70352

1)    NORMY PRAWNE - charakter dwustronny (imperatywno-atrybutywny); obowiązek jednej strony pociąga za sobą istnienie uprawnienia po stronie, na czyją rzecz obowiązek ów powinien być zrealizowany

2)    NORMY MORALNE - charakter jednostronny (wyłącznie imperatywny), a więc charakter bezroszczemowy; obowiązek moralny wobec kogoś ma charakter bezroszczeniowy, gdy nie towarzyszy mu po drugiej stronie uprawnienie moralne do domagania się takiego zachowania

2. RELACJE POJĘCIOWE POMIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM PRAWNICZY - istnienie prawa stanowi problem odrębny od jego moralnej wartości, a prawo może mieć - w zależności od decyzji prawodawcy - dowolną treść, nie przestając być „prawem”; nawet najbardziej niemoralne prawo nadal jest prawem, choć może zasługiwać na negatywną ocenę moralną

TEORIE PRAWA NATURY - prawo pozytywne pozostaje „prawem” jedynie w takim stopniu, w jakim da się ono pogodzić z podstawowymi wymogami moralnymi; z chwilą, gdy prawo zamiast realizować sprawiedliwość, staje się jej zaprzeczeniem, utracić może przymiot prawa, a tym samym jakąkolwiek moc obowiązującą

Tendencja do poszukiwania rozwiązań pośrednich

NIEPOZYTYWISTYCZNE KONCEPCJE PRAWA - ich zwolennicy dystansują się od formułowania twierdzeń typowych dla tradycyjnych teorii prawnonaturalnych; stawiają jednak szereg poważnych zarzutów pod adresem pozytywistycznego pojmowania prawa, dwa argumenty wysunięte przeciwko pozytywistycznej wizji prawa:

1)    ARGUMENT Z ZASAD PRAWNYCH sformułowany przez R Dworkina; branie pod uwagę zasad, norm i standardów moralnych traktowane jest przez sędziów jako nieodzowny element „stosowania prawa” i rozstrzygania sporów prawnych; zasady takie odgrywają mniejszą lub większą rolę zarówno w ustaleniach walidacyjnych (związanych z ustaleniem, jakie przepisy obowiązują), jak i interpretacyjnych (wpływając na ustalenie ich znaczenia i wynikających z nich skutków prawnych), zasady takie brane są pod uwagę niezależnie od tego czy odsyłają do nich same przepisy; falsyfikacja pozytywizmu prawniczego => stanowi on ujęcie prawa nieadekwatne do opisu praktyki funkcjonowania porządku prawnego i jego rzeczywistego rozumienia przez osoby, zaangażowane w ową praktykę

2)    ARGUMENT Z SŁUSZNOŚCI - podnoszony przez R. Alexego; opiera się na twierdzeniu, że zarówno każdy system prawny, jak i każde postanowienie prawa zawiera w sobie „roszczenie do słuszności”; związek pomiędzy prawem a