plik


ÿþEURYDICE Education, Audiovisual & Culture Executive Agency Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie Promowane dziaBania:  Komunikacja z rodzinami imigrantów  Nauczanie jzyka ojczystego dzieci-imigrantów Komisja Europejska Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie Promowane dziaBania:  Komunikacja z rodzinami imigrantów  Nauczanie jzyka ojczystego dzieci- imigrantów Sie Eurydice Niniejszy dokument zostaB opublikowany przez Agencj Wykonawcz ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA P9 Eurydice). Publikacj przetBumaczono z jzyka angielskiego. TytuB oryginaBu w jzyku angielskim: Integrating Immigrant Children into Schools in Europe: Measures to foster - communication with immigrant families - heritage language teaching for immigrant children Wersja angielska dostpna w Internecie Z jzyka angielskiego przetBumaczyB Jakub Czernik  Atominium Biuro TBumaczeD Specjalistycznych © Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji 00-551 Warszawa ul. Mokotowska 43 Warszawa 2009 ISBN 978-83-60058-75-6 Z wyjtkiem celów komercyjnych, przedruk fragmentów dokumentu dozwolony pod warunkiem podania zródBa. PRZEDMOWA W ramach obchodów Europejskiego Roku Dialogu Midzykulturowego 2008 oraz równolegle z przygotowywaniem zielonej ksigi na temat zwizków midzy edukacj a migracj (1) Komisja Europejska zwróciBa si do sieci Eurydice o zaktualizowanie cz[ci badaD z 2004 roku na temat integracji uczniów-imigrantów w szkoBach w Europie (2). Zdecydowano si na wybór dwóch aspektów, które maj w tym kontek[cie wyjtkowo du|e znaczenie, a mianowicie poprawianie komunikacji midzy szkoBami a rodzinami uczniów-imigrantów oraz nauczanie jzyków ojczystych dzieci-imigrantów. Mamy nadziej, |e opis polityki i [rodków podejmowanych obecnie w europejskich systemach szkolnictwa w tych dwóch kwestiach mo|e wnie[ wkBad do toczcych si debat nad zielon ksig, zwBaszcza w zakresie kluczowych zagadnieD zaspokajania potrzeb zwizanych z rosnc ró|norodno[ci jzyków ojczystych u|ywanych przez uczniów oraz budowania wizi z rodzinami imigranckimi. Analizowane dziaBania s wdra|ane do systemu szkolnego, cho we wprowadzaniu ich w |ycie mog bra udziaB osoby prywatne lub czBonkowie organizacji pozarzdowych. Inicjatywy w peBni prywatne (podejmowane przez ambasady, misje dyplomatyczne i inne) nie s brane pod uwag, mimo |e w niektórych krajach mog one stanowi istotne wsparcie przy zapewnianiu nauczania jzyka ojczystego w szkole. W niniejszym dokumencie mówi si o dzieciach-imigrantach. Definiowane s one jako dzieci urodzone w innym kraju (poBo|onym w Europie lub poza ni) lub dzieci, których rodzice albo dziadkowie urodzili si w innym kraju. U|ywany w dokumencie termin  dzieci-imigranci dotyczy wic ró|nych sytuacji i w niektórych kontekstach mo|e by zastpowany takimi terminami, jak  dzieci nowo przybyBe ,  dzieci emigrantów lub  dzieci ze [rodowiska imigrantów . Dzieci te pochodz z rodzin o ró|nym statusie prawnym w kraju goszczcym  mog to by rodziny z peBnymi prawami pobytu i statusem uchodzców, rodziny wnioskujce o udzielenie azylu lub rodziny bez jakichkolwiek praw pobytu. Dzieci z rodzin, które zamieszkuj w kraju goszczcym dBu|ej ni| przez dwa pokolenia, nie s brane pod uwag w tym dokumencie. Zrodki stosowane wobec osób migrujcych w obrbie jednego kraju, jak Romowie i ró|nego rodzaju osoby podró|ujce, oraz wobec mniejszo[ci narodowych i etnicznych nie s objte analiz porównawcz w niniejszym dokumencie. Wspomina si jednak o tych [rodkach, je[li dzieci z rodzin imigrantów tak|e czerpi z nich korzy[ci, a brak alternatywnych dziaBaD, kierowanych specjalnie do spoBeczno[ci imigrantów. Zawarte w niniejszym dokumencie informacje odnosz si do roku szkolnego 2007/08 i pochodz z kwestionariuszy wypeBnianych przez narodowe jednostki sieci Eurydice, oprócz Turcji. Dotycz przedszkolnego, podstawowego i [redniego poziomu ksztaBcenia ogólnego, zapewnianego przez sektor publiczny lub subsydiowany sektor prywatny (Belgia, Irlandia i Holandia). Korzystano tak|e z danych statystycznych dostarczonych przez badania Eurostatu, PISA i PIRLS za rok 2006. (1) Migration & mobility: challenges and opportunities for EU education systems (Migracja i mobilno[: wyzwania i szanse dla systemów edukacyjnych Unii Europejskiej). Brussels, 3.7.2008. COM(2008) 423 final. (2) Eurydice 2004, Integrating immigrant children into schools in Europe (Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie). 3 4 SPIS TREZCI Przedmowa 3 Spis tre[ci 5 RozdziaB 1: Komunikacja midzy szkoBami a rodzinami imigrantów 7 1.1 Wikszo[ krajów publikuje informacje na temat systemu szkolnictwa w jzykach ojczystych rodzin imigrantów 8 1.2 Korzystanie z usBug tBumaczy: cz[ciej zalecenie, rzadziej obowizujce prawo 11 1.3 Podmioty odpowiedzialne za przyjmowanie i wprowadzanie uczniów-imigrantów: czsto  nauczyciele, rzadko  ustanowione struktury 14 RozdziaB 2: Nauczanie jzyków ojczystych dzieci-imigrantów 19 2.1 Dwie gBówne metody organizowania nauczania jzyka ojczystego dla uczniów-imigrantów: porozumienia dwustronne midzy krajami oraz nauczanie finansowane przez narodowy system szkolnictwa 21 2.2 Wiksza zgodno[ midzy zapewnian nauk jzyka obcego a jzykami ojczystymi dzieci-imigrantów 26 2.3 Kilka narodowych strategii edukacyjnych jest wzmacnianych przez jzykow i kulturow ró|norodno[ w szkoBach 27 Wnioski 29 Glosariusz 31 Spis rysunków 33 Autorzy 35 5 6 ROZDZIAA 1: KOMUNIKACJA MIDZY SZKOAAMI A RODZINAMI IMIGRANTÓW Anga|owanie rodziców w edukacj ich dzieci pomaga w osiganiu przez nie sukcesów w szkole (3). Wielu imigrantów napotyka jednak trudno[ci natury jzykowej lub kulturowej, dlatego konieczne jest podejmowanie dziaBaD zapewniajcych skuteczny przepByw informacji midzy szkoBami a rodzinami imigrantów. Niniejszy dokument skupia si na trzech metodach promowania komunikacji midzy szkoBami a rodzinami imigrantów: publikowaniu pisemnych informacji na temat systemu szkolnictwa w ich jzykach ojczystych; korzystaniu z usBug tBumaczy w ró|nych sytuacjach zwizanych z |yciem szkolnym oraz zatrudnianiu mediatorów, którzy s odpowiedzialni za po[redniczenie midzy uczniami-imigrantami, ich rodzinami a szkoB. Rysunek 1.1 pokazuje usytuowanie ró|nych krajów w zale|no[ci od tego, czy stosuj jedn lub wicej wymienionych metod. Nie uwzgldnia si na nim, czy metody te s kierowane do okre[lonych  kategorii rodzin imigrantów (osoby wnioskujce o azyl, uchodzcy, imigranci z innych krajów czBonkowskich Unii Europejskiej, imigranci uprawnieni do osiedlania si w kraju goszczcym itp.). Rysunek nie informuje te|, czy dane dziaBania s obowizkowe, zalecane czy s jedynie aktualn praktyk, nie precyzuje, którego z omawianych czterech poziomów edukacji dotycz. Bardziej szczegóBowe informacje na temat dwóch ostatnich punktów znajduj si w tek[cie poni|ej. Rysunek 1.1: DziaBania poprawiajce komunikacj midzy szkoBami a rodzinami imigrantów, ksztaBcenie ogólne (ISCED 0 3), 2007/08 {aden z tych trzech [rodków Osoby oddelegowane do pomocy rodzinom i uczniom-imigrantom Brak danych: RO yródBo: Eurydice. (3) Zobacz: Education and Migration, strategies for integrating migrant children in European schools and societies. a synthesis of research findings for policy-makers (Edukacja i migracja, strategie integracji dzieci-imigrantów w europejskich szkoBach i spoBeczeDstwach. Synteza wyników badaD dla czynników decyzyjnych). Raport przedstawiony Komisji Europejskiej przez prof. dr. Friedricha Heckmanna, z upowa|nienia sieci eksperckiej Nesse. KwiecieD 2008, s. 48 49. 7 Korzystanie z us B ug t B umaczy temat systemu szkolnictwa Pisemna informacja w j  zyku ojczystym na Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie Dodatkowe uwagi Hiszpania: DziaBania s prowadzone przez poszczególne Wspólnoty Autonomiczne i dlatego ró|ni si w zale|no[ci od Wspólnoty. Cypr: Ministerstwo Edukacji planuje publikowanie informacji na temat systemu szkolnictwa w o[miu jzykach obcych od roku szk. 2009/10. Polska: Od roku szk. 2008/09 przepisy pozwalaj szkoBom, do których uczszczaj dzieci-imigranci, na zatrudnianie asystentów znajcych ich jzyki ojczyste, mogcych peBni rol tBumaczy. Z rys. 1.1 wynika, |e w poBowie krajów europejskich stosuje si wszystkie trzy analizowane w tym dokumencie metody promowania komunikacji midzy szkoBami a rodzinami imigrantów. w wikszo[ci pozostaBych paDstw wykorzystywane s dwie z trzech metod. w Belgii (we Wspólnocie Francuskiej i Niemieckojzycznej), Grecji i na Cyprze (do roku 2009/10) ograniczono si do usBug tBumaczy, podczas gdy w BuBgarii, Polsce i SBowacji jedyn stosowan metod jest zatrudnianie osób pomagajcych uczniom i ich rodzinom. Mimo i| na Malcie nie stosuje si obecnie |adnej z tych trzech metod, istnieje mo|liwo[ wdro|enia tego typu procedur w najbli|szej przyszBo[ci ze wzgldu na zwikszajc si liczb uczniów-imigrantów. w krajach, w których publikuje si informacje na temat systemu szkolnictwa w jzykach ojczystych rodzin imigrantów, zatrudnia si zazwyczaj tak|e tBumaczy oraz/lub osoby pomagajce. 1.1. Wikszo[ krajów publikuje informacje na temat systemu szkolnictwa w jzykach ojczystych rodzin imigrantów W okoBo dwóch trzecich krajów publikuje si pisemne informacje o systemie szkolnictwa w kilku jzykach krajów, z których pochodz rodziny imigrantów w danym paDstwie lub regionie. Tego typu informacje dotycz zazwyczaj wszystkich stopni edukacji, od ksztaBcenia przedszkolnego do [redniego II stopnia (szkoBy ponadgimnazjalne). Ogólnie rzecz biorc, tego typu dziaBania s podejmowane od niedawna, a w niektórych krajach (Finlandia i Islandia) dopiero od 2007 i 2008 roku W okoBo poBowie krajów za publikacje na ten temat odpowiadaj instytucje nadzoru nad o[wiat na szczeblu ogólnokrajowym lub centralnym. w Luksemburgu oprócz publikowania przez Ministerstwo Edukacji dokumentów w jzyku francuskim i niemieckim (jzyki oficjalne) oraz portugalskim (jzyk ojczysty 20% uczniów) mediatorzy midzykulturowi i tBumacze - obsBugujcy szkoBy dla uczniów zagranicznych dziaBajce pod egid Ministerstwa Edukacji - przekBadaj na |danie na inne jzyki zaproszenia i/lub listy informacyjne wysyBane do rodziców. w Republice Czeskiej i Liechtensteinie organizacje paDstwowe odpowiedzialne za kwestie spoBeczne publikuj informacje na temat systemu szkolnictwa w wielu jzykach. w Zjednoczonym Królestwie (w Irlandii PóBnocnej) pi wspóBpracujcych ze sob Komisji Edukacji i Bibliotek przygotowaBo stron internetow dla uczniów nowo przybyBych i dla ich rodziców. W niektórych krajach poza inicjatywami podejmowanymi przez ministerstwo odpowiedzialne za edukacj publikacje tego typu wydawane s tak|e przez ró|ne agencje centralne. Na przykBad, w Irlandii takich informacji dostarczaj równie|: Narodowa Rada do spraw Programu Nauczania i Ocen, PaDstwowa Komisja Kwalifikacji Irlandii, Agencja Przyjmowania i Integracji, Ogólnoirlandzki Program dla Rodziców- Imigrantów oraz Jezuicka SBu|ba Uchodzcom. w Portugalii Biuro Wysokiego Komisarza ds. Imigracji i Mniejszo[ci Etnicznych publikuje broszury z ogólnymi informacjami, które podlegaj regularnej aktualizacji i s dostpne na stronie internetowej w jzyku angielskim i rosyjskim. w Finlandii i Norwegii narodowe stowarzyszenia rodziców lub rodzin udzielaj informacji na temat systemu edukacji w jzykach obcych, kierowane do rodzin imigrantów. w Islandii Ministerstwo Spraw SpoBecznych wydaBo w kilku jzykach broszur zawierajc informacje na ró|ne tematy, w tym na temat systemu szkolnictwa. 8 RozdziaB 1: Komunikacja midzy szkoBami a rodzinami imigrantów Rysunek 1.2: Organizacje publikujce pisemne informacje na temat systemu o[wiaty w jzykach ojczystych rodzin imigranckich, ksztaBcenie ogólne (ISCED 0 3), 2007/08 WBadze paDstwowe lub wBadze o[wiatowe szczebla centralnego Inne agencje krajowe lub stowarzyszenia Administracja lokalna lub szkolna Brak informacji w jzykach ojczystych imigrantów Brak danych yródBo: Eurydice. Dodatkowe uwagi Dania: Pisemna informacja na temat systemu o[wiaty w zakresie poziomu 1 i 2 w klasyfikacji ISCED. Znajomo[ jzyka duDskiego jest warunkiem wstpnym dopuszczenia do poziomu 3 ISCED. Niemcy: Pisemne informowanie o systemie o[wiaty jest obowizkiem ministerstw edukacji w poszczególnych landach. Grecja i Polska: Pisemna informacja na temat systemu o[wiaty jest publikowana na szczeblu centralnym w jzyku angielskim. Hiszpania: DziaBania s prowadzone przez poszczególne Wspólnoty Autonomiczne i przez to ró|ni si w zale|no[ci od Wspólnoty. Wikszo[ opracowaBa przewodniki dla imigrantów w ró|nych jzykach, zgodne z zaleceniami ogólnokrajowymi. Cypr: Ministerstwo Edukacji planuje publikowanie informacji na temat systemu szkolnictwa w o[miu jzykach obcych od roku szk. 2009/10. SBowenia: Pisemne informacje na temat systemu edukacji w jzykach obcych przygotowuj organizacje pozarzdowe dla osób proszcych o azyl. Informacje o systemie o[wiaty publikowane na szczeblu centralnym w jzykach obcych odnosz si najcz[ciej do kwestii ogólnych, takich jak struktura systemu edukacji na ró|nych poziomach ksztaBcenia, nabór, oceny oraz procedury wprowadzajce, udziaB rodziców, ich prawa i obowizki. w niektórych krajach informuje si te| o kwestiach bardziej szczegóBowych. Na przykBad Wspólnota Flamandzka Belgii przygotowaBa broszur wyja[niajc polityk równych szans. w Irlandii i Norwegii (szkolnictwo podstawowe i [rednie) narodowe organizacje reprezentujce rodziców wydaBy przewodniki skupiajce si na relacjach midzy rodzicami a szkoB. w Irlandii istnieje te| Ogólnoirlandzki Program dla Rodziców-Imigrantów, który dostarcza informacji na temat szkolnictwa podstawowego i ponadpodstawowego, a tak|e innych  dostpnych w Irlandii i Irlandii PóBnocnej  usBug dla rodziców . W Austrii wydano publikacj w jzykach: bo[niackim/chorwackim/serbskim, tureckim i polskim, skierowan do rodziców uczniów-imigrantów o ograniczonej umiejtno[ci czytania i pisania, wyja[niajc, jak przygotowa dzieci do nauki w szkole, zanim osign wiek obowizku szkolnego. Podkre[lono w niej rol jzyka ojczystego w osiganiu sukcesów edukacyjnych oraz znaczenie 9 Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie wsparcia ze strony rodziców. Broszura, wydana po niemiecku i w piciu innych jzykach, jest skierowana do rodziców dzieci rozpoczynajcych nauk w szkole. Zawiera informacje o zaanga|owaniu rodziców, ich prawach i obowizkach. Na stronie internetowej znajduj si informacje w jzyku bo[niackim/chorwackim/serbskim i tureckim na temat mo|liwo[ci wsparcia jzykowego w edukacji przedszkolnej. w Islandii Ministerstwo Edukacji opublikowaBo w 2008 roku dokument w o[miu jzykach obcych, w których opisano wszystkie szkoBy [rednie II stopnia. Tego rodzaju publikacje s zazwyczaj wydawane w ograniczonej liczbie jzyków, odpowiadajcych jzykom najliczniejszych grup imigrantów. w Hiszpanii, Irlandii (Krajowa Rada Edukacji i Opieki SpoBecznej  NEWB), Zjednoczonym Królestwie (w Irlandii PóBnocnej) i Norwegii pisemna informacja na temat systemu szkolnictwa dostpna jest w ponad dziesiciu jzykach. W jedenastu krajach (zob. rysunek 1.2) administracja lokalna, regionalna lub szkolna dostarcza rodzicom pisemne informacje w kilku jzykach na temat systemu szkolnictwa oraz usBug edukacyjnych, które czasami s dostosowywane do wymagaD jzykowych o bardziej lokalnym charakterze. Tak dzieje si w wielu rejonach Francji w regionalnych centrach zajmujcych si nauczaniem dzieci nowo przybyBych i pochodzcych z rodzin podró|ujcych. Niektóre wBadze samorzdowe w Danii udzielaj rodzicom informacji na temat szkóB i zaj pozalekcyjnych w kilku spo[ród jzyków ojczystych imigrantów. Na Aotwie szkoBy, w których jzykiem wykBadowym jest jeden z o[miu jzyków mniejszo[ci etnicznych, wBadze samorzdowe udostpniaj rodzicom dane na temat systemu edukacji w tych jzykach. W Holandii szkoBy, do których uczszczaj dzieci ubiegajce si o azyl oraz dzieci nowo przybyBych imigrantów, przekBadaj publikowane przez Ministerstwo Edukacji przewodniki zawierajce ogólne informacje na temat systemu szkolnictwa na gBówne jzyki komunikacji lub jzyki ojczyste szczególnie licznych grup imigrantów. Wicej szczegóBowych informacji mo|e by tBumaczonych w trakcie roku szkolnego. Tego typu praktyki bywaj jednak zawieszane w wyniku ogólnonarodowych debat na temat miejsca jzyków ojczystych uczniów-imigrantów w ich ksztaBceniu. W Finlandii centralne wBadze o[wiatowe uruchomiBy projekt wspierajcy rozwój umiejtno[ci wielokulturowych na poziomie lokalnym. Wskazówki do tego projektu zawieraBy szczegóBowe informacje, jakie powinno si dostarcza rodzicom uczniów-imigrantów. Wiele samorzdów lokalnych wydaBo materiaBy informacyjne na temat zaj szkolnych i pozalekcyjnych, odbywajcych si w jzykach u|ywanych przez powstajce lokalnie wspólnoty imigrantów. W Norwegii wBadze Trondheim przygotowaBy w okoBo dwudziestu jzykach standardowe listy dotyczce ró|nych aspektów |ycia szkolnego (zaproszenia na spotkania, pisma na temat znaczenia posyBania dzieci do szkóB, informacje o zajciach pozalekcyjnych itp.). Udostpniane s one rodzicom i szkoBom. Niektóre wBadze lokalne w okolicach Oslo, gdzie mieszka wielu uczniów-imigrantów, rozsyBaj do rodzin imigranckich informacje o edukacji przedszkolnej w jzykach ojczystych. 10 RozdziaB 1: Komunikacja midzy szkoBami a rodzinami imigrantów 1.2. Korzystanie z usBug tBumaczy: cz[ciej zalecenie, rzadziej obowizujce prawo W sytuacjach wymagajcych komunikacji midzy szkoBami a rodzinami imigranckimi na podstawowym i [rednim poziomie ksztaBcenia w wielu krajach korzysta si z usBug tBumaczy. w zale|no[ci od paDstwa mo|e to by ustawowe prawo rodzin, zarzdzenie na poziomie centralnym, które powinno by wprowadzane w |ycie przez szkoBy, niekiedy otrzymujce dedykowane [rodki od wBadz paDstwowych, albo inicjatywa lokalna (zob. rysunek 1.3). Rysunek 1.3: Korzystanie z usBug tBumaczy dla rodzin uczniów-imigrantów, ksztaBcenie ogólne (ISCED 1 3), 2007/08 Zalecenia na szczeblu centralnym i/lub zasoby dostpne na tym szczeblu Brak zaleceD na szczeblu centralnym, inicjatywy lokalne + w niektórych sytuacjach obowizujce prawo Niekorzystanie z usBug tBumaczy Brak danych yródBo: Eurydice. Dodatkowe uwagi Dania: Zalecenia dotyczce korzystania z usBug tBumaczy obejmuj poziomy 0,1 i 2 ISCED. Cypr: w roku szk. 2007/08 usBugi tBumaczy byBy dostpne tylko na poziomie 1 ISCED, ale w kolejnym roku korzystano z nich tak|e w niektórych szkoBach na poziomie 2 ISCED. Poza tym Ministerstwo Edukacji planuje udostpnienie usBug tBumaczy w szkoBach zlokalizowanych w priorytetowych obszarach edukacyjnych, co ma wspomóc komunikacj z rodzinami i uczniami rozpoczynajcymi nauk w roku szk. 2009/10. Aotwa: w szkoBach dwujzycznych rol tBumaczy w komunikacji z rodzicami mog peBni nauczyciele. Luksemburg: w roku szk. 2007/08 tylko mBodzi imigranci zarejestrowani w programie ksztaBcenia zawodowego byli uprawnieni do korzystania z usBug tBumaczy majcych pomóc im w dostosowaniu si w razie potrzeby do specyficznego [rodowiska kulturowego miasta goszczcego. Od stycznia 2009 roku z takich samych usBug mog korzysta dzieci obcokrajowców objte naborem do szkóB podstawowych. Austria: Ministerstwo Edukacji zaleca, by do procedury diagnozowania potrzeb specjalnych zostali wBczeni nauczyciele dwujzyczni, gdy| dzieci z nieodpowiedni znajomo[ci jzyka niemieckiego s czsto traktowane jak dzieci o specjalnych potrzebach. Polska: Od roku szk. 2008/09 przepisy pozwalaj szkoBom, do których uczszczaj dzieci-imigranci, na zatrudnianie asystentów znajcych jzyki ojczyste tych uczniów i mogcych peBni rol tBumaczy. Norwegia: Ustawowe prawo do usBug tBumaczy dotyczy tylko edukacji na poziomie 0 ISCED. 11 Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie Dostp do usBug tBumaczy jest prawem ustawowym w sze[ciu krajach i dotyczy okre[lonej kategorii rodzin imigranckich (uchodzców) lub bardzo szczególnych sytuacji wymagajcych kontaktu midzy rodzinami a szkoBami. w krajach tych, z wyjtkiem Wgier, sytuacje, w których powy|sze prawo nie ma zastosowania, zostaBy objte rzdowymi zaleceniami i zasobami lub inicjatywami lokalnymi. W Estonii centra dla osób ubiegajcych si o azyl s od roku 2005 zobowizane do zapewniania usBug tBumaczy. Maj oni pomaga ubiegajcym si o azyl we wszystkich procedurach administracyjnych, w tym w kontaktach ze szkoBami. Jednak ze wzgldu na niewielk liczb uczniów ubiegajcych si o azyl, przepis ten do dzi[ nie zostaB wprowadzony w |ycie. Na Litwie ubiegajcy si o azyl s uprawnieni do korzystania z usBug tBumaczy przy naborze do szkóB oraz w czasie spotkaD rodziców z nauczycielami w okresie rozpatrywania podaD o udzielenie azylu. Na Wgrzech koszty tBumaczy, biorcych udziaB w procedurze ubiegania si o azyl, która mo|e obejmowa kontakty ze szkoBami, maj by pokrywane przez administracj zajmujc si azylami. w Finlandii wBadze samorzdowe maj obowizek zapewnienia usBug tBumaczy uchodzcom we wszystkich sytuacjach, w jakich mogliby potrzebowa tego rodzaju wsparcia, w tym tak|e w szkoBach. w Szwecji usBugi tBumaczy musz by dostpne w razie potrzeby w trakcie specjalnych spotkaD powitalnych dla nowo przybyBych rodzin. Takie rodziny s ponadto uprawnione do korzystania z usBug tBumaczy w trakcie  dyskusji nad rozwojem osobistym  odbywanej z rodzicami dwa razy w roku. w Norwegii przepisy paDstwowe daj uczniom-imigrantom i ich rodzinom prawo do korzystania z usBug tBumaczy w kontaktach z okre[lonymi sBu|bami paDstwowymi, w tym z instytucjami edukacji przedszkolnej. We wszystkich innych sytuacjach oraz w wikszo[ci pozostaBych krajów korzystanie z usBug tBumaczy nie jest obowizkowe, ale czsto wBadze centralne wyraznie do tego zachcaj. w Republice Czeskiej takie rekomendacje dotycz tylko osób starajcych si o midzynarodow ochron i przebywaj w danym momencie w obozach dla uchodzców. w Niemczech wBadze lokalne zalecaj szkoBom korzystanie w czasie spotkaD i rozmów z rodzicami z pomocy osób znajcych dobrze zarówno jzyk niemiecki, jak i ojczysty jzyk rodziny imigrantów. We Francji rekomendacje dla tBumaczy s wprowadzane lokalnie w odpowiedzi na konkretne potrzeby  na przykBad w czasie naboru, gdy rodzinom przekazuje si wa|ne informacje bdz w celu wprowadzenia ucznia w nowe [rodowisko. TBumaczami mog by ochotnicy pracujcy na rzecz stowarzyszeD dziaBajcych w danej spoBeczno[ci lub czBonkowie rodziny ucznia-imigranta. W SBowenii obcokrajowcy w swoich kontaktach z urzdnikami paDstwowymi mog za|da pomocy tBumacza, ale musz zapBaci za jego usBugi. Dlatego potrzebujce tBumaczenia szkoBy staraj si prosi czBonków rodziny imigrantów lub dwujzycznych uczniów, by peBnili t funkcj. Te metody zaleca te| strategia integrowania uczniów-imigrantów w systemie szkolnictwa z 2007 roku. w Finlandii urzdników zachca si do zapewniania usBug tBumaczy w trakcie spotkaD z rodzinami imigrantów. w Szwecji nie ma bezpo[rednich rekomendacji co do korzystania przez szkoBy z usBug tBumaczy, ale s one zobligowane do zapewnienia skutecznej komunikacji ze wszystkimi rodzicami i dlatego musz stosowa odpowiednie [rodki. W Zjednoczonym Królestwie (w Anglii) Departament do spraw Dzieci, SzkóB i Rodzin radzi, by rozwa|y skorzystanie z pomocy tBumaczy w czasie rozmów o przyjcie dziecka do szkoBy, pierwszych jego ocen, omawiania ewentualnych specjalnych potrzeb edukacyjnych, konsultacji z rodzicami oraz spotkaD z powodu dra|liwych kwestii. w Walii nie obowizuj |adne zalecenia rzdowe, ale niektóre wBadze samorzdowe przygotowuj wBasne rekomendacje dla szkóB. Na przykBad, wBadze Cardiff opracowuj stosowne wytyczne dla szkóB i dostarczaj placówkom list wykwalifikowanych i sprawdzonych przez policj tBumaczy. 12 RozdziaB 1: Komunikacja midzy szkoBami a rodzinami imigrantów W Islandii tBumacze s obecni na spotkaniach informujcych o prawach i obowizkach rodziców, których uczniowie zaczynaj nauk w klasach przygotowawczych oraz, w razie potrzeby, na spotkaniach rodziców z nauczycielami. W kilku krajach, zalecajcych korzystanie z usBug tBumaczy podczas komunikacji z rodzinami imigranckimi, wBadze centralne lub samorzdowe zapewniaj szkoBom okre[lone usBugi lub [rodki finansowe na ten cel. Tak jest na przykBad we Wspólnocie Francuskiej Belgii, gdy mediatorzy odpowiedzialni za rozwizywanie problemów przemocy i wydaleD ze szkóB spotykaj si z rodzinami imigranckimi. Ponadto w ramach programu pilota|owego, prowadzonego od wrze[nia 2007 do grudnia 2008 roku, próbowano wBczy tBumaczy do otoczenia szkolnego, by poprawi komunikacj midzy rodzicami-imigrantami a szkoB ich dzieci. Projekt, wdra|any przez prywatn organizacj i wspóBfinansowany przez rzd Wspólnoty Francuskiej oraz Europejski Fundusz na rzecz Uchodzców, koncentrowaB si na nowo przybyBych, uchodzcach i osobach starajcych si o azyl. W Grecji Ministerstwo Edukacji zaBo|yBo 26 midzykulturowych szkóB na obszarach o znacznym odsetku imigrantów, kBadc nacisk na rekrutacj nauczycieli znajcych jzyki ojczyste uczniów. w placówkach tych nauczyciele mog te| [wiadczy usBugi translatorskie i doradcze dla uczniów- imigrantów. w Hiszpanii wikszo[ Wspólnot Autonomicznych zapewnia szkoBom, w których du| cz[ uczniów stanowi imigranci, usBugi mediatorów, bdcych jednocze[nie tBumaczami. Co wicej, w praktyce placówki te prosz zazwyczaj uczniów lub rodziny mieszkajce w kraju jaki[ czas o peBnienie roli tBumaczy dla nowych uczniów i ich rodzin. W Luksemburgu mediatorzy midzykulturowi [wiadcz usBugi translatorskie w trakcie spotkaD informujcych o systemie szkolnictwa, spotkaD nauczycieli z rodzicami i wizyt u szkolnego lekarza lub psychologa. Obecnie pomoc udzielana jest w jzyku albaDskim, arabskim, kreolskim z Republiki Zielonego Przyldka, chiDskim, hiszpaDskim, wBoskim, japoDskim, perskim, portugalskim, rosyjskim, serbsko-chorwackim i tureckim. Dostp do mediatorów midzykulturowych zapewnia szkoBom biuro uczniów-obcokrajowców, dziaBajce pod egid Ministerstwa Edukacji, które ma wspiera integracj uczniów w obrbie systemu szkolnictwa. Tak|e w Portugalii, w celu komunikowania si z rodzinami posBugujcymi si innymi jzykami, szkoBy mog za|da translatorskich usBug mediatorów spoBeczno- kulturowych, opBacanych przez paDstwo lub wBadze samorzdowe. Na Cyprze mo|na obecnie korzysta z usBug tBumaczy w szkoBach podstawowych, do których uczszczaj uczniowie bdcy cypryjskimi Turkami i uczniowie z niektórych obszarów dawnego Zwizku Radzieckiego. W wielu przypadkach, a zwBaszcza gdy nie ma zaleceD wBadz centralnych lub samorzdowych, dotyczcych korzystania z pomocy tBumaczy, szkoBy musz same ponosi koszty tego typu usBug. w takich sytuacjach pomagaj niekiedy tBumacze  ochotnicy  na przykBad osoby dziaBajce w organizacjach charytatywnych (Wspólnota Niemieckojzyczna Belgii) bdz organizacji pozarzdowych (Irlandia), pracujcych w szkole nauczycieli znajcych dany jzyk (Austria), innych rodziców-imigrantów (Irlandia) lub dwujzycznych czBonków kadry pomocniczej pracujcej w szkoBach (Zjednoczone Królestwo  Anglia). w Irlandii w czasie spotkaD, na których omawia si dra|liwe kwestie, szkoBy same opBacaj usBugi tBumaczy. Niektóre placówki utworzyBy sie i zapewniaj usBugi translatorskie w ramach projektów mediacji kulturowych. Jednak|e odpowiednie [rodki s zapewniane jedynie w przypadku korzystania z Narodowych UsBug Pedagogiczno-Psychologicznych, w szczególnych okoliczno[ciach i dla rodzin uchodzców, na przykBad gdy rodzice stawiaj si w szkole po raz pierwszy, by zarejestrowa dzieci. w Austrii niektóre centra doradztwa szkolnego dla rodzin imigrantów maj tBumaczy znajcych kilka jzyków (zazwyczaj bo[niacki/chorwacki/serbski i turecki), których kieruj do szkóB na |danie. w Norwegii wBadze samorzdowe pokrywaj koszty usBug tBumaczeniowych w trakcie procedury naboru. 13 Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie 1.3. Podmioty odpowiedzialne za przyjmowanie i wprowadzanie uczniów- imigrantów: czsto  nauczyciele, rzadko  ustanowione struktury W Europie w[ród metod stosowanych do promowania komunikacji midzy szkoBami a rodzinami imigrantów rozpowszechnion praktyk jest zatrudnianie osób odpowiedzialnych za przyjmowanie i wprowadzanie uczniów-imigrantów oraz peBnicych rol Bczników z ich rodzinami (zob. rysunek 1.4). Mog to by czBonkowie personelu szkoBy, osoby zatrudnione przez centralne lub lokalne wBadze o[wiatowe albo pracownicy jednostek odpowiedzialnych w szczególny sposób za rodziny imigrantów. Zatrudnianie tego typu kadr bywa niekiedy obowizkowe ze wzgldu na przepisy prawa lub zalecenia kierowane do szkóB bdz samorzdów, a czasami jest inicjatyw podmiotów innych ni| centralne wBadze o[wiatowe, na przykBad samych szkóB. Ogólnie rzecz biorc, wikszo[ przepisów i zarzdzeD regulujcych kwesti kadr pomocniczych zostaBa wydana stosunkowo niedawno. Je[li chodzi o poziomy ksztaBcenia, przewa|ajca cz[ dotyczy poziomów podstawowych i [rednich, ale w Republice Czeskiej, Luksemburgu, SBowenii i Norwegii obejmuje tak|e edukacj przedszkoln. Poni|sze informacje odnosz si do poziomów 1 3 w klasyfikacji ISCED. Rysunek 1.4: Kadry pomocnicze lub lokalne jednostki odpowiedzialne za przyjmowanie i wprowadzanie uczniów- imigrantów, ksztaBcenie ogólne (ISCED 1 3), 2007/08 Kadry pomocnicze zatrudniane na podstawie regulacji lub rekomendacji na szczeblu centralnym Zatrudnianie kadr pomocniczych pozostawiane samorzdom Regulacje lub rekomendacje w sprawie powoBywania lokalnych jednostek integracyjnych Brak kadr pomocniczych lub jednostek lokalnych Brak danych yródBo: Eurydice. 14 RozdziaB 1: Komunikacja midzy szkoBami a rodzinami imigrantów Dodatkowe uwagi Belgia (BE fr  Wspólnota Francuska): Ministerstwo Edukacji udostpnia szkoBom mediatorów szkolnych/domowych do rozwizywania problemów takich jak przemoc. Belgia (BE nl  Wspólnota Flamandzka): SzkoBy, do których uczszcza znaczna grupa dzieci nie posBugujcych si flamandzkim w domu, mog otrzyma do rozdysponowania dodatkowe godziny w celu opracowania zaj lub projektów zwikszajcych zaanga|owanie rodziców i uczniów. BuBgaria: Informacja dotyczy jedynie uczniów bdcych uchodzcami. Republika Czeska: Kadry pomocnicze s dostpne na poziomie ksztaBcenia 0, 1 i 2 wedBug klasyfikacji ISCED dla dzieci korzystajcych z dodatkowej opieki, osób ubiegajcych si o ochron midzynarodow lub azylantów, a na poziomie 1 i 2  dla dzieci pochodzcych z innych krajów czBonkowskich UE. Dania: Na dziaBania umacniajce wspóBprac midzy rodzinami imigrantów a szkoBami zarezerwowano na lata 2008 2011 bud|et w wysoko[ci 14 milionów DKK. Zostanie on spo|ytkowany midzy innymi na doradców szkolnych/domowych. Grecja: w komunikacji z rodzinami stosuje si podej[cie bardziej caBo[ciowe, kBadc nacisk na zatrudnianie kadry pedagogicznej, która zna jzyk ojczysty wikszo[ci uczniów-imigrantów. Aotwa: Nauczyciele pracujcy w szkoBach dla mniejszo[ci etnicznych, do których mog zapisywa si uczniowie-imigranci, czsto sBu| jako kadry pomocnicze dla tych uczniów. Polska: Od roku szk. 2008/09 przepisy pozwalaj szkoBom, do których uczszczaj dzieci-imigranci, na zatrudnianie asystentów znajcych ich jzyki ojczyste i mogcych pomóc w integrowaniu tych uczniów oraz komunikacji z ich rodzinami. Islandia: UchwaBa parlamentarna z 2007 roku dotyczca planu czteroletniego zakBada, |e szkoBy na wszystkich poziomach ksztaBcenia musz [ci[lej wspóBpracowa z rodzinami uczniów-imigrantów oraz wskazuje potrzeb opracowania procedur zwizanych z przyjmowaniem uczniów-imigrantów. Liena poziomiechtenstein: w wydziaBach usBug wBadz samorzdowych i okre[lonych urzdach paDstwowych (Biuro do spraw Edukacji, Biuro do spraw Równych Szans itp.) s zatrudniane osoby odpowiedzialne za zajmowanie si rodzinami imigranckimi. W dziesiciu krajach wBadze o[wiatowe wydaBy zarzdzenia lub zalecenia dotyczce wyznaczania kadr pomocniczych, na poziomie szkolnym lub na poziomie wBadz samorzdowych, które maj wspomaga przyjmowanie i integrowanie uczniów-imigrantów w szkoBach. W Republice Czeskiej osoby, którym udzielono azylu, a tak|e osoby korzystajce z dodatkowej ochrony lub wnioskujce o przyznanie ochrony midzynarodowej, s wBczane do kategorii uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. SzkoBy, do których uczszczaj ci uczniowie, mog prosi finansujce je podmioty o zapewnienie asystentów nauczycieli, którzy pomog im zaadaptowa si w [rodowisku szkolnym i bd wspiera nauczycieli w dziaBaniach edukacyjnych oraz komunikowaniu si z uczniami i ich rodzinami. Ponadto mo|na zatrudnia nauczycieli jako kadry pomocnicze dla dzieci-imigrantów z krajów Unii Europejskiej. W Hiszpanii wikszo[ Wspólnot Autonomicznych wBczyBa pracowników socjalnych w struktur poradnictwa, która mo|e by powizana z jedn lub kilkoma szkoBami. Do ich obowizków nale|y przyjmowanie i obserwowanie wszystkich nowych uczniów, zwBaszcza imigrantów i dzieci pochodzcych ze [rodowisk znajdujcych si w niekorzystnej sytuacji. W Irlandii zatrudnia si nauczycieli pomagajcych uczniom, dla których angielski nie jest pierwszym jzykiem. Nauczyciele ci s odpowiedzialni za zaspokajanie potrzeb swoich podopiecznych w zakresie jzyka angielskiego oraz pomagaj im w spoBecznej integracji w szkole. Istotn rol w promowaniu komunikacji midzy szkoB a rodzinami, a tak|e wBczaniu rodzin w |ycie szkoBy odgrywaj ponadto koordynatorzy Bcznikowi spoBeczno[ci szkolnych, którzy zazwyczaj pracuj z rodzinami ze [rodowisk marginalizowanych (w tym z rodzinami imigranckimi) w szkoBach funkcjonujcych na terenach o niekorzystnej sytuacji spoBecznej i edukacyjnej. We WBoszech okólnik ministerialny z marca 2006 roku, zawierajcy wskazówki co do przyjmowania i integracji dzieci- obcokrajowców, uwzgldnia te| kwesti korzystania z pomocy mediatorów kulturowych i jzykowych w szkoBach, do których uczszczaj ci uczniowie. Zapewniaj oni tak|e usBugi tBumaczeniowe oraz peBni rol mediatorów w czasie spotkaD rodziców z nauczycielami, zwBaszcza w przypadku wystpujcych problemów. 15 Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie Na Litwie na mocy uchwalonych w 2003 roku przepisów o[wiatowych, które dotycz przyje|d|ajcych do kraju dzieci-imigrantów, samorzdy musz zatrudni osob koordynujc edukacj dzieci- imigrantów w obrbie danego samorzdu, a dyrektorzy szkóB s obowizani przekaza organizowanie edukacji dzieci-imigrantów jednemu ze swoich zastpców. w Luksemburgu ministerialna jednostka odpowiedzialna za przyjmowanie nowych uczniów kieruje wszystkich nowo przybyBych uczniów midzy 12 a 18 rokiem |ycia do odpowiednich instytucji szkolnictwa [redniego i dostarcza rodzinom informacji na temat systemu edukacji. Na Wgrzech program edukacji midzykulturowej zaleca, by szkoBy zatrudniaBy nauczycieli specjalizujcych si w nauczaniu wgierskiego jako jzyka obcego, asystenta nauczyciela i psychologa, którzy maj wspiera integracj uczniów-imigrantów, cho w praktyce placówki nie podejmuj tego typu dziaBaD ze wzgldu na niewielk liczb tych uczniów. W Portugalii na podstawie przepisów z 2001 roku zatrudnia si mediatorów spoBeczno-kulturowych do umacniania kontaktów midzy domem, szkoB a spoBeczno[ci. w SBowenii wszystkie poradnie psychologiczne zatrudniajce psychologów, nauczycieli i pracowników socjalnych s od 1999 roku odpowiedzialne za organizowanie spotkaD z uczniami-imigrantami i ich rodzinami, przyjmowanie tych dzieci do spoBeczno[ci szkolnej i [wiadczenie im, ich rodzinom i szkoBom usBug doradczych. w Zjednoczonym Królestwie (w Anglii) rzd zaleca, by szkoBy opracowaBy procedury przyjmowania nowo przybyBych uczniów, których jzykiem ojczystym nie jest angielski, i zatrudniaBy mentora odpowiedzialnego za przyjmowanie wszystkich nowych uczniów. Mentorzy to czsto przyuczajcy si asystenci. w Irlandii PóBnocnej urzdy zajmujce si integracj i ró|norodno[ci spoBeczn prowadz szkolenia i zapewniaj szkoBom pomoc w opracowywaniu procedur wprowadzajcych dla nowo przybyBych uczniów, tak|e tych, dla których angielski jest jzykiem dodatkowym. W piciu krajach lub regionach powstaBy lokalne jednostki udzielajce rodzinom imigranckim informacji i porad na temat edukacji ich dzieci. w Belgii (Wspólnota Flamandzka) rodziny imigranckie, je[li maj pytania lub problemy zwizane z edukacj, obejmujce tak|e sytuacje konfliktów ze szkoBami, mog zawsze skorzysta z lokalnych przedsiwzi integrujcych, które s finansowane przez rzd. w BuBgarii regionalne wBadze o[wiatowe powoBuj specjaln komisj odpowiedzialn za udzielanie odpowiedniego wsparcia uczniom o statusie uchodzców i ich rodzicom. Chodzi przede wszystkim o dostarczanie im informacji na temat odpowiednich szkóB, które zaspokoj ich potrzeby, oraz o nawizanie kontaktu z placówkami, w których potrzeby dzieci-imigrantów bd speBniane we wBa[ciwy sposób. We Francji rol Bcznika midzy rodzin a szkoB peBni regionalne centra zajmujce si nauczaniem nowo przybyBych uczniów i dzieci osób podró|ujcych. w Austrii w ka|dym regionie istnieje centrum doradztwa o[wiatowego dla rodzin imigrantów, którego personel doradza zarówno rodzicom w zakresie ró|nych aspektów edukacji ich dzieci, jak i dyrektorom szkóB i nauczycielom w razie pojawiajcych si problemów. w Zjednoczonym Królestwie (w Walii) rol doradcz peBni urzdy odpowiedzialne za osignicia mniejszo[ci etnicznych. W dziesiciu krajach lub regionach zatrudnianie kadr pomocniczych nie obowizuje na mocy przepisów ogólnokrajowych, ale jest elementem stosowanych praktyk. DziaBania tego typu mog by prowadzone zarówno przez szkoBy, jak i wBadze samorzdowe. a zatem w Republice Czeskiej zatrudnia si niekiedy w szkoBach wyspecjalizowanych nauczycieli, ograniczajc im liczb godzin dydaktycznych, tak by mogli peBni funkcje doradcze i pracowa z dziemi sprawiajcymi problemy wychowawcze. Dyrektorzy szkóB mog tak|e przydzieli tym nauczycielom zadanie dokBadnego monitorowania edukacji obcokrajowców. w Danii w wielu szkoBach z wysokim odsetkiem uczniów dwujzycznych zatrudniane s kadry pomocnicze odpowiedzialne zwBaszcza za integracj tych dzieci. w samorzdach z du| liczb uczniów-imigrantów jest to doradca odpowiedzialny za koordynowanie ich ksztaBcenia i zapewnianie im dostpu do edukacji wysokiej jako[ci. Na przykBad, samorzd w Kopenhadze, w której 30% uczniów to osoby dwujzyczne, zaBo|yB w szkoBach z najwiksz liczb uczniów-imigrantów centra wsparcia jzykowego, w których pracuj kadry pomocnicze 16 RozdziaB 1: Komunikacja midzy szkoBami a rodzinami imigrantów odpowiedzialne za integracj tych uczniów. w niektórych szkoBach w Estonii wyznacza si jednego z nauczycieli lub uczniów do pomocy uczniom-imigrantom w okresie adaptacyjnym oraz do wspierania komunikacji z ich rodzinami. w Holandii niektóre szkoBy okre[laj osoby do po[redniczenia midzy szkoB a rodzinami imigranckimi. w Finlandii szkoBy, do których uczszczaj imigranci, czsto wyznaczaj nauczyciela peBnicego rol koordynatora lub doradcy tych dzieci albo powoBuj mentorów spo[ród innych uczniów. Ponadto niektóre samorzdy na terenach licznie zamieszkanych przez imigrantów zatrudniaj osob koordynujc ksztaBcenie dzieci pochodzcych z tego typu rodzin. w Szwecji wszyscy pracownicy szkoBy s w sposób kolektywny odpowiedzialni za zaspokojenie potrzeb uczniów i rodzin imigranckich w zakresie doradztwa i integracji. Poza tym lokalne samorzdy ponosz odpowiedzialno[ za przyjmowanie imigrantów, co oznacza, |e w razie potrzeby mog one powoBa  kadry pomocnicze lub miejscowe jednostki . Tak|e w Zjednoczonym Królestwie (w Szkocji) do powszechnych praktyk nale|y wykorzystywanie kadr pomocniczych do komunikowania si z rodzinami imigranckimi. W Polsce i SBowacji rol Bcznika midzy rodzinami a szkoBami odgrywaj kadry pomocnicze zatrudnione w o[rodkach dla osób ubiegajcych si o azyl. Pracownicy socjalni i inni pracownicy tych placówek wspóBpracuj ze szkoBami na danymi terenie i staraj si rozwizywa wszelkie problemy w zakresie kontaktów rodziców ze szkoBami, informacji na temat postpów dzieci, dalszych mo|liwo[ci ksztaBcenia itp. W Norwegii ogólnokrajowe stowarzyszenie rodziców uczniów szkóB podstawowych i [rednich i stopnia zorganizowaBo sie rodziców wywodzcych si z ró|nych krgów jzykowych, którzy doradzaj rodzicom i szkoBom w kwestii edukacji dzieci-imigrantów, a rodzicom dostarczaj informacji w ich wBasnym jzyku. 17 ROZDZIAA 2: NAUCZANIE JZYKÓW OJCZYSTYCH DZIECI-IMIGRANTÓW BiegBa znajomo[ jzyka ojczystego jest bardzo wa|na dla uczniów-imigrantów (4). Mo|e uBatwi imigrantom uczenie si jzyka wykBadowego, co bdzie stymulowaBo ich rozwój we wszystkich sferach. Ponadto sposób, w jaki ich jzyk ojczysty jest postrzegany w spoBeczeDstwie goszczcym, pomaga wzmacnia poczucie wBasnej warto[ci i to|samo[ci dzieci-imigrantów oraz ich rodzin. w wikszo[ci krajów europejskich prowadzone s dziaBania o[wiatowe wspierajce i umo|liwiajce uczniom-imigrantom uczenie si jzyka ojczystego. Cz[ tych dziaBaD przygotowano specjalnie pod ktem imigrantów, inne za[ opracowano dla pozostaBych grup uczniów (przedstawicieli mniejszo[ci etnicznych w danym kraju), a w niektórych sytuacjach nawet dla wszystkich uczniów (lekcje jzyka obcego lub pewne formy nauczania dwujzycznego). Nauczanie jzyka ojczystego uczniów- imigrantów jest gBównym przedmiotem niniejszej analizy, sprawdzajcej najwa|niejsze cechy tego nauczania pod ktem docelowych grup uczniów i organizacji. Ze wzgldu na stron organizacyjn podstawowym analizowanym zagadnieniem jest stopieD, w jakim nauczanie jzyka ojczystego zostaBo wBczone w podstawy programowe. Zgodnie z przedstawionym przez Parlament Europejski (5) raportem na temat integracji uczniów-imigrantów, nauczanie prowadzone poza zwykBym programem szkolnym powoduje zwikszenie liczby godzin lekcyjnych i mo|e wywoBywa poczucie odrzucenia spowodowanego przede wszystkim stygmatyzacj z powodu uczszczania na takie lekcje. Gromadzone informacje dotyczyBy przede wszystkim podstawowego i [redniego poziomu ksztaBcenia ogólnego, jako |e dotychczas tylko kilka krajów podjBo kroki zmierzajce do uczenia jzyka ojczystego na etapie edukacji przedszkolnej. PaDstwa te zostaBy wymienione w dalszej cz[ci tekstu. W zakresie nauczania jzyka obcego i ró|nych form nauczania dwujzycznego niniejszy dokument omawia te dziaBania podjte w niektórych krajach, które zapewniaj, |e jzyki udostpniane w ramach tych inicjatyw koresponduj z jzykami, jakimi posBuguj si spoBeczno[ci imigrantów w danym kraju (6). W wielu paDstwach programy edukacyjne przygotowywane dla przedstawicieli mniejszo[ci etnicznych umo|liwiaj okre[lonym grupom imigrantów ukoDczenie edukacji szkolnej w jzyku ojczystym. Jednak takie sytuacje nie s brane pod uwag (7) z wyjtkiem paDstw, w których brak jest konkretnych przepisów regulujcych kwesti nauczania uczniów-imigrantów ich jzyków ojczystych. Dlatego musz oni korzysta z programów nauki jzyka opracowanych dla krajowych mniejszo[ci etnicznych (Aotwa). Na Aotwie osoby nale|ce do estoDskiej, litewskiej, polskiej, biaBoruskiej, |ydowskiej, romskiej i rosyjskiej mniejszo[ci narodowej (stanowice ogóBem okoBo 1/3 wszystkich uczniów) maj mo|liwo[ uczszczania do szkóB, w których jzykiem wykBadowym jest ich jzyk ojczysty. Cho uczniowie ci  najliczniejsz jak dotd grup stanowi Rosjanie  bardzo czsto s czBonkami spoBeczno[ci od dawna zakorzenionych na Aotwie, to niektórzy mimo wszystko speBniaj podane wy|ej cechy imigrantów, gdy| ich rodziny mieszkaj tu krócej ni| od czterech pokoleD. (4) Zobacz Eurydice 2004, Integrating immigrant children into schools in Europe (Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie), s. 51 oraz Migrants, minorities and education. Documenting discrimination and integration in 15 member states of the European Union, Equality and diversity for an inclusive Europe (Migranci, mniejszo[ci i edukacja. Dokumentacja dyskryminacji i integracji w 15 krajach czBonkowskich Unii Europejskiej, równo[ i ró|norodno[ na rzecz inkluzywnej Europy). Studium porównawcze krajów czBonkowskich UE. 2004, s. 78. (5) Raport o integracji imigrantów w Europie poprzez szkoBy i nauczanie wieloetniczne, (2004K2267 (INI)), Komisja kultury i edukacji, autor: Miguel Portas, 2005. (6) SzczegóBowe informacje na temat nauczania jzyków obcych mo|na znalez w: Eurydice, Key Data Teaching languages at schools in Europe (Nauczanie jzyków obcych w szkoBach w Europie  podstawowe dane) 2008. (7) Migracje i formowanie si mniejszo[ci narodowych to zjawiska, które w Europie doprowadziBy do powstania struktur edukacyjnych ró|nych typów i o ró|nych zadaniach. Zobacz Education and Migration, strategies for integrating migrant children in European schools and societies. a synthesis of research findings for policy-makers. (Edukacja i migracja, strategie integracji dzieci-imigrantów w europejskich szkoBach i spoBeczeDstwach. Synteza wyników badaD dla czynników decyzyjnych). Raport przedstawiony Komisji Europejskiej przez prof. dr. Friedricha Heckmanna, z upowa|nienia sieci eksperckiej Nesse, kwiecieD 2008, s. 68-69. 19 Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie Sytuacja na Litwie jest bardzo zbli|ona do Aotwy, z tym |e programy opracowane dla mniejszo[ci etnicznych przyjmuj form nauczania jzyków ojczystych u|ywanych najcz[ciej przez uczniów- imigrantów. Jzykami branymi w tej sytuacji pod uwag s przede wszystkim polski, biaBoruski i rosyjski. Rysunek 2.1: DziaBania edukacyjne zwizane z nauczaniem jzyków ojczystych uczniów-imigrantów, ksztaBcenie ogólne (ISCED 1 3), 2007/08 Rozporzdzenia/regulacje na szczeblu centralnym dotyczce zapewniania nauczania jzyków ojczystych uczniów- imigrantów DziaBania majce na celu zapewnienie [ci[lejszej korelacji midzy nauczanymi jzykami obcymi a jzykami ojczystymi imigrantów Przede wszystkim inicjatywy dobrowolne i prywatne Brak danych yródBo: Eurydice. Dodatkowe uwagi Niemcy: Przepisy dotyczce zapewniania nauczania jzyków ojczystych uczniów-imigrantów s uchwalane na poziomie landów. Aotwa: Uczniowie-imigranci mog korzysta z programów nauczania przygotowanych w jzykach mniejszo[ci dla mieszkajcych w kraju mniejszo[ci etnicznych. Zjednoczone Królestwo (Anglia/Walia): SzkoBy zawsze mogBy naucza jzyków, którymi posBuguj si uczszczajcy do nich uczniowie (z zakresu jzyków nowo|ytnych)  zale|aBo to od decyzji danej placówki. Od roku szk. 2008/09 wprowadzono poprawki do programów nauczania, które maj uBatwi organizacj takich zaj. Zjednoczone Królestwo (Szkocja): w niektórych szkoBach odbywaj si zajcia z kultury i jzyka polskiego. Obja[nienia DokBadne obja[nienia dotyczce poziomów ksztaBcenia, których dotycz przepisy i zalecenia rzdowe w zakresie zapewniania nauczania jzyków obcych uczniów-imigrantów, podano na rysunku 2.1. OkoBo dwudziestu krajów sformuBowaBo przepisy lub zalecenia dotyczce zapewniania przez szkoBy nauczania jzyków ojczystych uczniów-imigrantów (rys. 2.1). w pozostaBych paDstwach nauczanie jzyków ojczystych uczniów-imigrantów zasadza si gBównie na inicjatywach dobrowolnych i prywatnych, które czasem bywaj wspierane przez wBadze centralne lub samorzdowe. w cz[ci krajów, gdzie nie ma stosownych zaleceD, w systemie edukacji jest niewielu uczniów-imigrantów (na przykBad w Niemieckojzycznej Wspólnocie Belgii). w Irlandii bardzo mBody i zró|nicowany charakter imigracji (w skBad której wchodz przedstawiciele ponad 160 narodowo[ci) skBoniB wBadze na pocztku 20 RozdziaB 2. Nauczanie jzyków ojczystych dzieci-imigrantów XXI wieku do przekazania dodatkowych [rodków przede wszystkim na nauczanie jzyka wykBadowego, a nie jzyków narodowych. w roku 2004 rzd holenderski postanowiB znie[ obowizek nauczania kultury i jzyka ojczystego, który istniaB dotychczas na podstawowym poziomie ksztaBcenia, oraz przeznaczy wiksze nakBady na wspieranie uczniów-imigrantów uczcych si jzyka wykBadowego. Nale|y odnotowa, |e nauczanie jzyka wykBadowego jest dziaBaniem priorytetowym tak|e w innych krajach, niezale|nie od tego, czy zapewnia si w nich nauczanie jzyka ojczystego w szkole. W niektórych krajach i regionach podjto niedawno kroki zmierzajce do zbli|enia zakresu nauczanych jzyków obcych do jzyków ojczystych imigrantów. Tak dzieje si w Estonii, Francji, SBowenii i, od roku szk. 2008/09, w Zjednoczonym Królestwie (w Anglii i Szkocji). z wyjtkiem Zjednoczonego Królestwa wszystkie te kraje lub regiony nale| do paDstw, które wydaBy równie| zalecenia odnoszce si do nauczania jzyków ojczystych. 2.1. Dwie gBówne metody organizowania nauczania jzyka ojczystego dla uczniów-imigrantów: porozumienia dwustronne midzy krajami oraz nauczanie finansowane przez narodowy system szkolnictwa W krajach europejskich stosowane s dwie metody realizacji nauczania uczniów-imigrantów ich jzyków ojczystych (zob. rys. 2.2). Pierwsze podej[cie zakBada finansowanie nauczania na mocy porozumieD dwustronnych zawieranych midzy paDstwem goszczcym a paDstwami, z których pochodz najwiksze grupy imigrantów mieszkajce w danym paDstwie. w Polsce, SBowenii (klasy z nauczaniem jzyka ByBej JugosBowiaDskiej Republiki Macedonii) i w Liechtensteinie lekcje jzyków ojczystych dla imigrantów odbywaj si w budynkach szkolnych i s finansowane przez ambasady, konsulaty lub stowarzyszenia kulturalne krajów, z których pochodz uczniowie. Nie ma za[ |adnych umów dwustronnych regulujcych tego typu inicjatywy. Drugie podej[cie, cz[ciej spotykane, zakBada przyjcie zasady, |e wszyscy uczniowie-imigranci maj prawo do nauczania swego jzyka ojczystego, aczkolwiek najcz[ciej okre[la si minimalny próg zapotrzebowania oraz uzale|nia realizacj od dostpno[ci koniecznych [rodków. Zrodki zapewnia narodowy system szkolnictwa. System przyjty przez Hiszpani i SBoweni Bczy elementy obu podej[. Przepisy i zalecenia dotyczce zapewniania uczniom-imigrantom nauczania jzyków ojczystych obejmuj zazwyczaj zarówno ksztaBcenie na poziomie podstawowym, jak i [rednim. Niektóre paDstwa zalecaj, by tego typu dziaBania podejmowa tak|e na poziomie przedszkolnym. We Francuskiej i Flamandzkiej Wspólnocie Belgii, a tak|e w Hiszpanii dziaBania w zakresie nauczania kultury i jzyków ojczystych s na mocy porozumieD dwustronnych prowadzone ju| na poziomie przedszkolnym. w Luksemburgu pogBbianie znajomo[ci jzyków ojczystych imigrantów na poziomie przedszkolnym jest zalecane przez rozporzdzenie ministerialne, które mówi o zatrudnianiu asystenta uczcego jzyka ojczystego. w Szwecji program nauczania na tym poziomie edukacji podkre[la wag zapewniania dzieciom mo|liwo[ci rozwijania znajomo[ci ich jzyka ojczystego. W Norwegii plan opracowany w 2006 roku przez Ministerstwo Edukacji oraz Badanie Zawarto[ci i Celów Edukacji Przedszkolnej zakBada, |e szkoBy musz wspiera dzieci, których jzykiem ojczystym nie jest jzyk wykBadowy, w posBugiwaniu si wBasnym jzykiem, a jednocze[nie aktywnie promowa nauk norweskiego. Rzd zarezerwowaB [rodki na popraw biegBo[ci jzykowej tych dzieci w trakcie edukacji przedszkolnej, które mog by wydane w szczególno[ci na zatrudnianie pracowników o takim samym co imigranci pochodzeniu. 21 Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie Rysunek 2.2: Zapewnianie nauczania jzyka ojczystego uczniom-imigrantom, ksztaBcenie ogólne (ISCED 1 3), 2007/08 Organizowane na mocy porozumieD dwustronnych Finansowane przez placówki dyplomatyczne okre[lonych paDstw Organizowane i finansowane przez system edukacji paDstw goszczcych Brak nauczania organizowanego w obrbie systemu edukacji Brak danych yródBo: Eurydice. Dodatkowe uwagi Belgia (BE fr): w roku szk. 2007/08 nauczanie jzyków ojczystych byBo prowadzone na poziomie 1 i 2 ISCED. We wrze[niu 2008 roku podpisano porozumienie z Portugali i Rumuni, które przedBu|yBo organizacj nauki do poziomu 3 ISCED. Belgia (BE nl): Nauczanie kultur i jzyków ojczystych jest ograniczone do poziomu 1 ISCED. BuBgaria: w roku szk. 2007/08 opracowywano zasady nauczania jzyków ojczystych, ale jak dotd szkoBy nie zapewniaj takiego ksztaBcenia. Dania, SBowenia, Liechtenstein i Norwegia: Przepisy/zalecenia dotyczce zapewniania nauczania jzyków ojczystych uczniom-imigrantom odnosz si do poziomu 1 i 2 ISCED. Niemcy: Porozumienia dwustronne dotyczce nauczania jzyków ojczystych uczniów-imigrantów s zawierane na poziomie landów. Aotwa: Mo|liwo[ uczenia si jzyków ojczystych przez uczniów-imigrantów jest zawarta w programie nauczania jzyków mniejszo[ci uBo|onym z my[l o mieszkajcych w tym kraju mniejszo[ciach narodowych. Wgry: Je[li szkoBy nie maj odpowiedniego zaplecza i kadr, by zorganizowa samodzielnie nauczanie jzyków ojczystych, Ministerstwo Edukacji zaleca zasignicie porady i zwrócenie si o pomoc do placówki dyplomatycznej odpowiedniego kraju. Polska: Osoby nie bdce obywatelami Polski i podlegajce obowizkowi szkolnemu mog uczszcza do klas z jzykiem kraju pochodzenia organizowanych na terenie szkoBy przez placówki dyplomatyczne lub kulturalne tego paDstwa. Takie zajcia s organizowane poza zwykBym planem lekcji i wymagaj zgody dyrektora szkoBy oraz lokalnych wBadz o[wiatowych. SBowenia: Nauczanie jzyka ojczystego w przypadku ByBej JugosBowiaDskiej Republiki Macedonii jest prowadzone na podstawie legislacji BJR Macedonii. Kraj ten dostarcza [rodki na opBacenie nauczycieli, a SBowenia udostpnia placówki. Liechtenstein: Rzd daje mo|liwo[ i miejsce w programie nauczania na zorganizowanie zaj z jzyka ojczystego i historii kraju pochodzenia. Organizacja i finansowanie takich kursów le|y w gestii ambasad, konsulatów lub organizacji kulturalnych (na przykBad tureckiego stowarzyszenia kulturalnego). Biorc pod uwag niewielk powierzchni Liechtensteinu, mog to by ambasady, konsulaty lub organizacje kulturalne z krajach ssiadujcych: Szwajcarii i Austrii. Takie kursy s organizowane poza zwykBym planem lekcji. 22 RozdziaB 2. Nauczanie jzyków ojczystych dzieci-imigrantów 2.1.1. Nauczanie organizowane na podstawie porozumieD dwustronnych dla uczniów z ró|nych krajów: czsto zajcia pozalekcyjne Tam, gdzie istniej porozumienia o nauczaniu jzyków ojczystych, odpowiedzialno[ za [rodki finansowe i podejmowane decyzje jest dzielona midzy dwa paDstwa zawierajce porozumienie. Infrastruktur zapewnia paDstwo goszczce, a nauczyciele s zazwyczaj zatrudniani przez kraj pochodzenia, co gwarantuje im pewn pedagogiczn autonomi. We Francji i Luksemburgu oceny uzyskiwane przez uczniów uczcych si swojego jzyka ojczystego s umieszczane na oficjalnych [wiadectwach. We Wspólnocie Flamandzkiej Belgii, w Niemczech i Francji minimum liczebno[ci grupy uczniów-imigrantów, konieczne do rozpoczcia takiego nauczania, okre[la paDstwo goszczce, natomiast we Wspólnocie Francuskiej Belgii wyznacza je kraj pochodzenia. Nauczanie organizowane na podstawie porozumieD dwustronnych z krajami ojczystymi uczniów- imigrantów jest z definicji dostosowywane do uczniów z okre[lonych krajów, a ich liczba ró|ni si w zale|no[ci od paDstwa (zob. rysunek 2.3). Rysunek 2.3: PaDstwa, które podpisaBy porozumienia dwustronne dotyczce nauczania jzyków ojczystych uczniów-imigrantów; ksztaBcenie ogólne (ISCED 1 3), 2007/08 PaDstwo goszczce PaDstwo pochodzenia Wspólnota Francuska Belgii Grecja, WBochy, Maroko, Portugalia i Turcja Wspólnota Flamandzka Belgii Grecja, WBochy, Maroko, Hiszpania i Turcja Niemcy Chorwacja, Grecja, WBochy, Maroko, Portugalia, Hiszpania i Turcja Hiszpania Maroko i Portugalia Francja Algieria, Chorwacja, WBochy, Maroko, Portugalia, Serbia, Hiszpania, Tunezja i Turcja Luksemburg Portugalia SBowenia Austria, Bo[nia i Hercegowina, Chorwacja, Niemcy, Czarnogóra, Rosja i Serbia yródBo: Eurydice. Dodatkowe uwagi Belgia (BE fr): w roku szk. 2007/08 programy nauczania kultury i jzyka ojczystego organizowane na podstawie porozumieD dwustronnych dotyczyBy tylko poziomu 1 i 2 ISCED. Umowy partnerskie z Portugali i Rumuni podpisane w roku 2008 przedBu|yBy organizacj nauki do poziomu 3 ISCED. Belgia (BE nl): Nauczanie kultury i jzyków ojczystych jest ograniczone do poziomu 1 ISCED. Wymienione wy|ej paDstwa s stronami porozumieD dwustronnych podpisywanych zarówno z krajami czBonkowskimi Unii Europejskiej, jak i paDstwami spoza Wspólnoty, co odzwierciedla historyczny charakter imigracji do tych krajów. Jest kilka tego typu profilów imigracji. w Belgii, Niemczech, Francji i Luksemburgu od dziesicioleci mieszkaj liczne spoBeczno[ci imigrantów zarobkowych, a w Hiszpanii imigracja jest procesem znacznie mBodszym (8). Luksemburg charakteryzuje si najwikszym w Europie odsetkiem 15-letnich uczniów zagranicznych (40,1%) i uczniów, których jzykiem ojczystym jest jzyk obcy(9) (23,7%) (zobacz PISA, 2006). (8) Zobacz Eurydice, Integrating immigrant children into schools in Europe (Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie). 2004. s. 52 oraz Migrants, minorities and education. Documenting discrimination and integration in 15 member states of the European Union, Equality and diversity for an inclusive Europe (Migranci, mniejszo[ci i edukacja. Dokumentacja dyskryminacji i integracji w 15 krajach czBonkowskich Unii Europejskiej, równo[ i ró|norodno[ na rzecz inkluzywnej Europy). Studium porównawcze paDstw czBonkowskich UE. 2004, s.10. (9) Jzyk, który nie jest ani jzykiem wykBadowym, ani innym oficjalnym jzykiem paDstwowym (narodowym, regionalnym lub dialektem niekoniecznie majcym status oficjalny). 23 Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie Nauczanie jzyków na zasadach okre[lonych w porozumieniach dwustronnych obejmuje tak|e elementy kultury ojczystej. Lekcje te odbywaj si najcz[ciej poza normalnymi godzinami lekcyjnymi. Wyjtkami pod tym wzgldem s Hiszpania i Luksemburg, gdzie takie nauczanie jest z reguBy wBczane do standardowego programu szkolnego. W Hiszpanii zajcia dla uczniów pochodzcych z Maroka mog odbywa si w godzinach lekcyjnych, je[li do szkoBy uczszcza znaczna liczba imigrantów. Lekcje jzyka organizowane na podstawie porozumienia dwustronnego z Portugali zawsze odbywaj si w czasie zwykBych zaj. Na poziomie podstawowym na lekcje portugalskiego uczszczaj wszyscy uczniowie, a w klasie obecny jest nauczyciel hiszpaDski i portugalski; niekiedy lekcje portugalskiego odbywaj si w osobnych klasach. Na poziomie szkoBy [redniej portugalski jest przedmiotem fakultatywnym. Oprócz realizowania porozumieD dwustronnych, uzupeBnianych przez zarzdzenia ogólnokrajowe, wikszo[ Wspólnot Autonomicznych Hiszpanii stara si zapewni nauczanie jzyków ojczystych jak najwikszej liczbie uczniów-imigrantów. 2.1.2. Nauczanie organizowane przez paDstwo goszczce dla wszystkich uczniów- imigrantów: czsto zale|ne od dostpno[ci [rodków Prawie w poBowie paDstw (zob. rys. 2.2) nauczanie jzyka ojczystego jest organizowane i opBacane przez paDstwo goszczce. w wikszo[ci oficjalnych rozporzdzeD zaleca si, by szkoBy zapewniaBy nauczanie jzyków ojczystych wszystkim uczniom bdcym imigrantami, niezale|nie od ich statusu (osoby starajce si o azyl, nowo przybyBe itp.) i narodowo[ci. Nauczanie mo|e z zasady dotyczy wielu jzyków. BuBgaria, Republika Czeska, Dania, Litwa i Norwegia okre[liBy szczegóBowe definicje kategorii uczniów-imigrantów uprawnionych do nauczania jzyka ojczystego. W BuBgarii zmieniona pod koniec 2006 roku Ustawa o Edukacji Narodowej stwierdza, |e wszyscy uczniowie, pochodzcy z krajów czBonkowskich Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Szwajcarii, których rodzice s zatrudnieni na terytorium kraju, maj prawo do nauczania jzyka ojczystego, je[li sobie tego |ycz. Minister Edukacji i Nauki utworzyB pod koniec 2008 roku zespóB, który ma przygotowa zaBo|enia do ustawy o zapewnianiu ksztaBcenia w zakresie kultury i jzyka ojczystego. Zgodnie z Dyrektyw Europejsk 77/486 Republika Czeska zachca szkoBy do zapewniania nauczania kultury i jzyka krajów ojczystych uczniom-imigrantom pochodzcym z krajów czBonkowskich Unii Europejskiej, w miar mo|liwo[ci we wspóBpracy z tymi paDstwami. Powy|sze zalecenie jest na razie wypeBniane w niewielkim stopniu z ró|nych powodów, w tym ze wzgldu na brak takich potrzeb. W Danii samorzdy s od roku 2002 zobowizane prawem do zapewniania nauczania jzyków ojczystych tylko dzieciom pracujcych imigrantów, których jzykiem ojczystym nie jest jzyk wykBadowy, pochodzcym z paDstw wymienionych w Dyrektywie Europejskiej 77/486 (paDstwa czBonkowskie UE/EOG, Wyspy Owcze i Grenlandia). Samorzdy mog te| zapewnia nauczanie dzieciom pracujcych imigrantów z innych krajów, pokrywajc zwizane z tym koszty we wBasnym zakresie. Na Litwie ustawodawstwo paDstwowe zaleca, by szkoBy umo|liwiaBy nauk jzyka ojczystego uczniom imigrantów z prawem czasowego lub staBego zamieszkania w kraju oraz dzieciom imigrantów, którzy przybywaj na Litw z zamiarem podjcia pracy lub osiedlenia si. W Norwegii przed rokiem 2007 [rodki wspierajce nauczanie jzyka ojczystego byBy ograniczone do uczniów-imigrantów, których jzyk ojczysty nie jest jzykiem wykBadowym, z niewystarczajc znajomo[ci jzyka norweskiego, i miaBy doprowadzi do zmiany tej sytuacji. Opracowany w roku 2007 plan strategiczny  Równy dostp do edukacji w praktyce! Strategia lepszego nauczania i wikszego udziaBu mniejszo[ci jzykowych w przedszkolach, szkoBach i edukacji zakBadaB, |e imigranci z dobr znajomo[ci jzyka norweskiego tak|e powinni mie mo|liwo[ uczenia si jzyka ojczystego. Jeden z samorzdów wprowadziB w |ycie te zalecenia w ramach programu pilota|owego na zasadzie zaj pozalekcyjnych. StopieD zaanga|owania wBadz centralnych w organizowanie nauczania jzyka ojczystego, kierowane w zasadzie do wszystkich uczniów-imigrantów i opBacane przez paDstwo goszczce, jest ró|ny w poszczególnych krajach, podobnie jak warunki, jakie musz by speBnione, zanim rozpocznie si takie nauczanie. Jednak|e we wszystkich paDstwach decyzja co do tego, czy je organizowa, zale|y od potrzeb i dostpno[ci [rodków finansowych oraz kadr. W Hiszpanii, we WBoszech, na Wgrzech, SBowacji i w Islandii zapewnianie nauczania jzyka ojczystego na ogóB pozostawia si w gestii szkóB i wBadz samorzdowych. w Islandii rozporzdzenia 24 RozdziaB 2. Nauczanie jzyków ojczystych dzieci-imigrantów zalecaj, by przy organizowaniu takiego nauczania szkoBy i wBadze samorzdowe wspóBpracowaBy z rodzicami. W Estonii, Grecji, na Litwie, w Austrii, Finlandii i Szwecji wBadze centralne (lub regionalne, je[li chodzi o obowizkow edukacj w Austrii) ustaliBy minimalny próg, bdcy warunkiem rozpoczcia nauczania jzyka ojczystego. w Estonii i Szwecji wszystkie dzieci-imigranci s formalnie uprawnione do nauczania jzyka ojczystego, je[li sobie tego |ycz. W Estonii od 2004 roku szkoBy s zobowizane do umo|liwienia nauczania kultury i jzyka ojczystego, gdy zbierze si grupa przynajmniej dziesiciu uczniów, których jzykiem ojczystym nie jest jzyk wykBadowy. Koszty takiego nauczania, zarówno je[li chodzi o kadry, jak i [rodki finansowe, pokrywa bud|et paDstwa. Jak dotd jednak, ze wzgldu na niewielk liczb uczniów-imigrantów oraz inne problemy z zasobami, zarzdzenie to bardzo rzadko wprowadzano w |ycie. W Grecji mo|na zorganizowa cztery godziny tygodniowo nadobowizkowych zaj z kultury i jzyka ojczystego, gdy zainteresowanych jest przynajmniej siedmiu uczniów i s wykwalifikowani nauczyciele. Koszty takiego nauczania pokrywa paDstwo. Na Litwie nale|y zapewni nauczanie jzyka ojczystego, gdy powstanie grupa przynajmniej piciu uczniów i jest odpowiedni nauczyciel. W Austrii na poziomie szkolnictwa [redniego II stopnia, organizowanego i finansowanego przez wBadze paDstwowe, minimalna liczba uczniów to 12, ale w praktyce nauczanie jzyka ojczystego rzadko bywa traktowane przez szkoBy priorytetowo. W Finlandii centralne wBadze o[wiatowe przekazuj lokalnym wBadzom o[wiatowym specjalne [rodki na nauczanie jzyka ojczystego - pod warunkiem zebrania przynajmniej czterech uczniów-imigrantów wymagajcych takiego nauczania. W Szwecji uczniom-imigrantom zapewnia si nauczanie w jzykach ojczystych, je[li jest przynajmniej piciu uczniów i nauczyciel; dany jzyk - to jzyk ich codziennej komunikacji. Warunki, które musz zosta speBnione, s mniej restrykcyjne w przypadku nauczania jzyka jednej z piciu mniejszo[ci narodowych (fiDskiego, hebrajskiego, meänkieli, romskiego i lapoDskiego  sami). Nauczanie jzyków ojczystych organizowane i finansowane przez centralne wBadze o[wiatowe odbywa si zazwyczaj poza zwykBymi godzinami lekcyjnymi. Tylko w piciu krajach (Estonia, Litwa, Austria, Szwecja i Norwegia) nauczanie jzyka ojczystego wBcza si czasami do planu lekcji lub jest to zalecane. w Hiszpanii niektóre Wspólnoty Autonomiczne d| do integrowania nauczania kultury i jzyków ojczystych krajów pochodzenia uczniów-imigrantów (nieobjtego zasadami porozumieD dwustronnych) ze szkolnym planem lekcji. W Estonii lekcje jzyków ojczystych dzieci-imigrantów odbywaj si w ramach godzin lekcyjnych. Program zaj ukBadaj nauczyciele prowadzcy lekcje. Wyniki uczniów z tych przedmiotów podlegaj obowizkowej ocenie, która musi by zgodna z procedurami ustalonymi przez szkoBy. W Austrii nauczanie jzyków uczniów, których jzyk ojczysty nie jest wykBadowym, zostaBo wBczone do programu edukacji obowizkowej w cigu poprzedniej dekady, a do programu szkolnictwa [redniego II stopnia w bie|cym dziesicioleciu. Obecnie program nauczania jzyków ojczystych obejmuje 19 jzyków, w tym wiele europejskich, arabski, chiDski, perski i pasztuDski. Obecnie najwicej kursów odbywa si w jzyku bo[niackim/chorwackim/serbskim i tureckim. Nauczanie jzyka ojczystego jest nieobowizkowe i mo|e odbywa si zarówno w czasie normalnych zaj szkolnych (dotyczy to zwBaszcza dwóch najbardziej rozpowszechnionych jzyków imigrantów w wiedeDskich szkoBach podstawowych), jak i w ramach zaj popoBudniowych. Zajcia popoBudniowe organizowane s du|o cz[ciej, zwBaszcza je[li chodzi o jzyki stosunkowo rzadkie i gdy uczniowie uczszczajcy na takie lekcje chodz do ró|nych szkóB. w szkoBach podstawowych nauczanie jzyka ojczystego nie jest oceniane. w szkoBach [rednich oceny s nieobowizkowe.  Jzyk ojczysty mo|e zastpi  jzyk wykBadowy w systemie oceny i wtedy ten drugi jest oceniany jako jzyk obcy. W Norwegii od roku szk. 2007/08 z my[l o uczniach (poziom 1 i 2 ISCED) mówicych jzykami mniejszo[ci jzykowych (w tym dzieciach-imigrantach) i uprawnionych do szczególnej pomocy w nauce norweskiego, opracowano program przedmiotu o nazwie: nauczanie jzyka ojczystego mniejszo[ci jzykowych. Program tego przedmiotu jest planem przej[ciowym, stosowanym do czasu, a| uczniowie bd gotowi do kontynuowania nauczania w ramach zwykBego programu w jzyku norweskim. z tego wzgldu na lekcjach nie stawia si ocen. 25 Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie 2.2. Wiksza zgodno[ midzy zapewnian nauk jzyka obcego a jzykami ojczystymi dzieci-imigrantów Estonia, Francja, SBowenia, a od roku szk. 2008/09 tak|e Zjednoczone Królestwo (Anglia i Walia) podejmuj odpowiednie dziaBania lub zalecaj szkoBom wBczanie jzyków ojczystych spoBeczno[ci imigranckich do zestawu jzyków obcych, których nauczanie umo|liwiaj. W Estonii uczniowie-imigranci zapisani do szkóB podstawowych i [rednich maj od roku 2006 prawo do wyboru swojego jzyka ojczystego jako drugiego obowizkowego jzyka obcego. SzkoBy musz w takich sytuacjach znalez odpowiednich nauczycieli i fundusze, a koszty s pokrywane przez bud|et paDstwa. Jednak dotychczas ze wzgldu na niewielk liczb uczniów-imigrantów przepisy te bardzo rzadko wprowadzano w |ycie. We Francji w roku szk. 2008/09 lekcje kultury i jzyka ojczystego (zwBaszcza hiszpaDskiego, wBoskiego i portugalskiego) na poziomie podstawowym mog by zamienione na nauczanie nowo|ytnego jzyka obcego i w ten sposób zosta wBczone do standardowego programu nauczania i planu lekcji. Jest to mo|liwe od 2005 roku, gdy nauka jzyków obcych staBa si osobnym przedmiotem, stanowicym element podstawowego programu nauczania na tym poziomie edukacji. Nauczanie ojczystego jzyka i kultury na poziomie [rednim coraz cz[ciej bywa zastpowane przez nauczanie nowo|ytnych jzyków obcych, które s cz[ci obowizkowego lub dobrowolnego programu nauczania ucznia. Pewne ograniczenia tego procesu wynikaj z narodowego systemu szkolenia i kwalifikacji nauczycieli jzyków obcych. W SBowenii w ostatnich trzech latach ksztaBcenia obowizkowego uczniowie obcokrajowcy lub bezpaDstwowcy mog wybiera swój jzyk ojczysty jako dodatkowy jzyk obcy, pod warunkiem |e zbierze si odpowiednia liczba uczniów zainteresowanych przedmiotem. w roku szk. 2007/08 nauczanie jzyków obcych na tym poziomie ksztaBcenia, takich jak niemiecki, hiszpaDski, francuski, wBoski, angielski, chorwacki, jzyk ByBej JugosBowiaDskiej Republiki Macedonii, rosyjski i serbski, odzwierciedla zestaw jzyków, jakimi posBuguj si uczniowie-imigranci. W Zjednoczonym Królestwie (Anglii i Walii) szkoBy zawsze mogBy uwzgldnia w nauczaniu nowo|ytnych jzyków obcych te jzyki, którymi posBuguj si uczniowie. Jednak do niedawna byBy one zobowizane do zaproponowania uczniom nauki przynajmniej jednego z oficjalnych jzyków Unii Europejskiej. Wymóg ten zostaB zniesiony w 2008 roku i obecnie szkoBy mog proponowa jzyki z caBego [wiata. Ma to uBatwi wprowadzanie ró|norodnej oferty nauczanych jzyków, odzwierciedlajcej potrzeby lokalnych spoBeczno[ci. Opracowano ponadto bardziej elastyczne metody uznawania osigni uczniów. Maj one za zadanie zachcenie do uczenia si jzyków obcych i zwikszanie elastyczno[ci w stosunku do uczniów, których na przykBad umiejtno[ mówienia w ich jzyku domowym przewy|sza umiejtno[ pisania w tym jzyku. Tradycyjna forma certyfikacji nauczania jzyków obcych w czasie obowizkowej edukacji to GSCE (General Certificate of Secondary Education  egzamin dla uczniów w wieku 16 lat), obejmujca zrównowa|on ocen czterech umiejtno[ci jzykowych (mówienie, sBuchanie, czytanie i pisanie). Taka praktyka bdzie kontynuowana, ale szkoBy bd mogBy proponowa alternatywne formy certyfikacji. Od roku 2009 mo|na si zapisa na krótki kurs GCSE w dwóch wariantach: mówienia i sBuchania lub czytania i pisania. Kwalifikacje Oceny Jzykowej s jeszcze bardziej elastyczne, poniewa| pozwalaj na ocenianie osobno wszystkich umiejtno[ci na niezale|nych poziomach. W Irlandii Departament Edukacji i Nauki utworzyB grup robocz, która ma sprawdzi mo|liwo[ wprowadzenia zaleceD Rady Europy w zakresie wielojzycznego podej[cia do edukacji. DoskonaBy przykBad nauczania dwujzycznego daje Portugalia, gdzie Ministerstwo Edukacji wspiera projekt badawczy nauczania dwujzycznego w klasach portugalsko-mandaryDskich i portugalsko-kreolskich. 26 RozdziaB 2. Nauczanie jzyków ojczystych dzieci-imigrantów 2.3. Kilka narodowych strategii edukacyjnych jest wzmacnianych przez jzykow i kulturow ró|norodno[ w szkoBach Kilka krajów europejskich do systemów edukacji wprowadziBo niedawno strategie odnoszce si do zjawiska migracji, które staraj si traktowa lingwistyczn ró|norodno[ zwizan z jzykami ojczystymi uczniów-imigrantów jako szans i odzwierciedlaj gotowo[ umacniania tej ró|norodno[ci. W Niemczech deklaracja zatytuBowana  Integracja jako szansa  razem dla wikszej równo[ci opublikowana w roku 2007 przez Wspóln Konferencj Ministerstw Edukacji i Spraw Kulturowych oraz organizacje osób o korzeniach imigranckich podkre[liBa w szczególno[ci znaczenie jzykowej ró|norodno[ci oraz wBczania jzyków ojczystych dzieci-imigrantów do codziennego |ycia szkoBy. W Estonii strategia integracyjna 2008 2013 stara si przede wszystkim stworzy warunki  zarówno w dziedzinie edukacji, jak i w innych sferach  w których ka|da osoba bdzie mogBa zachowa swój ojczysty jzyk i kultur. W Hiszpanii "Plan strategiczny obywatelstwa i integracji 2007 2010" obejmuje dziaBania na rzecz zachowania jzyków i rodzimych kultur oraz zapewnia ich ró|norodne promowanie w systemie szkolnictwa. W Portugalii Ministerstwo Edukacji wydaBo w 2005 roku dokument zawierajcy ogólne zalecenia w sprawie promowania rodzimych kultur i jzyków, a tak|e propozycje konkretnych projektów wprowadzajcych w |ycie te zasady. W Finlandii rzdowy plan edukacji i badaD na lata 2007 2012 podkre[la znaczenie uwzgldniania obecno[ci uczniów- imigrantów w szkoBach i prowadzenia dziaBaD, które umo|liwi tym uczniom zarówno odnoszenie sukcesów w obrbie narodowego systemu szkolnego, jak i uczenie si jzyka ojczystego. Podobne strategie przyjBy: Irlandia  w raporcie o narodowej strategii edukacji midzykulturowej, która wejdzie w |ycie w roku 2009; Grecja  w najnowszym strategicznym programie ramowym na temat koniecznych do wprowadzenia praktyk i dziaBaD edukacyjnych; Luksemburg oraz SBowenia  w strategii wBczania uczniów-imigrantów w system szkolnictwa z 2007 roku oraz strategii edukacyjnej i kulturowej na lata 2009 2011. 27 WNIOSKI Nauczanie jzyka ojczystego uczniów-imigrantów jest prowadzone w ró|nych formach, z których nie wszystkie s opracowywane specjalnie z my[l o tych dzieciach. Niektóre kraje stosuj kombinacj podej[: nauczanie uczniów-imigrantów organizowane w ramach porozumieD dwustronnych oraz nauczanie organizowane i finansowane przez narodowy system edukacji (SBowenia) lub nauczanie uczniów-imigrantów poBczone ze [ci[lejsz zale|no[ci midzy nauczanymi jzykami obcymi a jzykami, jakimi posBuguj si spoBeczno[ci imigrantów mieszkajcych w danym kraju (Estonia i Francja). Nauczanie jzyka ojczystego dzieci-imigrantów jest cz[ciej prowadzone na etapie ksztaBcenia obowizkowego ni| w szkolnictwie [rednim II stopnia. Wreszcie w ró|nych krajach nauczanie jzyka ojczystego mo|e by prowadzone poza programem szkolnym dziki inicjatywom ochotniczym i prywatnym, na przykBad organizowanym przez same spoBeczno[ci. Ogólnie rzecz biorc, nie ma systemowej korelacji midzy narodowym profilem imigrantów (10) a rozwizaniami w zakresie nauczania jzyków ojczystych. Jako dowód mo|na przytoczy trzy przykBady. Po pierwsze, Belgia, Niemcy, Francja, Luksemburg, Holandia i Zjednoczone Królestwo maj dBug tradycj migracji w zwizku z przeszBo[ci kolonialn, charakterem gospodarki lub obydwoma tymi czynnikami (Eurydice 2004). Std wynikaj ró|nice w rozwizaniach nauczania jzyków ojczystych. Pierwsze cztery paDstwa wybraBy porozumienia dwustronne, którym w przypadku Francji towarzyszy polityka stopniowego zastpowania lekcji kultury i jzyka ojczystego opracowywanych z my[l o uczniach- imigrantach lekcjami jzyków obcych dla wszystkich uczniów. Holandia, gdzie w przeszBo[ci tak|e organizowano nauczanie jzyka i kultury rodzimej uczniów-imigrantów, kilka lat temu zdecydowaBa si poBo|y nacisk na nauczanie imigrantów jzyka wykBadowego. Wreszcie w Zjednoczonym Królestwie nie podejmowano dziaBaD zwizanych z mo|liwo[ci nauczania dzieci-imigrantów jzyków ojczystych w ramach programu szkolnego, ale obecnie w Anglii i Walii umo|liwia si szkoBom wprowadzanie szerszej oferty nauczanych jzyków obcych. W drugiej grupie krajów, Estonii, Aotwie i Litwie, od momentu odzyskania niepodlegBo[ci imigracja utrzymywaBa si na niskim poziomie. PaDstwa te rozwinBy struktury nauczania dwujzycznego dla mniejszo[ci narodowych zasiedziaBych w tych krajach, którymi mog te| zosta objci uczniowie- imigranci. Jednak|e nie wszystkie przyjBy takie same zasady nauczania jzyków ojczystych. Estonia i Litwa wydaBy rozporzdzenia odzwierciedlajce znaczenie zapewniania uczniom-imigrantom nauczania jzyków ojczystych, podczas gdy prawodawstwo Botewskie nie zakBada tego typu dziaBaD na rzecz uczniów-imigrantów, Warto wspomnie, |e paDstwa, w których nauka jzyka ojczystego jest niekiedy wBczana do programu szkolnego, ró|ni si pod wzgldem historii i skali imigracji. Narodowe strategie, doceniajce znaczenie jzykowej i kulturowej ró|norodno[ci w systemie szkolnym, opracowano zarówno w krajach, w których imigracja jest zjawiskiem stosunkowo nowym, jak i w tych, gdzie imigracja ma charakter historyczny oraz w paDstwach o ró|nych odsetkach imigrantów w spoBeczno[ciach szkolnych. Ogólnie rzecz biorc, zdecydowana wikszo[ krajów wspiera nauczanie jzyków ojczystych uczniów- imigrantów, ale niektóre sygnalizuj, |e wprowadzenie ich w |ycie mo|e by ograniczone ze wzgldu na dostpno[ kadr. (10) Na ten temat zobacz: kraje czBonkowskie Unii Europejskiej, ibid. 29 GLOSARIUSZ Kody paDstw EU-27 Unia Europejska NL Holandia AT Austria BE Belgia PL Polska BE fr Belgia  Wspólnota Francuska PT Portugalia BE de Belgia  Wspólnota RO Rumunia Niemieckojzyczna BE nl Belgia  Wspólnota Flamandzka SI SBowenia BG BuBgaria SK SBowacja CZ Republika Czeska FI Finlandia DK Dania SE Szwecja DE Niemcy UK Zjednoczone Królestwo EE Estonia UK-ENG Anglia EL Grecja UK-WLS Walia ES Hiszpania UK-NIR Irlandia PóBnocna FR Francja UK-SCT Szkocja IE Irlandia IT WBochy PaDstwa Trzy paDstwa z Europejskiego Stowarzy- CY Cypr EFTA/EEA szenia Wolnego Handlu bdce czBonkami LV Aotwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego LT Litwa LU Luksemburg IS Islandia HU Wgry LI Liechtenstein MT Malta NO Norwegia Kod statystyczny : Brak danych 31 Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie Midzynarodowa Standardowa Klasyfikacja WyksztaBcenia (ISCED 1997) Midzynarodowa Standardowa Klasyfikacja WyksztaBcenia (ISCED) to instrument sBu|cy do midzynarodowego zestawiania statystyk dotyczcych edukacji. Obejmuje dwie krzy|ujce si zmienne: poziomy i zakresy edukacji z uzupeBniajcymi wymiarami orientacji: ogólnej/zawodowej/przedzawodowej oraz przeznaczenia na rynku edukacyjnym/rynku pracy. Obecna wersja, ISCED 97 (11), wyró|nia siedem poziomów ksztaBcenia (od ISCED 0 do ISCED 6). ISCED przyjmuje empirycznie, |e jest kilka kryteriów, które mog pomóc w przypisaniu programów nauczania do poziomów edukacji. w zale|no[ci od rozwa|anego poziomu i typu ksztaBcenia nale|y ustanowi hierarchiczny system rankingowy kryteriów podstawowych i uzupeBniajcych (standardowe kwalifikacje pocztkowe, minimalne wymagania dopuszczajce, minimalny wiek, kwalifikacje kadry itp.). Wyró|niane s nastpujce poziomy: " ISCED 0: Edukacja przedszkolna " ISCED 1: Szkolnictwo podstawowe " ISCED 2: Szkolnictwo [rednie i stopnia " ISCED 3: Szkolnictwo [rednie II stopnia " ISCED 4: Edukacja po szkolnictwie [rednim przed szkolnictwem wy|szym " ISCED 5: Pierwszy etap studiów w szkolnictwie wy|szym " ISCED 6: Drugi etap studiów w szkolnictwie wy|szym Niniejszy dokument dotyczy jedynie poziomów ISCED od 0 do 3. Dostarcza szczegóBowych informacji na temat nastpujcych etapów ksztaBcenia: ISCED 0: Edukacja przedszkolna Edukacja przedszkolna jest definiowana jako pocztkowy stopieD zorganizowanego nauczania. Odbywa si w szkoBach lub osobnych placówkach i jest przeznaczona dla dzieci powy|ej 3 lat. ISCED 1: Szkolnictwo podstawowe Ten poziom zaczyna si zazwyczaj pomidzy 5 a 7 rokiem |ycia, jest obowizkowy we wszystkich paDstwach i na ogóB trwa od czterech do sze[ciu lat. ISCED 2: Szkolnictwo [rednie i stopnia Kontynuuje najwa|niejsze programy nauczania szkolnictwa podstawowego, cho nauczanie jest zazwyczaj bardziej skoncentrowane na przedmiotach. Zazwyczaj koniec tego poziomu zbiega si z koDcem ksztaBcenia obowizkowego. ISCED 3: Szkolnictwo [rednie II stopnia Poziom ten zaczyna si zazwyczaj wraz z koDcem ksztaBcenia obowizkowego. Wiek pocztkowy to najcz[ciej 15 lub 16 lat. z reguBy wymagane s okre[lone kwalifikacje (testy koDcowe edukacji obowizkowej), stawiane s tak|e inne minimalne wymagania wstpne. Nauczanie jest czsto skoncentrowane na przedmiotach w stopniu jeszcze wikszym ni| w przypadku poziomu 2 ISCED. Nauka na poziomie 3 ISCED trwa od dwóch do piciu lat. (11) http://unescostat.unesco.org/en/pub/pub0.htm 32 SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1.1: DziaBania poprawiajce komunikacj midzy szkoBami a rodzinami imigrantów, ksztaBcenie ogólne (ISCED 0 3), 2007/08 7 Rysunek 1.2: Organizacje publikujce pisemne informacje na temat systemu o[wiaty w jzykach ojczystych rodzin imigranckich, ksztaBcenie ogólne (ISCED 0 3), 2007/08 9 Rysunek 1.3: Korzystanie z usBug tBumaczy dla rodzin uczniów-imigrantów, ksztaBcenie ogólne (ISCED 1 3), 2007/08 11 Rysunek 1.4: Kadry pomocnicze lub lokalne jednostki odpowiedzialne za przyjmowanie i wprowadzanie uczniów-imigrantów, ksztaBcenie ogólne (ISCED 1 3), 2007/08 14 Rysunek 2.1: DziaBania edukacyjne zwizane z nauczaniem jzyków ojczystych uczniów-imigrantów, ksztaBcenie ogólne (ISCED 1 3), 2007/08 20 Rysunek 2.2: Zapewnianie nauczania jzyka ojczystego uczniom-imigrantom, ksztaBcenie ogólne (ISCED 1 3), 2007/08 22 Rysunek 2.3: PaDstwa, które podpisaBy porozumienia dwustronne dotyczce nauczania jzyków ojczystych uczniów-imigrantów, ksztaBcenie ogólne (ISCED 1 3), 2007/08 23 33 PODZIKOWANIA AGENCJA WYKONAWCZA DS. EDUKACJI, KULTURY i SEKTORA AUDIOWIZUALNEGO P9 EURYDICE Avenue du Bourget 1 (BOU2) B-1140 Bruxelles (http://www.eurydice.org) Redaktor zarzdzajcy Arlette Delhaxhe Autor Isabelle De Coster SkBad i grafika Patrice Brel Koordynator produkcji Gisèle De Lel 35 KRAJOWE BI URA EURYDI CE BELGIA (BELGIQUE / BELGIË) NIEMCY (DEUTSCHLAND) Unité francophone d Eurydice Ministère de la Communauté française Eurydice-Informationsstelle des Bundes Direction des Relations internationales EU-Büro des Bundesministeriums für Bildung und Forschung Boulevard Léopold II, 44  Bureau 6A/002 (BMBF) / PT-DLR 1080 Bruxelles Carnotstr. 5 Opracowanie materiaBu krajowego: zbiorowe; Christelle 10587 Berlin Ladavid (Direction générale de l'enseignement obligatoire) Eurydice-Informationsstelle der Länder im Sekretariat der Eurydice Vlaanderen / Internationale Projecten Kultusministerkonferenz Ministerie Onderwijs en Vorming Lennéstrasse 6 Hendrik Consciencegebouw 7C10 53113 Bonn Koning Albert II  laan 15 Opracowanie materiaBu krajowego: Brigitte Lohmar 1210 Brussel Opracowanie materiaBu krajowego: Chris Deloof (czBonek ESTONIA (EESTI) WydziaBu Podstawowego i NiepeBnowymiarowego Nauczania Sztuk), Frederic Roekens (czBonek WydziaBu Edukacji Eurydice Unit Zredniej i Osób DorosBych) SA Archimedes Koidula 13A Eurydice-Informationsstelle der Deutschsprachigen 10125 Tallinn Gemeinschaft Opracowanie materiaBu krajowego: Maie Soll (doradca, Agentur für Europäische Bildungsprogramme VoG Ministerstwo Edukacji i BadaD) Gospertstrasse 1 4700 Eupen IRLANDIA (ÉIRE / IRELAND) Opracowanie materiaBu krajowego: Leonhard Schifflers (ekspert) Eurydice Unit Department of Education and Science International Section BUAGARIA (BULGARIA) Marlborough Street Eurydice Unit Dublin 1 European Integration and International Organisations Opracowanie materiaBu krajowego: zbiorowe Division European Integration and International Cooperation GRECJA (ELLÁDA) Department Ministry of Education and Science Eurydice Unit 15, Graf Ignatiev Str. Ministry of National Education and Religious Affairs 1000 Sofia Directorate of European Union Opracowanie materiaBu krajowego: zbiorowe Section C  Eurydice 37 Andrea Papandreou Str. (Office 2168) 15180 Maroussi (Attiki) REPUBLIKA CZESKA ( ESKÁ REPUBLIKA) Opracowanie materiaBu krajowego: Athina Plessa-Papadaki Eurydice Unit (Dyrektor ds. Unii Europejskiej) i Anastasia Kostakis Institute for Information on Education (Jednostka Eurydice) Senová~né nám. 26 P.O. Box .1 HISZPANIA (ESPAÑA) 110 06 Praha 1 WkBad jednostki: Helena Pavlíková Unidad Española de Eurydice CIDE  Centro de Investigación y Documentación Educativa (MEPSYD) DANIA (DANMARK) c/General Oraa 55 Eurydice Unit 28006 Madrid CIRIUS Opracowanie materiaBu krajowego: Flora Gil Traver, Antonia Fiolstræde 44 Parras Laguna, Fátima Rodríguez Gómez, Patricia Vale- 1171 København K Vasconcelos Cerveira Opracowanie materiaBu krajowego: Lise Andersen, Anders Vrangbæk Riis, Anette Muus 36 FRANCJA (FRANCE) LIECHTENSTEIN Unité française d Eurydice Informationsstelle Eurydice Ministère de l Enseignement supérieur et de la Recherche Schulamt Direction de l évaluation, de la prospective et de la Austrasse 79 performance 9490 Vaduz Mission aux relations européennes et internationales Opracowanie materiaBu krajowego: zbiorowe 61-65, rue Dutot 75732 Paris Cedex 15 LITWA (LIETUVA) Opracowanie materiaBu krajowego: Thierry Damour przy wspóBpracy z direction générale de l'enseignement scolaire Eurydice Unit (Ministerstwo Edukacji Narodowej) Ministry of Education and Science A. Volano g. 2/7 01516 Vilnius ISLANDIA (ÍSLAND) Opracowanie materiaBu krajowego: Danut Kolesnikova Eurydice Unit Ministry of Education, Science and Culture LUKSEMBURG (LUXEMBOURG) Office of Evaluation and Analysis Sölvhólsgötu 4 Unité d Eurydice Ministère de l Éducation nationale et de la Formation 150 Reykjavik professionnelle (MENFP) Opracowanie materiaBu krajowego: Védís Grönvold 29, Rue Aldringen 2926 Luxembourg WAOCHY (ITALIA) Opracowanie materiaBu krajowego: Marguerite Krier, Mike Unità italiana di Eurydice Engel Agenzia Nazionale per lo Sviluppo dell Autonomia Scolastica (ex INDIRE) WGRY (MAGYARORSZÁG) Ministero della Pubblica Istruzione Ministero dell Università e della Ricerca Eurydice Unit Ministry of Education and Culture Palazzo Gerini Via Buonarroti 10 Szalay u. 10-14 50122 Firenze 1055 Budapest Opracowanie materiaBu krajowego: Katalin Zoltán Opracowanie materiaBu krajowego: Antonella Turchi (koordynacja); ekspert: András Forgács CYPR (KYPROS) MALTA Eurydice Unit Eurydice Unit Ministry of Education and Culture Kimonos and Thoukydidou Directorate for Quality and Standards in Education Ministry of Education, Culture, Youth and Sport 1434 Nicosia Great Siege Rd Opracowanie materiaBu krajowego: Christiana Haperi; Floriana VLT 2000 eksperci wewntrzni: George Dionyssiou (Departament Opracowanie materiaBu krajowego: Raymond Camilleri Zredniego KsztaBcenia OgólnoksztaBccego), Andreas Tsiakkiros (Department KsztaBcenia Podstawowego), (koordynacja); ekspert: Josephine Vassallo (Asystent Dyrektora, Dyrektoriat ds. Jako[ci i Standardów KsztaBcenia) Ministerstwo Edukacji i Kultury AOTWA (LATVIJA) HOLANDIA (NEDERLAND) Eurydice Nederland Eurydice Unit Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap LLP National Agency  Academic Programme Agency BlaumaFa iela 22 Directie Internationaal Beleid IPC 2300 / Kamer 08.047 1011 Riga Postbus 16375 Opracowanie materiaBu krajowego: Krist+ne Neimane 2500 BJ Den Haag Opracowanie materiaBu krajowego: Chiara Wooning; Peter Winia (Departament Edukacji Podstawowej, Ministerstwo Edukacji, Kultury i Nauki) 37 NORWEGIA (NORGE) SAOWACJA (SLOVENSKÁ REPUBLIKA) Eurydice Unit Eurydice Unit Ministry of Education and Research Slovak Academic Association for International Cooperation Department of Policy Analysis, Lifelong Learning and Staré grunty 52 International Affairs 842 44 Bratislava Akersgaten 44 Opracowanie materiaBu krajowego: zbiorowe z udziaBem 0032 Oslo eksperta zewntrznego: Gabriela Aichova Opracowanie materiaBu krajowego: zbiorowe FINLANDIA (SUOMI / FINLAND) AUSTRIA (ÖSTERREICH) Eurydice Finland Eurydice-Informationsstelle Finnish National Board of Education Bundesministerium für Unterricht, Kunst und Kultur  I/6b P.O. Box 380 Minoritenplatz 5 00531 Helsinki 1014 Wien Opracowanie materiaBu krajowego: zbiorowe Opracowanie materiaBu krajowego: ekspert: Elfie Fleck (Austriackie Ministerstwo Edukacji, Sztuki i Kultury) SZWECJA (SVERIGE) Eurydice Unit POLSKA Ministry of Education and Research Eurydice Unit 103 33 Stockholm Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Opracowanie materiaBu krajowego: zbiorowe LLP Agency Mokotowska 43 TURCJA (TÜRKIYE) 00-551 Warszawa Opracowanie materiaBu krajowego: Magdalena Górowska- Eurydice Unit Fells, Beata PBatos; ekspert: Barbara Skaczkowska MEB, Strateji Geli_tirme Ba_kanlii (SGB) (Ministerstwo Edukacji Narodowej) Eurydice Birimi Merkez Bina Giri_ Kat B-Blok NO 1 Kizilay 06100 Ankara PORTUGALIA (PORTUGAL) Unidade Portuguesa da Rede Eurydice (UPRE) ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO (UNITED Ministério da Educação KINGDOM) Gabinete de Estatística e Planeamento da Educação (GEPE) Eurydice Unit for England, Wales and Northern Ireland Av. 24 de Julho, 134  4.º National Foundation for Educational Research (NFER) 1399-54 Lisboa The Mere, Upton Park Opracowanie materiaBu krajowego: Rosa Fernandes; Slough SL1 2DQ ekspert: Lina Varela (Dyrektoriat Generalny ds. Innowacji Opracowanie materiaBu krajowego: Sigrid Boyd i Rozwoju Programów KsztaBcenia) Eurydice Unit Scotland International Team RUMUNIA (ROMÂNIA) Schools Directorate Eurydice Unit 2B South National Agency for Community Programmes in the Field of Victoria Quay Education and Vocational Training Edinburgh Calea Serban Voda, no. 133, 3rd floor EH6 6QQ Sector 4 Opracowanie materiaBu krajowego: Jednostka Narodowa oraz 040205 Bucharest Szkocka Polityka Rzdowa SAOWENIA (SLOVENIJA) Eurydice Unit Ministry of Education and Sport Office for Development of Education (ODE) Masarykova 16/V 1000 Ljubljana Opracowanie materiaBu krajowego: Tatjana Plevnik; ekspert zewntrzny: Dragica Motik (Narodowy Instytut Edukacji) 38 EACEA; Eurydice Integrating Immigrant Children into Schools in Europe: Measures to foster communication with immigrant families and heritage language teaching for immigrant children Integracja dzieci-imigrantów w szkoBach w Europie. Promowane dziaBania: komunikacja z rodzinami imigrantów i nauczanie jzyka ojczystego dzieci-imigrantów Bruksela: Eurydice 2009  38 stron Deskryptory: imigrant, emigrant, integracja uczniów, relacje rodzic szkoBa, informacje dla rodziców, mediator, nauczanie jzyka ojczystego, to|samo[ kulturowa, szkolnictwo podstawowe, szkolnictwo [rednie i stopnia, analiza porównawcza, EFTA, Unia Europejska

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
(OPIS) Propozycje posiłków dla dzieci w przedszkolach i szkołach
Dzieci z cukrzycą a szkoła
Morawska BADANIA NAD IMIGRACJĄ ETNICZNOŚCIĄ W EUROPIE I STANACH ZJEDNOCZONYCH ANALIZA PORÓWNAWCZA
Przemoc i agresja w szkołach w Europie
Ewolucja placu zabaw Koncepcja przestrzeni zabaw dla dzieci w Europie i Stanach Zjednoczonych
integracja imigrantow
SzkołaBezpiecznegoInternetu dzieci
Kossewska Joanna Współczesne modele integracji szkolnej dzieci niepełnosprawnych (art)
integracja w europie (2)
neuro sensomotoryczna integracja odruchów u dzieci niepełnosprawnych
dla dzieci 4
integracja funkcji

więcej podobnych podstron