56151

Sokrates naraził się na śmierć dla cnoty - wolał umrzeć, niż wyrzec się swoich przekonań i nakazów sumienia. Cnota - rozumiana przez niego jako poznanie, ukierunkowanie się i wzrost ku dobru, którego pragnie każda dusza¹ - okazuje się rzeczywistością, dla której warto poświęcić swoje życie. Takie świadectwo musiało mieć niebagatelny wpływ na Platona. Słusznie więc mógł napisać P. Hadot: „Śmierć Sokratesa to wydarzenie przełomowe, kładące grunt pod platonizm”².

Sokrates zastanawiał się nad tym, jak poznajemy. Zwrócił uwagę na zagadnienie myślenia dyskursywnego (konkretnego) i intuicyjnego (domyślnego). Sokrates rozróżniał przedstawienia i pojęcia. Pojęcia chwytają to co jest wspólne wszystkim przedstawieniom. Pojęcie to to, czym coś jest. Pojęcie w przeciwieństwie do przedstawienia staje się źródłem poznania pew nego. Ogólne pojęcie nie dotyka zmiennej rzeczywistości, więc jest prawdziwe. Pojęcia odkrywamy w naszym ludzkim języku. Przedstawienia podlegają fałszowi, bo są nam podsuwane przez zmienną rzeczywistość. Sokrates jako pierwszy zastosował indukcję czyli przejście od szczegółu do ogółu. Sokratyczna ironia prowadziła do poszukiwania prawdy. Udawanie nieświadomości, o to o co się pyta, wyśmiewanie, ironizowanie z błędnych myśli twierdzeń. Ironia towarzyszyła wydobywaniu prawdy. Filozofię rozumiał jako system w ychowania obywatela praw ego, znającego swe obow iązki i praw a.

Głównym problemem etyki Sokratesa jest zagadnienie dobra. Ogólne pojęcie dobra według Sokratesa kształtuje duszę i otwiera serca. Dobro to taki czynnik duszy, który broni ją przed namiętnościami. Dobro to czynnik rozumu, a nie woli. Poglądy etyczne Sokratesa wyrażają, ze cnota jest dobrem bezwzględnym (dla dóbr moralnych trzeba posiąść dobro niższe, pozorne)- cnota jest jedna. Tezy etyczne Sokratesa prowadziły do stwierdzenia, ze tylko dobro daje prawdziwe szczęście i prawdziwy pożytek. Sokrates w przeciwieństwie do sofistów kładzie duży nacisk na powszechność prawd moralnych. Drugą metodą wydobywania prawdy (obok ironii) była metoda pytań. Sokrates przyw iązyw ał też dużo uw agi spraw ie państw a. Życie w państw ie uznaw ał za obowiązek i drogę do szczęścia człow ieka. Twierdził, że dobro państwa zależy od gospodarowania nim i organizowania go przez ludzi władzy. Cnota jest celem człowieka, a wiedza ośrodkiem do tego celu.

Okoliczności śmierci Sokratesa.

W 399 roku p.n.e. zostało wniesione oskarżenie przeciwko Sokratesowi. Oskarżono Sokratesa:

I    Sokrates nie uznaje bogów oficjalnie czczonych w państwie;

II    Sokrates psuje młodzież.

W istocie oskarżono Sokratesa o przestępstwo polityczne.

Exkurs: Za życia Sokratesa dokonały się trzy przemiany polityczne w Atenach:

I okres: rozkwit demokracji ateńskiej nazywany złotym wiekiem demokracji ateńskiej; kończy się gwałtownie procesem o zbezczeszczenie herm (słupów zwieńczone głowami

1

   Por. Platon, Menon, 81 e.

2

   P Hadot, Filozofia jako ćwiczenie duchowe, tłum. z franc. R Domański. Warszawa 1992, 35.