Zeszyty Problemowe  Maszyny Elektryczne Nr 73/2005
1
Krzysztof Brzoza-Brzezina
Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A., Warszawa
CELE I MECHANIZMY PROGRAMU PEMP ORAZ STAN OBECNY
I PERSPEKTYWY PROGRAMU RABATOWEGO
OBJECTIVES AND MECHANISMS OF PEMP AND THE PRESENT STATE
AND PERSPECTIVES OF FINANCIAL INCENTIVE PROGRAMME
Abstract: The economic potential for energy efficiency improvement of electric motor systems in Poland is
large and could substantially reduce domestic greenhouse gas emissions. While industrial energy efficiency is
a priority in Polish energy and climate change policy, the market share of energy efficient motors is currently
very low due to a range of barriers. The Polish Energy Efficient Motors Programme (PEMP) aims to overcome
these existing barriers. PEMP addresses key technologies and sectors identified by the Polish Energy Policy,
with a special emphasis on the manufacturing industry, the energy sector (heating), the utility industry (water
supply and sewage treatment) and the mining sector. Under the programme, four components are developed
and implemented: capacity building by providing information and services, implementation of demonstration
projects, market transformation using a financial incentive mechanism; and development of industrial energy
efficiency policy. Implementation phase of PEMP project has started in year 2004. Many goals of the project
have been met in years 2004 and 2005; PEMP Center is established, first of the demonstration projects is un-
der implementation, industrial energy efficiency policy of the government is supported by KAPE .S.A. Un-
fortunately major component of the programme, which is market transformation using a financial incentive
mechanism is delayed. The reason of the delay was the lack of decision of European Commission concerning
public help.
1. Charakterystyka projektu PEMP
Możliwości te nie są obecnie wykorzystywane
Obecnie wytwarzanie energii elektrycznej w
w pełni z uwagi na to, iż inwestycje zmniejsza-
Polsce, gdzie 95% elektrowni jest opalanych
węglem kamiennym lub brunatnym generuje jące koszty zużycia energii przez napędy elek-
równocześnie znaczne zanieczyszczenia do at- tryczne muszą stawić czoła szeregu istniejącym
mosfery. Ograniczenie zużycia energii elek- przeszkodom a ich opłacalność jest zbyt niska
w opinii inwestorów. Ponadto wielu użytkow-
trycznej oznacza więc wymierne korzyści dla
ników napędów elektrycznych nie jest świa-
środowiska naturalnego.
Aby energooszczędność, która należy do prio- doma korzyści uzyskiwanych w wyniku stoso-
wania elektrycznych układów energooszczęd-
rytetów polskiej polityki energetycznej stała się
rzeczywistością, potrzebne jest wdrożenie od- nych jak również możliwości wyboru jakie daje
rynek. Silniki elektryczne w dużej części przy-
powiednich programów w tym zakresie.
padków są kupowane jako cześć składowa już
Polski Program Efektywnego Wykorzystania
Energii w Napędach Elektrycznych (PEMP) skompletowanego urządzenia technologicznego
jest programem wykonawczym dofinansowy- jak na przykład pompy czy wentylatory.
wanym i nadzorowanym przez Fundusz na Cel projektu PEMP, jakim jest ograniczenie
rzecz Globalnego Środowiska (GEF), który za- emisji gazów cieplarnianych ma zostać osią-
aprobował ten program w ramach działań mają- gnięty poprzez zmniejszenie zużycia energii w
cych na celu ochronę klimatu Ziemi. elektrycznych układach napędowych, które zo-
Program PEMP wspiera wypełnienie zobowią- stanie dokonane poprzez zwiększenie udziału
zań Polski w zakresie redukcji emisji gazów elektrycznych silników i układów energoosz-
cieplarnianych do atmosfery poprzez odpo- czędnych w rynku napędów elektrycznych.
wiednie i efektywne wykorzystanie energii W wyniku działań objętych projektem ceny wy-
elektrycznej w sektorze przemysłowym i ko- sokosprawnych silników powinny ulec obniże-
niu a ich stosowanie w układach napędowych
munalnym.
Analizy wykazały znaczne możliwości redukcji powinno się upowszechnić. Oczekiwanym
emisji GHG w Polsce poprzez wzrost energo- efektem działań programu PEMP jest osiągnię-
oszczędności w napędach elektrycznych. cie po jego zakończeniu w roku 2009 pułapu
Zeszyty Problemowe  Maszyny Elektryczne Nr 73/2005
2
15% udziału napędów energooszczędnych w wych. Rozwijanie świadomości w tym zakresie
polskim rynku. W chwili rozpoczęcia projektu poprzez działania informacyjne nakierowane
ilość sprzedawanych w Polsce silników energo- jest przede wszystkim na użytkowników koń-
oszczędnych była marginalna. Wstępne sza- cowych silników i układów elektrycznych.
cunki pozwalają mieć nadzieję, że do roku
2. Działania w ramach projektu PEMP
2013, na skutek transformacji rynkowej udział
napędów energooszczędnych na polskim rynku W ramach projektu PEMP przewidziana jest
może wynosić nawet 30%. realizacja następujących czterech komponen-
W porównaniu do wyników uzyskanych przez tów:
kraje Europy Zachodniej, gdzie programy pro- 1. Popularyzacja oraz wsparcie techniczne
mujące stosowanie silników energooszczęd- i biznesowe dla upowszechniania energoosz-
nych zostały zainicjowane wcześniej, wyżej czędnych silników i układów elektrycznych.
podane perspektywy wzrostu udziału silników 2. Wdrożenia demonstracyjne energooszczęd-
energooszczędnych wydają się być bardzo am- nych rozwiązań napędowych.
bitne.
3. Transformacja rynku poprzez wdrożenie pro-
W następstwie wdrażania projektu PEMP po- gramu dopłat do produkcji elektrycznych silni-
winna nastąpić redukcja emisji dwutlenku wę- ków energooszczędnych.
gla do atmosfery: 4. Zaprojektowanie i doprowadzenie do uru-
" na koniec programu w roku 2009 o 832 ty- chomienia mechanizmów wykonawczych do
sięcy ton, polityki Państwa w zakresie efektywności ener-
" w 5 lat po zakończeniu programu o 3,7 milio- getycznej.
nów ton.
Poniżej omówione zostaną poszczególne kom-
Niniejszy program, poprzez wzrost efektywno- ponenty programu.
ści energetycznej, nie tylko przyniesie zredu-
2.1 Popularyzacja oraz wsparcie techniczne
kowanie zapotrzebowania mocy ale również
i biznesowe dla upowszechniania energoosz-
doprowadzi do obniżenia kosztów wytwarzania
czędnych silników i układów elektrycznych.
w sektorach gospodarki, komunalnym i w
Zadanie to jest realizowane poprzez działania
przemyśle a tym samym poprawi ich konkuren-
centrum wspierania wdrożeń przy Fundacji na
cyjność. Oprócz celu ekologicznego w wyniku
rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii 
projektu osiągnięte powinny zostać pochodne
Centrum PEMP (http://www.pemp.pl).
cele jak:
Dla zadań Centrum PEMP należy:
" zwiększenie udziału w rynku nowej generacji
" upowszechnianie wiedzy na temat
elektrycznych silników energooszczędnych,
energooszczędnych napędów elektrycznych w
" zwiększenie zastosowań elektrycznych ukła-
zakresie zagadnień technicznych, ekonomicz-
dów napędowych o regulowanej w sposób cią-
nych oraz środowiskowych,
gły prędkości obrotowej, tam gdzie przynosi to
" zapewnienie systemu szkoleń i doradztwa dla
wymierne korzyści,
projektantów, inwestorów oraz organizacji fi-
" upowszechnienie narzędzi do właściwego
nansowych w zakresie audytów energetycz-
doboru silników.
nych, studiów wykonalności i możliwości fi-
W ramach projektu wdrażana jest strategia
nansowania inwestycji,
upowszechniania wiedzy mająca na celu prze-
" opracowanie poradników w zakresie audytu
kazywanie do szerokiego kręgu odbiorców in-
energetycznego układów napędowych oraz
formacji dotyczących energooszczędnych ukła-
metod finansowania i oceny efektów realizo-
dów napędowych. Działania w tym zakresie
wanych projektów napędowych,
skupiają się na podnoszeniu świadomości odno-
" wspieranie potencjalnych inwestorów w defi-
śnie dostępnych technologii oraz korzyści wy-
niowaniu zakresu przedsięwzięć i poszukiwaniu
nikających z ich stosowania, na upowszechnia-
środków finansowych na ich realizację,
niu wiadomości o systemie etykietowania silni-
" realizacja szeregu programów demonstracyj-
ków, który ma służyć łatwemu rozpoznawaniu
nych,
przez użytkowników silników o poszczegól-
" zapewnienie funkcjonowania Centrum PEMP
nych klasach sprawności, jak również upo-
po zakończeniu finansowania z funduszy GEF.
wszechnianiu wiedzy o narzędziach stosowa-
nych do optymalnego doboru układów napędo-
Zeszyty Problemowe  Maszyny Elektryczne Nr 73/2005
3
2.2 Wdrożenia demonstracyjne energoosz- Proste rabaty mogą być wykorzystywane do
czędnych rozwiązań napędowych zwiększenia sprzedaży tylko w krótkim okresie
czasu, transformacja rynku w miejsce tego wy-
Celem projektów demonstracyjnych jest zgro-
korzystuje konkurencyjne siły uwolnione po-
madzenie przekonujących informacji o korzy-
przez restrukturyzację przynoszącą trwałe wy-
ściach, jakie wynikają ze stosowania energo-
niki. Przy jej zastosowaniu konkurencyjny ry-
oszczędnych rozwiązań napędowych i warun-
nek dostarczy bardziej efektywne silniki, dzięki
kach w jakich można je uzyskać. Projekty de-
czemu stosowanie technologii energooszczęd-
monstracyjne zdefiniowane są w obszarach go-
nych upowszechni się. Transformacja rynku
spodarki, w których spodziewane są największe
wykorzystuje dodatkowo wzrost świadomości
korzyści w wyniku ich wdrożenia.
konsumenta, co przyczynia się do częściowego
Prace w ramach projektów demonstracyjnych
usuwania barier rynkowych. W wyniku tego
obejmują:
rodzaju działań łączne koszty są, ogólnie rzecz
" zdefiniowanie działań w obszarze energoosz-
biorąc, o wiele niższe niż w przypadku korzy-
czędnych układów napędowych wykonalnych
stania z subsydiowania skierowanego bezpo-
technicznie i ekonomicznie, których realizacja
średnio do użytkowników końcowych.
bez udziału programu byłaby mało prawdopo-
Kluczowym aspektem transformacji rynku jest
dobna ze względu na istniejące bariery,
pokonanie rynkowych barier ograniczających
" doprowadzenie do wdrożenia i monitorowa-
wytwarzanie oraz sprzedaż energooszczędnych
nie proponowanych przedsięwzięć ,
produktów. Przykładami barier rynkowych są:
" upublicznienie informacji o kosztach, efek-
" ograniczona dostępność energooszczędnych
tach i innych uwarunkowaniach realizacji pro-
produktów;
jektów.
" brak świadomości konsumenta produktów
W chwili obecnej wdrażany jest w Ciepłowni
i płynących z nich korzyści;
 Rydułtowy pierwszy z czterech przewidzia-
" niechęć do zakupu nowych a zwłaszcza droż-
nych projektów demonstracyjnych.
szych produktów;
Środki przeznaczone na wsparcie projektów
" nadmierna waga przypisywana nakładom in-
demonstracyjnych, po ich sukcesie, będą two-
westycyjnym w przeciwieństwie do kosztów
rzyć fundusz służący powielaniu podobnych
operacyjnych.
przedsięwzięć. W okresie trwania projektu za-
W przypadku programu PEMP rynkowa trans-
kłada się wdrożenie co najmniej dwudziestu
formacja rynku prowadzona jest równolegle w
podobnych projektów. W tym zakresie mile wi-
trzech obszarach:
dziane będą propozycje współpracy ze strony
2.3.1 Ustanowienie jednolitej powszechnej spe-
potencjalnych inwestorów.
cyfikacji efektywnościowej, używanej przez
2.3 Transformacja rynku poprzez wdrożenie
producentów w kraju. Ustanowienie takiej
programu dopłat do produkcji elektrycznych
płaszczyzny daje etykietowanie silników sta-
silników energooszczędnych.
nowiące wskazanie dla nabywców o poziomie
Działania transformujące rynek zwane również
efektywności, którymi charakteryzują się ku-
programem rabatowym mają na celu przełama-
powane przez nich produkty. Obecnie przyjęty
nie barier rozwoju rynku energooszczędnych
został przez producentów zrzeszonych w stowa-
silników elektrycznych. Mają one stworzyć
rzyszeniu CEMEP sposób etykietowania silni-
motywację dla producentów aby zwiększali
ków elektrycznych za pomocą trzech klas
produkcję silników energooszczędnych przy
efektywności poczynając od najniższej eff3 po-
równoczesnym podnoszeniu świadomości
przez średnią eff2 do najwyższej eff1. W tym
i wiedzy konsumentów o korzyściach jakie
kontekście program PEMP promuje wyłącznie
przynoszą te silniki.
silniki o najwyższej klasie sprawności eff1. Za-
Działanie przewidziane w programie PEMP jest
danie programu PEMP w tym obszarze polega
różne od tego, które występuje w programach
na popularyzacji i upowszechnianiu wśród
skupiających się jedynie na wpływaniu na wy-
użytkowników silników informacji o istnieniu
bór użytkownika końcowego przy zakupie
i zaletach silników o klasie eff1.
technologii, na przykład przez oferowanie skie-
2.3.2 W tym samym czasie skierowany do pro-
rowanych bezpośrednio do niego rabatów.
ducentów silników program dopłat do wypro-
dukowanych i sprzedanych na rynek polski sil-
Zeszyty Problemowe  Maszyny Elektryczne Nr 73/2005
4
ników energooszczędnych ma za zadanie poko- poszczególnych mocy zgodnie z podaną normą,
nanie rynkowej inercji i pomoże zapoczątkować określającą sposób wyznaczania sprawności.
intensywną sprzedaż silników energooszczęd-
5
nych. Dopłaty do silników energooszczędnych,
4
które otrzymywać będą producenci, przełożą się
bez dopłaty PEMP
na niższe ceny tych silników dla kupujących
3
z dopłatą PEMP
pobudzając wzrost ich sprzedaży.
2
Różnica kosztów silnika energooszczędnego
1
i standardowego jest w programie PEMP dzie-
lona pomiędzy producentów oraz dotację z pro- 0
1000 3000 5000 7000
gramu. Będzie ona obniżała się przy rosnącej
łączny czas pracy silnika, godz./rok
ilości napędów energooszczędnych, co pozwoli
na kontynuację opłacalnej produkcji silników
Rys. 1. Wymiana silnika standardowego na
energooszczędnych, gdy zakończy działanie
energooszczędny - prosty okres zwrotu nakła-
program transformacji ryku. Po zakończeniu
dów w zależności od czasu pracy urządzeń
projektu zachęty finansowe nie będą wprawdzie
oferowane, jednakże konsumenci będą bardziej
Ponieważ odpowiednie oszczędności oraz od-
wymagający a wyroby będą produkowane po
powiednie koszty inkrementalne dla silników
kosztach konkurencyjnych w stosunku do tra-
energooszczędnych są wyższe dla mniejszych
dycyjnego sprzętu. W dłuższej perspektywie
silników, zdefiniowano 3 grupy silników.
wzrost popytu na energoefektywne silniki do-
W pierwszej największej pod względem licz-
prowadzi do zwiększenia ich produkcji co w
bowym grupie mieszczą się silniki w zakresie
konsekwencji zaowocuje obniżeniem ich cen.
mocy od 0,75 do 7, 5 kW.
Druga, mniejsza liczbowo grupa obejmuje sil-
2.3.3 Prowadzone równocześnie programy pro-
niki o mocy w zakresie od 11 do 37 kW.
mocyjne i edukacyjne, mające na celu zwięk-
Trzecia najmniejsza grupa obejmuje silniki o
szenie świadomości użytkowników zarówno o
mocy w zakresie od 45 do 160 kW.
istnieniu programu PEMP jak i o silnikach
Producenci konkurują ze sobą o prawo otrzy-
energooszczędnych i korzyściach wynikających
mania dofinansowania. Na podstawie złożo-
z ich stosowania, mają za zadanie zwiększenie
nych ofert, powołana w ramach projektu komi-
popytu na te silniki.
sja ds. alokacji przyznawać będzie pulę silni-
Celem transformacji rynku jest więc z jednej
ków przewidzianych do dofinansowania w po-
strony zachęcenie producentów do udoskonala-
szczególnych latach trwania programu.
nia konstrukcji silników, pobudzenie konkuren-
Możliwość uzyskania większego udziału w do-
cyjności w produkcji silników energooszczęd-
finansowaniu będzie przyznane tym oferentom,
nych, zwiększenie sprzedaży silników energo-
którzy spełnią podstawowe kryteria określone
oszczędnych, zaś z drugiej strony zbudowanie
w programie i wykażą, że będą w stanie zapew-
świadomości istnienia i korzyści płynących ze
nić najlepszy efekt z punktu widzenia pro-
stosowania tych silników. Zalety stosowania
gramu. Producenci mający najlepsze wyroby
silników energooszczędnych obrazuje zamiesz-
i najlepsze kampanie marketingowe są w stanie
czony poniżej wykres (Rys. 1), przedstawiający
zapewnić sobie największy udział w programie.
prosty okres zwrotu dla przykładowego silnika
Program ma być oceniany i dostosowywany co-
energooszczędnego o mocy 2,2kW w odniesie-
rocznie. W ramach programu producenci mają
niu do łącznej liczby godzin pracy silnika w
ograniczony czas na realizację zadeklarowa-
roku. Dzięki systemowi dopłat w programie
nego przez nich poziomu sprzedaży, do którego
PEMP okres zwrotu nakładów staje się jeszcze
zobowiązali się w swoich ofertach. Jeśli produ-
krótszy.
cent nie będzie w stanie sprzedać tyle silników,
Mechanizm będzie udostępniał finansowanie
ile uzgodniono w fazie konkurencyjnej alokacji
tym producentom silników energooszczędnych,
wstępnej, jego uprawnienia do refundacji zo-
którzy spełnią techniczne wymagania określone
staną realokowane do konkurenta osiągającego
w ramach programu PEMP. Najważniejszym z
lepsze wyniki. W ten sposób PEMP zachowuje
wymogów stawianych producentom uczestni-
i wzmacnia siły konkurencji na rynku i wyko-
czącym w programie jest spełnienie warunku
rzystuje je do osiągnięcia celów programu.
minimalnej sprawności silnika określonej dla
SPBT, lata
Zeszyty Problemowe  Maszyny Elektryczne Nr 73/2005
5
Znaczącą częścią programu jest monitorowanie  Opracowanie projektu polityki energetycznej
wielkości sprzedaży silników. PEMP zapewnia Polski do roku 2025 w części dotyczącej efek-
refundację tylko tym producentom, którzy tywności energetycznej .
przedłożą dokumentację wykazującą, iż uzgod- Ta część projektu PEMP skupia się również na
niona liczba wyspecyfikowanych silników zo- współpracy z innymi programami w Polsce
stała sprzedana na uzgodnionych warunkach. zajmującymi się poprawą efektywności ener-
Kampania marketingowa skoordynowana przez getycznej. Do programów tych należą między
Centrum PEMP z działaniami dotyczącymi innymi:
rozpowszechnienia doświadczeń zdobytych w
" Polsko-Japońskie Centrum Efektywności
ramach programów demonstracyjnych koncen- Energetycznej - projekt realizowany we współ-
trować się będzie na wzroście świadomości
pracy JICA (Japanese International Cooperation
wśród konsumentów na temat znaczenia silni- Agency) i Krajowej Agencji Poszanowania
ków energooszczędnych i przynoszonych przez
Energii propagujący informacje i kształcący
nie korzyści.
specjalistów w zakresie efektywności energe-
Realizacja programu rabatowego miała zgodnie
tycznej. Dzięki wykorzystaniu materiałów
z początkowymi założeniami trwać cztery lata
i urządzeń dostarczonych ramach Projektu oraz
i była rozłożona na lata od 2005 do 2008.
dzięki japońskim specjalistom z JICA są reali-
Ze względu na trudności formalne związane z
zowane szkolenia w zakresie technologii efek-
zasadami przyznawania pomocy publicznej,
tywności energetycznej dla kadry kierowniczej
które pojawiły się wraz z przystąpieniem Polski
polskich przedsiębiorstw, specjalistów w zakre-
do Unii Europejskiej, przewidziane na rok 2005
sie poszanowania energii, konsultantów, audy-
rozpoczęcie programu dopłat skierowanych do
torów itp. Zakres szkoleń obejmuje również za-
producentów silników energooszczędnych nie
gadnienie efektywności energetycznej w napę-
zostało rozpoczęte w planowanym terminie.
dach elektrycznych,
Sprawa rozpatrywana początkowo przez Urząd
" PHARE Twinning Project "Sustainable
Ochrony Konkurencji i Konsumentów trafiła do
Energy Policy Poland" - projekt bliz
niaczy
Komisji Europejskiej. Pozytywne zaopiniowa-
"Zrównoważona polityka energetyczna" któ-
nie programu przez Komisję Europejską dnia
rego celem jest stworzenie prawnych, instytu-
08.09.2005 umożliwiło przystąpienie do zbiera-
cjonalnych i organizacyjnych warunków do re-
nia ofert producentów i rozpoczęcie wdrażania
alizacji w Polsce zrównoważonej polityki ener-
systemu dopłat do silników energooszczędnych.
getycznej i zwiększenie udziału energii ze z
ró-
Niestety w chwili obecnej, rok 2005 należy
deł odnawialnych,
uznać w dużej części za stracony dla tej części
" BASREC (Baltic Sea Region Energy Co-
projektu PEMP.
operation) organizacja zajmująca się regionalną
Program dopłat do silników energooszczęd-
współpracą w sektorze energetycznym, której
nych, którego wdrożenie zaplanowane zostało
celem jest realizacja, zgodnie z dyrektywami
na cztery lata będzie musiał zostać zrealizo-
Unii Europejskiej, regionalnej polityki energe-
wany w krótszym przedziale czasu trzech lat.
tycznej w rejonie Morza Bałtyckiego.
Zaprojektowanie i doprowadzenie do u-
ruchomienia mechanizmów wykonaw-
czych do polityki Państwa z zakresie efe-
ktywności energetycznej
Działalność w ramach tej części programu
PEMP ma zapewnić, że instrumenty służące
poprawie efektywności w napędach elektrycz-
nych będą zintegrowane z oficjalną polityką
państwa.
Celem tego komponentu programu jest wspar-
cie polityki efektywności energetycznej pań-
stwa przy skoncentrowaniu się na poprawie
efektywności energetycznej w napędach elek-
trycznych. Z końcem ubiegłego roku zostało
przekazane do Ministerstwa Gospodarki i Pracy