54557

redakcją Władysława Czaplińskiego i Tadeusza Ladogórskiego Atlas Historyczny Polski, którego walory zostały wysoko ocenione.

Rekonstrukcja krajobrazu naturalnego:

Krajobraz naturalny to środowisko geograficzne które nie uległo jeszcze zmianom pod wpływem działalności człowieka. Wyniki prowadzonych badań historyk kartografuje zwracając szczególną uwagę na orografię i geologiczną budowę, klimat, hydrografię i florystykę. Zbadanie tych elementów powinno dać odpowiedź na pytanie jak wyglądał krajobraz naturalny.

Orografię i budowę geologiczną krajobrazu czyli ukształtowanie powierzchni ziemi i jej strukturę glebową poznajemy w zasadzie opierając się na stanie istniejącym do dzisiaj. Orografia bowiem nie ulega zbyt szybkim i daleko idącym zmianom kształtowana w warunkach polskich głównie erozją i działalnością wiatrów. Również budowa geologiczna nie ulega zbyt daleko idącym zmianom co pozwala w sposób istotny cofać rozpoznanie sytuacji sprzed bardzo długich okresów a przede wszystkim wyjaśniać zdarzenia, które same w sobie zdają się być mało uwikłane w przeszłość.. Historyka interesuje przede wszystkim rozmieszczenie gleb w terenie, chodzi o właściwości glebowe decydujące o ich wykorzystaniu oraz występowanie bogactw mineralnych.

Pomocne są mapy gleb opracowane dla celów' rolnictwa niestety wciąż publikowane ze zbyt daleko idącą generalizacją, która czyni je mało przydatnymi

Klimat określany na podstawie notowanych obserwacji meteorologicznych liistoryk może badać opierając się na danych pośrednich. Tylko w niektórych państwach notowano obserwacje już w XVIII wieku. W większości nie przekraczają one połowy XIX wieku i stąd liistoryk może w^rciągnąć do badań jedynie sporadyczne zapisy źródeł o wydarzeniach klimatologicznych. Większą pomoc stanowią badania przyrodnicze, które wiele są w stanie powiedzieć o warunkach klimatycznych. W ciągu ostatniego tysiąclecia klimat uległ znacznym zmianom szczególnie na ziemiach polskich., które stanowią rejon przejściowy od klimatu oceanicznego do kontynentalnego.

Hydrografia czyli układ nawodnienia zarówno w wyniku istnienia wód bieżących (rzek) i stojących (jezior) jak i gruntowych ( wody podskórne) oraz zabagnieiua również możliwa jest do odtworzenia głownie dzięki badaniom sytuacji współczesnej. Świadoma działalność człowieka zmierzająca do ograniczenia tych zasobów' rozpoczęła się dopiero w XVIII wieku choć pierwsze jej ślady sięgają już XIV wieku. Stąd dużą pomocą są tutaj opracowania kartograficzne z tego czasu dobrze odtwarzające ówczesną hydrografię.

Florystyka koncentruje uwagę historyka przede w'szystkim na zagadnieniach zalesiania oraz innych zespołach roślinnych jak łąki, porosłe bagna, stepy. Chodzi przede wszystkim o ustalenie ich zasięgu terytorialnego w dalszej kolejności określenie gatunku drzewostanu lub rośliimości wegetującej na tych terenach. W tym ostatnim przypadku z pomocą przychodzą tzw próby pyłkowe (pollenowe)

Punktem wyjścia są niewątpliwie źródła typu kartograficznego powstające od XVIII wieku ale nie dają one odpowiedzi na pytanie, które zespoły leśne powstały w wyniku wtórnego zarastania pustek, nieużytków' itp. Jednocześnie od połowy XIX wieku obserwujemy działalność człowieka zmierzającą do powiększenia zalesienia przez wykorzystywanie np. nieużytków. Za pomocą wspomnianych źródeł nie jesteśmy w stanie określić zasięgu pralasu, który stal się elementem krajobrazu naturalnego.

Badając stosunki florystyczne nie chodzi nam tylko o określenie zasięgu terytorialnego poszczególnych zespołów. Równie interesować nas będzie gatunek rośliimości składającej się na owe zespoły i to nie tylko w wypadku lasów. Materiały uzyskane tą drogą są pomocne dla badan językowych, etnograficznych itp Ale nie mogą być obojętne dla określenia charakterystyki rozwijającej się gospodarki Rekonstrukcja krajobrazu kulturalnego: