��R. Carnap FILOZOFIA I SKA
ADNIA LOGICZNA Fragment ksi
|
ki pt. Philosophy and Logical Syntax London 1935 Cz. I. Odrzucenie metafizyki Weryfikowalno[

Rozwa|
ania filozoficzne dotycz
zazwyczaj bardzo wielu r�|
nych kwestii. Zajm
si
tutaj trzema rodzajami problem�w tradycyjnej filozofii. Dla prostoty nazw
te trzy typy problem�w: Metafizyk
, Psychologi
i Logik
. S
to nie tyle trzy odr
bne dziedziny, co trzy skB
adniki wyst
puj
ce w wi
kszo[
ci stanowisk filozoficznych-skB
adnik metafizyczny, psychologiczny i logiczny. Niniejsze rozwa|
ania b
d
nale|
aB
y do trzeciej dziedziny - zajmiemy si
tutaj analiz
logiczn
funkcj
analizy logicznej jest analizowanie" caB
ej wiedzy wszystkich twierdzeD
, zar�wno nauki jak i |
ycia codziennego; analiza ta ma uczyni
jasnym sens ka|
dego z tych twierdzeD
oraz wyja[
ni
zwi
zki mi
dzy nimi zachodz
ce. Jednym z podstawowych zadaD
analizy logicznej okre[
lonego zdania jest znalezienie metody weryfikacji tego zdania. Pytanie brzmi: "co stwierdza dane zdanie ?" lub: "w jaki spos�b mo|
emy dowiedzie
si
czy jest ono prawdziwe, czy faB
szywe?" Pytanie to nazywaj
filozofowie pytaniem epistemologicznym. Epistemologia czyli filozoficzna teoria poznania nie jest niczym innym jak szczeg�ln
cz
[
ci
analizy logicznej, jest ona ponadto poB

czona zazwyczaj z pewnymi psychologicznymi zagadnieniami procesu poznania. Jaka jest metoda weryfikacji zdania? Musimy wyr�|
ni
dwa rodzaje weryfikacji: weryfikacj
po[
redni
i bezpo[
redni
. Je[
li pytamy o zdanie, kt�re twierdzi co[
o aktualnym postrze|
eniu, np. "w tej chwili widz
czerwony kwadrat na niebieskim tle", to zdanie rno|
e by
sprawdzone bezpo[
rednio za pomoc
mojego aktualnego postrze|
enia. Gdy obecnie widz
czerwony kwadrat na niebieskim tle, to zdanie powy|
sze zostaB
o bezpo[
rednio zweryfikowane za pomoc
wzroku; je[
li nie widz
, to zostaje ono odrzucone. Istnieje niew
tpliwie wiele wa|
nych problem�w zwi
zanych z bezpo[
redni
weryfikacj
, pominiemy je jednak w tej chwili i zajmiemy si
weryfikacj
po[
redni
, kt�ra jest dla nas istotniejsza. Zdanie P, kt�re nie jest bezpo[
rednio weryfikowalne, mo|
e by
zweryfikowane jedynie poprzez bezpo[
redni
weryfikacj
zdaD
wydedukowanych z P lub w oparciu o zdania ju|
zweryfikowane. Wez
my zdanie Pi: "ten klucz jest zrobiony z |
elaza." Istnieje wiele sposob�w weryfikacji tego zdania: np. kB
ad
klucz koB
o magnesu i spostrzegam, |
e klucz jest przyci
gany. Moje rozumowanie wygl
da wtedy nast
puj
co: Przestanki: P r. "Ten klucz jest zrobiony z |
elaza" - zdanie, kt�re ma by
sprawdzone. P2-. "Je[
li przedmiot |
elazny poB
o|
y
w pobli|
u magnesu, to podlega on przyci
ganiu", jest to .prawo fizyczne ju|
zweryfikowane. Py. "Ten przedmiot-sztabka jest magnesem", zdanie ju|
zweryfikowane. P4'. "Klucz zostaB
poB
o|
ony w pobli|
u sztabki", zdanie to weryfikujemy obecnie drog
obserwacji. W oparciu o te cztery przesB
anki mo|
emy wydedukowa
nast
puj
c
konkluzj
: PS: "Klucz zostanie przyci
gni
ty przez sztabk
". To zdanie mo|
emy sprawdzi
za pomoc
bezpo[
redniej obserwacji. Patrz
c widzimy, |
e klucz jest lub nie jest przyci
gany. W pierwszym przypadku jest to pozytywny przykB
ad, przykB
ad weryfikacji zdania PI, w drugim mamy przykB
ad negatywny, przykB
ad odrzucenia zdania PI. W wypadku pierwszym sprawdzanie zdania P nie jest zakoD
czone. Mo|
emy powt�rzy
sprawdzanie za pomoc
magnesu, tzn. mo|
emy przy pomocy tych samych przesB
anek wyprowadzi
inne zdania podobne do PS. Po takim sprawdzeniu lub zamiast niego mo|
emy robi
pr�by elektryczne, optyczne, chemiczne itp. Je|
eli w tych wszystkich dalszych wypadkach wyniki pr�b b
d
pozytywne, to pewno[

zdania PI stopniowo wzrasta. Mo|
emy osi
gn

stopieD
pewno[
ci wystarczaj
cy dla? wszelkich praktycznych potrzeb, lecz absolutnej pewno[
ci nigdy nie osi
gniemy. Ilo[

sposob�w sprawdzania PI przy pomocy innych zdaD
ju|
zweryfikowanych lub daj
cych si
bezpo[
rednio zweryfikowa
jest nieskoD
czona. Zawsze wi
c istnieje mo|
liwo[

znalezienia przykB
adu negatywnego, nawet je[
li jest to maB
o prawdopodobne. Z tego wzgl
du zdanie PI nigdy nie mo|
e zosta
zupeB
nie zweryfikowane. Dlatego nazywamy je hipotez
. Rozwa|
yli[
my dot
d indywidualne zdanie dotycz
ce pojedynczej rzeczy. Gdy wez
miemy pod uwag
zdanie og�lne dotycz
ce wszystkich rzeczy w jakiejkolwiek chwili i miejscu, czyli tak zwane prawo przyrody, to jest zupeB
nie jasne, |
e ilo[

pr�b sprawdzaj
cych jest nieskoD
czona i zdanie takie jest hipotez
. Ka|
de zdanie nauki jest albo stwierdzeniem aktualnej percepcji czy do[
wiadczenia i jest przez nie weryfikowane, albo twierdzeniem, z kt�rego wyprowadza si
inne twierdzenia bezpo[
rednio weryfikowalne lub zweryfikowane. A co powiemy, je|
eli naukowiec wygB
asza twierdzenie, z kt�rego |
adne zdania percepcyjne nie mog
by
wydedukowane? Przypu[

my, |
e twierdzi on, i|
istnieje nie tylko pole grawitacyjne, lecz |
e jest r�wnie|
pole lewitacyjne, kt�rego dziaB
anie nie wywoB
uje |
adnych skutk�w dost
pnych obserwacji, innymi sB
owy, stwierdza on niemo|
no[

stworzenia reguB
, wedB
ug kt�rych mo|
na by wyprowadzi
z jego tezy zdania percepcyjne. W tym wypadku powiadamy: paD
skie twierdzenie w og�le nie jest twierdzeniem, ono o niczym nie m�wi. Twierdzenie takie nie jest niczym innym jak tylko seri
pustych sB
�w, po prostu nie ma ono sensu. Oczywi[
cie mog
istnie
jakie[
wyobra|
enia czy nawet uczucia zwi
zane ze sB
owami tego naukowca. B
dzie to jednak fakt o znaczeniu wyB

cznie psychologicznym, logicznie jest on bez znaczenia. Zdanie posiada teoretyczne znaczenie nie ze wzgl
du na wyobra|
enia lub odczucia z nim zwi
zane, lecz dzi
ki mo|
liwo[
ci wyprowadzenia zeD
zdaD
percepcyjnych, innymi sB
owy, dzi
ki mo|
liwo[
ci weryfikacji. {
eby zdanie miaB
o sens, nie wystarcza wi
zanie z nim jakich[
wyobra|
eD
, to nie jest konieczne. Nie posiadamy wyobra|
enia pola elektromagnetycznego ani grawitacyjnego. Jednak|
e zdania, kt�re fizycy wypowiadaj
o tych polach, maj
sens, poniewa|
mo|
na z nich wyprowadzi
zdania percepcyjne. Tez
o polu lewitacyjnym odrzucam nie dlatego, |
e nie mog
go sobie wyobrazi
, lecz dlatego, |
e nie wiem, jak mo|
na sprawdzi
zdanie m�wi
ce o tym polu. Metafizyka Powy|
ej zaprezentowali[
my analiz
logiczn
. Obecnie spr�bujmy zastosowa
te rozwa|
ania nie do zdaD
fizyki, jak dotychczas, lecz do zdaD
metafizyki. Nasze rozwa|
ania nale|

do logiki, czyli do trzeciej z cz
[
ci skB
adowych filozofii, natomiast przedmiot tych badaD
nale|
y do pierwszej. Jako zdania metafizyczne b
dziemy traktowali te zdania, kt�re pretenduj
do przedstawiania wiedzy o czym[
, co znajduje si
poza wszelkim mo|
liwym do[
wiadczeniem, np. zdania m�wi
ce o realnej istocie rzeczy, rzeczach samych w sobie, Absolucie itp. Nie wB

czam natomiast do metafizyki - jak to robi
niekt�rzy - teorii, kt�re ujmuj
w pewn
caB
o[

najbardziej og�lne zdania poszczeg�lnych dyscyplin wiedzy, albowiem te teorie nale|

do nauk empirycznych, a nie do filozofii. Jakie zdania b
d
uwa|
aB
za metafizyczne, najlepiej pokaza
za pomoc
paru przykB
ad�w: "Istot
i zasad
[
wiata jest woda" -powiedziaB
Tales, "OgieD
" - powiedziaB
Heraklit, "NieskoD
czono[

" -powiedziaB
Anaksymander, "Liczba"  powiedziaB
Pitagoras. "Wszystkie rzeczy s
jedynie cieniami wiecznych idei, kt�re istniej
w sferze bezprzestrzennej i bezczasowej" - gB
osi doktryna Platona. Moni[
ci ucz
: "Istnieje wyB

cznie jedna zasada, kt�ra wszystko wyja[
nia"; natomiast duali[
ci twierdz
: "Istniej
dwie zasady". Materiali[
ci m�wi
: "Wszelki byt jest z istoty swojej materialny". Ideali[
ci powiadaj
: "Wszystko jest idealne". Do metafizyki (w naszym sensie tego sB
owa) nale|

systemy Spinozy, Schellinga, Hegla - oraz - obecnie najmodniejszy - system Bergsona. Rozwa|
my teraz ten typ zdaD
z punktu widzenia weryfikalno[
ci. A
atwo mo|
na przekona
si
, |
e zdania te nie s
weryfikowalne. Ze zdania: "Zasad
[
wiata jest woda" nie mo|
na wydedukowa
|
adnego zdania, kt�re byB
oby w przeszB
o[
ci lub przyszB
o[
ci opisem jakiego[
postrze|
enia, uczucia czy do[
wiadczenia. A zatem zdanie: "Zasad
[
wiata jest woda", nic nie twierdzi. Jest to sytuacja analogiczna do fikcyjnego przykB
adu z polem lewitacyjnym, oba te zdania nie maj
sensu. Metafizycy Wody - jak mo|
na by ich nazwa
, niew
tpliwie wi
zali jakie[
wyobra|
enia ze swoj
doktryn
, lecz swojej zasadzie nadali nie wi
cej sensu ni|
ma go teza o polu lewitacyjnym. Metafizyka nie mo|
e unikn

nieweryfikowalno[
ci swoich zdaD
, gdy|
gdyby formuB
owaB
a zdania weryfikowalne, to rozstrzygni
cie ich prawdziwo[
ci lub faB
szywo[
ci zale|
aB
oby od do[
wiadczenia, a wtedy byB
yby to po prostu zdania nale|

ce do nauk empirycznych. Tej konsekwencji pragn
metafizycy unikn

, poniewa|
d
|

do stworzenia wiedzy wy|
szej ni|
nieempiryczne! Dlatego te|
s
oni zmuszeni do zupeB
nego oderwania swoich zdaD
od do[
wiadczenia, a w ten spos�b pozbawienia ich wszelkiego znaczenia... Problemy realnego istnienia Rozwa|
ali[
my dotychczas przykB
ady zdaD
nale|

cych do dziaB
u filozofii zwanego metafizyk
. S
d, kt�ry wygB
osiB
em, |
e zdania te nie posiadaj
empirycznego sensu, mo|
e si
wydawa
wprost trywialnym. Lecz obawiam si
, i|
czytelnikowi trudniej b
dzie si
ze mn
zgodzi
, gdy zastosuj
ten s
d r�wnie|
do doktryn filozoficznych zwanych epistemologicznymi. B
d
je jednak nazywaB
metafizycznymi, poniewa|
s
podobne - w kwestii nas interesuj
cej  do teorii poprzednio omawianych. Mam na my[
li nast
puj
ce doktryny: realizm, idealizm, solipsyzm, pozytywizm i im podobne, zajmuj
ce si
w spos�b tradycyjny zagadnieniem negacji lub konstatacji istnienia rzeczywisto[
ci. Reali[
ci stwierdzaj
rzeczywiste istnienie [
wiata zewn
trznego, a ideali[
ci neguj
je. Reali[
ci uznaj
istnienie innych umysB
�w, a solipsy[
ci, w szczeg�lno[
ci radykalni ideali[
ci, neguj
to istnienie, twierdz
c, |
e jedynie ich wB
asny umysB
czy [
wiadomo[

s
realne. Czy wszystkie te twierdzenia maj
sens? Mo|
na powiedzie
, |
e twierdzenia o realno[
ci lub nierealno[
ci czego[
wyst
puj
r�wnie|
w naukach empirycznych i s
tam empirycznie sprawdzane, a zatem maj
sens. Musimy wyr�|
ni
dwa poj
cia realno[
ci, jedno wyst
puj
ce w zdaniach empirycznych a drugie metafizyczne. Gdy zoolog stwierdza rzeczywiste istnienie kangur�w, to jego twierdzenie oznacza, |
e istniej
rzeczy pewnego rodzaju, kt�re mo|
na znalez

i spostrzec w okre[
lonym miejscu i czasie, innymi sB
owy, |
e istnieje pewien rodzaj przedmiot�w, kt�re s
elementami czasoprzestrzennego fizykalnego [
wiata. To twierdzenie jest oczywi[
cie weryfikowalne. Empiryczne badania zoolog�w s
pozytywn
weryfikacj
niezale|
nie od tego, czy s
oni realistami czy idealistami. Mi
dzy realist
a idealist
nie ma nigdy rozbie|
no[
ci w kwestii realno[
ci konkretnych przedmiot�w, tj. w kwestii mo|
liwo[
ci wyst
powania element�w danego rodzaju w systemie [
wiata fizykalnego. Kontrowersja mi
dzy nimi zaczyna si
dopiero wtedy, gdy idzie o pytanie dotycz
ce realno[
ci [
wiata fizykalnego jako caB
o[
ci. Lecz to pytanie nie ma sensu, poniewa|
realno[

czegokolwiek polega jedynie na mo|
liwo[
ci jego wyst
powania w okre[
lonym systemie, w tym wypadku w czasoprzestrzennym systemie [
wiata fizykalnego. Pytanie o realno[

ma sens jedynie wtedy; gdy dotyczy element�w czy cz
[
ci, ajai
systemu jako caB
o[
ci. Ten sam rezultat otrzymamy, gdy zastosujemy kryterium om�wione poprzednio: mo|
liwo[

wydedukowania zdaD
spostrze|
eniowych. Podczas gdy ze stwierdzenia realno[
ci istnienia kangur�w mo|
emy wydedukowa
zdanie postrze|
eniowe, ze stwierdzenia realno[
ci [
wiata fizykalnego |
adnego tego typu zdania nie mo|
emy wyprowadzi
. Podobnie jest w wypadku twierdzenia neguj
cego istnienie [
wiata fizykalnego. Oba te twierdzenia nie maj
tre[
ci empirycznej, nie maj
sensu. Podkre[
lam, |
e ten krytycyzm dotyczy r�wnie|
tezy o nierealno[
ci [
wiata-fizykalnego, gdy|
cz
sto przedstawicielom KoB
a WiedeD
skiego bB

dnie przypisywano ten pogl
d. Negujemy tez
o realnym istnieniu [
wiata fizykalnego, lecz nie jako faB
szyw
, ale jako bezsensown
, i tak samo odrzucamy jej idealistyczn
antytez
. Ani nie twierdzimy, ani nie negujemy |
adnej z tych dwu tez, gdy|
odrzucamy samo pytanie, na kt�re daj
one odpowiedz
. Wszystkie nasze rozwa|
ania w sprawie realnego istnienia [
wiata fizykalnego do ty czai innych filozoficznych pytaD
o realno[

, tj. realno[

innych umysB
�w, realno[

relacji, realno[

liczb itd. Je[
li jak
kolwiek z takich filozoficznych tez doB

czamy do systemu naukowych hipotez, to system ten nie stanie si
przez to bardziej warto[
ciowy; nie mo|
emy czyni
|
adnych stwierdzeD
wykraczaj
cych poza aktualne do[
wiadczenie. Wszystkie filozoficzne tezy s
pozbawione jakiejkolwiek tre[
ci empirycznej, a co za tym idzie teoretycznego sensu; s
to pseudotezy. Je[
li tak jest, to filozoficzne problemy realno[
ci, w odr�|
nieniu od empirycznych problem�w realno[
ci, maj
ten sam charakter logiczny co problemy (czy raczej pseudo-problemy) metafizyki transcendentalnej, uprzednio referowane. Dlatego te|
nazywam te zagadnienia realno[
ci problemami metafizycznymi, a nie jak zazwyczaj epistemologicznymi. Do metafizycznych doktryn, kt�re s
pozbawione teoretycznego sensu, zaliczam r�wnie|
pozytywizm, cho
cz
sto pogl
dy KoB
a WiedeD
skiego s
doD
zaliczane. Takie zaszeregowanie wydaje si
w
tpliwym. W |
adnym wypadku nie twierdzili[
my, |
e jedyn
realno[
ci
s
dane, a to przecie|
jest podstawow
tez
pozytywizmu. Nazwa "logiczny pozytywizm" jest lepsza, lecz r�wnie|
mo|
e powodowa
pewne nieporozumienia. W ka|
dym razie istotnym jest podkre[
lenie, |
e nasza doktryna ma charakter logiczny i nie ma nic wsp�lnego z metafizyczn
tez
o istnieniu lub nieistnieniu jakiego[
bytu. Metafizyka jako wyra|
anie uczu
. Obecnie zajmujemy si
analiz
zdaD
metafizyki w najszerszym sensie tego sB
owa, wB

czaj
c w to nie tylko metafizyk
transcendentaln
, lecz r�wnie|
problemy rzeczywisto[
ci metafizycznej i etyki normatywnej. Zapewne wielu zgodzi si
z tym, |
e zdania metafizyki wszelkiego rodzaju nie s
weryfikowalne, tzn. |
e prawdziwo[

ich nie mo|
e by
skontrolowana za pomoc
do[
wiadczenia. Oraz, |
e nie maj
one charakteru zdaD
naukowych. Lecz teza moja, i|
s
one bezsensowne, wzbudzi pewnie w
tpliwo[
ci. Musimy wyr�|
ni
dwie funkcje j
zyka - wyra|
aj
c
i przedstawiaj
c
. Wszystkie [
wiadome i nie[
wiadome ruchy' czB
owieka, w tym oczywi[
cie wypowiedzi j
zykowe, zawsze wyra|
aj
co[
z jego uczu
,' obecnego nastroju, jego temperamentu i sposobu reagowania itp. Mo|
emy wszystkie te zachowania i sB
owa traktowa
jako symptomy jego uczu
i wnioskowa
z nich o jego charakterze. Na tym polega funkcja wyra|
ania sB
�w i ruch�w. Lecz r�wnocze[
nie istnieje taki rodzaj wypowiedzi j
zykowych (np.: "ta ksi
|
ka jest czarna"), kt�re, obok wy|
ej wymienionej, peB
ni
jeszcze drug
funkcj
- funkcj
reprezentowania pewnego stanu rzeczy. M�wi
one, |
e co[
jest tak a tak, twierdz
co[
, orzekaj
co[
. W szczeg�lnych wypadkach wyniki obu tych funkcji mog
si
pokrywa
, lecz niezale|
nie od tego musimy bardzo wyraz
nie odgraniczy
od siebie twierdzenie i wyra|
anie. Je[
li np. kto[
si
[
mieje, mo|
emy to potraktowa
jako symptom jego dobrego humoru, je[
li natomiast nie [
miej
c si
powie: "jest mi wesoB
o", to za ka|
dym razem dowiadujemy si
tego samego. Jednak|
e istnieje zasadnicza r�|
nica mi
dzy [
miechem a konstatacj
: "jest mi wesoB
o". Ta j
zykowa wypowiedz
stwierdza dobry humor, a zatem jest prawdziwa lub faB
szywa. Z
miech nie jest stwierdzeniem dobrego humoru, lecz jego wyra|
eniem. Nie jest on ani prawdziwy, ani faB
szywy, poniewa|
niczego nie twierdzi, mo|
e jednak by
myl
cy lub wskazywa
dobrze. Obecnie wiele wypowiedzi j
zykowych jest podobnych do [
miechu, peB
ni
one jedynie funkcj
wyra|
ania zamiast przedstawiania. PrzykB
adem tego jest okrzyk: "Oh, oh!" lub na wy|
szym szczeblu wiersze liryczne. Celem poematu lirycznego, w kt�rym wyst
puj
sB
owa ."sB
oD
ce", "chmury", nie jest informowanie nas o pewnych faktach meteorologicznych, lecz wyra|
enie pewnych uczu
poety i wywoB
anie w nas uczu
podobnych. Poemat liryczny nie posiada |
adnej tre[
ci twierdz
cej, |
adnego sensu teoretycznego, nie zawiera wiedzy. Mo|
emy teraz bli|
ej wyja[
ni
znaczenie naszej antymetafizycznej tezy. Teza ta gB
osi, |
e zdania metafizyczne, podobnie jak wiersze liryczne, posiadaj
jedynie funkcje wyra|
ania, a s
pozbawione funkcji przedstawiania. Zdania metafizyczne nie s
prawdziwe ani faB
szywe, poniewa|
nic nie twierdz
, nie zawieraj
w sobie ani poznania, ani bB

du, le|

poza poznaniem, poza teori
, poza dyskusj
o prawdzie i faB
szu. S
one jedynie, jak [
miech, liryka i muzyka, wyra|
aniem. Wyra|
aj
one nie tyle chwilowe uczucie, co trwaB
e emocjonalne i wolicjonalne dyspozycje. Tak wi
c np. monizm metafizyczny mo|
e wyra|
a
poczucie harmonii |
ycia, dualizm mo|
e wyra|
a
emocjonalny stan kogo[
, kto traktuje |
ycie jako wieczn
walk
, etyczny rygoryzm ' mo|
e wyra|
a
poczucie obowi
zku. Realizm jest cz
sto symptomem typu psychicznego zwanego przez psycholog�w ekstrawertycznym, charakteryzuj
cego si
B
atwym przystosowywaniem si
do ludzi i rzeczy, idealizm - typu przeciwnego, tzw. intrawertycznego, kt�ry charakteryzuje si
nieprzyjaznym stosunkiem do [
wiata i rozmiB
owaniem do |
ycia w kr
gu wB
asnych my[
li i fantazji. Tak wi
c widzimy, jak wielkie jest podobieD
stwo mi
dzy metafizyk
a liryk
. Lecz istnieje bardzo istotna r�|
nica mi
dzy nimi. Obie one nie posiadaj
funkcji reprezentacji, nie maj
tre[
ci teoretycznej. Jednak|
e zdanie metafizyczne, w odr�|
nieniu od liryki, zachowuje pozory posiadania tre[
ci teoretycznej? wprowadza w bB

d nie tylko czytelnika, lecz i samego metafizyka. Jest on przekonany, |
e w swoim traktacie metafizycznym wypowiedziaB
pewne twierdzenia i traktuje je jako polemik
z innymi metafizykami. Poeta nigdy nie m�wi, |
e wiersze innego s
nieprawdziwe czy bB

dne, nazywa je jedynie zB
ymi. Nieteoretyczny charakter metafizyki sam w sobie nie mo|
e jeszcze by
niczym zB
ym, caB
a sztuka przecie|
nie ma r�wnie|
charakteru teoretycznego, a nie zmiejsza to jej wielkiej warto[
ci w |
yciu osobistym ani spoB
ecznym. NiebezpieczeD
stwo le|
y w zB
udnym charakterze metafizyki: daje ona jedynie iluzj
poznania, nie b
d
c rzeczywistym poznaniem. Dlatego j
zwalczamy. Cz. II. SkB
adnia jako metoda filozofii Fizykalizm Tak jak nie ma filozofii przyrody poza filozofi
nauk przyrodniczych, tak samo nie ma specjalnej filozofii |
ycia czy filozofii [
wiata organicznego, a jest tylko filozofia biologii; nie ma filozofii umysB
u czy [
wiata psychicznego, a jest filozofia psychologii; i wreszcie nie ma filozofii historii czy spoB
eczeD
stwa, lecz jest tylko filozofia nauk. histerycznych i spoB
ecznych. Trzeba zawsze pami
ta
, |
e filozofia nauki jest syntaktyczn
analiz
j
zyka tej nauki. Podstawowe problemy j
zyka okre[
lonej nauki to sprawy dotycz
ce charakteru poj

w nim wyst
puj
cych, charakteru zdaD
, a przede wszystkim reguB
przeksztaB
cania czy przekB
adania, B

cz
cych ten j
zyk z innymi j
zykami, tzn. z innymi cz
[
ciowymi systemami caB
o[
ciowego systemu, jakim jest j
zyk nauki. Ze. wszystkich tych j
zyk�w najwa|
niejszy jest j
zyk fizykalny, czyli ten, kt�rym posB
ugujemy si
na co ' dzieD
, m�wi
c o rzeczach fizycznych, lub kt�rego u|
ywamy w fizyce. W naszych dyskusjach w Kole WiedeD
skim doszli[
my do wniosku, |
e j
zyk fizykalny jest podstawowym j
zykiem caB
ej nauki, |
e jest on j
zykiem uniwersalnym, w kt�rym mo|
na wyrazi
tre[

wszystkich innych j
zyk�w naukowych. Innymi sB
owy, ka|
de zdanie z zakresu jakiegokolwiek j
zyka naukowego posiada odpowiadaj
ce mu zdanie j
zyka fizykalnego, a zatem mo|
e by
przetB
umaczone na ten j
zyk bez zmiany jego tre[
ci. Dr Neurath, kt�ry byB
jednym z tw�rc�w tej koncepcji, proponowaB
nazwa
j
fizykalizmem. Dla wyja[
nienia rozwa|
my nast
puj
ce zdanie psychologiczne: "O godz. 10 pan A byB
zB
y". Odpowiadaj
ce mu zdanie w j
zyku fizykalnym brzmi: "O godz. 10 pan A znajdowaB
si
w stanie cielesnym charakteryzuj
cym si
przyspieszonym oddychaniem i pulsem, napi
ciem pewnych mi
[
ni, tendencj
do gwaB
townego zachowania etc."0-znaczmy stan zB
o[
ci przez "Qi", a odpowiadaj
ce mu cechy fizyczne ciaB
a przez "Qz" oraz godzin
10 przez "t". Mo|
emy wtedy zapisa
oba zdania symbolicznie w spos�b nast
puj
cy: (psychologicznie) Qi (A, ti) (Si) (fizykalnie) 0_2 (A, 12) (82) Przedstawimy teraz prawo nauki, czyli uniwersalne zdanie nale|

ce do prawdziwych zdaD
naukowego systemu j
zykowego, kt�re m�wi, |
e je[
li ktokolwiek jest zB
y, to jego ciaB
o znajduje si
w okre[
lonym stanie fizycznym i vice versa. Jego symboliczna posta
wygl
da nast
puj
co: (x) (t) [Q! (x,t) * Q2(x,t)] (Znak r�wnowa|
no[
ci oznacza implikacj
dwukierunkow
.) Dodajmy, |
e charakterystyka Ch jest tak dobrana, |
eby powy|
ej sformuB
owane prawo byB
o obowi
zuj
cym prawem nauki, czyli albo |
eby samo byB
o reguB

transformacji, albo |
eby byB
o wyprowadzone przy pomocy takich reguB
. Nie musi ono by
analityczne, jedynym zaB
o|
eniem jest, aby byB
o prawdziwe. Mo|
e by
syntetyczne, wtedy b
dzie P-prawdziwe. Jest oczywistym, |
e zdanie 82 mo|
e by
wydedukowane ze zdania Si przy pomocy tego prawa. Mo|
e powsta
pytanie, czy zawsze dla pewnego stanu psychicznego Q l mo|
na znalez

odpowiadaj
cy mu stan fizyczny Q2, tak aby mo|
na byB
o uzna
za prawdziw
og�ln
r�wnowa|
no[

. Je[
li b
dzie istniaB
a cecha Qi, kt�ra nie b
dzie miaB
a odpowiadaj
cej jej cechy Q2, to psychologiczne zdanie "Qi (A, ti)" nie b
dzie mogB
o zosta
przetB
umaczone na j
zyk fizykalny i teza fizykalizmu zostanie podwa|
ona. Twierdz
, |
e w j
zyku psychologicznym nie mo|
e by
takiej nieprzekB
adalnej cechy czy predykatu. Je|
eli w tym j
zyku istnieje sensowny predykat "Qi", to wtedy zdanie "Qi (A, ti)" musi by
empirycznie weryfikowalne. Psycholog musi umie
rozpozna
, czy osoba A znajduje si
w stanie Qi, czy nie. Rozpoznanie to mo|
e polega
jedynie na obserwacji fizycznego zachowania osoby A, a wi
c musi istnie
jaka[
fizykalna charakterystyka Q2, kt�ra 'jest wB
a[
nie opisem tego zachowania. Niew
tpliwie podnios
si
sprzeciwy przeciwko tezie, |
e wszystkie charakterystyki psychologiczne mo|
na sprowadzi
do efekt�w w zachowaniu, |
e wprawdzie mo|
na tego dokona
w wypadku zB
o[
ci czy przyjemno[
ci, ale ju|
w wypadku my[
lenia czy innych stan�w umysB
u jest to niemo|
liwe. Przypu[

my, |
e istniej
stany psychiczne, kt�re nie przejawiaj
si
na zewn
trz i |
e Qi ma oznacza
w j
zyku psychologicznym taki wB
a[
nie stan. Jak mo|
e psycholog orzec, |
e osoba A znajduje si
w stanie "Qi", je|
eli |
aden efekt tego stanu nie daje si
zaobserwowa
? Mo|
na na to odpowiedzie
, |
e chocia|
to jest niemo|
liwe w stosunku do innej osoby, to psycholog mo|
e u|
ywa
predykatu "Ql" dla okre[
lenia stanu wB
asnego umysB
u na zasadzie introspekcji i wypowiedzie
zdanie "Qi (ja, teraz)". Lecz nawet tak skrajne stanowisko nie jest argumentem przeciw naszej tezie, gdy|
w tym wypadku zewn
trznym przejawem jest napisane lub wypowiedziane twierdzenie psychologa. Je[
li w tej sytuacji potraktujemy zdanie psychologa jako symptom jego stanu psychicznego, mo|
emy wygB
osi
zdanie "Qi (P, teraz), gdzie Q2 jest stanem fizycznym ciaB
a P, kt�ry stwierdzamy obserwuj
c fizyczny akt komunikacji przez P wynik�w introspekcji. Mo|
emy stre[
ci
wyniki naszych rozwa|
aD
w spos�b nast
puj
cy. Po pierwsze, je[
li w zwi
zku psychologicznym wyst
puje predykat, kt�ry mo|
e by
zastosowany jedynie do opisu stanu psychicznego uj
tego introspekcj
, to wypowiedzenie lub napisanie tego predykatu jest wyra|
eniem danego stanu psychicznego. J
zyk psychologii nie zawiera wi
c |
adnych takich predykat�w, kt�re by dotyczyB
y stan�w niewyra|
alnych Po drugie - nawet predykat u|
ywany przez m�wi
cego w stosunku do jego wB
asnego stanu psychicznego w oparciu o introspekcj
, mo|
e by
u|
yty w stosunku do drugiej osoby w oparciu o jej lingwistyczn
wypowiedz
, cho
innych przejaw�w danego,. stanu, nie ma. Tyle mo|
emy powiedzie
w odpowiedzi na najmocniejszy zarzut przeciw fizykalizmowi. TB
um. H. BuczyD
ska-Garewicz