą na odwołaniu się do materiałów historycznych, wcześniej obowiązujących, uzasadnienia projektów obecnych, dyskusji nad tymi projektami. Wiąże się ona z wykładnią celowościową gdyż materiały historyczne pozwalają ustalić także zamierzony cel przepisów prawa
wykładnię porównawczą polega ona na porównaniu ich z innymi podobnymi przepisami prawa o ustalonym już znaczeniu
Nie zawsze wykładnia językowa i wykładnia pozajęzykowa prowadzi do takich samych rezultatów. Często są one rozbieżne i trzeba wybrać jedno znaczenie przepisu prawnego. Służy temu wykładnia odnosząca się do rezultatu interpretowania a nie do całego procesu interpretowania . Właśnie taki rezultat- wynik, efekt, interpretacji stanowi kryterium podziału wykładni na:
adekwatną (dosłowna, literalną, stwierdzającą) gdy spośród uzyskanych znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych wykładni zostanie wybrane rozumienie na podstawie wykładni językowej
rozszerzającą gdy wybiera się rozumienie z wykładni pozajęzykowej i jest ono szersze od otrzymanego drogą wykładni językowej
zwężającą (ścieśniającą) polega na wyborze (uzyskanego za pomocą wykładni pozajęzykowych) węższego rozumienia zakresu przepisu prawnego, niż zakres wynikający z wykładni językowej.
Przy wykładni rozszerzającej i zwężającej punktem wyjścia jest wykładnia adekwatna. Posługiwanie się wykładnią rozszerzającą i zwężającą wymaga ostrożności gdyż może prowadzić do sprzecznej treści niż jest to zawarte w brzmieniu przepisu.
MOC WIĄŻĄCA WYKŁADNI PRAWA
Moc wiążąca wykładni jest to narzucony odgórnie obowiązek interpretowania przepisów prawa ustalony przez uprawniony organ państwowy. Wykładnia dokonywana przez wszystkie inne podmioty prawa nie ma mocy wiążącej czyli ma charakter nieoficjalny.
Kryterium mocy wiążącej pozwala wyróżnić:
wykładnię o mocy powszechnie wiążącej
wykładnię o ograniczonej mocy wiążącej
wykładnię nie mającej mocy wiążącej
Moc powszechnie wiążącą pozwalającą rozumieć przepisy tylko w jeden sposób wskazany w wykładni posiada wykładnia:
Autentyczna - dokonywana jest ona przez organ państwowy który dany przepis ustanowił np. minister który wydał rozporządzenie dokonuje wykładni jego przepisów. Opiera się to na założeniu że ten kto stanowił prawo może go również interpretować. Jest to wykładnia powszechnie wiążąca gdyż pokrywa się z mocą prawną, wynikającej z miejsca jakie zajmuje akt normatywny w systemie źródeł prawa.
Legalna :
ogólna - dokonywana jest przez organ państwa który posiada kompetencje do ustalania wykładni o mocy powszechnie wiążącej. Obecnie w Polsce nie ma organu dokonującego tego rodzaju wykładni. W latach 1952-1989 uprawnienia takie miała Rada Państwa, a w latach 1989-1997 Trybunał Konstytucyjny
delegowana - kompetencja jej ogranicza ja do interpretacji tylko konkretnych przepisów i wynika ze szczególnego upoważnienia ustawowego
Ograniczona moc wiążąca oznacza że ustalone przez interpretatora znaczenie wiąże tylko niektóre podmioty. Zakres mocy wiążącej w poszczególnych przypadkach może się znacznie różnić. Ograniczoną moc wiążącą ma :
Wykładnia praktyczna - operatywna jest to wykładnia organów stosujących prawo, dokonywana jest przez organ I instancji (sąd, organ administracji publicznej) stosując prawo w konkretnej sprawie. Wiąże ona organ dokonujący wykładni i podmioty do których prawo jest skierowane. Ma ona największe znaczenie (zwłaszcza sądowa) i najczęściej występuje ponieważ w praktyce rozstrzyga o tym jaką treść ma prawo.
Wykładnia dokonywana przez organ odwoławczy II instancji - występuje ona w razie uchylenia orzeczenia i zwrócenia sprawy do ponownego rozpoznania organowi I instancji. Wiąże on wówczas i organ I instancji i podmioty występujące w sprawie.
Wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy, która może mieć postać:
wykładni zawartej w uzasadnieniu wyroku kasacyjnego. Jest nią związany sąd któremu sprawa zostanie przekazana do rozpatrzenia. Wprawdzie nie wiąże ona innych sądów, ale z uwagi na to że tezy i uzasadnienia orzeczeń Sądu Najwyższego są publikowane, wykładnia ta pośrednio oddziaływuje na orzecznictwo innych sądów
Uchwał Sądu Najwyższego, dotyczących rozstrzygnięcia zagadnień prawnych, budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie. Rozstrzygnięcie to wiąże strony rozpatrujące daną sprawę.
uchwał Sądu Najwyższego, mających na celu wyjaśnienie znaczenia przepisów prawnych, budzących wątpliwości lub których stosownie wywołało rozbieżności w orzecznictwie. Decyzje te zapadają w składzie:
7 sędziów
całej Izby Sądu Najwyższego uzyskują moc zasad
połączonych izb prawnych
pełnym składzie Sądu Najwyższego
na wniosek Pierwszego prezesa, prezesa Sądu Najwyższego, prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, prezesa Urzędu Patentowego, ministra Pracy i Polityki Socjalnej itp. Uchwały całego Sądu Najwyższego, połączonych izb oraz składu całej izby z chwilą podjęcia uzyskują moc zasad prawnych , które wiążą wszystkie składy Sądu Najwyższego, ale oddziaływują też na orzeczenia innych sądów, obawiających się zarzutu błędnej interpretacji. Uchwały w składzie 7 sędziów zyskują moc zasad prawnych dopiero na wniosek tego składu.
Wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej, które po opublikowaniu wiązały wszystkie sądy w zakresie wykładni określonych przepisów. Od grudnia 1989r. instytucję wytycznych zniesiono. W praktyce orzeczniczej sięga się jeszcze do tych wytycznych, zawierających ustalone przeczenie określonych przepisów prawa np. pojęcie stanu nietrzeźwości
Wykładnia nie mająca mocy wiążącej jest wykładnia doktrynalna - naukowa, ma ona w zasadzie charakter prywatny. Jest dokonywana najczęściej przez teoretyków i wybitnych praktyków prawa. Stąd często jest oderwana od konkretnego rozstrzygnięcia. Przykładem wykładni doktrynalnej są:
Komentarze do przepisów aktów normatywnych
Głosy są to naukowe komentarze do orzeczeń sądowych, zawierające ich krytyczną analizę i wyrażające stanowisko doktryny oparte na ocenie konkretnego przykładu np. wyroku
1
FAKT PRAWNY
ZDARZENIA- okoliczności niezależne od woli podmiotów np. klęska żywiołowa lub śmierć - dająca obowiązek pochowania zmarłego.
ZACHOWANIA - fakty zależne od woli podmiotów prawa.
DZIAŁANIA PRAWNE - które zmierzają do powstania określonego skutku prawnego
CZYNY- zachowania rodzące skutki prawne, chociaż podmiot prawa nie zamierzał ich wywołać. Czyny mogą się przejawiać: w działaniu - to czynności które dają się poznać za pomocą obserwacji np. uderzenie człowieka lub zniszczenie mienia
Zaniechaniu - a więc braku działania powinnego, wymaganego przez przepisy prawa np. nie udzielenie pomocy potrzebującemu w obliczu bezpośredniego zagrożenia życia.
KONSTYTUTYWNE AKTY STOSOWANIA PRAWA ( tylko one powodują zmianę, powstanie lub zniesienie stos. Prawnych) - wyroki sądowe, decyzje administracyjne o charakterze konstytutywnym, deklaratoryjne nie zmieniają stanu prawnego a więc nie rodzą nowych skutków prawnych
AKTY STANOWIENIA PRAWA -przez organy władzy publicznej
WYROKI SĄDOWE
AKTY ADMINISTRACYJNE
JEDNOSTRONNE np. testament
DWUSTRONNE np. umowa kupno-sprzedaży
NIEDOZWOLONE - występują w postaci nie zgodnej z obowiązującymi normami np. przestępstwa, wykroczenia, wyrządzenie szkody w cudzym mieniu.
DOZWOLONE- (NAKAZANE) występują w postaci zgodnej z obowiązującymi w danym czasie normami prawnymi np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia.
CZYNNOŚCI PRAWNE- tzn. działania poszczególnych podmiotów prawa świadomie zmierzających do wywołania określonych skutków prawnych w drodze oświadczenia woli.