plik


Ekonomika handlu wewntrznego Praca zbiorowa pod redakcj Zbigniewa Zakrzewskiego PaDstwowe Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 1989 Autorzy Bogna Pilarczyk - rozdziaBy 5, 6, 7 Maria SBawiDska - rozdziaBy 6, 8, 9, 10 Halina Szulce - rozdziaBy 2,3,11 Zbigniew Zakrzewski - rozdziaBy 1, 4, 10 lat PWE Teoretyczne podstawy handlu wewntrznego 1.1. Wprowadzenie Zadaniem teorii jest obja[nienie danej rzeczywisto[ci, jej istoty i trwa- Bych cech. Teoria, ktrej przedmiotem jest dziedzina gospodarki okre[lana powszechnie jako handel, prbuje odpowiedzie na na- stpujce pytania:  Jaka jest jego istota? Co uzasadnia jego istnienie? Jakie s jego podstawowe funkcje gospodarcze?". Przez handel rozumiemy wyodrbnion dziedzin wyspecjalizowanej pracy spoBecznej, polegajcej na wykonywanym zawodowo po[red- niczeniu w obrocie dobrami materialnymi. Pojcie handlu nie od- powiada [ci[le pokrewnym pojciom, jak: wymiana, rynek i obrt towarowy. Istot wymiany jest bowiem obieg dbr, ktry stanowi wprawdzie form podziaBu produktw midzy czBonkw spoBeczeDstwa, ale niekoniecznie musi dokonywa si za po[rednictwem handlu. Rynek za[ mo|na by okre[li oglnie jako caBoksztaBt stosunkw wymiennych midzy sprzedajcymi a kupujcymi; r|norodne, nieraz przelotne wizi midzy uczestnikami rynku oraz towarzyszce im wspBzale|no[ci midzy poda|, popytem i cen wystpuj rwnie| poza sfer dziaBal- no[ci handlu. Podobnie obrt towarowy, oznaczajcy sam ruch towarw midzy sfer produkcji a sfer konsumpcji przy u|yciu pienidza, przekracza ramy handlu. O ile w pojciu handlu akcent spoczywa na okre[lonym rodzaju pracy zawodowej, a wic na czynniku ludzkim, o tyle w pojciu obrotu towarowego istotny jest fizyczny ruch dbr materialnych w przestrzeni i czasie, ujty w okre[lone formy prawno-organizacyjne. 13 wysuwane przez praktyk handlu maj tylko cz[ciowo charakter ekonomiczny, a w wikszo[ci s przedmiotem zainteresowania innych dyscyplin - prakseologii, socjologii, psychologii, technologii itd. W celu przedstawienia problematyki handlu wewntrznego w Polsce w [cisBym zwizku z otaczajc nas rzeczywisto[ci, przyjto jako punkt odniesienia nasz gospodark. niczne itd. Zbudowanie teorii handlu, bdcej cz[ci skBadow nauki ekonomii, nie wymaga korzystania z twierdzeD innych nauk. Teoria ekonomii nie wystarcza jednak do rozwizywania wszystkich zagad- nieD, jakie wyBaniaj si w praktycznej dziaBalno[ci handlu. 1.3. Warunki istnienia handlu Wstpnym oglnym warunkiem istnienia handlu jest jego udziaB w powtarzajcych si stale aktach odnowy [rodkw produkcji. Jest to warunek konieczny, bowiem zawodowe po[redniczenie w wymianie towarowo-pieni|nej - a do tego sprowadza si dziaBalno[ handlu - wymaga staBej powtarzalno[ci procesu produkcji. Handel po[redniczy midzy wytwrcami przedmiotw pracy i [rodkw pracy a tymi, ktrzy dbr tych potrzebuj do podjcia nowego cyklu produkcyjnego; po[redniczy rwnie| midzy wytwrcami dbr spo|ycia a konsumen- tami. Reprodukcja nie jest jednak wystarczajcym warunkiem istnienia handlu, bowiem staBa odnowa [rodkw produkcji odbywa si ju| w gospodarce naturalnej, na wiksz skal w sferze wymiany naturalnej, a niekiedy nawet w warunkach wymiany towarowo-pieni|nej bez udziaBu handlu. Drugim, oprcz wystpowania procesu reprodukcji, koniecznym warunkiem wydarzenia historycznego - jakim byBo w od- legBych czasach powstanie handlu jako odrbnej dziedziny gospodarki spoBecznej, a jednocze[nie okoliczno[ci, ktra dotd stale umo|liwia jego istnienie - jest pojawienie si, a potem ustawiczne wystpowanie nadwy|ek produkcji. Okre[lenie dbr przeznaczonych do wymiany jako nadwy|ek okazaBo si z czasem mniej trafne, jako |e wytwrcy coraz cz[ciej podejmowali produkcj wyBcznie z my[l o wymianie. Koniecznym warunkiem istnienia handlu jest rwnie| zastosowanie w gospodarce wymiennej pienidza. PeBnic funkcj miernika warto[ci, pienidz jako powszechny ekwiwalent znakomicie uBatwiaB porw- nywanie warto[ci dbr uczestniczcych w wymianie. ZrodziB on w umys- Bach wytwrcw zbywajcych swoje produkty na rynek, a jeszcze w wikszym stopniu w [wiadomo[ci [wiata kupieckiego, odczucie okre[lonej skali ocen r|nych towarw. Std te|, w tych warunkach, celowe byBo po[wicenie si zawodowi kupieckiemu, a wic handlowi. OkazaBo si, |e pienidz jako po[rednik wymiany umo|liwiaB jego 15 1.2. ZaBo|enia teorii handlu Jednym z istotnych zaBo|eD prawidBowej teorii handlu jest mo|liwo[ ustalania w. tej dziedzinie twierdzeD oglnych. Oznacza to, |e obser- wujc pojedyncze elementy zbioru pod nazw handel i porwnujc je, mo|emy znalez w ka|dym z tych elementw cechy podobne. Pozwala to na ustalanie prawidBowo[ci odnoszcych si do caBego zbioru, tj. handlu. Przejawy handlu, rozpatrywane w przekrojach: czasowym, przestrzennym i wedBug ustroju spoBeczno-gospodarczego, unaoczniaj ten fakt, |e takie elementy, jak: przedsibiorstwo handlowe, zatrud- nienie w handlu, koszty handlowe itp., maj w sobie co[ wsplnego, co pozwala je zaliczy do caBo[ci zwanej handlem. Poprawno[ teorii zale- |y od obiektywnego ujcia obja[nianego przez ni przedmiotu. Termin  obiektywny" bywa u|ywany w r|nym znaczeniu. Po pierwsze - ozna- cza on, |e rozpatrujemy jaki[ przedmiot niezale|nie od osoby po- znajcej, jej wiedzy o tym przedmiocie i od tego, co si mo|e przypadkiem tej osobie wydawa; po drugie - za obiektywne przyjmuje si to, co jest niezale|ne od czyjej[ woli. W tym przypadku osoba poznajca [wiadomie nie wBcza do swego rozumowania wBasnej dyspozycji psychicznej do okre[lonych pragnieD czy postanowieD, a zatem pomija w swym dochodzeniu poznawczym motywy osobiste. Obiektywny proces my[lowy nie dopuszcza woluntaryzmu, bdcego nieraz przyczyn bBdnych sdw apriorycznych w naukach spoBecz- nych. Nauka sBu|y najlepiej potrzebom |ycia nie przez to, |e popadajc w woluntaryzm wyznacza z gry cele i [rodki polityki gospodarczej, lecz dziki temu, i| zachowuje - rzecz niezmiernie trudna - peBn autonomi w badaniu i obja[nianiu faktw. Oglnoteoretyczne problemy handlu mog by w peBni rozwizywane na gruncie ekonomii. Handel jest jednym z rezultatw dziaBania praw, ktre rzdz produkcj i podziaBem materialnych [rodkw zaspokaja- nia potrzeb ludzkich. CaBa podstawowa problematyka handlu: jego istota i geneza oraz przedmiot i zakres dziaBalno[ci kwalifikuje si jako pole zainteresowaD ekonomii. Teoria handlu obejmuje zespB oglnych twierdzeD mieszczcych si w nauce ekonomii, obja[niajcych jego istot i dziaBanie. Tymczasem wiedza zawodowa o handlu to zbir najr|niejszych wiadomo[ci teoretycznych i praktycznych, majcych swoje zrdBo w dorobku nie tylko ekonomii, lecz tak|e takich nauk, jak: prawo, socjologia, psychologia, pedagogika, prakseologia, nauki tech- 14 i doznaje na sobie jego dobrodziejstw w postaci wspomnianych udogodnieD. ZasBug teorii usBugowej handlu jest podkre[lenie, |e istoty handlu nie mo|na upatrywa w samym przekazywaniu towarw ze sfery produkcji do sfery spo|ycia, lecz w wykonywaniu funkcji szczeglnego rodzaju, w czym |adna inna dziedzina gospodarki, posiadajca swoj wBasn specjalno[, go nie wyrcza. Teoria usBugowa handlu budzi pewne wtpliwo[ci. I tak, teoria ta umieszcza usBugi w zasadzie w polu dziaBania handlu detalicznego, tam gdzie jego klienci czyni zakupy. Tymczasem istniej uzasadnione podstawy, aby ujmowa usBugi o wiele szerzej, nie tylko jako przejawy dziaBania handlu w kontraktach z nabywcami, lecz jako obiektywn konieczno[ o szerszym zasigu, jako realizowanie przez caBy handel okre[lonych funkcji gospodarczych. Na wszystkich szczeblach obrotu towarowego: w skupie, zbycie, hurcie i detalu odbywa si - co prawda w r|nym stopniu - dziaBalno[ polegajca na: przetrzymywaniu zapasw towarowych w czasie, ksztaBtowaniu ruchu Badunkw towaro- wych w przestrzeni, przetwarzaniu asortymentu  produkcyjnego" w asortyment  handlowy", odpowiadajcy oferowanemu popytowi ostatecznych odbiorcw. Zdaniem autora przy takim ujciu problemu, uwzgldniajcym obiektywny charakter rozbie|no[ci midzy wytwr- czo[ci a zapotrzebowaniem, istnieje mo|liwo[ celowego wykorzys- tania okre[lonych elementw teorii usBugowej. 1.5. Funkcje handlu Znane s nam ju| oglne warunki istnienia handlu. Pozostaje jednak do wyja[nienia kwestia, od jakich okoliczno[ci zale|y, aby handel w danym miejscu i czasie istotnie dziaBaB i wykonywaB okre[lone funkcje. Roz- wizanie tego problemu powinna uBatwi koncepcja dwch ukBadw masy towarowej, midzy ktrymi rozwija si wyspecjalizowana dziaBal- no[ handlu. Pocztkowy ukBad masy towarowej to aktualne, fizyczne uksztaBtowanie dbr materialnych, oferowanych przez producentw na sprzeda|, a ukBad koDcowy masy towarowej to aktualne, fizyczne uksztaBtowanie efektywnego popytu ostatecznych odbiorcw dbr materialnych. Na uksztaBtowanie dbr materialnych skBadaj si: ich rodzaj jako[, wystpowanie w danym czasie i przestrzeni, ilo[^dbr oraz ich ugrupowanie w okre[lonych zespoBach. Wspomniane ukBady 17 posiadaczowi i dotd umo|liwia nabywanie wszelkich, dostpnych na rynku dbr u|ytkowych. Powstanie kapitaBu handlowego, utrzymywa- nego w formie pieni|nej, a przeznaczonego na zakup towarw i ich odprzeda| z zyskiem, jeszcze bardziej zachcaBo do wyboru zawodu kupieckiego. Pienidz staB si koniecznym i wystarczajcym warunkiem istnienia handlu i jego dynamicznego rozwoju a| do naszych czasw. 1.4. Handel wytwrc usBug W polskiej literaturze ekonomicznej pojawiBa si teoria usBugowa handlu. WedBug tej teorii handel r|ni si w swoich funkcjach gospodarczych od przemysBu i rolnictwa tym, |e zajmuje si wy- twarzaniem usBug, rozumianych jako [wiadczenie konsumentom okre[- lonych udogodnieD z okazji sprzeda|y im towarw. Dziki tym udogodnieniom zakupy odbywaj si w odpowiednim dla nabywcy czasie i miejscu, w sposb zgodny z jego |yczeniami, z zapewnieniem informacji o towarze, zaofiarowania rwnocze[nie kilku artykuBw do wyboru, mo|liwo[ci zwrotu towaru, uBatwienia dostawy towaru do domu itp. W teorii usBugowej handlu rozr|nia si: 1) usBugi wolne - nabywane niezale|nie od zakupu towaru, np. odwo|enie nabytego towaru do domu, sprzeda| rataln; 2) usBugi zwizane - nie dajce si oddzieli od zakupu towaru, np. komplementarno[ asortymentu towarw w sklepie, gsto[ sieci hand- lowej; w przypadku usBug zwizanych ich zakup jest [ci[le sprz|ony z zakupem towaru, a koszt wliczony do ceny towaru; 3) usBug  powszechnej spi|arni" - polegajc na tym, |e aparat handlowy, utrzymujc zapasy rozmaitych dbr, po ktre ka|dy kon- sument mo|e sign w dogodnym dla siebie czasie, cz[ciowo uwalnia go od troski o posiadanie wBasnych zasobw domowych; 4) usBug  peBnego asortymentu" - polegajc na tym, |e handel przyjmuje na siebie obowizek dbaBo[ci o nieprzerwane i wBa[ciwe - co do wielko[ci i struktury masy towarowej - zaopatrzenie konsumentw, z my[l o zapewnieniu im najdogodniejszych warunkw zakupu. Jedn z gBwnych zalet teorii usBugowej handlu jest podkre[lenie wagi interesw konsumenta. Zdaniem autora, trafniejsze byBoby mwienie nie o konsumencie, lecz o nabywcy, ktry nawizuje kontakt z. handlem 16 w r|nych miejscach, dla rozmaitych dziaBw i gaBzi produkcji oraz dla poszczeglnych dziedzin zaopatrzenia konsumpcyjnego. W okre[lonych warunkach okazuje si zatem niezbdna interwencja handlu, ktry podejmuje r|norodne zabiegi w celu dostosowania poda|y oferowanej przez sfer produkcji do efektywnego popytu na rynku. Handel dziaBa na sfer produkcji przez: informowanie wytwr- cw o dobrach poszukiwanych na rynku, skBadanie u wytwrcw konkretnych zamwieD na towary itd., a na sfer spo|ycia przez: pobudzanie popytu na dobra oferowane przez wytwrcw, prezen- towanie konsumentom substytutw artykuBw w ogle nie produkowa- nych, informowanie ich o ofercie handlowej itd. Podstawowa funkcja handlu, uzgadnianie struktury rodzajowej towarw, wyra|ajca si rwnie| w innych formach jego dziaBania, np. zawierania umw midzy dostawcami a odbiorcami handlowymi, organizowania targw i gieBd, ma charakter [ci[le ekonomiczny, rynkowy. Z handlem wspBdziaBa w tej dziedzinie przemysB, z tym |e dla handlu jest to funkcja podstawowa, wynikajca z jego istoty, z roli po[redniczenia w obrocie, podczas gdy dla przemysBu tym, co okre[la jego istnienie, jest wy- twarzanie nowych dbr materialnych. Druga, wa|na funkcja handlu to kierowanie ruchem towarw w czasie. Na ogB, biorc pod uwag czas odstpowania dbr przez sfer produkcji i czas zgBoszeD ze strony popytu, pocztkowy i koDcowy ukBad masy towarowej nie pokrywaj si ze sob. Bywa tak, |e produkcja jest w cigu caBego roku do[ rwnomierna, a spo|ycie okresowe. Na odwrt, zdarza si, |e wytwrczo[ ma charakter sezonowy, a spo|ycie staBy lub stosunkowo rwnomierny w czasie. Przewa|nie mamy do czynienia z tak sytuacj, |e okresy produkcyjne nie odpowiadaj okresom wystpowania popytu. Oglnie biorc, od momentu wyprodukowania jakiego[ dobra do chwili jego spo|ycia lub zu|ycia upBywa pewien czas; w przypadku Batwo i szybko psujcych si [rodkw |ywno[ci jest on bardzo krtki, w przypadku artykuBw trwaBej konsumpcji znacznie dBu|szy. ; Dystans czasu midzy wytworzeniem dobra i jego poda| na rynku a wystpowaniem na nie zapotrzebowania to rezultat tak|e innych okoliczno[ci. Zapas towaru, utrzymywany w ogniwie handlu, na ogB nie mo|e by skompletowany od razu, ani te| rozprzedany w jednej chwili w caBo[ci, lecz jest zarwno tworzony, jak i zbywany stopniowo, w miar jak dostawcy sprzedaj dobra, a odbiorcy dokonuj ich zakupu 19 masy towarowej s wprawdzie konstrukcjami teoretycznymi, ale nie oderwanymi od rzeczywisto[ci, odzwierciedlajcymi jej zasadnicze cechy. Pocztkowy i koDcowy ukBad masy towarowej na ogB nie pokrywaj si z sob, zale| bowiem od r|nych czynnikw: pocztkowy - przede wszystkim od czynnikw o charakterze przyrodniczo-technicznym, a koDcowy od czynnikw decydujcych o uksztaBtowaniu si popytu na dane dobra. Rozbie|no[ci midzy pocztkowym a koDcowym ukBadem masy towarowej maj charakter obiektywny, s bowiem rezultatem oglnych prawidBowo[ci rzdzcych procesami wytwarzania i podziaBu. Pomimo |e rozbie|no[ci te mo|na w pewnym stopniu Bagodzi przez celowe dziaBania gospodarcze, utrzymuj si one nadal jako nieuchron- ne nastpstwo okre[lonych, trwaBych okoliczno[ci. One to sprawiaj, |e na ogB  zbiory" dbr zaliczanych do ukBadw pocztkowego i koD- cowego -nie zgadzaj si ze sob pod wzgldem uporzdkowania: rodzajowego, czasowego, przestrzennego, ilo[ciowego i asortymen- towego. Handel, wkraczajc midzy oba te ukBady, wykonuje funkcje polegajce na bie|cym wyrwnywaniu wspomnianych rozbie|no[ci. DziaBalno[ handlu jest uzasadniona przede wszystkim konieczno[ci uzgadniania struktury rodzajowej towarw, ktra jest w ukBadzie pocztkowym i koDcowym najcz[ciej r|na. Na ogB nie ma peBnej zgodno[ci midzy zestawem artykuBw oferowanych przez producen- tw a nabywanych przez ostatecznych odbiorcw, ktrzy zgBaszaj na nie swj efektywny popyt. Jakie czynniki powoduj wystpowanie tej podstawowej rozbie|no[ci? O tym, jakie dobra si produkuje, roz- strzygaj po[rednio, i to w dBugich okresach, potrzeby spoBeczeDstwa, jednak konkretne decyzje wytwrcze co do rodzaju poszczeglnych wyrobw zale| w znacznym stopniu od czynnikw przyrodni- czo-technicznych i ekonomiczno-organizacyjnych, wystpujcych w da- nych warunkach, miejscu i czasie. Na zapotrzebowanie producentw na surowce, narzdzia, maszyny itp. wpBywaj konkretne zamierzenia wytwrcw, normy zu|ycia [rodkw materialnych itd. O rodzajach dbr poszukiwanych przez konsumentw rozstrzygaj przede wszyst- kim r|norodne czynniki ekonomiczne, przyrodnicze, demograficzne, socjopsychologiczne, ksztaBtujce ich chci pozyskania okre[lonych [rodkw zaspokajania potrzeb. Motywy oraz warunki zarwno dziaBal- no[ci wytwrczej, jak i ksztaBtowania si spo|ycia nie tylko zmieniaj si z upBywem czasu, ale bywaj niejednakowe w tym samym czasie, 18 zbytu. Warunki glebowe i klimatyczne decyduj o terytorialnym zr|nicowaniu rozmiarw i kierunkw produkcji rolniczej. Lokalizacja przemysBu zale|y w du|ej mierze od rozmieszczenia zasobw grniczych i surowcw rolniczych, od mo|liwo[ci ich dowozu oraz od dostpu do siBy energetycznej. Ka|de uBatwienie w przewozie umo|liwia wysyBanie towarw z miejsc produkcji na coraz dalsze odlegBo[ci. Wspomniana rozbie|no[ to tak|e rezultat wymagaD efektywnego popytu. Popyt, zamiast zadowoli si dobrami, ktre s produkowane i dostpne na miejscu, kieruje si chtnie ku towarom wytwarzanym gdzie indziej, nieraz w odlegBych krajach. CzBowiek doprowadza nieraz poprzez celowe zabiegi do skrcenia odlegBo[ci midzy miejscami produkcji i konsumpcji. OdlegBo[ midzy punktami wytwarzania a punktami spo|ywania i zu|ywania r|nych dbr zmusza do wykonywania szcze- glnej funkcji - kierowania ruchem towarw w przestrzeni. Wyrczajc si w sensie organi|acyjno-technicznym prac transportu, funkcj t speBnia handel jako  dyspozytor" tego ruchu. SpeBnia j dlatego, |e w jego sferze zbiegaj si informacje zarwno od strony poda|y, jak i popytu. Handel skupia produkcj terytorialnie rozproszon, roz- prowadza towary z jednego miejsca w r|nych kierunkach lub na szerszy rynek zbytu oraz ustala drogi przerzutw midzyregionalnych. Czwarta funkcja handlu to ksztaBtowanie pojedynczej partii towa- ru. Funkcja ta jest speBniana w czasie realizacji dostaw lub skBadowania towarw. Na ogB nie ma zgodno[ci midzy ukBadem masy towarowej pocztkowym i koDcowym z punktu widzenia rozmiaru ilo[ciowego pojedynczej partii dostawy. Istniej te| organizacyjno-techniczne racje zmuszajce do dokonywania w sferze obrotu odpowiednich zmian wielko[ci ka|dej przesyBki towarowej. Ilo[ci danego dobra zbywane jednorazowo przez producentw przewa|nie nie s zgodne z ilo[ciami stanowicymi indywidualne zapotrzebowanie ostatecznych odbiorcw. Na ogB wytwrcy sprzedaj jednorazowo stosunkowo du|e ilo[ci poszczeglnych dbr, std w sferze obrotu niezbdne jest ze wzgldw ekonomicznych Bczenie dostaw w wiksze przesyBki. Nastpnie, w mia- r jak towary zbli|aj si - niekiedy za po[rednictwem przetwrstwa - do sfery konsumpcji, rozdziela si je znowu na niewielkie partie. Aby wyja[ni, jakie czynniki wpBywaj na wielko[ partii towarw przygoto- wywanej przez producenta, a jakie - na przecitny rozmiar jed- norazowego zakupu dokonywanego przez ostatecznego nabywc, mo|- na posBu|y si przykBadem rynku artykuBw rolno-spo|ywczych. 21 w okre[lonych ilo[ciach. Niezmienny rytm obrotw, dziki ktremu dane ogniwo handlu mogBoby liczy na dopByw towarw w przewidywa- nych terminach, a tym samym na peBne zaopatrzenie rynku, ulega nieraz zakBceniom z powodu nieprzewidzianych okoliczno[ci, np. opznienia si dostaw na skutek nieoczekiwanych trudno[ci w przewozach lub te| nagBych niepokojw na rynku, wywoBujcych zjawisko masowego wykupywania towarw. R|ne okoliczno[ci sprawiaj, |e produkcja i poda| ksztaBtuj si na ogB nierwnomiernie w czasie. Jest to zwBaszcza wyrazne w sferze rolnictwa i przetwrstwa kampanijnego. Oddalenie terminw konsumpcji od terminw produkcji wynika rw- nie| z trudno[ci synchronizowania rozmiarw wytwarzania z wielko[ci konsumpcji, jak rwnie| faktycznego czasu trwania przewozu towarw. NiecigBo[ lub nierwnomierno[ popytu efektywnego oraz konsumpcji powoduj midzy innymi warunki przyrodnicze, w tym klimat, moda, rozmaite wydarzenia kulturalne - jednorazowe lub okresowe, dni [witeczne itd. Wszystkie te okoliczno[ci, wyja[niajce wystpowanie rozbie|no[ci midzy produkcj a konsumpcj, wymagaj ksztaBtowania ruchu towarw w czasie poprzez utrzymywanie zapasw, przy czym najcz[ciej funkcj t wykonuje handel, dysponujcy baz magazynow. Trzecia wa|na funkcja handlu to kierowanie ruchem towarw w przestrzeni. Pocztkowy i koDcowy ukBad masy towarowej r|ni si midzy sob tak|e pod wzgldem przestrzennym. Miejsca produkcji okre[lonych dbr, a do[ czsto ich oferowania przez wytwrcw najbli|szym nabywcom, na ogB nie pokrywaj si z miejscami popytu, spo|ycia lub zu|ycia. Produkcja bywa niekiedy rozproszona na rozleg- Bym obszarze, a konsumpcja skoncentrowana w pewnych o[rodkach. Na odwrt, zdarza si, |e du|emu skupisku wytwrczo[ci w jednym miejscu przeciwstawiaj si przestrzennie rozproszone o[rodki spo|ycia. W odniesieniu do niektrych dbr mo|na zauwa|y wyraznie wyodrb- niajce si rejony produkcyjne i konsumpcyjne. Rejony wytwarzania nie zawsze pokrywaj si z rejonami konsumpcji. Na ogB miejsca produkcji okre[lonych dbr nie znajduj si tam, gdzie sieje nabywa i konsumuje, a to stwarza konieczno[ przesuwania dbr w rozmaitych kierunkach. Jakie czynniki wpBywaj na utrzymywanie lub zaostrzenie si wspo- mnianej rozbie|no[ci? Niejednokrotnie wprowadzenie nowych metod produkcji oraz jej specjalizacja sprawiaj, |e dla wzrastajcej masy wytwarzanych dbr trzeba szuka coraz to bardziej odlegBych rynkw 20 stanie ich naby, gdyby nie byBy one oferowane w ugrupowaniach powiadajcych poszczeglnym rodzajom potrzeb. Jakie czynniki wpBywaj na  produkcyjne" i  konsumpcyjne" ugru- powanie towarw? Rozwj nauki i techniki przyczynia si do wzrostu specjalizacji wytwrczo[ci, do jej podziaBu na coraz liczniejsze gaBzie, co komplikuje odbir przez handel masy towarowej z przemysBu. DBugofa- lowy proces wzrostu zamo|no[ci oraz rozwoju cywilizacji sprawia, |e potrzeby ludzkie nie tylko [i zwikszaj, ale tak|e r|nicuj, co zmusza handel do oferowania towarw w wskich zespoBach, odpowiadajcych wyspecjalizowanym kierunkom popytu. W celu wyrwnania tych rozbie|no[ci handel pobiera w r|nych gaBziach przemysBu towary ugrupowane w  asortymencie produkcyjnym", a nastpnie poprzez celowy ich dobr i kompletowanie przetwarza go w asortyment  handlowy", odpowiadajcy rodzajowemu ukBadowi potrzeb rynku. 1.6. Elementy teorii handlu socjalistycznego Poszukujc istotnych elementw teorii handlu w warunkach socjalizmu, warto zacz od okre[lenia podstawowych wBa[ciwo[ci tej formacji ustrojowej. Pierwotn, najistotniejsz jej cech jest spoBeczna wBasno[ [rod- kw produkcji. Powstaje problem, czy uspoBecznienie [rodkw produ- kcji nie podwa|a racji istnienia produkcji towarowej, a wobec tego rwnie| handlu. WBa[cicielem majtku wytwrczego i dystrybucyjnego jest caBe spoBeczeDstwo. Wobec tego, jakie s racje dokonywania aktw kupna i sprzeda|y midzy odrbnymi przedsibiorstwami czy te| midzy caBym aparatem gospodarczym a ludno[ci? W koncepcjach naukowe- go socjalizmu utrzymywaBo si przekonanie, |e przejcie [rodkw produkcji przez spoBeczeDstwo znosi produkcj towarow. W Rosji, w okresie tzw. komunizmu wojennego postulowano, aby handel zostaB zastpiony zorganizowanym w skali oglnopaDstwowej podziaBem produktw. Nastanie  nowej ekonomicznej polityki" sprawiBo, |e istnienie handlu byBo odtd uzasadnione potrzeb powizania gos- podarczego masy drobnych rolnikw z uspoBecznionym przemysBem. Po latach okazaBo si, |e po przeprowadzeniu peBnej socjalizacji rolnictwa utrzymuj si racje dalszego istnienia handlu. Wystpowanie produkcji towarowej, a tym samym i handlu, wyja[niano wwczas 23 Wielko[ pojedynczej dostawy z indywidualnego gospodarstwa rolnego zale|y midzy innymi od rozmiarw produkcji i r|nych czynnikw, ktre na ni wpBywaj, od odlegBo[ci gospodarstwa od najbli|szego punktu skupu itd. Przecitna ilo[ danego artykuBu |ywno[ciowego, nabywanego przez kupujcego w handlu detalicznym, zale|y midzy innymi od liczebno[ci rodziny, jej dochodw pieni|nych, posiadania lodwki lub spi|arni domowej itd. Konieczno[ przemieszczania Badunkw towarowych z rejonw produkcyjnych do rejonw konsumpcyjnych zmusza do skupienia w jednym miejscu dostaw od drobnych rozproszonych wytwrcw. Utworzone w ten sposb w rejonach produkcyjnych du|e partie towarw kieruje si do rejonw konsumpcyjnych, gdzie s one roz- dzielane pomidzy licznych odbiorcw. Na rynku lokalnym oraz w systemie zamwieD danego towaru u producentw Batwiej mo|na uzgodni wielko[ transakcji. W innych przypadkach interweniuje handel, wyrwnujc rozbie|no[ci pod wzgldem przecitnej partii dostawy w ten sposb, |e: kompletuje produkcj powstaB w maBych partiach, rozdrabnia produkcj masow, dostosowuje Badunki do wymagaD stawianych przez przetwrstwo lub aparat przewozowy, a wreszcie - wykonuje zwizane z tymi operacjami czynno[ci dozowa- nia, mierzenia, wa|enia, przepakowywania itd. Handel realizuje jeszcze jedn wa|n funkcj, a mianowicie ksztaB- towania struktury asortymentowej towarw. Na ogl ugrupowanie r|nych rodzajw towarw w momencie, gdy opuszczaj one sfer produkcji nie jest zgodne z efektywnym popytem ostatecznych odbior- cw. Poszczeglne dobra w czasie przechodzenia ze sfery produkcji do sfery obrotu s grupowane wedBug gaBzi przemysBu, przy czym podstaw podziaBu s najcz[ciej: surowiec i metody wytwarzania. 0 sposobie uporzdkowania dbr w momencie ich rozprzeda|y ostate- cznym odbiorcom decyduje przede'Wszystkim rodzaj zaspokajanych potrzeb. Je[li odbiorcami s konsumenci indywidualni, s to np. potrzeby: wy|ywienia, ubrania, urzdzenia mieszkania, higieny osobis- tej; jest to podstawowe kryterium podziaBu bran|owego w handlu detalicznym. Konsumentom uBatwia si nabywanie towarw tak|e przez to, |e asortymenty w sklepach ukBada si stosownie do od- czuwanych przez nich preferencji zwizanych z komplementarno[ci 1 substytucyjno[ci popytu. Warto sobie u[wiadomi, |e przy obecnym, olbrzymim zr|nicowaniu towarw w obrocie, nabywcy nie byliby 22

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Pod red Charlesa E Skinnera Psychologia wychowawcza
Pod red Grzegorza Zalewskiego Kontrowersje w psychologii(1)
od marksizmu do feminizmu,pod red tomasza czakona
54 pod Red Nauk Grzegorza Szyszki Logistyka w Polsce Ra
Pod red Tadeusza Tomaszewskiego Myślenie i rozwiązywanie problemów
Zbigniew Łucki Wyzwania energetyczne Polski w świetle spójności społeczno ekonomicznej
biznes i ekonomia mount everest biznesu zbigniew kowalski ebook
Prezentacja ekonomia instytucjonalna na Moodle

więcej podobnych podstron