HIGIENA

Jej głównym celem jest zbadanie czynników wpływających na zdrowie i odpowiedzi organizmu na nie.

Higiena środowiska

1. POWIETRZE - gazowa kula otaczająca ziemię (atmosferę); higiena zajmuje się tą częścią w której żyje człowiek

Jest to mieszanina gazów:

- azotu (nie pobierany przez człowieka, tylko przez niektóre rośliny)

- tlen (niezbędny dla człowieka, podtrzymuje spalanie, niezbędny dla zwierząt)

- CO₂ (powstaje w czasie spalania, oddychania)

- CO (powstaje w czasie spalania, ma duże powinowactwo do hemoglobiny)

Cechy fizyczne powietrza:

a. temperatura - może działać miejscowo lub ogólnie na człowieka; mierzymy ją termometrem, podawana w ⁰C

b. wilgotność - mówi o zawartości pary wodnej w powietrzu, może być bardzo różna; wilgotność przyczynia się bardzo do wychłodzenia organizmu

+ wilgotność max - najwyższa zawartość pary wodnej w powietrzu, wyrażana w (g/cm³)

+ wilgotność bezwzględna - najwyższa zawartość pary wodnej w powietrzu, w danych warunkach ciśnienia i temperatury

c. ruchliwość

+ różnica w ciśnieniach powietrza, optymalna 0,5 m/s

+ wyznacza warunki mikroklimatyczne - zespół cech powietrza na danym obszarze

Pogoda - zespół cech fizycznych powietrza na danym obszarze w krótkim okresie czasu, szczególnie ważna dla różnych zawodów (żeglarz, lotnik)

Mechanizmy utrzymujące stałą temp. organizmu:

- poprzez drogi bierne (promieniowanie, konwekcja, kondukcja)

- poprzez drogi czynne ( pocenie, parowanie)

Drogi wymiany: skóra, układ oddechowy, pokarmowy, drogi moczowo-płciowe; najważniejsza jest skóra;

PROMIENIOWANIE - emisja ciepła do otoczenia; 45% ciepła usuwana jest właśnie tą drogą; ustaje gdy temperatura otoczenia i ciała się wyrównują;

KONWEKCJA - ruch cząstek powietrza, które nagrzewają się od cząstek skóry;

PRZEWODNICTWO CIEPLNE (KONWEKCJA) - oddawanie ciepła na granicy styku skóry i powietrza; jest to bierny proces

POCENIE I PAROWANIE - gdy wcześniejsze procesy są niewystarczające

Zachowanie organizmu w skrajnych warunkach:

1. T=40⁰C, wilgotność 90%, słaby ruch powietrza - następuje otwieranie porów w skórze, włączają się mechanizmy czynne (parowanie i pocenie), ale są one nieskuteczne;

Skóra ma kolor czerwony - przeniesienie łożyska krwi do narządów zewnętrznych (naczyń), następuje anemizacja narządów wewnętrznych, powoduje to: nudności, złe samopoczucie, zmiany w pracy układu oddechowego (płytki i szybki); jeśli warunki się nie zmienią może dojść do udaru cieplnego i śmierci;

2. Niska wilgotność, silny wiatr, wysoka temperatura (np. warunki na pustyni)

Intensywny proces konwekcji, pocenia i parowania; jeśli nie dojdzie do uzupełniania ubytków wody, dojdzie do odwodnienia zagrażającego życiu;

3. -20⁰C, 80% wilgotności, słaby ruch powietrza

Zamykanie porów, gęsia skórka (stawanie włosów na baczność); skóra jest blada - przenoszenia łożyska do ukrwienia narządów wewnętrznych ; drżenie mięśni - początkowo tylko nieliczne mięśnie; obniża się metabolizm: serce zwalnia, spada ciśnienie krwi, oddechy długie i wolne, odczucie duszności, senność, człowiek stara się nie ruszać, chce mu się spać;

Wilgoć powoduje szybsze wychłodzenie organizmu; w tej sytuacji brak wiatru jest korzystny - wolniej następuje wychładzanie;

TEMPERATURA ODCZUWALNA - temperatura uwarunkowana wilgotnością, ruchem powietrza i temperaturą; jednostką są stopnie temp. efektywnej (⁰Tef)

KLIMAT POLSKI - duże różnice między porami roku, wilgotność jest dość duża, ciśnienie - duże różnice w porach roku i dnia; powoduje to zwiększoną reakcję bólową gdy zmieniają się te parametry (ból kości, stawów), zwiększa się ilość przeziębień, zwiększają się dolegliwości sercowe; niektóre choroby mogą pojawiać się okresowo (wzrost zatruć pokarmowych w lecie, wzrost alergii na wiosnę, wzrost chorób psychicznych w okresach przejściowych marzec-kwiecień oraz wrzesień-październik)

Zanieczyszczenie powietrza:

1. gazowe ( związki C, N, S, zw. org.)

2. pyłowe

- organiczne - pyłki, sierść

- nieorganiczne - przemysłowe

Szkodliwość działania pyłku zależy od kształtu cząsteczki, wielkości i składu. Najczęściej pyły o wielkości poniżej 5µm powodują pylicę płuc.

3. bakterie, pasożyty, jaja pasożytów

SMOG - powstaje w wyniku współwystępowania zanieczyszczeń powietrza spowodowanych działalnością człowieka oraz niekorzystnych naturalnych zjawisk atmosferycznych: znacznej mgły i braku wiatru; czyli połączenie mgły i dymu

Wyróżniamy :

• Smog londyński (siarkowy) - w skład którego wchodzą: tlenek siarki(IV), tlenki azotu, tlenki węgla, sadza oraz trudno opadające pyły; występuje głównie w miesiącach od listopada do stycznia podczas inwersji temperatur w umiarkowanej strefie klimatycznej;

• Smog Los Angeles (smog fotochemiczny) - powstaje przede wszystkim w miesiącach letnich, w strefach subtropikalnych. Skład: tlenki węgla, tlenki azotu, węglowodory. Związki te ulegają późniejszym reakcjom fotochemicznym, w wyniku których powstają: PAN (azotan nadtlenoacetylu), aldehydy oraz ozon.

EFEKT CIEPLARNIANY - CO₂ działa jak szyba w szklarni, nie dopuszcza do wymiany ciepła z powierzchnią ziemi; topnieją lodowce na powierzchni ziemi, zalewają lądy stałe; wzrost ilości wody na powierzchni ziemi;

2. GLEBA

A) Cechy fizyczne:

- porowatość - określa sposób ułożenia cząstek gleby względem siebie

- przewiewność - obecność gazów między cząstkami gleby

- przepuszczalność - zdolność przechodzenia wody przez glebę

- temperatura - im bliżej jądra tym większa

Włoskowatość wody - zdolność unoszenia się cząsteczek wody wbrew gradientowi stężeń; woda może wnikać do ścian budynków;

B)Cechy chemiczne:

- różnorodność pierwiastków: Ca, Mg, Fe, Zn,

- SiO₂

- zw. organiczne

- białka

-tłuszcze

- węglowodany

Organizmy zasiedlające glebę:

• bakterie : samożywne i cudzożywne (saprofity i pasożyty)

• pierwotniaki

• grzyby niższe i wyższe

• jaja pasożytów

- białka, tłuszcze i węglowodany są rozkładane przez saprofity do CO₂ i H₂O, gdy w warunkach beztlenowych mogą powstawać H₂S i NH₃ - proces gnicia i fermentacji; zachodzi w glebach nieprzepuszczalnych i nieprzewiewnych;

- nitryfikacja białka - białko może ulegać rozkładowi w warunkach tlenowych i beztlenowych; w beztlenowych powstaje NH₃ (amonifikacja) a w warunkach tlenowych produkt jest utlenowany do NO₂ a następnie łączy się z Ca²⁺, powstaje Ca(NO₃)₂ wykorzystywany przez rośliny;

Choroby przenoszone przez glebę:

• tężec i zgorzel gazowa

• grzybice - wywołane przez grzyby niższe

• choroby wirusowe (wirus wątroby typu A)

• zoonozy, wąglik, bruceloza

• pasożytnicze - robaczyce (owsik, włosień spiralny, tasiemiec)

• p. pok. - choroby wywołujące czerwonkę

• bakteria E. coli - zmora chorób p. pok.

---