65282

wspólnota lokalna. Później szkoła, Kościół, uczelnia. W przypadku socjalizacji permanentnej - cała gama innych grup, zawodowych, terytorialnych rekreacyjnych. I w pierwszym, i drugim etapie socjalizacji ogromną rolę pełnią dziś środki masowego przekazu, a zwłaszcza telewizja. Wreszcie, w każdym społeczeństwie występują grupy i środowiska kontrkulturowe, dewiacyjne czy przestępcze, które stają się agendami kontr-socjalizacji, lansując wiasne sposoby życia, ideały i wzory zasadniczo odmienne od dominujących.

Kiedy w^reźmiemy pod uwagę taką różnorodność nadaw^rców tych przekazów kulturowych które mają być w^rpojone członkom zbiorowości, łatw^ro dostrzec, że zaburzenia procesu socjalizacji mogą wystąpić z trzech powodów. Po pierwsze dlatego, że każda z tych agend socjalizacji może utracić skuteczność.

³ R. K. Merlon, ..Social structure and anomie", w: R. K. Merton on Social Struć turę and Science, pod red. E Sztompki, Chicago 19%: The University of Chicago Press, s. 132-15Z

Powszechnie dostrzegany dziś kryzys rodziny, tej najważniejszej kolebki osobowości jednostki, związany z zaangażowaniem zawodowym rodziców, ko-niecznościami ekonomicznymi, rozluźnieniem tradycyjnych więzów rodzinnych notorycznymi konfliktami i częstą nietrwałością współżycia * zmniejsza możliwości wychowawczego oddziaływania wobec dzieci, które bywają pozbawione opieki, troski i kontroli. Podobnie coraz częściej zwraca się uwagę na kryzys szkoły, ograniczającej swoje zadania do przekazu informacji i wiadomości, a zaniedbującej kształtowanie charakteru, postaw moralnych czy obywatelskich. W społeczeństwie ulegającym sekularyzacji słabnie socjalizująca rola Kościoła. A urbanizacja, wraz z typową dla niej indywidualizacją, atomizacją i izolacją jednostek, likwiduje socjalizujący wpływ wspólnot lokalnych. Drugi powód to pomnożenie liczby grup i środowisk kontrkulturowych a także ich większa widoczność, bliskość i dostępność we współczesnym masowym i zurbanizowanym społeczeństwie. Szansa zetknięcia z nauczycielami dewiacyjnych czy przestępczych sposobów żyda, aspołecznych wzorów', norm i wartośd jest w pewnych środowiskach bardzo duża. Jedna z głośnych w I połowie XX wieku teorii przestępczośd, tzw. teoria zróżnicow'anych kontaktów, w^fskazyw^rała wiaśnie na to, że w' dzielnicach biedy, gettach murzyńskich czy siedzibach mniejszośd etnicznych w miastach amerykańskich pojawia się ogromna łatwość wdrożenia do przestępczych karier, co uruchamia samowzmacniający się mechanizm rozrostu przestępczośd i pogłębiającej się degradacji całych społecznośa. Trzea powód zmniejszenia skuteczności socjalizacji to sama wielość tych różnych, działających równocześnie agend socjalizujących. Treści bowiem przez nie przekazywane, ich przesłania intelektualne czy moralne, mogą być wzajemnie niespójne, a nawet sprzeczne. Gdy rodzina uczy czego innego niż szkoła, szkoła czego innego niż Kośdół, a grupy rówieśnicze czy mass media stają się wręcz czynnikami kontrsocjalizacji czy demoralizacji, lansując wzory sprzeczne z oczekiwaniami tych innych grup czy instytucji - dewiacja staje się nieuchronna.

Kolejne ogniwo, w którym szukać można powodów niepowodzeń socjalizacyjnych, to osobowość socjalizowanych jednostek. Podatność na kulturowe wpływy jest bardzo zróżnicowana, podobnie jak podatność na pokusy kontrkulturowe - dewiacyjne czy przestępcze. W XIX wieku wioska szkoła tzw. kryminologii pozytywistycznej pod kierunkiem Cezarego Lombroso szukała źródeł przestępczośd w czynnikach dziedzicznych

0    charakterze biologicznym. Symptomów w^r rodzonych skłonnośd aspołecznych dopatrywała się w fizjonomii: kształde czaszki czy szczęki, wysokośd czoła, grubości karku.

1    na tej podstawie postulowała prewencyjną izolację potencjalnych przestępców', zanim