80571

Prawo nie jest jedynym zespołem norm określających postępowanie ludzi. Nie reguluje ich wszystkich zachowali. Poszczególne stosunki społeczne mogą być regulowane zarówno przez normy prawne, jak i inne normy społeczne, do których zaliczamy:

normy moralne - kryterium tego wyodrębnienia jest sprowadzone do oceny: dobro i zło, ale kategoria ta nie ma charakteru stałego. Nie są chronione przymusem państwowym, normy obyczajowe - są wyrazem przekonania o potrzebie pewnego postępowania w danej społeczności.

zasady współżycia społecznego - zależą od określonych stosunków społecznych, są wytworem pewnych tradycji, obyczajów czy moralności.

normy organizacyjne - układają relacje wewnątrz różnych organizacji społecznych tj. stowarzyszenia, związki zawodowe, partie polityczne, itp. Normy te wiążą ludzi wówczas, gdy pozostają oni w stosunku członkostwa do danej organizacji.

normy techniczne - są to reguły wskazujące sposób osiągnięcia w pewnych warunkach założonych celów' w procesie wykorzystania dóbr materialnych.

normy religijne - wskazują głównie reguły działania organizacji wyznaniowych (religijnych), określają wykonywanie kultu religijnego, kształtują też wynikające z doktryny kościoła normy moralne.

Może wystąpić sytuacja, że postępowanie ludzi niezgodne z prawem będzie też potępione przez reguły moralne czy obyczajowe, lub odwrotnie, możliwe potępienie, czasem nic do siebie.

Tworzenie prawa nie powinno mieć charakteru przypadkowego, ponieważ musi ono efektywnie służyć rozwiązywaniu spraw społecznych. Proces stanowienia prawa musi obejmować także zasadnicze problemy, aby wraz z ich rozwiązywaniem przez uczestników procesów prawotwórczych można było uznać, że decyzja o ustanowieniu prawa była racjonalna (ujęcie merytoryczne decyzyjnego stanowienia prawa). Czyimości związane z tworzeniem prawa powiiuiy opierać się na takich regułach- dyrektywach tworzenia prawa, które pozwolą mu zrealizować zamierzony cel.

•    Warunki społeczne, w jakich projektowana norma prawna będzie działała

•    Warunki materiałno-teclmiczne, bez których nie można zrealizować określonych zadań

•    Ogólny kontekst prawny, którego elementem spójnym ma być projektow^rana norma

•    Poglądy obywateli i ich orgamzacji

•    Racji wyrażonych w myśl, aby nie poprawiać bez dostatecznie poważnych argumentów' prawa, które działa dobrze (minimalizacja interwencji).

Modeli tworzenia prawa wymienia się:

•    Racjonalność instrumentalną - określenie celów do zrealizowania, określenie środków realizacji tych celów, dokonanie wyboru prawnego środka działania i określenie formy projektow'anego aktu prawnego, a także zredagowanie tekstu aktu według dyrektyw techniki prawodawczej;

•    Racjonalność argumentacyjna - prawodawca jest wówczas racjonalny, gdy jego argumentacja umożliwi uzyskanie społecznej akceptacji dla ustalonych praw' i wrpływa na kształtowanie postaw i przekonań adresatów' prawa.

•    Racjonalność komunikacyjna - działalność społeczna, która rozszerza „w^rolną od przymusu i represji kommukację w stosunkach społecznych”, sprzyja „dyskursywnemu kształtowaniu i wyrażaniu się woli społeczeństwa”, a także umożliwia „konsekwentną regulację konfliktów społecznych”