70155

oczekiwania na lepszą pogodę. Nie należało się wynagrodzenie za przerwy w pracy niezależne od pracodawcy (np. chorob pracownika).

3) Locatio conductio operis - najem dzieła. W tej odmianie kontraktu najmu wykonawca (conductor) zobowiązywał się wykonać dla zamawiającego (locator) określone dzieło (opus), a zamawiający zobowiązywał się wzajemnie do zapłacenia mu umówionego wynagrodzenia. Najem dzieła był umową rezultatu.. Nie ważna praca włożona, a efekt końcowy. W rachubę wchodziły tu z reguły usługi wykonawców o wyższych kwalifikacjach niż przy locatio conductio operarum, w dużej mierze o prace rzemieślników.

Typowe usługi, najczęściej wymieniane w źródłach, to: wyrób nowych przedmiotów na zamówienie, czyszczenie i naprawa odzieży, transport osób i towarów, budow^ra domów, przyuczenie niewolnika do zawodu, a nawet w'ychow'anie dziecka. Wykonawca musiał reprezentować odpowiedni poziom fachowych kwalifikacji. Odpowiadał oczywiście za wszystkie stopnie winy, ale do powstania odpowiedzialności wystarczyło i to, że szkodę spowodował przez swoją nieumiejętność (imperitia).

Osobiste wykonanie zamówienia nie było wymagane, chyba że tak się wyraźnie umówiono, wykonawca odpowiadał jednak również za swoich pomocników i podwykonawców. Wykonawców —jako stronę z reguły słabszą w kontrakcie — obarczano odpowiedzialnością za przypadkową utratę powierzonego materiału (custodia) na nich spychano też ryzyko otrzymania zapłaty.

Z reguły należała się ona bowiem dopiero po wykonaniu, oddaniu i przyjęciu dzieła.

Jednym z typowych przypadków praktycznego stosowania najmu dzieła była umow^ra o transport morski. Transport ten był, jak wiadomo, bardzo niebezpieczny. W sytuacjach krytycznych ratunek przynosił niejednokrotnie zrzut ładunków lub części wyposażenia do morza (iactus). Powstawały stąd oczywiście nierówności w stratach pomiędzy właścicielami poszczególnych ladimków^r i przewoźnikiem. Na wyspie Rodos wytworzyła się zasada ryzyka - wg niej straty jakie powstawały na skutek zrzutu ładunku rozkładano proporcjonalnie na przewoźnika i właściciela towaru Rozdziału dokonywał przewoźnik. Poszkodowani właściciele ładunków mogli dochodzić swej straty za pomocą actio locati od przewoźnika. Ten z kolei występował z actio conducti przeciwko właścicielom ładunków, które ocalały, o odpowiedni udział w stratach.

SPÓŁKA

Kolejnym kontraktem konsensualnym jest spółka.

Spółka (societas) - Wywodzi się z consorcium, to wspólnota majątkowa, która powstała na sutek spadkobrania dzieci po ojcu. Po śmierci ojca osoby podlegle dotąd jego władzy kontynuowały często jedność majątku familijnego. Według tego naturalnego wzoru mogły też osoby obce wobec siebie zawiązać now'ą wspólnotę przez czynność prawną, dokonaną u pretora.

Consortiiun dawnego prawda było urządzeniem dostępnym tylko dla obywateli rzymskich Było rodzajem spółki Właściwa spółka prawa rzymskiego, zwana societas, był to związek dwóch lub więcej wspólników' (socii), którzy zobowiązywali się dążyć do osiągnięcia wspólnych celów, z reguły zarobkowych przy użyciu połączonych środków, personalnych i rzeczowych.

Porozmnienie wspólników w sprawie zawiązania spółki musiało określać w każdym razie wspólne cele i wspólne środki do icli realizacji. W ten sposób powstawało i tutaj, podobnie jak przy sprzedaży i przy najmie, zobowiązanie dwustronnie zobowiązujące zupełne. Jeżeli zaś było więcej niż dwóch wspólników', każdy z nich stawał się od razu i dłużnikiem i wierzycielem w stosunku do pozostałych.

Tradycje dawnego consortiiun kontynuowała spółka polegająca na połączeniu całych majątków wspólników, zapewnie w celu prowadzenia długotrwałej i kompleksowej działalności zarobkowej (societas omnium bononun). Od consortiiun różniła się tym, że udziały wspólników były wyraźnie oznaczone, a także na zewnątrz w'spólnicy występowali we własnym imieniu. Iime spółki miały cele bardziej skonkretyzowane, a zar azem ograniczone, np do liandlu niewolnikami