HIGIENA
Jej głównym celem jest zbadanie czynników wpływających na zdrowie i odpowiedzi organizmu na nie.
Higiena środowiska
POWIETRZE - gazowa kula otaczająca ziemię (atmosferę); higiena zajmuje się tą częścią w której żyje człowiek
Jest to mieszanina gazów:
- azotu (nie pobierany przez człowieka, tylko przez niektóre rośliny)
- tlen (niezbędny dla człowieka, podtrzymuje spalanie, niezbędny dla zwierząt)
- CO2 (powstaje w czasie spalania, oddychania)
- CO (powstaje w czasie spalania, ma duże powinowactwo do hemoglobiny)
Cechy fizyczne powietrza:
a. temperatura - może działać miejscowo lub ogólnie na człowieka; mierzymy ją termometrem, podawana w 0C
b. wilgotność - mówi o zawartości pary wodnej w powietrzu, może być bardzo różna; wilgotność przyczynia się bardzo do wychłodzenia organizmu
+ wilgotność max - najwyższa zawartość pary wodnej w powietrzu, wyrażana w (g/cm3)
+ wilgotność bezwzględna - najwyższa zawartość pary wodnej w powietrzu, w danych warunkach ciśnienia i temperatury
c. ruchliwość
+ różnica w ciśnieniach powietrza, optymalna 0,5 m/s
+ wyznacza warunki mikroklimatyczne - zespół cech powietrza na danym obszarze
Pogoda - zespół cech fizycznych powietrza na danym obszarze w krótkim okresie czasu, szczególnie ważna dla różnych zawodów (żeglarz, lotnik)
Mechanizmy utrzymujące stałą temp. organizmu:
- poprzez drogi bierne (promieniowanie, konwekcja, kondukcja)
- poprzez drogi czynne ( pocenie, parowanie)
Drogi wymiany: skóra, układ oddechowy, pokarmowy, drogi moczowo-płciowe; najważniejsza jest skóra;
PROMIENIOWANIE - emisja ciepła do otoczenia; 45% ciepła usuwana jest właśnie tą drogą; ustaje gdy temperatura otoczenia i ciała się wyrównują;
KONWEKCJA - ruch cząstek powietrza, które nagrzewają się od cząstek skóry;
PRZEWODNICTWO CIEPLNE (KONWEKCJA) - oddawanie ciepła na granicy styku skóry i powietrza; jest to bierny proces
POCENIE I PAROWANIE - gdy wcześniejsze procesy są niewystarczające
Zachowanie organizmu w skrajnych warunkach:
T=400C, wilgotność 90%, słaby ruch powietrza - następuje otwieranie porów w skórze, włączają się mechanizmy czynne (parowanie i pocenie), ale są one nieskuteczne;
Skóra ma kolor czerwony - przeniesienie łożyska krwi do narządów zewnętrznych (naczyń), następuje anemizacja narządów wewnętrznych, powoduje to: nudności, złe samopoczucie, zmiany w pracy układu oddechowego (płytki i szybki); jeśli warunki się nie zmienią może dojść do udaru cieplnego i śmierci;
Niska wilgotność, silny wiatr, wysoka temperatura (np. warunki na pustyni)
Intensywny proces konwekcji, pocenia i parowania; jeśli nie dojdzie do uzupełniania ubytków wody, dojdzie do odwodnienia zagrażającego życiu;
-200C, 80% wilgotności, słaby ruch powietrza
Zamykanie porów, gęsia skórka (stawanie włosów na baczność); skóra jest blada - przenoszenia łożyska do ukrwienia narządów wewnętrznych ; drżenie mięśni - początkowo tylko nieliczne mięśnie; obniża się metabolizm: serce zwalnia, spada ciśnienie krwi, oddechy długie i wolne, odczucie duszności, senność, człowiek stara się nie ruszać, chce mu się spać;
Wilgoć powoduje szybsze wychłodzenie organizmu; w tej sytuacji brak wiatru jest korzystny - wolniej następuje wychładzanie;
TEMPERATURA ODCZUWALNA - temperatura uwarunkowana wilgotnością, ruchem powietrza i temperaturą; jednostką są stopnie temp. efektywnej (0Tef)
KLIMAT POLSKI - duże różnice między porami roku, wilgotność jest dość duża, ciśnienie - duże różnice w porach roku i dnia; powoduje to zwiększoną reakcję bólową gdy zmieniają się te parametry (ból kości, stawów), zwiększa się ilość przeziębień, zwiększają się dolegliwości sercowe; niektóre choroby mogą pojawiać się okresowo (wzrost zatruć pokarmowych w lecie, wzrost alergii na wiosnę, wzrost chorób psychicznych w okresach przejściowych marzec-kwiecień oraz wrzesień-październik)
Zanieczyszczenie powietrza:
gazowe ( związki C, N, S, zw. org.)
pyłowe
- organiczne - pyłki, sierść
- nieorganiczne - przemysłowe
Szkodliwość działania pyłku zależy od kształtu cząsteczki, wielkości i składu. Najczęściej pyły o wielkości poniżej 5µm powodują pylicę płuc.
bakterie, pasożyty, jaja pasożytów
SMOG - powstaje w wyniku współwystępowania zanieczyszczeń powietrza spowodowanych działalnością człowieka oraz niekorzystnych naturalnych zjawisk atmosferycznych: znacznej mgły i braku wiatru; czyli połączenie mgły i dymu
Wyróżniamy :
Smog londyński (siarkowy) - w skład którego wchodzą: tlenek siarki(IV), tlenki azotu, tlenki węgla, sadza oraz trudno opadające pyły; występuje głównie w miesiącach od listopada do stycznia podczas inwersji temperatur w umiarkowanej strefie klimatycznej;
Smog Los Angeles (smog fotochemiczny) - powstaje przede wszystkim w miesiącach letnich, w strefach subtropikalnych. Skład: tlenki węgla, tlenki azotu, węglowodory. Związki te ulegają późniejszym reakcjom fotochemicznym, w wyniku których powstają: PAN (azotan nadtlenoacetylu), aldehydy oraz ozon.
EFEKT CIEPLARNIANY - CO2 działa jak szyba w szklarni, nie dopuszcza do wymiany ciepła z powierzchnią ziemi; topnieją lodowce na powierzchni ziemi, zalewają lądy stałe; wzrost ilości wody na powierzchni ziemi;
GLEBA
A) Cechy fizyczne:
- porowatość - określa sposób ułożenia cząstek gleby względem siebie
- przewiewność - obecność gazów między cząstkami gleby
- przepuszczalność - zdolność przechodzenia wody przez glebę
- temperatura - im bliżej jądra tym większa
Włoskowatość wody - zdolność unoszenia się cząsteczek wody wbrew gradientowi stężeń; woda może wnikać do ścian budynków;
B)Cechy chemiczne:
- różnorodność pierwiastków: Ca, Mg, Fe, Zn,
- SiO2
- zw. organiczne
- białka
-tłuszcze
- węglowodany
Organizmy zasiedlające glebę:
bakterie : samożywne i cudzożywne (saprofity i pasożyty)
pierwotniaki
grzyby niższe i wyższe
jaja pasożytów
- białka, tłuszcze i węglowodany są rozkładane przez saprofity do CO2 i H2O, gdy w warunkach beztlenowych mogą powstawać H2S i NH3 - proces gnicia i fermentacji; zachodzi w glebach nieprzepuszczalnych i nieprzewiewnych;
- nitryfikacja białka - białko może ulegać rozkładowi w warunkach tlenowych i beztlenowych; w beztlenowych powstaje NH3 (amonifikacja) a w warunkach tlenowych produkt jest utlenowany do NO2 a następnie łączy się z Ca2+, powstaje Ca(NO3)2 wykorzystywany przez rośliny;
Choroby przenoszone przez glebę:
tężec i zgorzel gazowa
grzybice - wywołane przez grzyby niższe
choroby wirusowe (wirus wątroby typu A)
zoonozy, wąglik, bruceloza
pasożytnicze - robaczyce (owsik, włosień spiralny, tasiemiec)
p. pok. - choroby wywołujące czerwonkę
bakteria E. coli - zmora chorób p. pok.