83789

zakazie publikowania nielegalnych czasopism, wprowadzenie niezależnej od przedsiębiorstw produkcyjnych komisji kontroli sprawdzania jakości produkcji i rozpoczęcie kampanii antyalkoholowej. W listopadzie 1986 roku zalegalizowano indywidualną działalność gospodarczą, a w czerwcu 1988 roku ustawę o spółdzielczości. W lipcu i wrześniu 1987 roku uchwalono ustawy o przedsiębiorstwach oraz o kołchozach i przemyśle spożywczym. Ta pierwsza, choć mówiła o autonomii i ekonomicznej metodzie zarządzania, w praktyce niczego nie zmieniała, ponieważ przedsiębiorstwa mogły rozporządzać swoją produkcją dopiero po wypełnieniu zobowiązań wobec państwa. Druga ustawa miała być zapowiedzią długoterminowej dekolektywizacji rolnictwa.

Pojęcie głasnosti w ZSRR miało długą historię - o jawności mówił już Włodzimierz Lenin w 1918 roku¹*¹. Głasnost dla Gorbaczowa oznaczała kolejną formę kontroli społecznej, która władzom centralnym pozwalałaby na kontrolę reakcji władz lokalnych i wykrywanie przeciwników pierestrojki nie podążających za linią parbi. Głasnost miała służyć w walce z partyjnym ..betonem"’ i wszelkim formalizmem - fałszowaniem statystyk, wymyślaniem rekordów, wyznaczaniem kolejnych niemożliwych do zrealizowania „pięciolatek", sporządzaniu fikcyjnych raportów o wykonanych zadaniach. Miało to pomóc w zdobyciu zaufania społeczeństwa, mocno nadszarpniętego przez kryzys gospodarczy, a na arenie międzynarodowej odzyskanie wpływów ideologicznych przez ZSRR. Głasnost miała też na celu zneutralizowanie wpływów zachodnich - z jednej strony przez pozbawienie Zachodu wyłączności informowania, a z drugiej przez wykorzystanie zachodnich mediów dla radzieckiej propagandy, zasypując je sensacyjnymi informacjami, które te starały się upowszechniać u siebie i w całym bloku radzieckim'¹¹. Zdecydowano się na zaprzestanie zagłuszania zachodnich radiostacji - Głosu Ameryki, BBC, Niemieckiej Fali i Swobody. Informacja „głosów" (tak w ZSRR nazywano zachodnie radiostacje) zawsze uchodziła za wiarygodną. Wkrótce po wyborze Gorbaczowa zachodnie radiostacje postanowiły poprzeć pieriestrojkę. Głasnost. w odróżnieniu od tego, co w mediach przekazywano społeczeństwu radzieckiemu, pozwoliła przedstawić światu „nowy" ZSRR, zmierzający do demokracji w zachodnim stylu.

Jednak jawne informowanie społeczeństwa o złej sytuacji w państwie (jak wybuch w elektrowni atomowej w Czarnobylu z 25 kwietnia 1986 roku protesty w fabrykach, trzęsienie ziemi w Armenii w 1988 roku) miało swój podtekst - pokazanie, że jedyny ratinek dla Związku Radzieckiego leży w pierestrojce i osobie Gorbaczowa. Był więc to proces kontrolowany. Wciąż działała także cenzura prewencyjna, którą kierował Główny Urząd Ochrony Tajemnic Państwowych i Prasy (Gławlit SSSR)'⁴' Głasnost z czasem doprowadziła do stanu w którym nie wiadomo było. co jest prawdą, a co fałszem. Utajnianie faktycznego stanu państwa i propaganda zaszły tak daleko, że nawet Biuro Polityczne KPZR miało trudności z właściwą oceną sytuacji¹¹¹. Społeczeństwo bombardowano informacjami o kryzysie, ujawnieniu liczby ofiar i miejsc kaźni z czasów stalinowskich, o powszechnym ubóstwie, katastrofalnym stanie lecznictwa, korupcji, zorganizowanej przestępczości i prostytucji. Wywołało to efekt zgoła odmienny od zakładanego przez władzę. O ten stan rzeczy zaczęto obwiniać właśnie KPZR, a wkrótce i samego Gorbaczowa.