plik

��POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 13 Zeszyt 1 2010 PL ISSN 1429-6675 Pawe� FR�CZEK* Rola gazu ziemnego w polityce energetycznej Polski: stan obecny i perspektywy STRESZCZENIE. W kolejnych latach w Polsce niezb�dne b�dzie dokonanie szybkiej zmiany struk- tury xr�de� energii pierwotnej wymuszonej koniecznoSci� wywi�zania si� z zobowi�za� mi�dzynarodowych kraju, dotycz�cych ograniczenia emisji zanieczyszcze� atmosfery oraz dostosowania funkcjonowania przedsi�biorstw sektora energii do standard�w wynikaj�cych z dyrektyw UE. Celem artyku�u jest przedstawienie g��wnych problem�w funkcjonowa- nia sektora energii w Polsce oraz uwarunkowa� jego modernizacji, kt�ra umo�liwi�aby stopniowe odejScie od energetyki opartej na w�glu kamiennym i stworzeniu warunk�w do zwi�kszenia znaczenia gazu ziemnego w krajowym sektorze energii. Aby zmiana ta by�a mo�liwa, konieczne jest stworzenie przez instytucje pa�stwa instrument�w, kt�re zwi�ksz� znaczenie mechanizm�w rynkowych w kszta�towaniu struktury xr�de� energii w Polsce. Dodatkowo przedstawiono uwarunkowania zmian w polityce energetycznej w krajach UE-15 i krajach Europy Rrodkowo-Wschodniej oraz om�wiono doSwiadczenia Holandii i W�gier zwi�zane ze zmian� struktury xr�de� energii pierwotnej s�u��cej zwi�kszeniu znaczenia gazu ziemnego. S�OWA KLUCZOWE: polityka energetyczna, gaz ziemny, modernizacja sektora energii w Polsce * Dr Zak�ad Ekonomiki Inwestycji i Zarz�dzania Strategicznego, Wydzia� Ekonomii, Uniwersytet Rzeszowski, Rzesz�w; e-mail: pfraczek@univ.rzeszow.pl. 43 Wprowadzenie W minionych dziesi�cioleciach dosz�o do radykalnej zmiany w strukturze xr�de� energii pierwotnej na Swiecie (rys. 1). W uproszczeniu, zmiany te przebiega�y w nast�puj�cych etapach (�ucki 2005): w 1954 r. w�giel kamienny, kt�ry by� paliwem XIX wieku i pierwszej po�owy XX wieku, zosta� zdetronizowany przez rop� i gaz ��cznie, a w 1962 r. przez sam� rop� ludzkoS� wesz�a w epok� ropy naftowej, na prze�omie lat siedemdziesi�tych i osiemdziesi�tych XX wieku upowszechni�a si� energetyka j�drowa, kt�ra stopniowo odebra�a w�glowi spor� cz�S� rynku, w 1995 r. w�giel w krajach OECD spad� na trzecie miejsce, wyprzedzony przez gaz ziemny, kt�ry og�oszono paliwem pierwszej po�owy XXI wieku. Konsekwencj� tych zmian jest zwi�kszenie gwarancji dostaw surowc�w energetycznych Rys. 1. Struktura xr�de� energii pierwotnej na Swiecie oraz w krajach UE r�d�o: BP Statistical& 2008 Fig. 1. The structure of primary energy sources in the world and selected EU countries oraz ochrona Srodowiska naturalnego. Ich wprowadzenie wi�za�o si� zar�wno ze Swiadom� polityk� energetyczn� realizowan� przez rz�dy poszczeg�lnych kraj�w, jak i ze wzrostem SwiadomoSci ekologicznej w spo�ecze�stwie, kt�rego konsekwencj� by�o zwi�kszenie zna- czenia ekologicznych xr�de� energii. W krajach, kt�re nie dokona�y zmian w swej strukturze xr�de� energii, konieczne jest dokonanie transformacji sposobu funkcjonowania sektora. Dzia�ania te powinny pozwoli� na optymalne funkcjonowanie sektora z punktu widzenia klient�w finalnych. Aby dokona� transformacji sektor�w energetycznych, konieczne jest uwzgl�dnienie poni�szych warunk�w (Rotmans 2001): oparcie procesu zmian w sektorze na mySleniu d�ugoterminowym (co najmniej 25-letnim) jako podstawie kszta�towania polityki kr�tkoterminowej dotycz�cej sektora energii, 44 mySlenie w kategoriach wi�cej ni� jednej domeny i r��nych podmiot�w wp�ywaj�cych na zmian� w sektorze w r��nej skali, koncentracja na uczeniu si� oraz na wyci�ganiu wniosk�w z ci�g�ej analizy dokony- wanych zmian, co pozwala na szybkie podejmowanie dzia�a� naprawczych w sytuacji wyst�pienia problem�w z dokonywaniem transformacji, d��enie do ci�g�ego wprowadzenia innowacji do systemu oraz do jego usprawnienia, co pozwala na utrzymanie nowoczesnych standard�w funkcjonowania sektora, utrzymywanie wielu opcji zmian, co pozwala na wyb�r optymalnych rozwi�za� poja- wiaj�cych si� problem�w spoSr�d dost�pnych mo�liwoSci, dokonanie prywatyzacji przedsi�biorstw sektora konieczne jest okreSlenie, jakie obszary sektora, ze wzgl�du na ich strategiczne znaczenie, powinny by� w�asnoSci� pa�stwa, a kt�re mog� zosta� poddane prywatyzacji, przeprowadzenie liberalizacji rynku energii pozwalaj�ce na tworzenie optymalnych wa- runk�w do dzia�ania mechanizmu rynkowego w sektorze, a w konsekwencji u�atwiaj�ce ograniczanie poziomu cen noSnik�w energii ponoszonych przez odbiorc�w finalnych. Konieczne jest r�wnie� istnienie instytucji na szczeblu krajowym i regionalnym, kt�rych dzia�anie przyczyni si� do dokonania zmian w sektorze. DoSwiadczenia kraj�w, kt�re podejmowa�y dzia�ania na rzecz transformacji swych sektor�w energii, wskazuj�, �e o powo- dzeniu tych zmian decyduje postawa instytucji pa�stwowych, b�d�cych jednymi z g��wnych inicjator�w zmian. W szczeg�lnoSci instytucje te musz� doprowadzi� do wzrostu Swiado- moSci spo�ecze�stwa, aby mieszka�cy kraju byli zainteresowani stosowaniem ekologicz- nych, jak najbardziej przyjaznych Srodowisku noSnik�w energii. 1. Oczekiwania mieszka�c�w kraj�w UE dotycz�ce kierunk�w polityki energetycznej Jak podkreSlono, aby zmieni� system energetyczny, konieczna jest Swiadoma polityka energetyczna prowadzona przez instytucje pa�stwowe, kt�rej istotnym elementem jest opracowanie i konsekwentne wdra�anie Swiadomej d�ugoterminowej polityki energetycznej nakierowanej na zapewnienie bezpiecze�stwa energetycznego oraz stosowanie przyjaznych dla Srodowiska xr�de� energii. Na olbrzymi� rol� instytucji pa�stwowych w kszta�towaniu polityki energetycznej wskazuj� tzw. eurobarometry publikowane na podstawie bada� opinii spo�ecznej zlecanych przez Komisj� Europejsk�. Badania te wskazuj�, �e mieszka�cy kraj�w UE dostrzegaj� olbrzymi� rol� Komisji Europejskiej w zapewnieniu bezpiecze�stwa energetycznego (Energy& 2006). JednoczeSnie roSnie jednak oczekiwanie spo�eczne, �e to rz�dy poszczeg�lnych pa�stw i samorz�dy lokalne powinny zapewni� bezpiecze�stwo energetyczne (rys. 2). Przejawem tego jest odnotowany w badaniach ankietowych wzrost wskaza� respondent�w podkreSlaj�cych, �e to instytucje rz�dowe i samorz�dy powinny odpowiada� za bezpiecze�stwo energetyczne. 45 Rys. 2. Wyniki bada� ankietowych dotycz�cych poziomu podejmowania decyzji dotycz�cych sektora energii r�d�o: Energy& 2006 Fig. 2. Results of the survey on the decision levels regarding the energy sector W spo�ecze�stwie kraj�w UE istniej� rozbie�noSci dotycz�ce poziomu instytucji, kt�re powinny rozwi�zywa� problemy energetyczne. Przejawem tego braku zgodnoSci jest fakt, �e (Energy& 2006): mieszka�cy kraj�w UE-15 oczekuj�, �e to instytucje unijne zajm� si� rozwi�zywaniem tych problem�w (40% g�os�w wskazywa�o na instytucje unijne, podczas gdy 32% wskazywa�o na instytucje poszczeg�lnych pa�stw), mieszka�cy kraj�w Europy Rrodkowo-Wschodniej b�d�cych cz�onkami UE oczekuj�, �e kwestia ta powinna pozosta� w gestii instytucji pa�stwa (47% wskaza� wobec 41% wskaza� na instytucje unijne). Oczekiwania mieszka�c�w nowych pa�stw cz�onkowskich UE s� jednak coraz bardziej popularne w starych pa�stwach UE, czego przejawem jest odnotowany w minionych latach wzrost oczekiwa�, �e to instytucje pa�stwowe, a nie instytucje unijne powinny zapewni� bezpiecze�stwo energetyczne. JednoczeSnie badania wskazuj�, �e w spo�ecze�stwie roSnie poparcie dla inwestowania w technologie pozwalaj�ce na ochron� Srodowiska naturalnego, mimo �e s� to technologie dro�sze ni� tradycyjne rozwi�zania bazuj�ce na w�glu kamiennym. Stosowanie ekologicz- nych rozwi�za� w najbli�szych latach, wobec stosunkowo niewielkiej skali ich wykorzy- stania oraz koniecznoSci u�ywania zaawansowanych, kapita�och�onnych technologii, b�dzie zatem oznacza�o wy�szy poziom cen energii. Przejawem tego poparcia dla technologii przyjaznych Srodowisku jest silne poparcie spo�eczne dla wykorzystania energii s�onecznej (48% ankietowanych), promowania za- awansowanych, czystych ekologicznie technologii energetycznych (41%) oraz elektrowni wiatrowych (31%). JednoczeSnie w krajach UE-25 odnotowuje si� du�e (40%) poparcie spo�eczne dla wykorzystywania podatk�w jako narz�dzia do wymuszania wzrostu efek- tywnoSci zu�ycia energii (Attitudes& 2005). Przeprowadzone badania wskazuj� r�wnie�, �e w spo�ecze�stwie roSnie poparcie dla wykorzystania energii j�drowej. Obecnie 69% mieszka�c�w kraj�w UE jest sk�onnych 46 poprze� wykorzystanie energii j�drowej, gdy� jej u�ycie pozwala na zwi�kszenie bezpie- cze�stwa energetycznego. Badania te wskazuj� r�wnie�, �e w spo�ecze�stwie istnieje po- parcie (50%) dla stosowania energii j�drowej jako xr�d�a energii gwarantuj�cego obni�enie lub utrzymanie obecnego poziomu cen energii oraz pozwalaj�cego na ograniczenie emisji gaz�w cieplarnianych (46%) (Europeans& 2007). 2. Kierunki zmian polityki energetycznej kraj�w UE Kraje UE by�y jednymi z lider�w zmian w Swiatowym sektorze energii. W krajach tych wytyczone kierunki polityki energetycznej wskazuj� na koniecznoS� podj�cia dzia�a� s�u- ��cych zwi�kszeniu bezpiecze�stwa energetycznego, zaspokojeniu potrzeb spo�ecznych, poprawie konkurencyjnoSci gospodarki oraz ochronie Srodowiska naturalnego (tab. 1). Szczeg�lny nacisk na aktywne kszta�towanie polityki energetycznej musz� po�o�y� kraje Europy Rrodkowo-Wschodniej, kt�re modernizuj� sw�j sektor energii. Kraje te musz� zwi�kszy� efektywnoS� swych xr�de� energii oraz po�o�y� nacisk na ochron� Srodowiska. Pozwoli to ograniczy� poziom zu�ycia noSnik�w energii, co zwi�kszy konkurencyjnoS� tych kraj�w. Dzia�ania te powinny zosta� nakierowane na (Welfens 1999): promowanie technologii ograniczaj�cych zu�ycie materia��w i energii z uwzgl�dnieniem wykorzystania przyjaznych dla Srodowiska rozwi�za�, zwi�kszenie SwiadomoSci ekologicznej spo�ecze�stwa dotycz�cej szkodliwoSci posz- czeg�lnych rozwi�za�, ze szczeg�lnym uwzgl�dnieniem d�ugoterminowych konsek- wencji wykorzystania nieekologicznych technologii, wspieranie dziedzin gospodarki wykorzystuj�cych zaawansowane technologie, zwi�kszenie efektywnoSci ekonomicznej prowadzonej dzia�alnoSci, co poSrednio ogra- nicza zu�ycie surowc�w dzia�ania te powinny by� powi�zane z prywatyzacj� oraz z ograniczeniem subsydiowania nieefektywnych bran�, ograniczenie zu�ycia materia��w i energii przez wprowadzenie systemu zach�t do efek- tywnego wykorzystywania materia��w i energii zmiany te powinny zosta� po��czone ze stopniowym urealnieniem cen noSnik�w energii, ograniczenie skali inwestycji zagranicznych opartych na wykorzystaniu brudnych technologii, kt�re niejednokrotnie nie mog� by� ju� stosowane w krajach macierzystych inwestor�w, u�ywanie w promocji produktu informacji o jego ekologicznych w�aSciwoSciach. Wyzwaniem dla unijnego sektora energetycznego b�dzie spe�nienie norm dotycz�cych emisji zanieczyszcze�. Dotyczy to w szczeg�lnoSci dyrektywy 2001/80/WE (tzw. dyrektywa LCP Large Carbon Plants Directive), s�u��cej ograniczeniu emisji niekt�rych zanieczysz- cze� do powietrza z du�ych xr�de� spalania paliw. Dyrektywa wprowadzi�a limity emisji zanieczyszcze� ze xr�de� wytwarzaj�cych energi� ze spalania paliw. Zgodnie z jej wymaga- niami kraje UE musz� ograniczy� poziom emisji z poszczeg�lnych grup kot��w odprowa- dzaj�cych spaliny przez wsp�lny komin, co wymusi modernizacj� instalacji energetycznych. 47 TABELA 1. Determinanty polityki energetycznej kraj�w UE TABLE 1. Determinants of EU energy policy Czynnik Opis dzia�a� s�u��cych zmianie prowadzonej polityki energetycznej Promowanie wykorzystania technologii ograniczaj�cych emisj� zanieczyszcze� do atmosfery pozwala na realizacj� przez kraje UE postanowie� porozumie� mi�dzynarodowych, dotycz�cych ochrony Srodowiska naturalnego. Przeciwdzia�anie Zmiana zakresu bada� s�u��cych unowoczeSnianiu technologii energetycznych i ochronie Srodowiska w kierunku: zmianom modernizacji tradycyjnych technologii energetycznych, s�u��cej ograniczeniu poziomu emisji gaz�w cieplarnianych, klimatycznym unowoczeSniania i promocji wykorzystania odnawialnych xr�de� energii (OZE), opracowywania scenariuszy zmian na rynku energii, b�d�cych podstaw� prowadzenia polityki energetycznej, monitorowania gotowoSci finansowania przez spo�ecze�stwo przyjaznych dla Srodowiska xr�de� energii elektrycznej. Kreowanie konkurencyjnoSci przedsi�biorstw z sektora energii jest uwa�ane za jedno z podstawowych dzia�a� s�u��cych zwi�kszeniu konkurencyjnoSci kraj�w UE. KonkurencyjnoS� gospodarek Rozw�j technologiczny, w szczeg�lnoSci promowanie rozwi�za� energooszcz�dnych, przyczynia si� do obni�enia energoch�onnoSci oraz poszczeg�lnych zwi�kszenia efektywnoSci energetycznej i ekonomicznej, a w konsekwencji do poprawy konkurencyjnoSci. kraj�w Niezb�dne jest dokonywanie przez kraje europejskie ocen mo�liwoSci eksportu nowych technologii energooszcz�dnych oraz realizacja dzia�a� s�u��cych promowaniu ich eksportu. Zapewnienie bezpiecze�stwa dostaw jest jednym z najwa�niejszych, obok zapewnienia konkurencyjnoSci i promowania rozwoju zr�wnowa�onego, Bezpiecze�stwo element�w polityki energetycznej kraj�w UE. dostaw noSnik�w Na du�e znaczenie tego czynnika wskazuje m.in. wzrost cen ropy naftowej spowalniaj�cy wzrost gospodarczy kraj�w UE, ograniczaj�cy energii konkurencyjnoS� ich gospodarek oraz kreuj�cy wzrost inflacji. Upowszechnianie ustawodawstwa UE przyczynia si� do tworzenia warunk�w do integracji kraj�w cz�onkowskich oraz do ujednolicania w tych krajach przepis�w prawa dotycz�cych sektora energii. Rozszerzenie Przedsi�biorstwa energetyczne z kraj�w UE inwestuj� w przedsi�biorstwa energetyczne w krajach Europy Rrodkowo-Wschodniej, by�ego ZSRR, UE Azji, Afryki oraz Ameryki Po�udniowej i P��nocnej. Europejski sektor energii podlega radykalnym zmianom, wymuszanym przez nowe wejScia do sektora, w szczeg�lnoSci do przedsi�biorstw produkuj�cych energi� z gazu ziemnego. Ograniczanie Przedsi�biorstwa sektora energii, ze wzgl�du na rosn�c� automatyzacj� i koniecznoS� ograniczenia poziomu koszt�w, w niewielkim stopniu mog� kreowa� wzrost zatrudnienia przez tworzenie nowych miejsc pracy. bezrobocia i tworzenie Rozw�j przedsi�biorstw produkuj�cych, z zastosowaniem zaawansowanych technologii, nowoczesne wyposa�enie dla podmiot�w z sektora energii miejsc pracy mo�e si� przyczyni� do zwi�kszenia zatrudnienia w krajach UE. r�d�o: opracowanie w�asne na podstawie Isoard i Soria 2001. 48 U�atwieniem w spe�nieniu wymaga� dotycz�cych ograniczenia emisji zanieczyszcze� w poszczeg�lnych krajach b�dzie rozw�j handlu emisjami. Zgodnie z dyrektyw� 2003/87/WE (tzw. dyrektywa ETS European Trading Scheme Directive), dla poszczeg�lnych pod- miot�w szczeg�lnie intensywnie korzystaj�cych z energii ustalono limit emisji dwutlenku w�gla. Podmioty, kt�re nie wykorzystaj� swego limitu, mog� odsprzeda� go innym firmom. Przychody z handlu emisjami zmniejsz� energoch�onnoS� gospodarek poszczeg�lnych kra- j�w oraz wymusz� stosowanie efektywniejszych metod produkcji. Na koniecznoS� uwzgl�dniania aspekt�w ekologicznych w kszta�towaniu polityki ener- getycznej kraj�w UE wskazuj� tak�e wymagania unijnego pakietu energetyczno-klima- tycznego (tab. 2). Osi�gni�cie przez kraje UE zamierzonych cel�w pakietu energetyczno-klimatycznego do 2020 r. ma si� przyczyni� m.in. do: rozwoju technologii energetycznych charakteryzuj�cych si� du�� wydajnoSci� oraz niewielkim poziomem emisji zanieczyszcze� atmosfery, ograniczenia zu�ycia surowc�w energetycznych w wyniku wi�kszej efektywnoSci zu- �ycia noSnik�w energii finalnej oraz wi�kszej efektywnoSci produkcji przemys�owej, zmniejszenia poziomu emisji gaz�w cieplarnianych do atmosfery wskutek wi�kszej efektywnoSci posiadanych xr�de� energii oraz mniejszego zu�ycia energii przez od- biorc�w, zwi�kszenia bezpiecze�stwa energetycznego kraj�w UE, w konsekwencji ograniczenie zapotrzebowania na noSniki energii (lub przynajmniej zmniejszenie dynamiki wzrostu zapotrzebowania na te noSniki), gdy� kraje unijne b�d� mog�y ograniczy� popyt na noSniki energii pierwotnej, zwi�kszenia konkurencyjnoSci gospodarek kraj�w UE przez ograniczenie kosztu zakupu noSnik�w energii oraz zmniejszenie emisji zanieczyszcze� do atmosfery. Wprowadzenie obowi�zku wykupu uprawnie� do emisji zanieczyszcze� ma zmusi� kraje cz�onkowskie UE do szybkiego odchodzenia od energetyki konwencjonalnej. Oznacza to, �e elektrownie w poszczeg�lnych krajach musz� inwestowa� w nowoczesne technologie do produkcji energii elektrycznej oraz w instalacje do wychwytywania i magazynowania gaz�w cieplarnianych (CCS Carbon Capture and Storage). Bez tych inwestycji niemo�- liwe b�dzie sprostanie wymaganiom pakietu energetyczno-klimatycznego. Obecny poziom rozwoju technologii CCS jest jednak niewystarczaj�cy, aby mo�liwe by�o szybkie uzyski- wanie korzySci z jej stosowania (Carbon... 2008). Oznacza to, �e dla szybkiego ograniczenia emisji zanieczyszcze� atmosfery konieczne jest zwi�kszenie znaczenia ekologicznych noS- nik�w energii, kt�rych stosowanie nie wi��e si� z emisj� zanieczyszcze� atmosfery. Stwarza to szans� upowszechnienia gazu ziemnego i energii j�drowej. Jednym z podstawowych narz�dzi kszta�towania polityki energetycznej jest promowanie konkurencyjnych cenowo xr�de� energii. Prognozowane koszty wytwarzania energii elek- trycznej oddzia�uj� na przysz�� polityk� energetyczn� poszczeg�lnych kraj�w UE. W de- cyzjach dotycz�cych realizacji nowych inwestycji uwzgl�dnia si� wyliczenia kosztu stoso- wania poszczeg�lnych xr�de� energii, obejmuj�ce r�wnie� koszty obci��enia Srodowiska. Dost�pne badania wskazuj�, �e z uwzgl�dnieniem koszt�w emisji zanieczyszcze� do at- mosfery najbardziej konkurencyjnym cenowo xr�d�em energii jest energia j�drowa. Koszt 49 TABELA 2. Cele pakietu energetyczno-klimatycznego i ich wybrane konsekwencje dla polityki energetycznej kraj�w UE TABLE 2. Aims of the Energy and Climate Package, and its influence on the energy policies of EU countries Wyszczeg�lnienie Opis wybranych dzia�a� s�u��cych zmianie prowadzonej polityki energetycznej Ograniczenie w latach 2013 2020 ca�oSciowej puli uprawnie� do emisji obj�tych ETS o 21% w por�wnaniu z 2005 r. Wymusi to na przedsi�biorstwach, kt�re nie ogranicz� w wystarczaj�cym stopniu emisji zanieczyszcze� zakup dodatkowych uprawnie� do emisji. Wprowadzenie obowi�zku wykupu uprawnie� do emisji zanieczyszcze� przez producent�w energii elektrycznej. Zmniejszenie Udzielenie zgody, aby bran�e przemys�owe charakteryzuj�ce si� du�� energoch�onnoSci� mog�y korzysta� z bezp�atnych uprawnie� do emisji emisji CO2 o 20% zanieczyszcze� do atmosfery stanowi�cych do 70% ca�oSci uprawnie� w latach 2013 2019. w por�wnaniu Wprowadzenie od 2020 r. obowi�zku zakupu praw do emisji stanowi�cych 100% uprawnie�. z poziomem emisji z 1990 r. Wprowadzenie okresu przejSciowego, dzi�ki kt�remu polskie elektrownie w latach 2013 2019 b�d� zobowi�zane zakupi� na aukcjach jedynie cz�S� potrzebnych uprawnie� do emisji CO2 (od 2013 r. niezb�dna liczba uprawnie� do nabycia b�dzie stanowi� 30% ich Srednich rocznych emisji w latach 2005 2007, zaS pocz�wszy od 2014 r. iloS� darmowych uprawnie� b�dzie si� stopniowo zmniejsza�); od 2020 r. 100% uprawnie� do emisji zanieczyszcze� b�dzie musia�o zosta� nabytych na aukcjach. Zwi�kszenie Zwi�kszenie w krajach UE udzia�u OZE w strukturze xr�de� energii pierwotnej z obecnych 8,5% do 20%. Wed�ug za�o�e� wzrost ten b�dzie udzia�u OZE zr��nicowany zale�nie od sytuacji poszczeg�lnych kraj�w. w strukturze xr�de� Ograniczenie kosztu stosowania OZE, aby dzi�ki prowadzonym badaniom oraz zwi�kszeniu skali stosowania koszt energii z OZE by� energii pierwotnej konkurencyjny w por�wnaniu z energi� z paliw konwencjonalnych. do 20% Podj�cie r�wnoczesnych dzia�a� na rzecz: Zwi�kszenie efektywnoSci modernizacji przedsi�biorstw sektora energii w krajach UE nakierowanej na stosowanie wysoko wydajnych i ma�o emisyjnych noSnik�w energii, energetycznej ograniczenia zu�ycia energii przez odbiorc�w przemys�owych, a tak�e przez zu�ywaj�cych jednostkowo niewielkie iloSci energii odbiorc�w o 20% domowych. r�d�o: opracowanie w�asne Polityka& 2009. 50 energii uzyskiwanej z w�gla jest nieznacznie ni�szy w por�wnaniu z energi� z gazu ziemnego, ale nale�y pami�ta� o negatywnych konsekwencjach ekologicznych stosowania w�gla kamiennego. Nale�y r�wnie� podkreSli�, �e cena energii elektrycznej z OZE jest obecnie kilkakrotnie wy�sza od ceny energii z konwencjonalnych noSnik�w energii (The Cost& 2004; Electricity... 2003; IEA 2007). Mimo wysokich koszt�w energii z OZE wiele kraj�w d��y do zwi�kszenia znaczenia tych noSnik�w energii, gdy� tworzy to warunki do ograniczenia emisji zanieczyszcze� atmosfery oraz do wype�nienia zobowi�za� mi�dzynarodowych dotycz�cych ograniczenia zanieczyszcze� atmosfery. Mo�na oczekiwa�, �e upowszechnienie stosowania OZE pozwoli na obni�enie kosztu energii z tych xr�de�. 3. Transformacja sektora energii w Holandii i na W�grzech Przyk�adem transformacji sektora energii podejmowanej z inicjatywy rz�du lub innych organ�w pa�stwowych jest modernizacja sektora energii w Holandii oraz na W�grzech. Kraje te s� przyk�adami skutecznej transformacji sektora energii, kt�ra pozwoli�a na stwo- rzenie warunk�w do funkcjonowania tego sektora w spos�b, kt�ry wsp��czeSnie mo�e stanowi� wz�r dla innych kraj�w Swiata. W Holandii modernizacja sektora energii polega�a na szybkim odejSciu od stosowania w�gla kamiennego na rzecz gazu ziemnego, kt�ry sta� si� jednym z g��wnych xr�de� energii. Transformacja ta jest przyk�adem dzia�a� podejmowanych z inicjatywy rz�du holender- skiego, kt�ry stworzy� system zach�t niezb�dnych do zmiany struktury xr�de� energii. Do najwa�niejszych czynnik�w, kt�re doprowadzi�y w latach szeS�dziesi�tych XX wieku do zmiany struktury xr�de� energii pierwotnej w Holandii, nale�y zaliczy� (Romans i in. 2001): stworzenie instalacji energetycznych powalaj�cych na du�� skal� produkowa� i dystry- buowa� gaz koksowniczy (sieci dystrybuj�ce gaz koksowniczy w kolejnych latach stanowi�y cz�S� sieci dystrybuuj�cej gaz ziemny), wskazanie przez rz�d jasnych cel�w transformacji sektora energii oraz wspieranie przez instytucje rz�dowe dzia�a� na rzecz budowy systemu transportu i dystrybucji paliwa gazowego, pe�nienie przez rz�d funkcji inicjatora zmian, stymuluj�cego proces uczenia si� przez spo�ecze�stwa stosowania nowych rozwi�za� oraz reaguj�cego na problemy we wdra- �aniu zmian, uzyskanie przez rz�d wsparcia przedstawicieli samorz�du dla realizowanych zmian, co w konsekwencji u�atwi�o dotarcie do szerszych grup spo�ecze�stwa, uzyskanie wsparcia spo�ecznego dla prowadzonych zmian w sektorze, co wi�za�o si� z uSwiadomieniem negatywnych konsekwencji utrzymywania opartej na w�glu struktury xr�de� energii oraz z promowaniem rozwi�za� ekologicznych, odkrycie w 1959 r. du�ych z�� gazu, kt�re sta�y si� tanim xr�d�em tego paliwa dla krajowych odbiorc�w finalnych, 51 upowszechnienie na pocz�tku lat 60. importu taniego w�gla kamiennego z USA, co doprowadzi�o do spadku rentownoSci holenderskich kopal� w�gla kamiennego, a w kon- sekwencji do ich likwidacji, wykreowanie w spo�ecze�stwie SwiadomoSci zalet gazu ziemnego poprzez prowadzone kampanie reklamowe, w kt�rych podkreSlano komfort korzystania z tego paliwa oraz jego ekologiczne w�aSciwoSci. Dzi�ki zaanga�owaniu rz�du, samorz�d�w oraz uzyskaniu poparcia spo�ecznego proces transformacji sektora energii w Holandii trwa� jedynie 6 lat. Trzeba jednak podkreSli�, �e faz� zmian poprzedzi�y dekady dzia�a� przygotowawczych, bez kt�rych niemo�liwe by�oby dokonanie zmiany struktury xr�de� energii w Holandii. Przyk�adem kraju Europy Rrodkowo-Wschodniej, kt�ry przeprowadzi� skuteczn� trans- formacj� swego sektora energii s� W�gry. Determinanty zmiany sektora energii w tym kraju obejmuj� (�ucki, Wiernek 2004): 1. Zapocz�tkowane w latach 70. unowoczeSnianie struktury xr�de� energii kraju poprzez: wzrost zu�ycia gazu ziemnego zwi�zany m.in. z subsydiowaniem jego cen dla odbiorc�w domowych, budow� elektrowni atomowej w latach 80. na W�grzech otwarto elektrowni� atomow�, kt�ra w 2004 r. pokrywa�a 11,4% zapotrzebowania na energi� pierwotn�, ograniczenie roli energetyki opartej na spalaniu w�gla. 2. Zmiany w funkcjonowaniu w�gierskiego gazownictwa obejmuj�ce: prywatyzacj� w�gierskich przedsi�biorstw gazowniczych z udzia�em przedsi�biorstw energetycznych z innych kraj�w UE, co przyczyni�o si� do: intensywnej restrukturyzacji tych przedsi�biorstw, rozwoju instrument�w marketingowych, kt�ry pozwoli� na dalszy wzrost wyko- rzystania gazu, rozbudowy infrastruktury gazowniczej zwi�kszaj�cej g�stoS� w�gierskiej sieci dys- trybucyjnej, wymuszenia przez inwestor�w stopniowego odchodzenia od stosowania cen sub- sydiowanych; wprowadzenie przez W�gierski Urz�d Regulacji skutecznego systemu regulacji opartego na ustaleniu maksymalnego limitu zysku, kt�rego nadwy�ki zasilaj� specjalny fundusz finansuj�cy kompensowanie wzrostu cen gazu dla odbiorc�w indywidualnych oraz dla ciep�owni okr�gowych, dopuszczenie wielu firm do poszukiwa� i eksploatacji z�� gazu zlokalizowanych na terenie W�gier, funkcjonowanie wielu firm zajmuj�cych si� dystrybucj� gazu. 3. Dywersyfikacja xr�de� gazu ziemnego poprzez: budow� gazoci�gu HAG ��cz�cego w�gierski system gazowniczy z systemem austriackim, co umo�liwia zakup gazu od firm Ruhrgas i Gaz de France, kt�re zobowi�za�y si� do uru- chomienia rezerw bezpiecze�stwa swych kraj�w w przypadku zawieszenia dostaw z Rosji, planowan� budow� gazoci�gu ��cz�cego w�gierski i s�owacki system gazoci�g�w, aktywny udzia� W�gier w pracach nad projektem gazoci�gu Nabucco ��cz�cego W�gry z Turcj� przez terytorium Bu�garii i Rumunii. 52 Holandia i W�gry s� przyk�adem skutecznej transformacji sektora energii. Efektem transformacji sektora energii w tych krajach jest ograniczenie stosowania w�gla kamien- nego, kt�ry zosta� zast�piony przez gaz ziemny. Jej wynikiem jest wysoki poziom bezpie- cze�stwa energetycznego oraz oparcie ich sektor�w energetycznych na zr�wnowa�onej strukturze xr�de� energii pierwotnej. Istotnym elementem funkcjonowania sektor�w energii w tych krajach jest stosowanie energetyki j�drowej, b�d�cej znacz�cym xr�d�em energii elektrycznej. Transformacja sektora energii w Holandii i na W�grzech mo�e by� wzorem dla modernizacji sektora energii w Polsce. 4. Sektor energii w Polsce W Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy Rrodkowo-Wschodniej, mimo trwa- j�cej 20 lat transformacji gospodarki, w minionych latach nie nast�pi�y istotne zmiany struktury xr�de� energii. Wobec braku zmian w sektorze energii obecna struktura xr�de� energii jest zbli�ona do struktury wyst�puj�cej w okresie gospodarki centralnie planowanej, gdy funkcjonowania sektora by�o podporz�dkowane potrzebom gospodarki ca�ego bloku gospodarczego. Oficjalne cele polityki energetycznej Polski dotycz� zapewnienia bezpiecze�stwa energetycznego kraju, wzrostu konkurencyjnoSci gospodarki i jej efektywnoSci ener- getycznej oraz ochrony Srodowiska przed negatywnymi skutkami dzia�alnoSci energe- tycznej, zwi�zanej z wytwarzaniem, przesy�aniem i dystrybucj� energii oraz paliw (Polityka& 2005). Realizacja tych cel�w ma s�u�y� polityce energetycznej opartej na koncepcji rozwoju zr�wnowa�onego i trwa�ego. Trzeba jednak podkreSli�, �e realizo- wana w Polsce polityka energetyczna w du�ym stopniu jest zaprzeczeniem jej dekla- rowanych cel�w. Zdaniem autora niniejszego artyku�u przejawem tego s� poni�sze cechy sektora. 1. Dominacja w�gla kamiennego w strukturze xr�de� energii pierwotnej wynikaj�ca z dzia- �ania lobby w�glowego, blokuj�cego zmiany w polityce energetycznej kraju. Pozycja w�gla jest utrzymywana mimo wspomnianych olbrzymich zmian w polityce energe- tycznej na Swiecie, jakie dokona�y si� w minionych 40 latach. Dzi�ki skutecznemu lobbingowi bran�a w�glowa w Polsce uzyskuje pomoc z bud�etu pa�stwa. WysokoS� tej pomocy jest trudna do okreSlenia ze wzgl�du na jej r��norodne formy. Prowadzi to m.in. do (�ucki 2005): zacofania energetycznego kraju, przejawiaj�cego si� tym, �e w Polsce przeci�tnie zu- �ywa si� rocznie oko�o 1500 kg w�gla i tylko 350 m3 gazu ziemnego na osob�, podczas gdy np. na W�grzech jest to tylko 300 kg w�gla i 1500 m3 gazu, a we Francji, korzystaj�cej g��wnie z elektrowni j�drowych, 200 kg w�gla i 800 m3 gazu, niskiej SwiadomoSci spo�ecze�stwa dotycz�cej skali zanieczyszcze� Srodowiska wywo- �anych przez tradycyjne xr�d�a energii oraz skali subsydiowania g�rnictwa w�glowego i jego wp�ywu na ceny w�gla. 53 2. Dominuj�cy udzia� elektrowni w�glowych, wytwarzaj�cych ponad 90% produkowanej w Polsce energii elektrycznej, co jest wyj�tkiem na tle kraj�w UE dywersyfikuj�cych xr�d�a energii i powoduje znacz�c� emisj� zanieczyszcze� atmosfery. 3. Stosunkowo ma�a efektywnoS� sektora energii xr�d�a energii kraj�w UE-15 maj� 41 42% sprawnoSci, a sektora energii w Polsce tylko 35% (Popczyk 2003). 4. Wysoki poziom emisji zanieczyszcze� do atmosfery b�d�cy konsekwencj� przestarza�ej infrastruktury energetycznej kraju oraz wspomnianej niewielkiej efektywnoSci sektora. 5. Bardzo du�a energoch�onnoS� krajowej gospodarki, przejawiaj�ca si� blisko dwukrotnie wy�sz� energoch�onnoSci� PKB w por�wnaniu ze Sredni� kraj�w EU-15 (Urge-Vorsatz i in. 2006; European& 2007; Kaliski, Fr�czek 2009). 6. Brak ca�oSciowej koncepcji zmian w sektorze, mimo opracowywania przez kolejne rz�dy stosownych dokument�w strategicznych nakreSlaj�cych przysz�� polityk� ener- getyczn� kraju (trzeba r�wnie� podkreSli�, �e �aden z opracowanych w minionych 20 latach dokument�w rz�dowych dotycz�cych zmian w sektorze nie zosta� wpro- wadzony w �ycie). 7. Brak konkurencji mi�dzy uczestnikami rynku energii elektrycznej i gazu ziemnego, co prowadzi do wy�szych ni� rynkowe cen noSnik�w energii oraz do braku bezpiecze�stwa energetycznego kraju (Report... 2009; Fr�czek 2008b). 8. Brak dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej do Polski, co znacz�co ogranicza mo�liwoS� rozwoju rynku tych surowc�w oraz zmniejsza bezpiecze�stwo energetyczne kraju. 9. Nieuwzgl�dnianie wbrew oficjalnym priorytetom przyj�tej przez rz�d polski Polityki& (2005) mechanizm�w rynkowych w kszta�towaniu polityki energetycznej kraju, czego przejawem jest m.in.: utrzymanie, wbrew przyj�tym za�o�eniom, dominuj�cej roli pa�stwa w sektorze energii, pomini�cie konsekwencji dotowania w�gla, nieuwzgl�dnienia w Polityce& (2005) ryzyka niewielkiej dost�pnoSci krajowych z�� w�gla, co wymusi wzrost kosztu jego wydobycia (Jestin 2004), dopuszczanie do niewype�nienia krajowych limit�w emisji gaz�w cieplarnianych. JednoczeSnie nale�y podkreSli�, co nast�puje. 1. W kolejnych latach w Polsce nast�pi wzrost zapotrzebowania na energi�, zwi�zany z odrabianiem zaleg�oSci rozwojowych w por�wnaniu z innymi krajami UE oraz z ocze- kiwanym wysokim tempem rozwoju gospodarczego. Na wzrost zapotrzebowania wska- zuj� zar�wno prognozy rz�dowe (Prognoza& 2009), jak i prognozy przygotowane na zlecenie Komisji Europejskiej (European& 2007), (tab. 3). 2. Ogromnym problemem dla krajowego sektora energii b�dzie spe�nienie unijnych norm dotycz�cych ograniczenia emisji zanieczyszcze� atmosfery. Ze wzgl�du na te zobo- wi�zania przysz�a polityka energetyczna kraju musi uwzgl�dni� podejmowanie dzia�a� dotycz�cych: odtworzenia cz�Sci mocy wytw�rczych niespe�niaj�cych wymog�w pakietu energetycz- no-klimatycznego i innych unijnych akt�w prawnych, budowy nowych mocy wytw�rczych s�u��cych zaspokojeniu rosn�cego popytu na ener- gi� elektryczn�. 54 TABELA 3. Zapotrzebowanie na energi� elektryczn� i finaln� w Polsce w 2006 r. wraz z prognoz� do 2030 r. TABLE 3. Demand for electricity and final energy in Poland in 2006, together with the forecast until 2030 Wykonanie European& 2007 Prognoza& 2009 Wyszczeg�lnienie 2006 r. 2025 r. 2030 r. 2025 2030 Zapotrzebowanie na energi� finaln� (Mtoe) 65,4 82,2 85,5 79,3 84,4 Zapotrzebowanie na energi� elektryczn� (TWh) 150,7 221,1 236,5 194,6 217,4 r�d�o: Opracowanie w�asne na podstawie European& 2007, s. 140 oraz Prognoza& 2009, s. 7. Istniej�ce prognozy wskazuj�, �e do 2020 r. konieczna b�dzie budowa nowych instalacji, kt�rych moc stanowi 6,4 GW (ok. 20,0% mocy zainstalowanej w kraju w 2006 r.), oraz g��boka modernizacja instalacji o mocy 6,3 GW (ok. 19,7% mocy) (Polityka... 2009; EU Energy& 2009). Konsekwencj� wydatkowania znacznych Srodk�w na wspomniane inwestycje b�dzie wzrost cen energii elektrycznej zwi�zany z koniecznoSci� sfinansowania wspomnianych nak�ad�w. 3. Wed�ug prognoz w kolejnych latach w Polsce dojdzie do zmiany struktury xr�de� energii. Poszczeg�lne prognozy wskazuj� jednak na znacz�ce rozbie�noSci w dynamice i za- kresie tych zmian (tab. 4). TABELA 4. Zapotrzebowanie na energi� pierwotn� w Polsce w 2006 r. wraz z prognoz� do 2030 r. (Mtoe) TABLE 4. The demand for primary energy in Poland in 2006, together with forecast until 2030 (Mtoe) Wykonanie European& 2007 Polityka& 2009 Wyszczeg�lnienie 2006 r. 2025 r. 2030 r. 2025 r. 2030 r. W�giel 56,4 51,9 47,8 45,2 46,4 Ropa i produkty naftowe 24,3 34,9 35,9 29,5 31,1 Gaz ziemny 12,3 21,4 23,3 16,1 17,2 Energia odnawialna 5,0 11,8 13,0 13,8 14,4 Pozosta�e paliwa 0,7 0 0 1,4 1,6 Paliwo j�drowe 0 4,0 8,4 5,0 7,5 Eksport energii elektr. 0,9 0,8 0,9 0 0 Razem 97,8 123,2 127,5 111,0 118,5 r�d�o: Opracowanie w�asne na podstawie European& 2007, s. 140 oraz Polityka& 2009, s. 7. 55 Realizacja zmian w strukturze xr�de� energii pierwotnej prognozowanych w Polityce& (2009) b�dzie oznacza�a cz�Sciow� modernizacj� struktury xr�de� energii pierwotnej do- tycz�c� m.in.: spadku udzia�u w�gla kamiennego i brunatnego w strukturze xr�de� energii pierwotnej, upowszechnienia odnawialnych xr�de� energii, co b�dzie zwi�zane z wype�nieniem zobowi�za� mi�dzynarodowych Polski dotycz�cych tej grupy noSnik�w energii, wprowadzenia od 2020 r. energetyki j�drowej, kt�ra do 2030 r. powinna uzyska� znacz�cy udzia� w strukturze xr�de� energii pierwotnej, zwi�kszenia znaczenia gazu ziemnego w krajowym sektorze energii. Wed�ug prognozy mimo ogromnej skali planowanych zamierze� modernizacyjnych krajowy sektor energii nie spe�ni w ca�oSci wymaga� pakietu energetyczno-klimatycz- nego (Polityka... 2009). Konsekwencj� tego b�dzie koniecznoS� zakupu uprawnie� do emisji zanieczyszcze� atmosfery. Koszt tych uprawnie� opr�cz kosztu odtworzenia mocy wytw�rczych w sektorze oraz kosztu finansowania tych inwestycji b�dzie jednym z najistotniejszych czynnik�w, kt�re wywo�aj� znacz�cy wzrost cen energii elektrycznej w Polsce (tab. 5). TABELA 5. Ceny energii elektrycznej w Polsce w 2006 r. wraz z prognoz� na lata 2010 2030 [z� 07/MWh] TABLE 5. Prices of electricity in Poland in 2006 and forecasts for the period 2010 2030 [in PLN 2007/MWh] Wyszczeg�lnienie 2006 r. 2010 r. 2015 r. 2020 r. 2025 r. 2030 r. 2030/2006 Przemys� 233,5 300,9 364,4 474,2 485,4 483,3 207,0% Gospodarstwa domowe 344,5 422,7 490,9 605,1 615,1 611,5 177,5% Prognozowane podwojenie cen energii elektrycznej dla odbiorc�w przemys�owych oraz zbli�ona skala wzrostu ceny energii elektrycznej dla odbiorc�w domowych pokazuj� r�wnie�, jaka jest skala zaniedba� w modernizacji sektora energii w Polsce. Gdyby w minionych latach wykonano cho� cz�S� planowanych zmian w sektorze energii, w�wczas nie by�oby konieczne szybkie dokonanie istotnych zmian w sektorze. 4. Polityka energetyczna rz�du w ograniczonym stopniu zak�ada kszta�towanie Swiado- moSci ekologicznej spo�ecze�stwa, kt�rej wzrost wymusi�by promowanie ekologicznych noSnik�w energii. Stanie si� to jedn� z istotnych barier zmiany struktury xr�de� energii pierwotnej w Polsce. 5. W celu zwi�kszenia konkurencyjnoSci krajowej gospodarki konieczne jest podjecie dzia�a� zmierzaj�cych do ograniczenia jej energoch�onnoSci (Welfens 1999). Jedynie poprzez popraw� efektywnoSci mo�liwe b�dzie wype�nienie wymaga� pakietu energe- tyczno-klimatycznego oraz zwi�kszenie konkurencyjnoSci krajowej gospodarki. Jak dot�d jednak nie obserwuje si� dzia�a�, kt�re wskazywa�yby na promowanie rozwi�za� przyczyniaj�cych si� do ograniczenia energoch�onnoSci gospodarki. 56 5. Miejsce gazu ziemnego w krajowej strukturze xr�de� energii Proces urynkowienia krajowej gospodarki i towarzysz�ce mu liczne problemy do- stosowawcze przedsi�biorstw spowodowa�y, �e s�abo rozwini�ty rynek gazu ziemnego w Polsce przez wiele lat nie m�g� zwi�kszy� poziomu jego zu�ycia. Wynika�o to z ust�pstw w�adz pa�stwowych na rzecz lobby w�glowego, broni�cego swej dominuj�cej pozycji w sektorze energii. W konsekwencji uzyskany w 2007 r. blisko 13% udzia� gazu w krajowej strukturze xr�de� energii pierwotnej jest dwukrotnie ni�szy od Sredniej kraj�w UE-27 (26,4%), co wskazuje na niewielki poziom rozwoju rynku tego paliwa (Eurogas 2008). Udzia� gazu ziemnego w strukturze xr�de� energii pierwotnej w Polsce jest najni�szy spoSr�d kraj�w CEE. WSr�d przejaw�w niewielkiego stopnia rozwoju gazownictwa w Polsce nale�y wyr��ni� tak�e m.in.: 1. Bardzo powolne zast�powanie przez gaz tradycyjnych xr�de� energii odnotowany w latach 2002 2006 blisko 30% wzrost zu�ycia gazu jest ni�szy od dynamiki w roz- wini�tych gospodarczo krajach UE. 2. Monopolistyczn� pozycj� PGNiG SA, kt�re utrzymuje oko�o 97% rynku gazu ziemnego w Polsce. 3. Utrzymuj�c� si� stabilizacj� wydobycia gazu z krajowych z�� mimo wzrostu krajowego popytu na gaz. 4. Dominacj� du�ych odbiorc�w gazu. 5. Oparcie dostaw gazu do Polski na kontraktach d�ugoterminowych, prowadz�cych do Scis�ego uzale�nienia krajowego rynku gazu od dostaw z Rosji, realizowanych g��wnie w oparciu o tzw. kontrakt jamalski z 1993 r. Kontrakt ten by� kilkakrotnie renego- cjowany. Najwa�niejsze zmiany dotyczy�y: w 2003 r. redukcji przewidywanych do 2022 r. dostaw o 35%. Wynegocjowany ob- ni�ony poziom dostaw by� niewystarczaj�cy, aby wraz z krajowym wydobyciem pokry� zapotrzebowanie odbiorc�w w Polsce. Konsekwencj� tego by�a koniecznoS� zakon- traktowania dodatkowych dostaw gazu ziemnego do kraju. Wed�ug za�o�e� dostawy te mia�y stworzy� mo�liwoS� pozyskania gazu od niezale�nych od Rosji dostawc�w. Mimo wynegocjowania ograniczenia skali planowanych dostaw gazu z Rosji, nie zawarto jednak innych kontrakt�w na dostaw� gazu do Polski; w 2009 r. zwi�kszenia skali dostaw gazu oraz wyd�u�enia okresu jego obowi�zywania do 2037 r. Dzi�ki tej zmianie dostawy gazu z kontraktu jamalskiego wraz z krajowym wydobyciem gwarantuj� pokrycie krajowego popytu. Istniej� jednak obawy, �e obecna skala dostaw w ramach kontraktu jamalskiego, bez znacz�cego zwi�kszenia zu�ycia gazu w Polsce, ograniczy mo�liwoSci dywersyfikacji dostaw gazu do Polski. 6. Zawieranie kontrakt�w kr�tkoterminowych na dostaw� gazu z kontrahentami o nie- wielkiej wiarygodnoSci, co jest konsekwencj� braku technicznych mo�liwoSci pozys- kania znacz�cych dostaw od wiarygodnych dostawc�w z kierunk�w innych ni� rosyjski oraz b��d�w przy renegocjacji kontraktu jamalskiego. 7. Brak gie�dy gazu. 57 8. Nierealizowanie zasady TPA (Third Party Access). 9. Brak rozbudowanej infrastruktury s�u��cej do magazynowania gazu krajowe maga- zyny gwarantuj� zmagazynowanie jedynie 12% rocznego zu�ycia, gdy w Niemczech jest to 23,4% (Eurogas& 2008). 10. Brak dost�pu do podziemnych magazyn�w gazu i Swiadczenia us�ugi magazynowej, co stanowi barier� administracyjn� dla pojawienia si� nowych dostawc�w gazu nieza- le�nych od PGNiG S.A. Posiadania dost�pu do magazyn�w gazu stanowi warunek uzyskania zgody Urz�du Regulacji Energetyki na rozpocz�cie importu gazu do Polski przez nowych importer�w. 11. Niewielki stopie� gazyfikacji kraju w Polsce zgazyfikowano 58% miejscowoSci, gdy na W�grzech jest to 87% miejscowoSci (�ucki i Wiernek 2005, s. 3). Ze wzgl�du na koniecznoS� ograniczenia emisji zanieczyszcze� atmosfery bran�a ga- zownicza w Polsce stoi przed ogromn� szans� rozwoju. Dzi�ki szybkiemu zwi�kszeniu udzia�u instalacji kogeneracyjnych zasilanych gazem ziemnym mo�na zwi�kszy� produkcj� energii elektrycznej i cieplnej w kraju bez zwi�kszania poziomu emisji zanieczyszcze� do atmosfery. Nale�y podkreSli�, �e rz�d dysponuje szerokim zakresem instrument�w pozwalaj�cych na zwi�kszenie wykorzystania gazu ziemnego w Polsce. Instrumenty te obejmuj� m.in.: zmian� w relacjach cenowych mi�dzy w�glem i innymi noSnikami energii, co wymaga odejScia od subsydiowania g�rnictwa w�glowego lub jego ograniczenia, nadz�r w�aScicielski rz�du nad PGNiG SA monopolist� na krajowym rynku gazu ziemnego kt�ry mo�e wymusi� zwi�kszenie efektywnoSci dzia�ania oraz zwi�kszenie skali inwestycji w infrastruktur� gazownicz�, co stanowi warunek niezb�dny do rozwoju rynku gazu w Polsce, ograniczenie w ramach prowadzonego nadzoru w�aScicielskiego rentownoSci dzia- �alnoSci PGNiG SA, co doprowadzi do spadku cen gazu, zwi�kszenie przez regulatora rynku (URE) nacisku na PGNiG SA oraz na Operatora Systemu Przesy�owego (GAZ-SYSTEM Sp. z o.o.) celem zwi�kszenia ich efektywnoSci, a przez to obni�enie ceny gazu dla odbiorc�w, kszta�towanie norm emisji zanieczyszcze� i stawek op�at za ochron� Srodowiska, wy- muszaj�cych stosowanie ekologicznych paliw, udzielanie ulg podatkowych podmiotom inwestuj�cym w czyste technologie, wprowadzenie programu oddawania gazu przez PGNiG SA obecne dzia�ania rz�du wskazuj� na ochron� jego pozycji rynkowej, mo�liwoS� przyj�cia korzystniejszych stawek amortyzacji w odniesieniu do instalacji zasilanych gazem ziemnym w por�wnaniu z instalacjami w�glowymi, uSwiadomienie spo�ecze�stwu zacofania obecnej polityki energetycznej, ze wskazaniem jej konsekwencji dla przyrody i jakoSci �ycia w Polsce. Du�y wzrost zu�ycia gazu w Polsce b�dzie zwi�zany z doko�czeniem gazyfikacji kraju, kt�ra wielu potencjalnym odbiorcom domowym i przemys�owym stworzy mo�liwoS� stoso- wania paliwa gazowego. Rozw�j infrastruktury b�dzie zwi�zany z dzia�alnoSci� Grupy Kapita�owej PGNiG SA, operator�w system�w gazoci�g�w przesy�owych i dystrybucyj- nych oraz z dzia�alnoSci� nowych uczestnik�w rynku. Dzia�ania te pozwol� na gazyfikacj� 58 tzw. bia�ych plam na gazowniczej mapie Polski. Jak dot�d nie obserwuje si� jednak prowa- dzenia na du�� skal� dzia�a�, kt�re pozwoli�yby na szybkie doko�czenie gazyfikacji kraju. Mimo posiadania wielu instrument�w, kt�re mog� wp�yn�� na zmian� roli bran�y gazowniczej w sektorze energii, rz�d w Polsce odk�ada podj�cie dzia�a� modernizacyjnych w gazownictwie. Nie podejmuj�c dzia�a� naprawczych w bran�y gazowniczej, rz�d wspiera uprzywilejowan� pozycj� bran�y g�rnictwa w�gla kamiennego. Do g��wnych barier rozwoju bran�y gazowniczej w Polsce nale�y zaliczy�: 1. Niewielki stopie� rozwoju infrastruktury przesy�owej gazu, kt�rego konsekwencj� jest brak mo�liwoSci technicznych szybkiego zwi�kszenia dost�pnoSci gazu w Polsce. Jego xr�d�ami s� niemo�noSci szybkiego zwi�kszenia wydobycia gazu ziemnego w Polsce (Sprawozdanie... 2008) b�d�cego konsekwencj� wieloletnich zaniedba� w tym zakresie oraz brak mo�liwoSci technicznych zwi�kszenia importu gazu ziemnego do Polski z kierunk�w innych ni� rosyjski, co wi��e si� z wieloletnimi zaniedbaniami w budowie gazoci�g�w przesy�owych do Polski. 2. Utrzymuj�ce si� napi�cie polityczne w relacjach mi�dzy rz�dami Polski i Rosji, co wp�ywa na brak pewnoSci dostawy gazu do Polski trzeba podkreSli�, �e firmy rosyjskie s� i w kolejnych latach pozostan� dominuj�cym dostawc� tego paliwa. 3. B��dy w prognozowaniu zapotrzebowania na gaz, co doprowadzi�o do niekorzystnego dla Polski renegocjowania kontraktu jamalskiego, a w konsekwencji do problem�w ze zbilansowaniem dostaw gazu ziemnego na potrzeby krajowych odbiorc�w oraz do pog��bienia uzale�nienia od dostaw gazu z Rosji. 4. Powolne tempo prac zwi�zanych z przygotowaniem budowy gazoportu, kt�ry ma po- s�u�y� do importu gazu skroplonego do Polski. 5. TrudnoSci z wynegocjowaniem konkurencyjnej cenowo oferty na dostaw� LNG, gdy� dostawy te s� kontraktowane z wieloletnim wyprzedzeniem. 6. Brak ca�oSciowego planu zwi�kszenia znaczenia gazu ziemnego w Polsce plan taki przyj�ty i zrealizowany w Holandii by� podstaw� do odejScia od opartej na w�glu struktury xr�de� energii w kierunku struktury opartej na paliwach ekologicznych (Rotmans 2001). Mimo istniej�cych barier mo�na oczekiwa�, �e rozw�j bran�y gazowniczej w Polsce b�dzie konsekwencj�: stopniowego wprowadzania wymaga� dyrektywy gazowniczej przyczyniaj�cej si� do liberalizacji rynku gazu ziemnego w Polsce, pojawienia si� nowych dostawc�w wydobywaj�cych gaz z krajowych z�� mo�na oczekiwa�, �e rozw�j wydobycia gazu ziemnego przez niezale�ne od PGNiG SA podmioty posiadaj�ce koncesj� na poszukiwania i wydobycie gazu ziemnego, pozwoli stworzy� warunki do zaistnienia konkurencji na rynku gazu (Sprawozdanie 2009; Duszczyk 2009), dzia�a� s�u��cych zmniejszeniu politycznego ryzyka przerw w dostawie gazu, odejScia od polityki energetycznej nakierowanej obecnie na promocj� w�gla w celu wykorzystania innych, bardziej ekologicznych paliw, do kt�rych zalicza si� gaz ziemny, zmiany podejScia instytucji rz�dowych do produkcji energii elektrycznej w instalacjach spalaj�cych gaz ziemny prognoza Polityki& (2009) zak�ada, �e do 2020 r. jedynie 59 0,6 GW mocy zainstalowanej b�dzie dotyczy� elektrowni gazowych, dominuj�cym zaS xr�d�em energii pozostan� elektrownie w�glowe. Znacz�c� zmian� jakoSciow� w krajowym gazownictwie mo�e si� sta� planowane w 2010 r. oddanie do eksploatacji z�o�a gazu Siekierki ko�o Poznania, kt�rego w�aS- cicielem jest brytyjska sp��ka Aurelian Oil & Gas. Wed�ug plan�w wydobycie z tego z�o�a b�dzie stanowi�o do 0,7 mld m3 gazu rocznie (Duszczyk 2009), co stanowi oko�o 5% rocznego zu�ycia gazu ziemnego w Polsce. Pojawienie si� znacz�cego dostawcy gazu ziemnego, niezale�nego od PGNiG SA, mo�e sta� si� zacz�tkiem konkurencji na rynku gazu ziemnego w Polsce. Wobec braku pewnoSci dostaw gazu na potrzeby krajowych odbiorc�w zwi�zanego ze wspomnianymi trudnoSciami w zawarciu dodatkowych kontrakt�w kr�tkoterminowych pojawienie si� niezale�nego dostawcy jedynie w niewielkim zakresie mo�e wp�yn�� na pojawienie si� konkurencji na rynku gazu w Polsce. Zdaniem autora o tempie rozwoju rynku gazu ziemnego w Polsce w dominuj�cym stopniu zadecyduje prowadzona w kraju polityka energetyczna rz�du, dotycz�ca w szczeg�lnoSci zakresu, w jakim rz�d stworzy warunki do rozwoju konkurencji na rynku. Jak podkreSlono wczeSniej, obecnie prowadzona polityka rz�du w bardzo ograniczonym zakresie przyczynia si� do rozwoju rynku gazu ziemnego w Polsce. 6. Ocena mo�liwoSci stosowania w�gla Dost�pne prognozy wskazuj�, �e zapotrzebowanie na w�giel kamienny i brunatny w 2030 r. b�dzie ni�sze do obecnego poziomu. Podstawowym odbiorc� tych paliw b�dzie energetyka, zu�ywaj�ca obecnie ponad 60% w�gla kamiennego oraz ca�oS� wydobycia w�gla brunatnego. Oceniaj�c perspektywy u�ycia w�gla, nale�y podkreSli�, co nast�puje. 1. W Polsce istnieje du�y potencja� spalaj�cych w�giel zak�ad�w energetyki zawodowej i przemys�owej, co powoduje m.in. wysoki poziom emisji zanieczyszcze� atmosfery oraz ograniczenie elastycznoSci i bezpiecze�stwa krajowego systemu energetycznego. 2. Wobec braku przygotowania nowych z�� w�gla kamiennego do eksploatacji, jego krajowe zasoby mog� si� okaza� niewystarczaj�ce do pokrycia zapotrzebowania na to paliwo. Wymusi to znacz�cy wzrost koszt�w wydobycia, zwi�zany z nak�adami na przygotowanie nowych mocy wydobywczych do eksploatacji. 3. Wobec wysokich cen w�gla kamiennego wydobywanego w Polsce znacz�cy udzia� w krajowym rynku tego paliwa zaczynaj� uzyskiwa� dostawcy z innych kraj�w, kt�rzy s� w stanie zaoferowa� konkurencyjny cenowo w�giel. JednoczeSnie wraz z liberalizacj� rynku krajowe elektrownie mog� r�wnie� podj�� dzia�ania zmierzaj�ce do zmiany stosowanego paliwa z w�gla na paliwo ekologiczne (Kami�ski 2009). 4. Przewiduje si�, �e obecnie eksploatowane zasoby w�gla brunatnego umo�liwi� prac� elektrowni zasilanych tym paliwem co najmniej do 2025 r. 60 5. Prognozuje si�, �e w kraju zostanie uruchomiona instalacja s�u��ca do zgazowania w�gla. Ze wzgl�du na ma�� popularnoS� tego rozwi�zania, jego niewielk� efektywnoS�, brak zainteresowania prywatnych inwestor�w oraz przewidywane negatywne konsekwencje ekologiczne, trudno oczekiwa�, �e w bliskiej perspektywie czasowej zgazowanie w�gla b�dzie w Polsce konkurencyjnym cenowo xr�d�em gazu. 6. Skala wykorzystania w�gla w krajowym sektorze energetycznym b�dzie uzale�niona g��wnie od szybkoSci i skali budowy nowych instalacji, korzystaj�cych z innych noS- nik�w energii. 7. Perspektywy stosowania ropy naftowej O przysz�ym wykorzystaniu ropy naftowej zadecyduj� g��wnie nast�puj�ce czynniki: 1. Zmiana standardu �ycia w Polsce wp�ywaj�ca na zwi�kszone zapotrzebowanie na paliwa silnikowe. 2. Skala stosowania oleju opa�owego przez odbiorc�w domowych rozwi�zanie to jest obecnie niekonkurencyjne cenowo w por�wnaniu z cen� gazu ziemnego, lecz ze wzgl�du na ma�� skutecznoS� dzia�a� marketingowych PGNiG oraz wspomniany niewielki sto- pie� gazyfikacji kraju wielu odbiorc�w stosuje to paliwo (Fr�czek 2008a). 3. Polityka rz�du dotycz�ca akcyzy na olej opa�owy wp�ywaj�ca znacz�co na zwi�kszenie konkurencyjnoSci cenowej tego paliwa. 4. Doprowadzenie do dywersyfikacji dostaw ropy naftowej do Polski. Oczekuje si�, �e wzrost popytu na rop� b�dzie pokryty przez dalsze zwi�kszanie importu realizowanego ruroci�giem Przyjax� oraz alternatywnie przez gda�ski Naftoport, do kt�rego ropa naftowa mo�e by� dostarczana drog� morsk�, a nast�pnie przesy�ana ruro- ci�gami do rafinerii w Gda�sku i w P�ocku. Dywersyfikacj� dostaw ropy naftowej do Polski mo�e przynieS� rozpocz�cie eksploatacji ruroci�gu Odessa Brody, kt�ry po planowanym przed�u�eniu z terytorium Ukrainy do Polski m�g�by umo�liwi� dostawy ropy ze z�� rejonu Morza Kaspijskiego na potrzeby krajowe oraz innych pa�stw UE. 8. Ocena mo�liwoSci stosowania w Polsce energii j�drowej Konkurencyjnym cenowo xr�d�em energii mo�e by� w Polsce energia atomowa. Budowa elektrowni atomowej mo�e by� jednym z podstawowych dzia�a� s�u��cych zwi�kszeniu niezale�noSci energetycznej kraju. W minionych latach nie prowadzono w kraju prac zmierzaj�cych do rozpocz�cia budowy elektrowni atomowej. Od�o�enie budowy elektrowni atomowej zdaniem autora oznacza� brak woli de- cydent�w do modernizacji krajowego sektora energii. Decydenci ust�powali przed lobby 61 g�rniczym, a jednoczeSnie nie liczyli si� z przysz�ymi potrzebami gospodarki i Swiatowymi standardami post�powania w takich sytuacjach. Przejawem tego by�o m.in.: poparcie spo�eczne dla budowy tego typu instalacji w kraju, na kt�re wskazuj� zar�wno badania ankietowe przeprowadzane w kraju (Latek 2005), jak i badania przeprowadzone na zlecenie Komisji Europejskiej (Attitudes& 2006), st�d brak uzasadnienia do za- s�aniania si� przez rz�d brakiem poparcia spo�ecznego dla takiej inwestycji, gotowoS� wielu przedstawicieli samorz�du do ulokowania tego typu instalacji na tery- torium swych gmin oraz poparcie spo�eczne mieszka�c�w tych rejon�w dla budowy tego typu instalacji, stabilnoS� koszt�w produkcji energii w elektrowniach atomowych, wynikaj�ca m.in. z istnienia mo�liwoSci pozyskania paliwa do tych elektrowni z wielu xr�de�, wspomniana konkurencyjnoS� cenowa energii uzyskiwanej z elektrowni atomowych oraz atrakcyjnoS� ekologiczna tego typu rozwi�za�, du�a pewnoS� dostaw paliwa do elektrowni j�drowych zwi�zana z istnieniem wielu dostawc�w paliwa j�drowego do cel�w energetycznych, du�e bezpiecze�stwo technologii j�drowych zwi�zane ze stosowaniem sprawdzonych na Swiecie procedur gwarantuj�cych bezpiecze�stwo instalacji. Wed�ug za�o�e� zawartych w Polityce... (2009) oczekuje si� budowy elektrownii ato- mowej w Polsce do 2020 r. Obecnie s� prowadzone w kraju intensywne prace przygo- towawcze zwi�zane z realizacj� tego projektu. Budowa elektrowni atomowej w Polsce b�dzie istotn� zmian� jakoSciow� w krajowej strukturze xr�de� energii, gdy� m.in. u�atwi ograniczenie emisji zanieczyszcze� atmosfery oraz zwi�kszy pewnoS� dostaw energii elek- trycznej. Na dotrzymanie planowanego terminu budowy elektrowni atomowej znacz�cy wp�yw b�dzie mia� d�ugi okres oczekiwania na tego typu inwestycj�, zwi�zan� z brakiem mocy wytw�rczych dostawc�w reaktor�w, posiadaj�cych zape�niony portfel zlece� na wy- konawstwo takiej instalacji. 9. Ocena mo�liwoSci upowszechnienia stosowania w Polsce OZE Podstaw� zwi�kszenia roli OZE w strukturze xr�de� energii w Polsce jest wype�nienie wymaga� pakietu energetyczno-klimatycznego. Ze wzgl�du na korzystne warunki rozwoju energetyki wiatrowej oraz produkcji biomasy zgodnie z wymaganiami pakietu energetyczno- -klimatycznego, w projekcie Polityki& (2009) za�o�ono, �e udzia� OZE wzroSnie w Polsce z obecnych 7% do 15% w 2020 r. Wzrost ten b�dzie si� wi�za� zar�wno z wi�kszym stosowaniem biomasy przez elektrownie, jak i upowszechnieniem stosowania biopaliw w transporcie. Wysoki koszt energii z OZE powoduje, �e ich rozw�j powinien by� zwi�zany jedynie z d��eniem do spe�nienia unijnych dyrektyw w tym zakresie. Dotychczasowe powolne 62 tempo wzrostu wykorzystania OZE wskazuje, �e bardzo trudna b�dzie realizacja za�o�onych cel�w. Zdaniem autora, wobec s�aboSci finansowej gospodarki w Polsce trudno oczekiwa�, �e znajd� si� Srodki na sfinansowanie inwestycji w OZE. Podsumowanie Podsumowuj�c rozwa�ania dotycz�ce transformacji sektor�w energii, nale�y podkreSli�, co nast�puje: 1. Rz�dy poszczeg�lnych kraj�w powinny by� g��wnymi inicjatorami zmian w sektorze energii. Bez dzia�a� rz�du, odpowiedzialnego za prowadzenie polityki energetycznej (a przynajmniej za wytyczanie kierunk�w tej polityki), niemo�liwe jest dokonanie modernizacji sektora energii. 2. W spo�ecze�stwie kraj�w UE istnieje silne poparcie dla stosowania ekologicznych xr�de� energii. Przejawem tego jest, �e mieszka�cy kraj�w UE s� sk�onni ponosi� wy�sze koszty noSnik�w energii, jeSli przyczyni si� to do wi�kszego stosowania paliw eko- logicznych. 3. Kszta�tuj�c polityk� energetyczn� w Polsce kolejne rz�dy nie korzysta�y z doSwiadcze� kraj�w, kt�re dokona�y modernizacji swych sektor�w energii. 4. Konsekwencj� braku zmiany struktury xr�de� energii w Polsce jest znacz�ca emisja zanieczyszcze� do atmosfery, ma�a efektywnoS� sektora, brak bezpiecze�stwa energe- tycznego oraz wysokie ceny noSnik�w energii. Odk�adanie restrukturyzacji sektora energii w Polsce doprowadzi do dalszego spadku bezpiecze�stwa energetycznego kraju oraz wymusi zwi�kszenie cen noSnik�w energii. Wobec niespe�niania wymog�w dy- rektyw UE dotycz�cych sektora energii dokonanie modernizacji sektora b�dzie niez- b�dne, aby zosta�y wype�nione wspomniane dyrektywy. 5. Warunkiem zwi�kszenia znaczenia gazu ziemnego w Polsce b�dzie rozw�j rynku tego paliwa zwi�zany z wdra�aniem postanowie� dyrektyw UE liberalizuj�cych ten rynek. O rozwoju rynku gazu w Polsce zadecyduje r�wnie� zwi�kszenie efektywnoSci PGNiG SA, co pozwoli na uzyskanie konkurencyjnego poziomu cen gazu ziemnego. 6. O konkurencyjnoSci cenowej gazu ziemnego, w por�wnaniu z olejem opa�owym oraz OZE, zadecyduje polityka podatkowa pa�stwa dotycz�ca skali obci��e� podatkowych. 7. W Polsce konieczna b�dzie budowa elektrowni atomowej pozwalaj�cej na uzyskiwanie, za pomoc� czystej ekologicznie technologii, taniej energii elektrycznej. 8. W kraju bardzo wolno roSnie zu�ycie paliw ekologicznych wzrost ten ma zwi�zek z realizacj� postanowie� dyrektyw UE dotycz�cych promowania OZE. Oczekuje si�, �e bardzo trudne b�dzie osi�gni�cie zak�adanego poziomu udzia�u OZE w bilansie energetycznym kraju. 63 Literatura Attitudes towards Energy. Special Eurobarometer 247 (badania ankietowe przeprowadzone w okresie paxdziernik listopad 2005 na zlecenie Komisji Europejskiej), 2006. BP Statistical Review of World Energy 2008. Carbon Capture & Storage: Assessing the Economics, 2008, McKinsey & Company. DUSZCZYK M., 2009 Brytyjska firma dostarczy gaz z op�xnieniem, Gazeta Prawna, 14.08.2009. Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 13.10.2003 r. ustanawiaj�ca program handlu uprawnieniami do emisji gaz�w cieplarnianych na obszarze Wsp�lnoty i zmieniaj�ca Dyrektyw� Rady 96/61/WE (tzw. dyrektywa ETS European Trading Scheme Directive). Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/80/WE z 23.10.2001 r. w sprawie ograniczenia emisji niekt�rych zanieczyszcze� do powietrza z du�ych xr�de� spalania paliw (tzw. dyrektywa LCP Large Carbon Plants Directive). Electricity market report 2003, Vattenfall, 2003, part 1. Energy Issue. Special Eurobarometer 258 (badania ankietowe przeprowadzone w okresie marzec kwiecie� 2006), 2006. EU energy and transport in figures. Statistical pocketbook, 2009, Directorate-General for Energy and Transport, Office for Official Publications of the European Communities. Eurogas annual report 2007 2008. Przywo�ane z www.eurogas.org European energy & transport. Trends to 2030 update 2007. Przywo�ane z www.europa.eu.int/comm/dgs/energy_transport. Europeans and Nuclear Safety, Special Eurobarometer 271. (badania ankietowe przeprowadzone w okresie paxdziernik listopad 2006), 2007. FR�CZEK P., 2008a Rola bran�y gazowniczej w modernizacji sektora energii w Polsce. Uniwersytet Rzeszowski, Rzesz�w. FR�CZEK P., 2008b Uwarunkowania liberalizacji rynku gazu ziemnego w krajach UE. [W:] Materia�y z Konferencji Nier�wnoSci spo�eczne a wzrost gospodarczy, s. 395 406. FR�CZEK P., 2009 Rola instytucji pa�stwa w zmianie polityki energetycznej Polski. [W:] Nie- r�wnoSci spo�eczne a wzrost gospodarczy. Uwarunkowania instytucjonalne, Zeszyt Nr 14, M.G. Woxniak (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzesz�w 2009, s. 520 530. IEA, 2009 Projected Costs of Generating Electricity. Przywo�ane z http://www.iea.org/Textbase/npsum/ElecCostSUM.pdf ISOARD S., SORIA A., 2001 Roots regeneration: decentralized energy in a global marketplace. The Journal of Futures Studies. Strategic Thinking and Policy. Camford Publishing Ltd. JESTIN L., 2004 Wk�ad w opracowanie nowej polskiej d�ugoterminowej polityki energetycznej. Elektroenergetyka , paxdziernik. KALISKI M., FR�CZEK P., 2009 Wybrane uwarunkowania zmiany energoch�onnoSci gospodarki w Polsce. Kwartalnik Akademii G�rniczo-Hutniczej im. Stanis�awa Staszica Wiertnictwo, Nafta, Gaz, tom 26, zeszyt 1 2. KAMI�SKI J., 2009 The impact of liberalisation of the electricity market on the hard coal mining sector in Poland. Energy Policy, no 37. LATEK S., 2005 Energetyka j�drowa: wi�kszoS� za! Energetyka, paxdziernik. �UCKI Z., 2005 Ca�a prawda o energii. Przywo�ane z www.cire.pl �UCKI Z., WIERNEK M., 2005 Gazownictwo w�gierskie drogowskazem dla gazownictwa polskiego. Nowoczesne Gazownictwo , nr 4. 64 Polityka energetyczna Polski do 2025 roku, 2005, przyj�ta przez Rad� Ministr�w 4.01.2005. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, 2009, Ministerstwo Gospodarki. POPCZYK J., 2003 Dwa miliardy za zaniechania. Pracodawca , paxdziernik. Prognoza zapotrzebowania na paliwo i energi� do 2030 roku skr�t, 2009. Za��cznik nr 1 do Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Ministerstwo Gospodarki. Report on Progress in Creating the Internal Gas and Electricity Market Technical. Annex to the Communication from the Commission to the Council and the European Parliament {COM(2009)115} ROTMANS J., KEMP R., van ASSELT M., 2001 More evolution than revolution: transition mana- gement in public policy. Foresight, Vol. 3, No. 1. Sprawozdanie z dzia�alnoSci Prezesa URE 2008, 2009, Biuletyn Urz�du Regulacji Energetyki, nr 3. Sprawozdanie Zarz�du z dzia�alnoSci Grupy Kapita�owej PGNiG za 2007 rok, 2008. The cost of generating electricity. A study carried out by PB Power for The Royal Academy of Engineering (2004), The Royal Academy of Engineering. Przywo�ane z www.raeng.org.uk. URGE-VORSATZ D., MILADINOVA G., PAIZS L., 2006 Energy in transition: From the iron curtain to the European Union. Energy Policy 34. WELFENS M.J., 1999 New options for environmental policy in central and eastern Europe. Inter- national Journal of Social Economics, vol. 26, no 7/8/9. Pawe� FR�CZEK The role of natural gas in Poland s energy policy: the current situation and prospects for the future Abstract In the near future, Poland will need to change the structure of its primary energy sources, as dictated by international requirements with respect to reducing greenhouse gas emissions and adjusting the operations of energy companies to standards resulting from EU directives. The aim of this article is to present the main problems of the energy sector in Poland and the conditions for its modernisation, which would enable the sector to gradually move away from energy derived from coal, towards natural gas. For such a transition to occur, the state must create instruments in which market mechanisms will play a greater role in shaping the structure of its energy sources. Furthermore, the article contains conditions for changes in the energy policies of EU-15, in Eastern and Central European countries, and also presents the experience of the Netherlands and Hungary in the mo- dification of their primary energy source structures to the benefit of increased use of natural gas. KEY WORDS: energy policy, natural gas, modernisation of Polish energy sector

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Rola gazu ziemnego w bilansie energetycznym UE
Polityka energetyczna Polski do roku 2031
Polityka energetyczna Polski do 2025 roku 2
Polityka energetyczna Polski w kontekście wyzwań procesu liberalizacji
Polityka energetyczna Polski do 30r 1
POLITYKA ENERGETYCZNA POLSKI DO 2030r
Gaz ziemny w polityce energetycznej Polski i Unii Europejskiej
Polityka energetyczna Polski do 2025 roku
Biotechnologia stan obecny i perspektywy rozwoju (Targoński)
Efektywność systemu penitencjarnego w Polsce stan obecny i perspektywy Teodor Szymanowski
CELE I MECHANIZMY PROGRAMU PEMP ORAZ STAN OBECNY I PERSPEKTYWY PROGRAMU RABATOWEGO
CELE I MECHANIZMY PROGRAMU PEMP ORAZ STAN OBECNY I PERSPEKTYWY PROGRAMU RABATOWEGO
Polska entomologia sądowa – rys historyczny, stan obecny i perspektywy na przyszłość
Zasoby gazu ziemnego w Polsce jako czynnik poprawiający bezpieczeństwo energetyczne, na tle wybranyc
Zasoby gazu ziemnego w Polsce jako czynnik poprawiający bezpieczeństwo energetyczne, na tle wybranyc
Rola geofizyki wiertniczej w określaniu zasobów gazu ziemnego w łupkach Maciej Kozłowski, PGNiG S

więcej podobnych podstron